8. Szkoła jako źródło zagrożeń dla rozwoju ucznia?

8.1. Niepowodzenia szkolne (rodzaje, przyczyny, sposoby pomocy);

Niepowodzenia szkolne - braki w wiadomościach i umiejętnościach wymaganych przez szkołę, a także w zachowaniu

Rodzaje niepowodzeń szkolnych:

a) ukryte - pojawiają się braki w wiadomościach i umiejętnościach ucznia, ale nie mają jeszcze odzwierciedlenia w ocenach

b) jawne - pojawiają się oceny niedostateczne i braki w zachowaniu ucznia

Przyczyny niepowodzeń szkolnych:

1. Społeczno - ekonomiczne wychodzące od rodziców

• Struktura rodziny (kolejność dzieci, dziadkowie)

• Sytuacja materialna rodziny

• Postawy rodzicielskie (największy błąd - niekonsekwencja)

• Zainteresowanie rodziców lub opiekunów szkołą, nauką dziecka, jego porażkami i sukcesami

• Patologie w rodzinie

2. Biopsychiczne deficyty w dziecku

• Deficyty lub wady rozwojowe (dysleksja, dysortografia, dyskalkulia)

• Przewlekłe choroby dziecka (padaczka, cukrzyca, alergie, ADHD)

• Wady wymowy

• Niewłaściwe sposoby uczenia się

• Nieumiejętność przeprowadzanie takich operacji umysłowych jak: obserwacja, wnioskowanie, porównywanie

• Nieśmiałość dziecka, niska samoocena

• Nieumiejętność nawiązywania kontaktów z rówieśnikami

• Braki w opanowaniu wcześniejszych podstaw wiedzy

3. Szkolne zależne od nauczyciela, szkoły

• Niedostateczne kompetencje nauczyciela związane z cechami osobowościowymi

• Zależne od programu kształcenia (zbyt wiele informacji w krótkim czasie)

• Zależne od stosowanych form, metod, środków realizacji programu (nieodpowiednie podręczniki)

• Zbyt duża liczebność klas

• Negatywne skutki programu ukrytego

• Brak lub nieumiejętność współpracy szkoły z domem rodzinnym

Formy pomocy uczniom z niepowodzeniami szkolnymi:

• Umożliwienie uczniowi słabszemu nawiązania kontaktu z uczniem osiągającym bardzo dobre wyniki w nauce z danego przedmiotu

• Praca w jednej grupie ćwiczeniowej lub zespole

• Wspólne rozwiązywanie prac domowych

• Wspólne powtarzanie materiału przed sprawdzianami

• Powierzanie obowiązków związanych z danym przedmiotem (które podniosą samoocenę)

• Włączanie uczniów słabych do zespołów wyrównawczych

• Praktyka, by zawiesić wystawianie słabych ocen nawet jeśli uczeń na nie zasługuje (na jakiś czas)

Działania terapeutyczne - nauczyciel:

1. Zapewnienie dziecku komfortu emocjonalnego

2. Dostarczenie szeregu doświadczeń związanych z osiągnięciem sukcesu

3. Dostarczanie dużej ilości wzmocnień

4. Zmiana obrazu własnej osoby dziecka na bardziej pozytywną

5. Poprawa kontaktu emocjonalnego z dorosłymi i rówieśnikami

8.2. Syndrom Nieadekwatnych Osiągnięć Szkolnych - jak go rozpoznać?

Syndrom nieadekwatnych osiągnięć - sytuacja, w której zdolni uczniowie nie wykorzystują swoich możliwości.

Rodzaje uczniów, którzy nie wykorzystują swoich możliwości:

• Uczniowie z syndromem (długotrwała, holistyczna terapia);

• Uczniowie nieproduktywni (wymagają niewielkiej pracy
  i pomocy ze strony pedagogów
  i psychologów).

Badania Colangelo (2003r.):

• SNOSz najczęściej ujawnia się już
  w pierwszych latach szkoły podstawowej;

• Może pojawiać się periodycznie lub epizodycznie;

• Może trwać przez kilka miesięcy lub lat i nagle zniknąć;

• Może pojawić się w szkole gimnazjalnej lub średniej po wysokich osiągnięciach w szkole podstawowej.

• Może dotyczyć jednego przedmiotu;

• Może dotyczyć grupy przedmiotów (np. ścisłych);

• Może dotyczyć wszystkich przedmiotów: „całkowity syndrom”.

Diagnoza SNOSz:

Diagnoza formalna:

• Współdziałanie pedagoga
  z psychologiem;

• Zestawienie ocen szkolnych, wyników testów osiągnięć szkolnych z rezultatami standaryzowanych testów inteligencji, uzdolnień twórczych, uzdolnień specjalnych.

Diagnoza nieformalna:

1. Diagnoza trwałych tendencji i form zachowania dziecka w domu
   i szkole;

Podział S.Rimm:

• Uczniowie ulegli: lękliwość, płaczliwość, niezorganizowanie, bierność, nieśmiałość, zaniżona samoocena, skłonność do izolacji.

• Uczniowie dominujący: agresywność, wrogość, nieufność, konfliktowość, niezdyscyplinowanie, zmienne nastroje.

Typy uczniów z SNOSz

• Uczeń buntownik

• Konformista

• Zestresowany

• Ofiara

• Roztargniony

• Spoczywający na laurach

• Znudzony

• Wojujący

• Koncentrujący się na jednym przedmiocie.

Cecha charakterystyczna:

Tendencja do manipulowania otoczeniem: nauczycielami, rodzicami, rówieśnikami.

Stosowana najczęściej nieświadomie, pełni funkcję mechanizmów obronnych.

• Uczniowie ulegli - manipulacja, typu: „pomóż mi”, „ponaglaj mnie”, „współczuj mi”, „chroń mnie”.

• Uczniowie dominujący - manipulacja, typu: „nie krytykuj mnie”, „podziwiaj mnie”, „bądź tylko mój”, „dostrzegaj moją wyjątkowość”.

2. Diagnoza funkcjonowania ucznia w typowych sytuacjach szkolnych;

Opiera się na wnikliwej obserwacji nauczyciela.

Pytania pomocnicze do diagnozy SNOSz:

• Czy uczeń w poprzednich klasach miał lepsze oceny niż obecnie?

• Czy uczeń nie nadąża w nauce
  za innymi uczniami?

• Czy pracuje poniżej swoich możliwości?

• Czy uczeń jest zdezorganizowany?

• Czy prace ucznia są pełne drobnych błędów i/lub nie na temat?

• Czy uczeń wkłada minimum wysiłku
  w prace szkolne, uważając, że szkoła jest nudna, a ciekawe jest to, co pozaobowiązkowe?

• Czy uczeń ma nierealistyczne oczekiwania względem siebie?

• Czy uczeń usiłuje nastawić jednego nauczyciela przeciwko innym nauczycielom, rodzica przeciwko nauczycielom, itd.

• Czy uczeń nastawia kolegów przeciwko innym kolegom?

• Czy uczeń wykazuje się sprytem w różnych sytuacjach?

• Czy uczeń wagaruje lub często z błahych powodów opuszcza zajęcia szkolne?

3. Diagnoza niektórych komponentów osobowych;

• Uczniowie z SNOSz mają negatywny obraz swoich relacji z otoczeniem;

• Uważają się za nieakceptowanych przez rówieśników i dorosłych;

• Mają problemy z komunikowaniem się;

• Nie potrafią okazywać swoich emocji;

• Brak im wiary we własne możliwości oraz pewności siebie;

• Są lękliwi, niestabilni emocjonalnie;

• Mają zbyt silne potrzeby afiliacji;

• Cechuje ich alienacja, sprzeciw, bunt przeciwko autorytetom;

• Słaba samoregulacja, brak wytrwałości w działaniu;

• Niechęć do podejmowania działań, które łączą się z odpowiedzialnością.

4. Diagnoza czynników typowych dla środowiska rodzinnego;

Diagnoza stylu wychowawczego, warunków kulturowych rodziny, poziomu opieki nad dzieckiem
i jego nauką, atmosfery wychowawczej w domu i postaw rodzicielskich;

Czynniki sprzyjające SNOSz (dom):

• Zachowania agresywno-pasywne
  w rodzinie (małżonek podporządkowany drugiemu - dominującemu);

• Rytuały sabotażowe: jedno z rodziców sabotuje lub niszczy oddziaływania wychowawcze drugiego;

• Sytuacja dziecka długo oczekiwanego, chorowitego, cudownego, wychowywanego przez samotną matkę.

5. Diagnoza czynników typowych dla środowiska szkolnego.

Czynniki sprzyjające powstawaniu SNOSz:

• Niewłaściwe postawy nauczyciela, brak przygotowania do pracy z uczniem zdolnym;

• Negatywne zachowania nauczyciela: niesprawiedliwe oceny, koncentracja
  na błędach, destrukcyjna krytyka złych wyników uczniów na forum całej klasy, wyrażanie zdziwienia, gdy uczeń słabszy uzyskuje dobrą ocenę;

• Tradycyjne metody nauczania (nuda);

• Niedostosowane do potrzeb uczniów zdolnych programy nauczania.

Część uczniów wybitnie zdolnych celowo nie ujawnia swoich możliwości rodzicom i nauczycielom.

Powody:

• Presja grupy rówieśniczej;

• Brak zainteresowania realizowanymi treściami kształcenia;

• Chęć robienia tego, na co ma się ochotę;

• Pragnienie nie wyróżniania się wśród rówieśników.

Krótkie rozszerzenie powodów:

• Dzieci zdolne, zazwyczaj bardziej wrażliwe, myślą, że tylko zachowania typowe znajdują aprobatę w oczach dorosłych. Wzorują się zatem na zachowaniach i osiągnięciach uczniów ze swojej klasy, przyjmując postawę konformistyczną;

• Uczniowie zdolni, ukrywając swoje możliwości, czerpią z tego korzyści. Dobrze zorientowani
  w swojej wyjątkowości na tle rówieśników nie ujawniają predyspozycji po to, aby zdobyć władzę nad kolegami,
  a czasem i dorosłymi.

• Potrafią doskonale manipulować otoczeniem, aby nie wykonywać zadań i mieć więcej czasu dla siebie i swoich oryginalnych, często nieakceptowanych zainteresowań.

8.3. Uczeń zdolny (metody diagnozy, sposoby pracy z uczniem zdolnym).

Uczeń zdolny - w potocznym rozumieniu uczeń zdolny to ten, który osiąga lub może osiągnąć lepsze wyniki w nauce w porównaniu ze swoimi rówieśnikami, a jego zachowanie wykracza poza przeciętny poziom.

Tradycyjne podejście prezentowane w literaturze podmiotu:

• Uczeń zdolny to ten, który charakteryzuje się wysokim ilorazem inteligencji (powyżej 120)

• Uczniowie zdolni charakteryzują się licznymi osiągnięciami w nauce oraz twórczą wyobraźnią

Uczeń zdolny - jak rozpoznać?

Model Renzalliego

Zdolności to interakcje 3 komponentów:

1. zdolności ponadprzeciętne (inteligencja, uzdolnienia specjalne)

2. zdolności twórcze (płynność, giętkość, oryginalność myślenia, generatywność + generowanie hipotez)

3. zaangażowanie w pracę (motywacja wewnętrzna, upór), systematyczność
   +

uwarunkowania środowiskowe (rodzina, szkoła, rówieśnicy)

konkluzja:

wybitne zdolności często nie są realizowane; nawet gdy są odkryte, czasami zanikają. Aby temu zapobiec należy je pielęgnować od wczesnego dzieciństwa

Diagnoza ucznia zdolnego:

W diagnozie uwzględnia się 2 kryteria

1. Psychologiczne

• specjalistyczne testy psychologiczne i pedagogiczne

• poziom inteligencji, uzdolnienia specjalne

2. Pedagogiczne

• wyniki obserwacji rodziców dziecka, nauczycieli, wychowawców

• analiza osiągnięć ucznia w szkole

Raport Marlanda (1980)

1. Ogólne zdolności intelektualne

2. Specyficzne zdolności szkolne

3. Myślenie twórcze

4. Uzdolnienia artystyczne

5. Uzdolnienia psychomotoryczne

Cechy uczniów zdolnych - wskaźniki:

• Dobra pamięć

• Bogata i twórcza wyobraźnia

• Zdolność analizy i syntezy

• Szeroki zakres wiedzy ogólnej

• Bogaty zasób słownictwa

• Zdolność do logicznego rozumowania

• Łatwość uczenia się

• Zamiłowania czytelnicze

• Ciekawość świata oraz nowej wiedzy

• Pomysłowość

• Wielość i szerokość zainteresowań

• Niezwykłe poczucie humoru

• Perfekcjonizm

• Zdolności przywódcze

• Zdolność kwestionowania pojęć i pomysłów

• Większa oryginalność myślenia

• Wyższa samoocena

• Silna motywacja osiągnięć

• Pracowitość i wytrwałość

• Samosterowność i wewnętrzne zdyscyplinowanie

• Zdolność rozumowania abstrakcyjnego

• Duży zakres uwagi

• Łatwość skupienia się

• Zdolność do samodzielnej i skutecznej pracy

Grupy uczniów zdolnych.

1. Uzdolnień intelektualnych, którzy nie zawsze wykazują zdolność do nauki szkolnej

2. Zdolni do nauki szkolnej, posiadający także ogólne lub kierunkowe uzdolnienia intelektualne

3. Uczniowie z ukrytymi talentami, które ujawniają się dopiero w specyficznych warunkach

4. Uczniowie o dużym potencjale twórczym z ilorazem inteligencji powyżej 115 i określonym rodzajem zdolności specjalnych

Stanowisko W. Dobrołowicza:

Dwa rodzaje uczniów zdolnych:

1. Uczniowie ze zdolnościami odtwórczymi (wysoki poziom sprawności umysłowej, szybkie uczenie się, dobra pamięć, rozumienie informacji)

2. Uczniowie kreatywni (wyjątkowa wyobraźnia, oryginalność pomysłów, zdolność myślenia dywergencyjnego, choć słaba pamięć)

Ułatwienie w diagnozie - 3 kryteria:

1. Wysoki poziom zdolności ogólnych

2. Szybkość i łatwość uczenia się oraz nabywania nowych doświadczeń

3. Wysoki poziom osiągnięć szkolnych

Uczeń zdolny w szkole i grupie rówieśników - problemy:

Rodzaje nadwrażliwości (nadpobudliwość uczniów zdolnych, brak samokrytycyzmu, wymądrzanie się, zbyt pewni siebie, spryt, siła, przerywanie wypowiedzi innych)

1. Intelektualna - niecierpliwość, zmienność, słomiany zapał, wielość pomysłów - trudność ich realizacji

2. Emocjonalna - wybuchowość, brak empatii, brak wiary w siebie, impulsywność, zbytnie przejmowanie się problemami innych, manipulowanie innymi

3. Psychomotoryczne - wzmożone napięcie, wiercenie się, nieporadność ruchowa, bałagan w miejscu pracy, trudność utrzymania dyscypliny, chaotyczność

4. Wyobrażeniowa - skłonność do nadmiernego fantazjowania, wyolbrzymianie faktów, izolacja, rozkojarzenie

5. Zmysłowa- sensoryczna - nadmierna mimika i gestykulacja, nieumiejętność skupienia myśli

Specyficzne potrzeby uczniów zdolnych:

1. Poznawczo- intelektualne - indywidualny tok nauki, zaplecze naukowe, bogata oferta zajęć pozalekcyjnych, różne źródła wiedzy

2. Emocjonalno- motywacyjne - akceptacja i uznanie, rozsądne wyznaczanie celów, właściwe ocenianie, więź emocjonalna z nauczycielem, stypendia, nagrody

3. Twórcze - własna twórczość literacka, oryginalność, uczestnictwo w kulturze wyższego rzędu, akceptacja przez nauczyciela, oryginalność, kontakt z autorytetem, realizacja projektów, stawiać pytania otwarcie

4. Społeczne

5. Fizjologiczne

6

---