WPROWADZENIE DO PEDAGOGIKI

STEFAN KUNOWSKI „ Podstawy współczesnej pedagogiki „

1901-1977/- wykładał pedagogikę i dydaktykę jako zastępca profesora na KUL-u. Zajmował się on pedagogiką teoretyczną. Na szczególną uwagę zasługuje opracowanie przez niego teorii warstwicowej wychowania. S. Kunowski badał także w ramach pedagogiki porównawczej trzy współczesne systemy wychowania: chrześcijański, socjalistyczny i liberalny. Uwzględnił również pedagogikę praktyczną, przede wszystkim dydaktykę.

Według S. Kunowskiego poznanie pedagogiki jako nauki o wychowaniu wymaga najpierw poznania jej naukowego charakteru, a następnie przedmiotu, czyli wychowania , którym pedagogika się zajmuje. Nauka wymaga terminologii - zespołu nazw o ściśle ustalonym znaczeniu w zależności od charakteru teoretycznego czy praktycznego danej nauki.

Terminy i nazwy zjawisk :

Paidagogos ( prowadzący chłopca) - niewolnik w Grecji starożytnej, którego zadaniem było odprowadzanie chłopców wolnych obywateli na miejsce ćwiczeń fizycznych, zwanych palestrą. Początkowo prowadził go fizycznie, następnie duchowo.

Paidos = dziecko, chłopiec ; ago = prowadzę

Paidagogos z opiekuna na boski przemienił się w nauczyciela - wychowawcę, jego czynności obejmowały nie tylko opiekę fizyczną , ale także kształcenie umysłowe i prowadzenie duchowomorlane, czyli wychowanie.

Paidagogija - całość zabiegów wokół chłopca , stąd termin pedagogia oznacza samo dzieło wychowywania, zespół czynności i umiejętności wychowawczych.

Agonistyka - współzawodnictwo w zapasach fizycznych ku czci bóstwa.

Paidagogike techne -podstawowa wiedza o wychowaniu, od tego wyrażenia pochodzi nazwa pedagogika na oznaczenie teoretycznej wiedzy i nauki o wychowaniu.

W rozumieniu greckim pedagogika oznaczała refleksję nad działaniem w danym wypadku wychowawczym. W związku z tym w pedagogice jako nauce zachodzi ścisły związek między teorią i praktyką.

PEDAGOGIKA jest więc nauką, której przedmiot stanowi sprawa praktycznej pedagogii wszelkiego rodzaju ( sztuki i techniki wychowania) czyli wychowawczego prowadzenia dzieci, młodzieży oraz oddziaływania na rozwój ludzi dorosłych.

Hebagogika - dział wychowania młodzieży

Andragogika - oświata i wychowanie dorosłych

Gerontagogika- pedagogika starszego wieku

Antropagogia i antropagogika - określenia nauki o całkowitym rozwoju człowieka . Chociaż terminy te sumowałyby tylko odcinki rozwoju człowieka.

Pedagologia - jako nauka o całkowitym rozwoju człowieka

Kształcenie - niezależne od wychowania i nauczania, chociaż w nich zachodzi

Formacja-obejmująca łącznie wychowanie , nauczanie i kształcenie.

Edukacja - wychowanie do odbioru czegoś lub wychowanie przez przeżywanie czegoś.

Apostolat - wpływy wychowawcze czegoś budującego duchowo wychowanków .

Wyrazy pochodne :

Pedagog - oznaczenie ludzi zawodowo zajmujących się sprawami wychowania. Dopiero po II w. światowej znaczy powszechnie każdego praktyka nauczyciela, co ma podkreślać, ze nauczyciel powinien być przede wszystkim wychowawcą.

Pedagogik - zawodowiec, który potrzebuje przygotowania z praktyczniej znajomości pedagogiki. Nie przyjął się.

Pedologia - nauka o dziecku uprawiana jest przez badaczy rozwoju fizycznego i psychicznego dzieci młodszego wieku , których nazywa się pedologami.

Pedeutologia -nauka specjalna o pedagogu.

Pedeutolog - teoretyk, zajmujący się zagadnieniami kształcenia i dokształcania nauczycieli

Pedeutagog - praktyczny wychowawca nauczycieli , kształtujących się do tego zawodu lub dokształcających się w nim.

Paideia - całość czynności i skutków wychowawczych . Na przełomie V / IV w p.n.e znaczył on całość wykształcenia w gramatyce , retoryce i dialektyce. Określa nie tylko formację duchową człowieka pod wpływem całokształtu kultury narodowej, ale zawiera w sobie najwyższy ideał humanistycznego kształcenia.

Cycero uważał ze Paideia = humanitas co oznacza ludzkość, człowieczeństwo i tworzy idee humanizmu i humanitaryzmu.

„ Miarą wszystkich rzeczy jest człowiek „ Protagoras

„Miarą człowieka zaś jest Bóg” Platon

Obecnie wiec grecka Paideia odradza się jako idea humanitaryzmu , ale poza tym tworzy swój fonetyczny skrót w wyrazie :

Pedia - odrębne dziedziny pedagogiki praktycznej, posługujące się jakimiś czynnościami lub wpływami czegoś na rozwój ludzi.

Logopedia - dotycz wychowawczego rozwijania mowy przez usuwanie wad wymowy , jak jąkanie, jak tez przez estetyczne kształcenie kultury słowa

Bibliopedia - dział wychowania przy pomocy ksiązki, a więc obejmuje czytelnictwo, wpływ wychowania literatury pięknej, czyli tworzy tzw. Pedagogikę biblioteczną.

Ergopedia - wychowanie przez pracę

Przedmiotem badań pedagogiki, w nowoczesnym ujęciu , są wszelkie zjawiska wychowawcze zachodzące w ciągu całożyciowego rozwoju człowieka oraz różnorodne czynności opracowane teoretycznie, tworzące wielokierunkową pomoc wychowawczą dla doskonałego i pełnego, wszechstronnego rozwoju ludzi.

Emile Durkheim (zm. 1917) - francuski socjolog, jako pierwszy twierdził, że każde społeczeństwo ma własny system wychowawczy, złożony ze zwyczajów i praktyk, obowiązujących przy postępowaniu rodziców z dziećmi. Podobieństwa ideałów, wychowania, pochodzących z tradycji kultury chrześcijańskiej, miała badać stara pedagogika jako nauka normatywna, dostarczająca systemom narodowym naczelnych idei i ogólnych pojęć do kierowania wychowaniem.

Pedagolog polski Józef Mirski przeciwstawiając się owej koncepcji pedagogiki jako nauki normatywnej, określał pedagogikę jako „ naukowy system wychowania umiejętnego”/ nauka wyłącznie praktyczna o zawodowym wychowawstwie w szkole czy przedszkolu, wykluczając wychowanie „nieumiejętne” w domu lub w społeczeństwie.

Podobnie ujmował rzecz prof. Sergiusz Hessen, Rosjanin pracujący w Polsce, określając pedagogikę jako stosowaną filozofię.

Filozofia stosowana - sposób myślenia o człowieku, opisywane cele, charakter, który trzeba wprowadzić w życie.

Współcześnie ujmuje się trzy rodzaje wychowania jako :

1. wychowanie naturalne - czyli uczestniczące w życiu rodzinnym, społecznym, w zbiorowej pracy lub w sytuacji kulturowej wolnego czasu , np. czytanie książki

2. wychowanie celowo zamierzone - czyli przygotowujące dziecko do przyszłego zawodu, stanu, pracy czy walki, np. wychowanie rycerskie, nowicjat w zakonie

3. wychowanie organizowane programowo w specjalnych instytucjach wychowawczych , jak szkoła, uniwersytet, seminarium duchowe itp.

Na tej podstawie dochodzimy do wniosku, że współczesna pedagogika jest wszechstronną nauką o całej rzeczywistości wychowawczej, w której istotę stanowi całożyciowy rozwój człowieka oraz wszelkie dodatnie, jak i ujemne wpływy jednych ludzi na drugich oraz wpływy środowiska.

Nie możemy przyporządkować pedagogiki do jednego rodzaju nauki takiej jak : praktycznej czy filozoficznej , normatywnej czy opisowej.

Pedagogika jest nauką skonstruowana z 4 działów , należących do innych nauk:

• filozofii

• socjologii

• psychologii

• historii

Inni uważają , że pedagogika jest częścią etyki , socjologii, biologii z czego wynika, że wychowanie jest równocześnie zjawiskiem moralnym, społecznym, biologicznym, psychicznym, kulturalnym, wobec czego różne nauki mogą zgłaszać do teorii wychowania, czyli do pedagogiki pretensje o swój udział i uważać pedagogikę jako swoją część.

Rozwój naukowy pedagogiki :

Pedagogika istnieje od zawsze, od początków ludzkości. Zmieniały się tylko formy wychowania z rozwojem życia społecznego i kultury.

Sofiści ; urodzenie czy wychowanie decyduje i rozwoju człowieka

Filozofowie greccy : poglądy na wychowanie jako zastosowanie założeń filozoficznych

Naukowy charakter pedagogice nadał z początkiem XIX w. niemiecki uczony Johann Friedrich Herbat ( 1776 - 1841)

Ten „ojciec pedagogiki naukowej” oderwał ją od filozofii, usystematyzował i oprał na dwu naukach pomocniczych :

• etyce filozoficznej - określić miała cele wychowania

• psychologii - podawała środki do osiągnięcia celów

Powstał spór między Herbartem a jego uczniami.

Uczniowie Herbarta ( Ziller, Stoy, Rein) zacieśnili przedmiot pedagogiki tylko do praktycznych spraw szkolnego nauczania, jak program , metoda nauczania , budowa lekcji .

Pod koniec XIX w. pojawiły się dwa kierunki w szkolnej pedagogice:

• indywidualizm pedagogiczny - rozwój jednostki umysłowo

• socjologizm - uspołecznienie uczniów w szkole

pedagogika eksperymentalna - zastosowanie metod przyrodniczych do badania zjawisk pedagogicznych . Na drodze eksperymentu da się rozwiązać całość zagadnień praktycznych i teoretycznych wychowania wyróżnionych przez herbartystów. Okazała się nieskuteczna, gdyż zajmuje się tylko związkami przyczynowymi, a neguje istnienie celów. Po kryzysie pedagogiki eksperymentalnej ( XX w.) wysunęło się nowe ujęcie naukowe pedagogiki normatywnej, która się zajęła problemem celów wychowania. Filozofia ta stała się aksjologią - nauką o wartościach , wyrażającą się w ideach dobra, prawdy, piękna i świętości.

Po niej pozostała psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży oraz psychologia wychowawcza.

Pedagogika czysta - czwarte ujęcie naukowe wychowania , które pojawiło się w latach 30- tych naszego stulecia na podstawie fenomenologii E. Husserla jako metody poznania idącej od „ oglądu do opisu tego , co i jak dane”, która zwróciła się do badania praw rozwojowych człowieka. Wywołała dążenie do syntezy pedagogicznej, związanej z problemem prawidłowości wszechstronnego rozwoju człowieka.

Działy współczesnej pedagogiki

Współczesna pedagogika w swojej budowie naukowej jako działalności metodycznie poznającej całą rzeczywistość zjawisk wychowawczych na podstawie doświadczenia opiera się i 4 działy :

1. pedagogika praktyczna lub empiryczna - obserwująca, zbierająca i badająca całość doświadczenia wychowawczego rodziców, nauczycieli , wychowawców, mających do czynienia z dziećmi, młodzieżą i człowiekiem dorosłym

2. pedagogika opisowa lub eksperymentalna - jako dział naukowo uogólniający doświadczenie i badający eksperymentalnie prawa rządzące przebiegiem zjawisk biologicznych, psychologicznych, socjologicznych lub kulturowych, uwikłanych i związanych z wychowaniem

3. pedagogika normatywna - na podstawie filozofii człowieka , aksjologii i teorii kultury bada naturę człowieka , wytwory jego kultury i na tym tle ustala wartości, cele ,i ideały, którymi powinno kierować się wychowanie

4. pedagogika teoretyczna - czyli ogólna, jako dział najwyższy obejmuje całość badanego przedmiotu, dąży w oparciu o materiał empiryczny, eksperymentalny i normatywny dąży do stworzenia jednolitej teorii wszechstronnego rozwoju człowieka i jego uwarunkowań

Jak wiemy pedagogika jest nauką o złożonej budowie. Materialnym przedmiotem pedagogiki jest wszechstronny rozwój człowieka w ciągu całego jego życia, inaczej mówiąc człowiek w trakcie rozwoju.

Pedagogika stara się proces rozwojowy doprowadzić do końca, jego kresu , jakim jest doskonały stan człowieczeństwa. Ta pełnia człowieczeństwa staję się więc praktycznym celem do osiągnięcia przez wychowanie, a jednocześnie normą oceniającą, czy proces rozwoju przebiega właściwie, czy też odbiega od celu.

Przedmiotem formalnym musi być dobro rozwojowe człowieka nie aktualnie pojęte , lecz realizujące się w przyszłości, nastawione ku przyszłości, dzięki czemu człowiek ni ze się w pełni doskonalić.

Futurologia -naukowe przewidywanie przyszłości co do kierunków zmian czyli trendów w dziedzinie przyszłej konsumpcji , kultury masowej, produkcji. Pedagogika jest nauką przekształcającą rzeczywistość , a nawet nowy świat.

futurologia nauka zajmująca się metodami przewidywania przyszłości, próbami naukowego opisu przyszłych kształtów społeczeństwa, jego modelu kulturalnego, wyznaczników jego systemu wartości i wyborów, stawianiem hipotez w dziedzinie przyszłych trendów konsumpcji, kultury masowej, rozwoju ekon., planowania przestrzennego itd.

Naukowość pedagogiki jest złożona. Z jednej strony jest to nauka empiryczna o faktach dotyczących rozwoju człowieka , z drugiej zaś jest to nauka normatywna, zawsze oceniająca fakty opisane z punktu widzenia , jakie one powinny być , taka ocena prowadzi zaś do praktycznego działania. Dlatego jest tez nauką teoretyczną , jak również praktyczną. Naukowy jej charakter łączy naukę empirycznonormatywną z nauką teoretycznopraktyczną.

Przedmioty badań w naukach szczegółowych :

• świat natury

• świat kultury

Naturę badają nauki przyrodnicze, starające się wykryć konieczne , przyczynowe prawa rządzące przyrodą i stąd nazywane nomotetycznymi.

Świat kultury z jego sztuką , moralnością, organizacją społeczeństwa, prawodawstwem, poznają nauki humanistyczne, dążące do opisu przeżytych , niepowtarzalnych wartości jednostkowych, nazywane naukami idiograficznymi.

Miejsce pedagogiki wśród nauk przyrodniczych i humanistycznych wypada w centrum. Częściowo należy do jednych i drugich.

Jest nauką humanistyczną- dlatego, że wychowanie nie jest dziełem samej natury , lecz kultury społeczeństwa, po drugie ponieważ zagadnienie celu i wartości jest decydujące w wychowaniu , a nie jego strona przyrodnicza.

W wychowaniu widzi się edukację , czyli wyprowadzanie dziecka ze stanu natury i barbarzyństwa do stanu kultury.

Metody badań pedagogicznych:

Źródła , z których pedagogika współczesna korzysta :

• praktyka wychowawcza z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi, wychowywana w domach rodzinnych, zakładach opiekuńczych, szkołach, organizacjach i instytucjach wychowawczych. Zwyczaje i obyczaje postępowania z wychowankami, stosunki i urządzenia , metody i techniki wychowawcze wraz z poglądami i opiniami

• bierne doświadczenie empiryczne, związane z przeżywaniem i refleksją, obserwacją i badaniem zjawisk wychowawczych, w związku z czym każdy z ludzi wychowywany przez innych ma doświadczenie osobiste z własnego życia

• ideologie wszelkiego rodzaju, odnoszące się do wychowania w postaci filozofii wartości, światopoglądów, idei społecznopolitycznych , czy idei kulturalnych

• teoria rozwoju człowieka korzysta z ideologii wychowawczej musi posługiwać się materiałem zaczerpniętym z teorii, dotyczące istoty , natury i istnienia człowieka (teorie biologiczne, psychologiczne, socjologiczne, filozoficzne czy teologiczne, aby z tego materiału teoretycznego zbudować zgodną z doświadczeniem i praktyka wychowawczą wiedzę o rozwoju wszechstronnym człowieka.

Nauki współpracujące z pedagogiką :

Już Herbart wprowadził dwie nauki pomocnicze : etykę filozoficzną i psychologię ogólną. Obecnie nastąpił rozrost nauki pomocniczych.

Nauki pedagogiczne jak , np. historia wychowania lub psychologia wychowania , socjologia wychowania. Chociaż uzupełniają w sposób specjalistyczny problemy i aspekty istotne dla pedagogiki same muszą korzystać z dorobku wiedzy innych nauk.

Historia wychowania - czerpie gotowe informacje z historii politycznej, społecznej, gospodarczej, kultury.

Socjologia wychowania - z socjologii pracy , miast i wsi, przemysłu, masowej

Nauki formalne : logika użytkowana w nauczaniu, cybernetyka w organizacji nauczania , etyka w wychowaniu moralnym, estetyka w wychowaniu estetycznym

Nauki realne - demografia, ekonomika kształcenia i oświaty oraz higiena z naukami medycznymi w organizacji szkolnictwa i w polityce szkolnej państwa

Socjologiczna wiedza o środowisku wiele znaczy dla pedagogiki , ale pedagogiczna wiedza o wychowaniu ludzi wyjaśnia ich rolę w środowisku i zakres ich możliwości działania.

NAUKI PEDAGOGICZNE :

• historia wychowania

• kulturologia wychowania

• antropologia wychowania

• biologia wychowania

• psychologia wychowania

• socjologia wychowania

• filozofia wychowania

• teologia wychowania

Wyodrębniamy grupy nauk pedagogicznych :

1. nauki historyczne

2. nauki deskryptywne, czyli opisujące obserwacyjnie lub eksperymentalnie zjawiska wychowania

3. nauki prospektywne , czyli sięgające w przyszłość na podstawie światopoglądowej - nauki światopoglądowe

NAUKI WSPÓŁDZIAŁAJĄCE Z PEDAGOGIKĄ :

1. nauki realne

• higiena z naukami medycznymi

• ekonomia oświaty i kształcenia

• demografia

2. nauki formalne

• cybernetyka

• prakseologia (nauka o działaniu)

• logika z metodologia nauk i naukoznawstwem

1. nauki aksjologiczne:

• estetyka - nauka o pięknie

• etyka - nauka o moralności

NAUKI POMOCNICZE - z ich dorobku korzystają nauki pedagogiczne

Nauki historyczne w pedagogice :

Zadaniem nauk historyczno- pedagogicznych jest badanie początków, czyli genezy, jak też rozwoju wszelkich zagadnień praktycznych i teoretycznych wychowania od czasów najdawniejszych aż po współczesność. Nauki historyczne w pedagogice sprowadzają się do dwu dziedzin ;

• historii szkolnictwa i wychowania - bada przede wszystkim instytucje powołane do wychowywania dzieci i młodzieży, programy przez nie stosowane, środki i metody tworzące system pedagogii, a także zajmuje się zawodem nauczycielko- wychowawczym

• myśli i doktryn pedagogicznych - zajmuje się rozwojem refleksji nad sprawami wychowania w postaci idei, pomysłów, projektów reform. Jej przedmiotem jest sprawa kształtowania się ideologii wychowawczej, ideału człowieka oraz teorii pedagogicznej. Ideologię w wychowaniu tworzą wartości, realizowane w postawach wychowawczych.

Paideia = dzielność ( cnota - arete) + mądrość U greków

Paideia = męstwo + sprawiedliwość ( virtus) U rzymian

Ideał kalokagatii - ideał grecki, człowieka pięknego fizycznie i szlachetnego moralnie

Nauki empiryczne w pedagogice :

Nauki empiryczne poprzez obserwację lub eksperyment bada zjawiska życiowe człowieka. Możemy wyróżnić takie nauki :

1. biologia wychowania - mówi o biologicznych podstawach życia organizmu, przekazywania życia i rozrodu oraz zaznajamia z organicznymi procesami wzrostu ciała i rozwoju mięśni.

2. psychologia wychowania - obejmuje szereg dyscyplin pokrewnych i graniczących ze sobą : jak psychologia rozwojowa, psychologia wychowawcza , psychologia różnicowa wraz z charakterologią i typologią oraz diagnostyką szkolną , psychopatologia dziecięca i młodocianych , psychologia szczegółowa.

3. socjologia wychowania - zajmuje się badaniem zależności wychowania i jego wyników od środowiska społecznego, w którym rozwój człowieka się odbywa. Na to środowisko składają się : zwyczaje, stosunki i oddziaływania między ludźmi, organizacje i instytucje społeczne. Określa wychowanie jako „ przysposobienie wychowanka na pełnoprawnego członka grupy„ (Durkheim)

Podstawę każdej grupy społecznej stanowią wartości szanowane przez członków i tworzące wspólnotę społeczną jako dobro wspólne, na które składają się interesy, język, obyczaje, poglądy.

Socjalizacja , czyli uspołecznienie wychowanka ma dwa główne zadania :

• wprowadzenie wychowanków do świata kultury narodowej i ogólnoludzkiej przez kształcenie ogólne , wynikiem czego następuje asymilacja kulturalna wychowanka

• wprowadzenie do aktualnego życia społeczeństwa przez kształcenie grupowe według płci lub kształcenie zawodowe, rezultatem czego jest przygotowanie do życia praktycznego i produkcyjnego

W związku z tym szkoła pełni dwie funkcje :

• asymilacyjną pod względem typu kulturalnego

• selekcyjną pod względem uzdolnień pracowniczych

Nauki światopoglądowe w pedagogice :

O celu wychowania , który sięga ku niewiadomej przyszłości decydują najwyższe ideały i wartości.

Światopoglądy szukają elementów prawdziwych i wiecznych, ponieważ te stanowią miernik wartości i trwałości światopoglądów, tak, że krytyka ich podstaw powoduje upadek wielu fałszywych obrazów świata. Światopogląd współczesny musi więc być budowany i sprawdzalny naukowo.

Nauki światopoglądowe - nauki mające szczególny wpływ dla budowy prawdziwego poglądu na świat.

Światopogląd obejmuje :

• światopogląd osobisty - zespół własnych przekonań, oparty o wiedzę jakiegoś rodzaju , dającą pewność poznania

Przekonania - to sądy poznawcze, różniące się od sądów wyuczonych i zapamiętanych tym, że wiążą się one z własnych przeświadczeniem o ich prawdziwości <asercja> , mają więc zabarwienie uczuciowe i wskutek tego stają się motywem pobudzającym wolę do działania.

• światopogląd społeczny

• światopogląd filozoficzny

Na budowę całkowitego światopoglądu składają się trzy kręgi zagadnień :

• naukowych

• filozoficznych

• teologicznych

dotyczą one dwu zasadniczych części światopoglądu :

• obrazu świata i źródeł absolutnych jego bytu

• poglądu na człowieka i jego życie

Obie części powinny być zgodne ze sobą na podstawie wspólnej idei światopoglądowej , np. idei miłości, walki , pracy.

Krzysztof Rubacha : „ Edukacja jako przedmiot pedagogiki i jej subdyscyplin”

Przedmiotem badań pedagogiki jest praktyka edukacji, na którą składa się wiele zjawisk, takich jak działanie instytucji edukacyjnych, stosunki międzyludzkie w nich panujące, zmiany zachodzące w ludziach poddanych oddziaływaniom edukacyjnym itd. Przedmiot pedagogiki istniał znacznie wcześniej niż powstała pedagogika naukowa. Nie można zatem powiedzieć, ze pedagogika tworzy praktykę edukacji. Istnieje niezależnie od intencji i działań uczonych. Ich zadaniem jest opisywanie tej praktyki, wyjaśnianie zjawisk, które np. destabilizują działanie edukacyjne, odkrywanie rezultatów, do których edukacja prowadzi.

Pedagogika naukowa pozwala rozpoznawać zjawiska edukacyjne, nazywać je, poddawać analizie.

O dojrzałości danej dyscypliny nauki decyduje system pojęć, jakimi się ona posługuje. W pedagogice nie wszystkie pojęcia są jeszcze precyzyjnie zdefiniowane i nie zawsze panuje zgodność co do ich znaczeń, ponieważ:

• na przedmiot pedagogiki składa się wiele zjawisk zachodzących na siebie zakresami znaczeniowymi

• pedagogika jest nauką młodą , która jeszcze długo musi poznawać praktykę edukacyjną, zanim dotrze do jednostkowych faktów

Metody badań, czyli zbierania danych o praktyce edukacyjnej, to kolejny wyróżnik pedagogiki naukowej.

Pedagogika obserwuje fakty w świecie edukacji i obserwacje swoje uogólnia lub odnosi wyłącznie do badanego kontekstu. W pierwszym przypadku stosuje metody ilościowe, nadające się do określenia ogólnych tendencji w przebiegu pewnych zjawisk. W drugim stosuje tzw. Metody jakościowe, nadające się do opisywania zjawisk w kontekstach działania konkretnych podmiotów.

Metody ilościowe pozwalają opisać i wyjaśnić związek pomiędzy zjawiskami, a metody jakościowe pozwalają zrozumieć uwarunkowania konkretnych praktyk edukacyjnych.

Badanie- opisywanie, wyjaśnianie i rozumienie- praktyki edukacyjnej prowadzi w konsekwencji do budowania jej teorii , czyli jej poznawczych i symbolicznych reprezentacji. Reprezentacje te złożone z twierdzeń ogólnych pozwalają już w pewnym stopniu przewidywać praktykę edukacyjną.

Pedagogika jest nauką w stanie tworzenia swoich teorii.

Rozdział I

Edukacja - ogół oddziaływań służących formowaniu się zdolności życiowych człowieka.

Pedagogika jako nauka ma za zadnie opisywać, wyjaśniać i rozumieć przedstawione formy praktyki edukacyjnej. Zajmuje się także prawidłowościami rozwoju człowieka, poszerzaniem jego możliwości życiowych na poszczególnych szczeblach edukacji.

Ważnym obszarem badań pedagogicznych są polityczne, społeczne i kulturowe uwarunkowania praktyki edukacyjnej, odkrywanie nierówności w dostępie do oświaty i diagnozowanie innych patologicznych zjawisk. Pedagogika bada także edukacyjne oddziaływanie mediów, kultury popularnej, rodziny, grup rówieśniczych.

Pedagogika jest dziedziną złożoną z wielu subdyscyplin naukowych zajmującymi się różnym obszarami praktyki edukacyjnej.

Podział pedagogiki na subdyscypliny przez Stanisława Kawulę wg kryteriów:

• kryterium celów działalności edukacyjnej - np. formowania się zdolności życiowych człowieka ( logiczne myślenie) Osiągnięciu celów wychowawczych służą procesy i czynności wychowania oraz samowychowania.

• Kryterium metodologiczne - ukierunkowanie metod pedagogiki na :

- obszar analiz ogólnych odnoszących się do samej pedagogiki jako nauki oraz wszelkich uwarunkowań procesów i czynności edukacyjnych ( pedagogika ogólna, metodologia pedagogiki i historia wychowania)

- analizy akcentujące społeczne czynniki procesów i czynności edukacyjnych ( pedagogika społeczna)

• Kryterium rozwojowe - uszeregowane subdyscypliny pedagogiczne odpowiadające różnym okresom i etapom życia :

- pedagogika wieku przedszkolnego

- pedagogika wieku wczesnoszkolnego

-pedagogika dzieci i młodzieży

- pedagogika dorosłych ( andragogika)

- pedagogika ludzi w wieku poprodukcyjnym ( geragogika, gerontologia)

Bada warunki sprzyjające rozwojowi.

• Kryterium dewiacji i defektów rozwojowych człowieka - pedagogika specjalna :

- oligofrenopedagogika ( edukacja osób upośledzonych umysłowo)

- surdopedagogika ( edukacja osób głuchych i niedosłyszących)

- tyflopedagogika ( edukacja osób niewidomych i niedowidzących)

- pedagogika rewalidacyjna( edukacja osób chorych i niepełnosprawnych)

- pedagogika resocjalizacyjna ( edukacja osób niedostosowanych społecznie)

Bada m.in. efektywność różnych metod pracy z dziećmi z deficytami rozwojowymi, opisuje warunki integracji uczniów niepełnosprawnych ze sprawnymi, analizując jej korzystne i zagrażające efekty.

• Kryterium instytucjonalne - badanie organizacji szkolnictwa, monitorowanie wprowadzanych innowacji, krytyczne analizowanie programów szkolnych itp.

• Kryterium problemowe - badanie typów problematyki edukacyjnej

Pedeutologia - bada problemy dotyczące zawodu nauczyciela

• Kryterium dziedzin działalności ludzkiej - rodzaj działalności człowieka, które pedagogika obejmuje swym polem badawczym:

- pedagogika pracy socjalnej

- opiekuńcza

- wychowawcza

- terapeutyczna

- pedagogika czasu wolnego

Na styku rzeczywistości teoretycznej i praktycznej lokują się pojęcia. Ich desygnaty pochodzą z edukacyjnej codzienności, ale ich definicje są dziełem teoretyków.

Podstawowe pojęcia w pedagogice .

Pedagogika zajmuje się identyfikowaniem, nazywaniem oraz definiowaniem wszystkich faktów składających się na praktykę edukacji.

EDUKACJA - to ogół oddziaływań służących formowaniu się ( zmienianiu, rozwijaniu) zdolności życiowych człowieka.

Ogół oddziaływań - oddziaływania zarówno instytucjonalne, jak i indywidualne, świadome i nieświadome, systematyczne i niesystematyczne, przygodne, zaplanowane.

Zmienianie, rozwijanie - może zachodzić w jakimś konkretnym kierunku przyjętym według kryterium zewnętrznego wobec jednostki lub bez uprzednio obranego celu.

Zdolności życiowe- mogą dotyczyć wielu obszarów jego funkcjonowania: intelektualnego, emocjonalnego, interpersonalnego, motywacyjnego, fizycznego.

WYCHOWANIE - to świadome i celowe działanie pedagogiczne zmierzające do osiągnięcia względnie stałych skutków ( zmian rozwojowych) w osobowości wychowanka

KSZTAŁCENIE - to system działań zmierzających do tego, aby uczącej się jednostce umożliwić poznanie świata, przygotowanie się do zmieniania świata i ukształtowanie własnej osobowości.

Wychowane tym różni się od kształcenia, ze oddziałuje na osobowość wychowanka, a więc na jego potrzeby, emocje, motywacje, relacje międzyludzkie, podczas gdy kształcenie zasadniczo dotyczy poznawczej sfery psychiki człowieka.

Kształcenie także wpływa na rozwój osobowości, ale nie jest to jego zasadniczym celem.

M. J . Langeveld „Naukowy charakter pedagogiki”

Pedagogika jako nauka może stać o własnych siłach bez uprzednich teoretycznych wyjaśnień i uzasadnień.

Jednak wymaga stawiania tak jak inne nauki problematyki naukowo- teoretycznej . Problematyka pojawia się zawsze, ponieważ nauka jako całość nigdy nie rozwija się harmonijnie a stosunki pomiędzy jej dyscyplinami stale się zmieniają, dlatego względna samodzielność któreś z nich nigdy nie jest zapewniona.

W teoriach naukowych spotykamy podział na :

• nauki czyste - tzn. wyprzedzające doświadczenie bądź wolne od niego , np. matematyka, logika , fenomenologia

• nauki doświadczalne - zajmują się zagadnieniami wchodzącymi w zakres doświadczenia ( przyroda, zjawiska życiowe, historia)

1. nauki o przyrodzie

2. nauki o duchu - nauki których przedmiot obejmuje ludzką aktywność duchową oraz jej wytwory np. język , literatura

• zależne od sposobów i norm wartościowania

• niezależne od tych czynników

Nauki praktyczne niosą ze sobą intencję praktyczną , której celem jest poznanie świata po to, by wiedzieć co powinno się czynić.

Nauki teoretyczne ( nazywane czystymi) niosą ze sobą intencje teoretyczną , której celem jest poznanie świata dla samej wiedzy.

Pedagogika jest więc nauką doświadczalną i to uprawianą z praktycznymi intencjami.

Pedagogika jest nauką :

• Doświadczalną - jej przedmiot ( sytuacja wychowawcza) odnosi się do rzeczywistości wychowawczej

• Duchową - gdyż sytuacja wychowawcza wyrasta z ludzkich intencji, aby dziecka nie pozostawić jego własnemu naturalnemu istnieniu. Przejawy tej intencji napotykamy w „kulturze” , która jest produktem i wyrazem duchowej działalności człowieka.

• Normatywną - opiera się na rozróżnieniach pomiędzy tym co dobre dla dziecka a tym co szkodliwe.

• Praktyczną - wychowanie opiera się na działaniu

Przedmiot pedagogiki : sytuacja wychowawcza

Praktyczne zadanie : umożliwić wychowanie i kierować nim

Opierając się na tych założeniach, wywnioskujemy , że pierwszym zadaniem pedagogiki ( jako nauki praktycznej) jest analiza sytuacji wychowawczej. Znajomość tylko celów lub samego powołania człowieka, a także warunków możliwości pedagogicznego myślenia i działania nie wystarcza dla pedagogiki. Musimy znać osobowość, środowisko i moralność konkretnego dziecka i wychowawcy, którzy występują w danej sytuacji wychowawczej. Dlatego więc nie można odróżnić pedagogiki normatywnej od praktycznej, która zbierałaby fakty, dzięki którym określałoby się działanie wychowawcze.

Fakty i działania tworzą jedność bytu, ponieważ myśl pedagogiczna nie może się rozwijać bez dokładnej analizy własnej faktów, bez własnej analizy sytuacji wychowawczych.

Fakty mają znaczenie dlatego, że są współwyznaczane przez to, co powinno być lub powinno się stawać.

Wychowawca musi zawsze wiedzieć co jest, aby mógł wiedzieć co obowiązuje i co powinno obowiązywać. Fakty w istotny sposób wpływają na wychowanie dziecka, dlatego zadaniem wychowawcy jest wydobyć je na światło dzienne i podjąć proces wychowania w oparciu o nie.

Pedagogika = systematyczna analiza sytuacji wychowawczej = analiza praktyki i teorii działania wychowawczego wychowawcy oraz procesu wychowania się wychowanka tworzy jedność tego ci opisowe i tego co normatywne, jedność poznawania rzeczywistości i ustalania tego co być powinno.

Wszystko co można nazwać wiedzą o dziecku ma pedagogiczny charakter.

Wiedzę o dziecku można zdobywać w różnych okolicznościach i płaszczyznach. Podstawowym warunkiem prawdziwie ludzkiej egzystencji jest wychowanie, dlatego pierwszą integracją wszelkich czynności i badań, które się odnoszą do dziecka, stawać się musi nauka o sytuacji wychowawczej , o działalności wychowawców i oprocesie wychowania wychowanka.

Psychologia dziecka - psychologia okresu młodzieńczego , jest więc częścią nauki o wychowaniu. Jest tak, dlatego , ze psychologia rozwojowa zależy od faktu , że jej przedmiot, tj. rozwijające się dziecko jest właśnie dzieckiem, które będzie wychowywane.

Tzw. „rozwój” jest procesem humanistycznym, a więc uwarunkowanym wychowawczo.

Część nauki o wychowaniu stanowi również znajomość nauczyciela.

Zadanie nauki o wychowaniu polega na samodzielnym badaniu procesu wychowania.

Trzeba pamiętać o szczególnym znaczeniu osobistego stosunku do wychowanków, np. w zakresie zdobywania pewnych nawyków uczuciowych, oswajania z pewnymi formami kultury itp. Także t problematyka należy w sposób istotny do pedagogiki.

Nie można oddzielić pedagogiki normatywnej od praktycznej. Błędnym jest podział pracy wewnątrz jednej nauki o wychowaniu.

Jeżeli rzeczywistość utożsamiamy wprost z naturą i ewentualnie ponadto traktujemy dzieła ludzkiego ducha i działania, instytucje i ludzkie stosunki jako zjawiska, które można zrozumieć bez odwoływania się do świata norm. Jeżeli dojdzie to tego drugi błąd, kiedy mianowicie działanie wychowawcze traktujemy jako techniczne „chwyty” wtedy powstaje „sztuka wychowania”. Łatwo nam się wtedy posługiwać terminami „ technika”, „terapia”,” metoda”.

Człowiek jest jedyną istotą, która jako ens educandum ( byt w procesie wychowania) jest całkowicie zależna od takiej humanizacji…., aby mogła się stać człowiekiem. Każdy czyn jest wyrazem za lub przeciw tej „humanizacji”. Normatywne działanie jest więc nieuniknionym losem człowieka.

Gdy więc całą rzeczywistość traktuje się jako jednorodny przedmiot, który dzięki pragmatycznej analizie zostaje odwzorowany w „teorii” - wówczas nie może być miejsca na żadną pedagogikę rozumianą jako normatywną, praktyczną antropologię.

Historycznie pedagogika wiązała się z filozofią, aczkolwiek nie tylko z nią. Pedagogika jak żadna inna nauka zajmuje się szukaniem odpowiedzi na pytanie co człowiek uważa za „człowieka”. W wychowaniu dajemy dziecku obraz tego, kim człowiek może być, obraz, na który się składa to czym jesteśmy i co czynimy, to co prowadzimy w jakimś kierunku, to co tłumaczymy itp.

Postać i funkcja wychowawcy i wychowanka, rodzaj i treść ich wzajemnych stosunków, tj. cała sytuacja wychowawcza zmienia się wraz ze zmianami uwarunkowań.

Obrazu człowieka nie przynosi z siebie samej ani praktyka, ani też teoria wychowania. Przyczyniają się one tylko do tego obrazu, dostarczają wartościowych aspektów. Wychowawca czerpie z tradycji, z religii i filozofii. Największe znaczenie dla pedagogiki ma to, aby wychowawcy decydowali rzeczowo i na własną odpowiedzialność o wychowaniu, a nie podlegali zmiennym grymasom społeczności, humorom politycznej władzy.

Stanisław Czesław Michałowski: „ Spotkanie jako metoda bycia w pedagogice personalistycznej „

Każdy człowiek żyje wśród jakieś społeczności , każdy szuka kontaktu z drugim człowiekiem.

Spotkanie:

• stanowi specyficzny typ relacji między ludźmi,

• jest bardzo ważne w rozwoju młodego człowieka,

• może być źródłem doświadczeń aksjologicznych

problematyka spotkania powinna znaleźć odzwierciedlenie we współczesnej teorii wychowania. Nauczyciel nie powinien zwracać uwagi tylko na opanowanie określonej ilości wiedzy przez wychowanka, ale także o wzięcie pod uwagę przeżywania spotkań z uczniami jako sposobu bycia nauczyciela i wychowawcy.

Według Bogdana Nawroczyńskiego spotkanie należy stawiać na równo z nauczaniem, wychowaniem i kształceniem.

Spotkanie z kim , z czym?

Przede wszystkim z człowiekiem, ale także z wytworami - dziełami, które mówią o człowieku.

Wychowanie - jest spotkaniem dialogowym wówczas, gdy nauczyciel chce naprawdę prowadzić wychowanka, wspólnie z nim poszukiwać prawdy , poddając się w głębi duszy rozumnym wymaganiom LOGOSU

Logos (gr. λόγος) - według stoików "rozum świata". Tak jak Heraklit, tak i stoicy uważali, że wszyscy ludzie są częścią rozumu świata, czyli logosu. Uważali, że człowiek to świat w miniaturze, czyli mikrokosmos, będący odbiciem makrokosmosu.

Logos jest słowem wieloznacznym. Może oznaczać "rozum", lecz także "słowo" i "prawo"; pochodzi od czasownika λέγω (lego), znaczącego "liczyć" (także "zaliczać" oraz "rozumować"), a także "mówić" i "zbierać", "łączyć". Stąd u Heraklita ci, którzy słuchają logosu "mają jeden wspólny świat" - są połączeni we wspólnym zrozumieniu. Dochodzą tu do głosu trzy znaczenia terminu "logos" - 1. logosu się słucha, bo jest on słowem, 2. logos obdarza zrozumieniem, gdyż jest rozumem, 3. logos łączy ludzi, bo oznacza "połączenie".

Szkoła dzisiaj ma oprócz roli animacyjno- kreacyjnych w zakresie przyrostu wiedzy, także uczyć mądrości życia, nadając smak jak sól i kierunek jak światło.

„A mądrze i pięknie żyć - to dobrze wybierać i kochać drugiego człowieka „ Jan Miodek (znany z mediów językoznawca, piszący o tzw. kulturze języka polskiego; profesor i dyrektor Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego; członek Komitetu Językoznawstwa Polskiej Akademii Nauk oraz Rady Języka Polskiego.- XX w)

W dzisiejszym świecie wartości są zastępowane przez pseudowartości, dlatego dokonywanie wolnego wyboru jest bardzo trudne, gdyż ukryte programy, często uwodzicielskie , oparte na „niskich pobudkach” otaczają człowieka - bombardują go.

Musimy budzić refleksję, jako głęboki namysł nad rzeczywistością i wyzwaniami świata i na tym tle kształtować umiejętność przewidywania skutków swojego postępowania.

Istotnym wydaje się, że u podstaw edukacji jest tworzenie gotowości i otwartości. Według N. Hartmana piękno może jawić się tylko takim oczom, które są na nie otwarte. Potrzebna jest więc postawa podziwu i stan zachwytu nad światem i życiem człowieka. Przy czym role wyobraźni, woli i intelektu stają się centralne.

Wychowanie obejmuje więc formację całej osoby: umysłu, uczuć i woli.

Jesteśmy wzywani, by w toku edukacji integrować pełniejszy, całościowy wymiar, dawać uczniom radość odkrywania, odkrywania i „smakowania od wewnątrz”, poznawania i badania rzeczywistości sercem i umysłem.

Jak to robić ?

Może poprzez swobodne uczenie się dziecka , w którym mógłby poszukiwać, błądzić, stawiać pytania., swobodnie tworzyć w sytuacjach eksperymentalnych. Znaczy to, że porzucimy tradycyjne modelowanie i urabiania wychowanka na wzór dorosłych, wyzwalając autentyczność i ukryte moce twórcze. Owa metoda uczyni proces nauczania sposobem przeżywania a nie odbywania zajęć. Aby coś zapamiętać należy przyjąć jak swoje i chronić przed spodrzędnieniem. Ustawiczne pytania mają na celu wzmacnianie wzajemnej łączności i tworzenie atmosfery bycia. Pytania to klucz mądrości życia człowieka, który „ musi jakoś zachowywać się wobec świata, jakoś postępować, zmieniać świat i coś w nim wytwarzać” ( J.W. Gałkowski „Wprowadzenie”)

W pedagogice personalistycznej obecność, działalność sprawczą oraz autonomię wyznaczają cele nadrzędne w dążeniu do prawdy i całego poznania zawierające się w naturze, historii i osobach.

Świat współczesny skupia się na informowaniu , natomiast pedagogika personalistyczna koncentruje się na formowaniu umiejętności wyboru. Opiera się ona na elementach paedogogii perennis - ciągle na nowo zachodzi odczytywanie sensu wydarzeń, „porządkując” odniesienie człowieka do samego siebie, ludzi i świata poprzez zasady, cele i wartości widziane w dłuższej cezurze czasowej niż tylko jedno pokolenie.

Pomoc w rozwoju pełni człowieczeństwa, a zarazem służba na drodze życia oraz zachęta do nieustannej przemiany i doskonalenia sposobu bycia poprzez poszanowanie godności i płaszczyzny wolności.

Pomagajmy dziecku wyruszyć w przyszłość , zaczynając od tradycji, opierając się na niej, ale również przekraczając utarte drogi, przerzucając mosty, przekopując tunele i ciągle idąc na przód.

Wspólne wędrowanie wychowawcy i wychowanka ma polegać na współuczestnictwu i partnerstwie w postanowieniach, które silniej motywują do wykonywania zadań niż wówczas, gdy wychowawca podejmuje decyzje sam, pomijając oczekiwania i potrzeby młodzieży.

Trzeba więc wyrwać młodych ludzi z odrętwienia, bezmyślności i tłumu. Trzeba zwiększać świadomość bycia dzieci i młodzieży, przygotować ich do dorosłego i odpowiedzialnego życia.

Pojęcie i zakres znaczeniowy spotkania.

Człowiek spotykając drugiego człowieka nawiązuje z nim dialog, by móc lepiej zrozumieć siebie i otaczający świat.

Spotkanie nie jest rozumiane tylko jako zwykłe zetknięcie się osób, ale coraz częściej szuka się głębszych jego treści.

Spotkanie według Stefana Kunowskiego jest „ spotkaniem z prawdziwym człowiekiem, który wskaże cel życia, porwie sobą, wciągnie na drogę wysiłków, ukaże sens pracy nad sobą”.

Możemy mówić o pełnym spotkaniu jeżeli drugi człowiek również mnie spotka - wtedy docieramy do siebie i zaczynamy się określać. Nie chodzi o osiągniecie sztucznej jedności , lecz by wzajemnie się poznawać i uczyć.

Jerzy Bukowski rozpatruje spotkanie jako wydarzenie o charakterze filozoficznym i jest ono : nagłym, nieredukowalnym, wzajemnym, emocjonalnym, niedyskursywnym, bezpośrednim otwarciem się dla siebie dwóch osób, które odczuwają łączność między sobą, przejawiającą się poczuciem niezastępowalności drugiej osoby oraz aksjologicznym i moralnym „przewyższaniem siebie” w obliczu tajemnicy Absolutu. Spotkanie przynosi radość z powodu jedności i zespolenia z drugą osobą. Odkrywa się MY bez zanikania JA i TY. Może to być początek wspólnoty .

Spotkanie Ja i Ty zachodzi w sferze fizycznej, ale także w sferze psychicznej i duchowej, w której istnieje „komunia” -tajemnica wzajemnego obdarowywania się „mojością” . Sfera relacji może zaistnieć wtedy, gdy staniesz się osobą i nie może ona polegać na manipulowaniu, władaniu drugim, sterowaniu czy ubożeniu.

Filozofia spotkania uważa, że człowieka można zrozumieć tylko w sferze relacji Ja- Ty. Należy najpierw zrozumieć osobę ludzką , która jest rzeczywistością pierwotniejszą , bardziej fundamentalną i mocniejszą bytowo od relacji międzyosobowych i do społeczeństwa.

Józef Tischner uważa, ze „Doświadczyć drugiego człowieka to spotkać go” a także , że „ Spotykając, wiem ze inny człowiek jest, że jest wobec mnie takim, jakim naprawdę jest, bez masek i zasłon”

Otto Bollnow spotkanie rozumie jako natknięcie się człowieka na jakąś rzeczywistość, która trafia go w sam rdzeń egzystencji i doprowadza do świadomości, że dany człowiek nie istnieje automatycznie, czyli sam z siebie .

Otto Friedrich Bollnow (urodzony 14 marca 1903 w Szczecinie, zmarły 17 lutego 1991 w Tybindze) - niemiecki pedagog i filozof

S. Kratochwil przez spotkanie rozumie encounter (z ang. Spotkanie) jako otwarty, intensywny kontakt, w którym uczestnicy rezygnują

Z wyuczonych konwencji i z otwartością oddają się mu bez hamulców i przeszkód. Psychoterapeutyczne spotkanie jest nawiązaniem braterskiego stosunku, wspólnym przeżyciem nacechowanym serdecznością i wczuwaniem się w drugiego człowieka (empatią).

Moren natomiast widzi współbrzmienie, wymianę i relację w atmosferze bliskości poprzez określenie: „ …Wezmę twoje oczy i włożę je zamiast moich, a ty weźmiesz moje oczy i włożysz zamiast swoich. I ja patrzeć będę na ciebie twoimi oczami, a ty będziesz patrzeć na mnie moimi oczami”

Spotkanie jest więc rozumnym, otwartym, intensywnym i silnie zabarwionym uczuciowo kontaktem opartym na aktualnie doznawanych uczuciach, w którym każdy z uczestników rezygnuje z formalnych i wyuczonych konwencji i z otwartością oddaje się temu kontaktowi całą swoją istotą, bez hamulców i przeszkód - z przeżywaniem oraz werbalnym i niewerbalnym wyrażaniem uczuć.

Można powiedzieć, ze spotkanie ma miejsce, gdy występuję nie tylko w sensie fizycznym i psychicznym , ale także duchowym.

Spotkanie dialogowe w edukacji, czyli kategorie relacji międzyosobowych.

Spotkanie w sensie właściwym odbywa się wtedy, gdy dociera do sfery duchowej. W procesie pedagogicznym mamy liczne przygotowania do spotkania w postaci: pobudzenia, napomnienia i rady. Każde spotkanie ma charakter spontaniczny, jako proces duchowy jest darem, jest tajemnicą, ale duchowość osobowa jest cielesna, czyli uwarunkowana. Każde spotkanie międzyosobowe jest zewnętrznie uwarunkowane. O takim personalno - egzystencjonalnym spotkaniu możemy powiedzieć, iż decydują dwie wolne osoby .

W prawdziwym spotkaniu osoby coś sobie ofiarują, są otwarte na Ja i Ty.

Dominującymi cechami bytowania w autentycznym spotkaniu są: partnerstwo, uczestnictwo, pomocniczość, odpowiedzialność, wolność.

Trzy pierwsze odnoszą się do społecznego wymiaru spotkania. Dwie ostatnie dotyczą tych wyróżnień, które przysługują człowiekowi jako osobie.

Patrząc na spotkanie od strony wychowawczej pragniemy obudzić w dziecku jego personalną egzystencje, tzn. ma ono „dojść do siebie”, „być sobą” , a na początek spotkać się z sobą. Muszą być jednak spełnione odpowiednie warunki :

1. obecność człowieka jako osoby

2. wzajemność

3. odpowiedzialność- chęć wzajemnego porozumienia się, reakcji na to co partner ma nam do przekazania

4. całkowitość , szczerość, w której obserwujemy siebie, by nie dopuścić do sytuacji, kiedy to zatracamy „własna twarz” i rezygnujemy z bycia sobą.

Każde spotkanie z drugą osobą powinno nas ubogacać, czynić lepszym. Każdy człowiek odczuwa potrzebę kontaktów międzyludzkich i zaakceptowania emocjonalnego przez innych.

Kontakt emocjonalny według psychologów to wzajemne przenikanie się dwóch osób przez udzielanie swoich i uczestniczenie w cudzych stanach duchowych.

Aby pomóc w realizacji możliwości, tkwiących w uczniu, nauczyciel musi traktować go jako określoną osobę w jej potencjalności i aktualności, musi widzieć w nim nie tylko sumę właściwości dążeń i zahamowań, lecz postrzegać go jako całość i w tej całości go akceptować - musi w uczniu spotkać partnera.

Kontakt wychowanka z wychowawcą może być pozorny.

„Dziecko jest przyzwyczajone, że dorosłym się odpowiada. Nie potrafi powiedzieć jednak niczego z własnej chęci. Nie można takiej sytuacji nazwać nawet namiastką kontaktu głębszego. Jest on pozorny” ( M. Zuchmantowicz „ Kontakt pozorny klęską wychowawczą”).

Spotkanie nie jest tylko „zetknięciem się” dwóch osób.

” Spotkanie to Wydarzenie. Od spotkania zaczyna się dramat, którego przebiegu nie da się przewidzieć” (Tischner „Myślenie według wartości)

„ Gdy dwóch ludzi spotyka się i przebywa ze sobą, to zawsze są to dwa światy, dwa spojrzenia na świat i dwa obrazy świata wkraczające w siebie nawzajem” ( H.G. Gadamer „Niezdolność do rozmowy”)

„Spotykając się nie tylko doświadczam człowieka, ale jestem również u źródła kluczowych doświadczeń dobra i zła” ( J. Tischner „ Zło w dialogu kuszenia:”)

Spotkanie będące relacją pomiędzy Ja i Ty pozwala bardziej stawać się człowiekiem jako dar dla drugich, gdzie się wzajemnie dają i przyjmują siebie.

Spotkanie nauczyciela i pragnienie dziecka, by odpowiedział pozytywnie na pytania wypływające od dziecka ( czy pozwolisz zaistnieć? Czy mnie przyjmiesz takim jakim jestem? Czy pomożesz mi zrozumieć siebie?) , ten ruch duchowości dziecka „ku” jest błogosławieństwem dla życia szkolnego, jest sercem procesu kształcenia i wychowania. Pełne spotkanie zachodzi, gdy nauczyciel otworzy się dialogicznie na ucznia, zaakceptuje go bezwarunkowo, gdy uzna jego autonomię duchową, gdy pomoże mu w jego wewnętrznej samorealizacji.

W spotkaniu przemienia się duchowość ucznia i nauczyciela. Ja nauczyciela żyje prawdziwie, gdy uczeń zostaje uznany za Ty a nie za To.

W procesie dydaktyczno- wychowawczym istotnym jest doprowadzenie do przebudzenia, jako istotnego momentu spotkania, polegającego na objawieniu się aktów samoświadomości ucznia, który zostaje ogarnięty pytaniem wypowiedzianym przez własne Ja : Kim ja jestem? Teraz nauczyciel jest zapytywany: Czy wiesz kim ja jestem? Nauczyciel objęty spotkaniem odpowiada. Staje się odpowiedzialnym za dziecko. Odpowiedzi kierowane do ucznia mają postać pytań: A kim chciałbyś być ? C chciałbyś w życiu robić ?

Ten ruch wahadłowy od ucznia do nauczyciela i od nauczyciela ku uczniowi w konsekwencji prowadzi do przebudzenia ucznia : „ Ta wiem, kim będę !” Przebudzenie ucznia uruchamia łańcuch działań metodycznych. Spotkanie nauczyciel - uczeń daje nadzieje dziecku. Dziecko podąża z ufnością i nadzieją.

Spotkanie uczeń - nauczyciel jako dar i tajemnica. Manifestuje się ono poprzez akceptację , odpowiedzialność i więź sympatii.

„ Mistrzowie żyją w duszach swych uczniów”

Anthony de Mello

Spotkania decydujące o przemianie ludzkiego życia .

Każde spotkanie jest jedyne, jest czymś w rodzaju „wołania po imieniu” Tylko nasze zaangażowanie w tradycję czyni nas zdolnymi do bycia, tym razem z naszej strony, spotkaniem dla innych. Doświadczenie spotkania jest więc przeżyciem czegoś nowego.

Przeżyte w prostocie spotkanie daje nam wolność duchową, pozwalającą działać ponad poruszeniami naszego serca, niezależnie od naszej kultury czy przebiegłości.

Za każdym razem spotkani będzie tym bardziej znaczące im bardziej człowiek podejdzie do niego bez własnych schematów do ocalenia, warunków do postawienia, przewidywań, które miałyby się sprawdzić, lecz z pełną gotowością przyjęcia - konfrontacji , czyli jedynej postawy odpowiadającej temu sensowi tajemnicy, z której wypływać powinna każda ludzka postawa.

Biblię możemy nazwać księgą spotkań. Najbardziej znamiennymi przykładami są fakty zetknięcia się Jahwe z Abrahamem i Mojżeszem, Pawła z Jezusem. Owego rodzaju spotkania są darem i łaską przy zachowanej wolności i otwartości, jednocześnie „trafieniem” w sam rdzeń egzystencji człowieka i doprowadzeniem do świadomości, że nie istniejemy autonomicznie, sami z siebie.

Oprócz spotkań mamy jeszcze zdarzenia, a obok kontaktów z innymi ludźmi także spotkania z samym sobą, np. myślami zapisanymi 20 lat wcześniej

Próba refleksji.

W metodzie spotkań dialogowych, czyli sposobie komunikacji, rozróżnia się trzy formy, w których podmioty dążą do wzajemnego zrozumienia ( dziedzina intelektualna), zbliżenia ( dziedzina emocjonalna) i współdziałania( dziedzina woli, prakseologiczna)

Rozróżniamy trzy kategorie kwalifikacji: merytoryczne ( wiedzieć, znać, rozumieć), działaniowo- sprawnościowe ( umieć, wiedzieć, jak i dlaczego) oraz etyczne ( być ludzkim, przejawiać określoną aktywność, żyć w pewien sposób)

Nie ma prawdziwego spotkania, jeżeli nie wywołuje w nas wezwania. W każdym wezwaniu zawarta jest propozycja. Wezwanie jest pobudzeniem treści drzemiących w innych, jest dowartościowaniem ich, stanowi przejaw miłości. Wezwanie, które kieruję do drugiego człowieka jest formą pomocy mu w odnalezieniu prawdy, jest pomocą w odnalezieniu jego samego.

To do czego wzywa nas rzeczywistość jest bardziej drogą niż celem.

Kolejnym aspektem spotkania jest wybranie. Wychowanek wybiera, ale i on jest wybrany z zespołu uczestników, wołany po imieniu.

Konsekwencją przeżytego spotkania jest poszerzenie i pogłębienie pola doświadczenia aksjologicznego.

Szkoła stanowi miejsce przygotowania do życia poprzez wdrażanie do komunikatywności, aktywności i twórczości oraz odpowiedzialności za siebie i za innych. Wychowawca i wychowanek są podmiotami , między którymi dochodzi do wzajemnego kontaktu, interakcji.

Dobra komunikacja zachodzi wtedy, gdy intencja komunikacyjna nadawcy jest równoczesna z uzyskiwaniem przez słuchacza znaczenia, dzięki czemu mogą oni trafnie przewidywać swoje zachowania ( J. Engel , F. Thurmaier )

Istotną rolę w refleksji dialogowej odgrywa przypowieść, jako element wprowadzający do dyskusji. Rola przypowieści sprowadza się do przemyślenia. Nie można człowiekowi wszelkich wartości podawać wprost, bo wtedy nie potrafi ich docenić. Do wszelkich wartości dorastać trzeba długie lata. Przypowieść jest bezpieczna formą przekazu prawdy. Każdy w niej znajduje to co mu odpowiada i przyjmuje tyle , na ile go stać.

6

---