68. Charakterystyczne cechy ptaków.

Ptaki są jajorodnymi kręgowcami o stałej temperaturze ciała (39,5-45,1)

Posiadają cienką skórę pokryta piórami. Duża część szkieletu ptaków jest silnie spneumatyzowana ( za wyjątkiem kości dłoni, czaszki, przedramienia, miednicy). Przednia para kończyn u ptaków przekształcona jest w skrzydła. U ptaków latających na mostku występuje listwa kostna zwana grzebieniem, będąca wsparciem dla mięśni piersiowych i kruczo-ramiennych. U ptaków występuje rogowy dziób pozbawiony zębów. Serce zbudowane jest z dwóch przedsionków i dwóch komór. Układ oddechowy zbudowany z płuc i worków powietrznych. Brak pęcherza moczowego oraz niektórych elementów układu pokarmowego takich jak okrężnica, jelito proste. U samic czynny jedynie lewy jajnik i lewy jajowód.

69. Budowa i rodzaje piór.

Jedną z najbardziej charakterystycznych cech ptaków jest pokrycie ciała piórami. Nie pokrywają one jednak równomiernie całego ciała ptaka. Miejsca na których są zgrupowane noszą nazwę PTERYLII, zaś obszary o znikomej ilości lub zupełnym ich braku to APTERIA. Zarówno budowa piór jak i ich rozmieszczenie na powierzchni ciała ptaka wiąże się ściśle z pełniona przez nie funkcja.

Budowa pióra:

Budowę pióra na przykładzie pióra konturowego:

Pióro to zbudowane jest z

• osi ( która stanowi rogowa rurka) złożonej z :

• dudki ( części zagłębionej w skórze)

• stosiny ( części wystające ponad ciało)

Na stosinie znajduje się chorągiewka, która składa się z :

• promieni a w każdym promieniu znajdują się dwa rzędy promyków z haczykami lub listewkami.

Regularny układ promieni i promyków połączonych haczykami tworzy po obu stronach stosiny dwie chorągiewki.

Podział piór.

Pióra możemy podzielić na:

• pióra konturowe- mające długą sztywną stosinę, tworzą one warstwę zewnętrzną . Odpowiednio osadzone tworzą duże powierzchnie lotne. Należą do nich:

• lotki skrzydeł- długie pióra osadzone wzdłuż kości dłoni nazywane są lotkami I rzędu, a osadzone wzdłuż kości przedramienia lotkami II rzędu.

• Sterówki- długie sztywne pióra ogonowe

• pióra pokrywowe

-pióra puchowe- o miękkich stosinach i chorągiewkach. Chronią ptaki przed utrata ciepła.

-pióra nitkowate- zbudowane z dudki i stosiny, brak chorągiewek. Należą do nich:

• pióra szczeciniaste- występujące u nasady dzioba niektórych ptaków (sowy) chroniące nozdrza zewnętrzne oraz rzęsy chroniące oko.

70. Przystosowania do lotu w budowie anatomicznej i morfologicznej.

• kończyny przednie przekształcone w skrzydła

• silny spneumatyzowany szkielet (oprócz kości czaszki, miednicy, dłoni, przedramienia)

• czaszka pozbawiona zębów

• czaszka połączona z kręgosłupem jednym kłykciem potylicznym

• silnie rozwinięte płuca do których dochodzą worki powietrzne stwarzające możliwość `podwójnego oddychania'

• serce z pełna przegroda ( krew natlenowaną nie łączy się z odtlenowaną)

• zrośniecie kręgów piersiowych oraz ogonowych tworzących pygostyl

• rozwój grzebienia kostnego na mostku

• redukcja kości palców w kończynie przedniej

• obecność masywnej kości kruczej

• zrośnięcie obojczyków w kształcie litery V

• usztywnienie i umocnienie klatki piersiowej dzięki występowaniu haczykowatych wyrostków na żebrach

• obręcz barkowa silnie związana z mostkiem

• zredukowana liczba kręgów ogonowych

• zredukowane kości czaszki, zrośnięte bez szwów

• brak pęcherza moczowego, mocz przechodzi moczowodami wprost do steku gdzie miesza się z kałem tworząc kałomocz i w takiej postaci jest wydalany

• silny rozwój mięsni poprzecznie prążkowanych

• doskonały rozwój narządu wzroku

• okresowe uwstecznienie narządów rozrodczych

• cialo pokryte piórami

• aerodynamicny kształt ciała

71. Rodzaje lotu.

Lot czynny zwykły- miarowe niezbyt silne poruszanie skrzydłami w efekcie poruszanie się do przodu.

Lot furkoczący- szybkie poruszanie skrzydłami dające możliwość poruszania się do przodu, pionowo a także do tyłu. ( koliber) Odmiana lotu furkoczącego jest lot trzepoczący - umożliwia chwilowe zawisanie w powietrzu przy wolniejszym poruszaniu skrzydłami.(sokoły, pustułki)

Lot szybowcowy bierny- odbywa się bez poruszania skrzydłami ( sępy, albatrosy) przy wykorzystaniu prądów powietrza ( ciepły do wznoszenia się w górę, zimny- zstępujący). Aby nie wyjść z orbity ptaki ustawicznie krążą. Ptaki posługujące się tym lotem maja skrzydła o dużej powierzchni z lotkami napędowymi, które wyginają się w górę pod naporem powietrza co pcha ptaka do przodu.

Lot ślizgowy bierny- odbywa się dzięki nabranej uprzednio prędkości przez ptaka.

72. Specyfika budowy szkieletu ptaka.

Kości budujące szkielet ptaka są spneumatyzowane ( za wyjątkiem kości czaszki, miednicy, przedramienia, dłoni). Czaszka jest pozbawiona zębów, z kręgosłupem łączy się za pomocą jednego kłykcia potylicznego co daje dużą swobodę ruchów głowy. Kości międzyczaszkowe są zrośnięte w dziób. Kręgosłup zbudowany jest z kręgów heterocelicznych i opistocelicznych. Dzieli się na cztery odcinki: szyjny ( zbudowany z kręgów wolnych), piersiowy, krzyżowo-ledżwiowy, ogonowy ( kręgi zrośnięte). Ostatnie kręgi ogonowe tworzą pygostyl. Żebra są połączone z mostkiem (ż. mostkowe) lub nie połączone (ż. wolne). Żebro mostkowe składa się z dwóch części połączonych ze sobą ruchomo. Jedna część łączy się z mostkiem, druga z kręgosłupem. Na mostku występuje listwa kostna- grzebień. Obręcz barkowa składa się z kości kruczej ( najgrubsza, najmocniejsza, utrzymuje w odpowiedniej odległości mostek od kręgosłupa,), łopatki (duża, szablasta, dochodzi aż do miednicy), obojczyka ( zrośnięty w widełki, cienki i elastyczny). Kości palców kończyny górnej są zredukowane. Rozstaw kości łonowych jest większy u samic niż u samców, co wiąże się ze składaniem jaj. Kości śródstopia i stepu zrastają się i tworzą kość skokową.

73. Mechanizm oddychania ptaków

Płuca oraz worki powietrzne stanowią aparat wymiany gazowej. Płuca są małe, dość sztywne i nieruchome. Worki powietrzne są błoniaste, cienkie i w łącznej liczbie 9 leżą między trzewiami.

Funkcjonalnie dzielą się na worki przednie i tylne.

Mechanizm oddychania w czasie lotu różni się od sposobu oddychania w czasie spoczynku. Podczas spoczynku mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne oddalają mostek od kręgosłupa, powodując wdech, zaś podczas wydechu mięśnie międzyżebrowe wewnętrzne wraz z mięśniami skośnymi, prostymi i porzecznymi brzucha zmniejszają objętość klatki piersiowej.

Wdech następuje w czasie lotu, podczas podnoszenia skrzydeł, wydech podczas ich ruchu w dół.

Podczas wdechu zarówno worki powietrzne przednie jak i tylne ulegają rozciągnięciu a przepływ powietrza z oskrzela głównego do worków przednich ulega zmniejszeniu. Świeże powietrze przepływa do worków tylnych dzięki sile ssącej worków przednich, przepływa także przez oskrzeliki płuc do worków przednich. W czasie wydechu znacznie mniej powietrza przepływa między workami tylnymi i oskrzelem głównym. Dzięki temu ograniczeniu świeże powietrze płynie z worków tylnych przez oskrzeliki płuc i razem z odtlenowanym powietrzem z worków przednich przechodzi do oskrzela głównego. Przez płuca przepływa więc zawsze w jednym kierunku- od tyłu ku przodowi strumień świeżego powietrza. W ten sposób zbudowany narząd oddechowy i mechanizm jego pracy pozwala na pełne wykorzystanie powietrza, doskonałe przewietrzenie płuc oraz niewielką stratę energii w czasie lotu.

Zatem uniesienie skrzydeł jest równoznaczne z wdechem, opuszczenie z wydechem. Im szybciej ptak musi lecieć tym intensywniej wymachuje skrzydłami. To zaś oznacza wzrost zapotrzebowania na energię, a więc i na tlen. Zapotrzebowanie to jest więc pokrywane niejako automatycznie. Żaden inny mechanizm nie umożliwia takich szybkich oddechów, np. kolibry potrafią wykonać ponad 500 wdechów na minutę, inne ptaki mniej ale i one mają spore możliwości.

74. Nieloty- charakterystyka i znaczenie

Niżej opisane gatunki zwierząt są ptakami pozbawionymi zdolności lotu, to ptaki:

- o silnie uwstecznionych skrzydłach

- bez grzebienia kostnego na mostku

- kości krucze i łopatki zrastają się

- obojczyki bardzo niewielkie

- mała kość ogonowa lub brak jej całkowicie

- u osobników dorosłych nie ma pterylii i apterii (miejsca bez piór), całe ciało pokrywa pióra

- brak gruczołu kuprowego a samce mają narząd kopulacyjny

- przesadnie duże, biegające ptaki

Struś afrykański- największy z żyjących obecnie ptaków, do 2,5m wysokości i 160 kg masy, bardzo szybko biega, ma bardzo dobry wzrok, żywi się roślinami ale także małymi jaszczurkami i żółwiami, głowę i szyję ma nagą, w kończynie tylnej 2 palce; połyka kamyki spełniające rolę gastro litów.

Występuje w pustynnych obszarach Afryki, Arabii (samiec wysiaduje jaja)

Struś Amerykański = Nandu- nogi z trzema palcami, zachowały dość długie skrzydła ale są nielotami. Mniejsze od strusia afrykańskiego, jedynie samiec wysiaduje jaja- żyje na stepie, najchętniej w pobliżu rzek, dobrze pływa i żywi się nasionami, owocami, owadami, drobnymi kręgowcami.

Żyje w Ameryce Południowej.

Kazuar- silnie uwstecznione skrzydła, na głowie kostny grzebień (kazuar hełmisty ma grzebień w kształcie hełmu ); czarne upierzenie i niebiesko czerwony hełm na głowie, silne nogi z trzema palcami, z których wewnętrzny uzbrojony w długi i silny pazur. Występuje na obszarach Nowej Gwinei

Emu- wysokość do 2m; zamieszkuje obszary stepowe Austalii i Tasmanii, brak hełmu, szyja upierzona, należy do rzędu Kazuary.

Kiwi- szczątkowe skrzydła, dziób długi i cienki, na końcu którego znajdują się nozdrza; krępa budowa ciała, wokół dzioba pióra czuciowe, brak ogona, zmysł węchu dobrze rozwinięty; żywi się owadami a także skorupiakami (łowi je w wodzie); prowadzi ukryty, nocny tryb życia, chowając się miedzy korzeniami drzew i krzewów; mają ostoplaczaste nogi; buduje gniazda pod wywrotami drzew. Wydzieliną zapachową znaczy drogę do niego, samica składa jedno jajo które wysiaduje samiec, występuje na obszarze Nowej Zelandii, zaliczany do rodziny Nielotów.

Pingwiny- ptak typowo wodny, nogi na końcu tułowia dzięki czemu utrzymują spionizowaną postawę ciała, 4 palce kończyn tylnich zwrócone do przodu, 3 spięte błoną pływną, dzięki czemu świetnie pływają i nurkują. Skrzydła służą im za wiosła, ich pióra przypominają łuski, brak apteriów, pierzą się równocześnie na całym ciele, kości niepneumatyczne; żywią się rybami i skorupiakami; składają jedno lub dwa jaja pod koniec zimy w temp 50 stopni C, gnieżdżą się w koloniach, rozmieszczone wokół Antarktydy np. Pingwin Królewski i Pingwin Cesarski.

75. Wróblowate- wybrane rodziny

Wróblowate to najbogatszy w gatunki rząd stanowiący 60% wszystkich dotychczasowych poznanych ptaków. Większość stanowią małe lub średniej wielkości ptaki nadrzewne. Cechą wspólną jest 5 par mięśni umieszczonych w rozwidleniu tchawicy. Dzięki tym mięśniom ptaki te mogą wydawać głosy zmodulowane zwane śpiewem. Skok pokryty tarczkami, dziób przeważnie stożkowaty, gniazdowniki

Lirogony- Lirogon Wspaniały- ogon samców w czasie godów podobny do greckiej liry, pokrojem podobny do bażanta; szybko biega, noc spędza na drzewach, świetnie potrafi naśladować głosy innych ptaków oraz różne dźwięki np. sygnał samochodów. Żywi się bezkręgowcami.

Gniazda robione z chrustu, z wierzchu pokryte, wysłane suchą trawą, mchami, piórami, umiejscowione w krzewach, nisko nad ziemią, samica składa jedno jajo, zamieszkują lasy i busz Australii.

Altanniki- Altannik lśniący- w porze godowej samiec buduje altankę ze ździebeł i gałązek, które maluje sokiem z niebieskich owoców. Przedpole przed altanką ozdabia piórami, kwiatami, muszelkami, grzybami. W czasie odpowiedniego samiec trzyma w dziobie kolorowe piórko lub kwiatek; zamieszkuje Australię

Ptaki Rajskie- Ptak Rajski- upierzenie bardzo barwne, ozdobne. Gatunek poligamiczny. Żywi się owocami a także nadrzewnymi płazami i jaszczurkami. Zamieszkuje pierwotne lasy Nowej Gwinei

(Ptak Rajski i Zwyczajny)

76. Budowa ptaka w zależności od trybu życia

W obrębie ptaków wyróżniamy wiele gatunków, które różnią się między sobą w budowie, ze względu na różnice trybu życia, i tak np. dzioby ptaków mają różne kształty w zależności od jakości i sposobu pobierania pożywienia.

Krótkim, mocnym, stożkowatego kształtu dziobem odznaczają się wszystkie ziarnojady i łuszczaki. Ptaki owadożerne zwłaszcza drobne, śpiewające np. pokrzewki, sikory i drozdy mają dzioby szydłowate. Z reguły koniec dzioba jest najsilniej zrogowaciały.

Stosunkowo miękkimi dziobami, opatrzonymi na brzegach listewkami lub blaszkami rogowymi służącymi do oddzielania pokarmu wydobywanego z wody odznaczają się dzioby ptaków blaszkodziobych (kaczki, gęsi, łabędzie i tracze).

Miękkie dzioby mają również czerwonaki oraz ptaki siewkowate.

Różne gatunki ptaków rybożernych jak kormorany, mewy, rurkonose pingwiny mają dzioby bocznie ścieśnione o ostrych krawędziach.

Mocne, hakowato w dół zakrzywione dzioby, o ostrych krawędziach mają ptaki drapieżne.

Rozmiary dzioba bywają różne u różnych gatunków. Nieproporcjonalnie duże w stosunku do wielkości ciała są dzioby tukanów. Są to ptaki owocożerne a ich dzioby groźnie wyglądające są słabe, kruche i lekkie.

Najdłuższy dziób ma Koliber długodzioby a najkrótszy mają jerzyki.

Jerzyk praktycznie nie siada na ziemi, ma długie skrzydła, wszystkie swoje potrzeby załatwia w locie. Ma nogę czepną z dwoma delikatnymi igiełkami i siada na murze w pozycji poziomej, zredukowany dziób służy do łowienia w locie owadów.

Pokarm z wody zwłaszcza z przybrzeżnych płycizn jest wydobywany za pomocą dziobów ważęch i szablodziobów.

Brzytwodzioby zbierają pożywienie w locie z powierzchni wody swym jak brzytwa składającym się dziobem.

Innymi rodzajami utworów rogowych naskórka są pazury, szpony, ostrogi, łuski, pióra.

U ptaków drapieżnych i u sów pazury są silnie zagięte łukowato w dół i szpiczaste co pozostaje w związku z funkcją polegającą na szybkim uchwyceniu zwinnej przeważnie zdobyczy i przebiciu jej ostrymi szponami.

U przeważającej większości ptaków współczesnych pazury na palcach kończyn przednich zanikły, zachowały się jedynie na kciuku u ptaków drapieżnych, blaszkodziobych i u strusi amerykańskich= nadu. Jeszcze rzadziej występują na placu drugim u kazuarów, nielotów, czerwonaków i kośników.

U strusi palec trzeci zakończony jest pazurem.

Ostrogi podobnie jak pazury są pochodzenia rogowego, posadzone na stożkowatych wyrostkach kostnych, umiejscowionych przede wszystkim na nogach. U kuraków ostrogi pełnią funkcję obronną.

Inne przykłady przystosowań ptaków:

Pingwiny- ptaki niezdolne do latania mają skrzydła przekształcone w rodzaj wioseł, 3 palce kończyny tylnej spięte błoną co pozwala na doskonałe pływanie i nurkowanie.

Blaszkodziobe- 3 palce spięte błoną, nogi krótkie, niezgrabne ale doskonale pływające

Drapieżne- kończyny tylne ze szponami co umożliwia schwytanie ofiary

Dzięcioł- 2 palce skierowane do przodu, 2 do tyłu(tzw. Noga łaźna) posiada staw amortyzujący wstrząsy.

77. Ptaki Polski

Sowy- należą tu ptaki drapieżne wiodące nocny tryb życia. Oczy osadzone z przodu głowy, otoczone piórami tworzącymi tzw. szlarę. Gałki oczne wydłużone, przez to mało ruchliwe, mogą zamykać otwory uszne. Żywią się zwierzętami, głownie kręgowcami. Niestrawione resztki (włosy, pazury, kości) wypluwają w postaci tzw. wypluwek:

- Płomykówka- uzbrojona jest w silny, zakrzywiony dziób i ostre pazury. Gnieździ się na strychach wież kościelnych, wśród ruin

- Puszczyk- nie buduje gniazd, jaja składa w dziuplach i na wieżach np. kościelnych, bezpośrednio na podłodze

-Pójdźka- gnieździ się w sąsiedztwie ludzi, na drzewach, ogrodach, w dziuplach

- Sowa błotna- zakłada gniazda bezpośrednio na ziemi w terenie podmokłym

Dzięcioły- mają 3 lub 4 palczaste nogi. 2 palce zwrócone do przodu, 2 lub 1 do tyłu. Taki układ palców pozwala tym ptakom na łażenie po pniach drzew. Bardzo długi język pomaga w zdobywaniu pokarmu. Gniazdowniki.

- Dzięcioł czarny- ubarwienie jednolicie czarne, samiec ma wierzch głowy czerwony, samica ma zaś w tym miejscu wąską przepaskę. Żyje w lasach iglastych i mieszanych. Żywi się owadami i ich larwami. Gniazdo to obszerna dziupla wykuta w grubym drzewie.

- Dzięcioł zielony- ma upierzenie jasno zielone z dodatkiem koloru żółtego. Język długi i cienki. Żyje w starych liściastych drzewostanach na skrajach lasów, nad rzeką. Gniazda to dziupla w drzewie.

- Dzięcioł pstry duży- barwne upierzenie, wierz głowy czarny, na potylicy czerwona przepaska, grzbiet i ogon czarne. Żyje w lasach, odżywia się owadami, zwłaszcza kornikami. Gniazdo- dziupla.

- Dzięcioł średni- upierzenie podobne do poprzedniego. Żyje w lasach liściastych, zwłaszcza mieszanych. Pożywienie- owady

Kukułki- skromnie ubarwione, 2 palce skierowane do przodu, 2 ku tyłowi, żywią się roślinami i zwierzętami

- Kukułka- żyje na terenach zadrzewionych, przylatuje do Polski pod koniec kwietnia. Odlatuje sierpniu- wrześniu. Żywi się szczególnie dużymi gąsienicami motyli. Podrzuca jaja do gniazd ptaków wróblowatych. Jajo jest małe o zmiennej barwie, przeważnie dostosowanej do jaj ptaków, którym zostało podrzucone. Kiedy pisklę kukułki wyjdzie ze skorupki w przeciągu pierwszych 2 dni wyrzuca wszystkie jaja które je otaczają i w ten sposób zostaje w gnieździe samo.

Kaczkowate- ptaki wodne

-Kaczka krzyżówka- samiec pięknie ubarwiony z lusterkiem na skrzydłach, samica brązowa, budują gniazda na wodzie, łąkach, a nawet drzewach

-Cyraneczka- mniejsza od poprzedniej, wydaje charakterystyczny skrzeczący głos

-Cyranka- mała kaczka, zamieszkuje gęsto zarośnięte zbiorniki wodne, żywi się roślinami wodnymi, nasionami i małymi zwierzętami, gniazda zakłada głównie na lądzie

Brodzące- ptaki duże o długich nogach i prostym lub zagiętym dziobie, gniazda budują wysoko na drzewach, nogi typu brodzącego, jeden palec silnie przeciwstawny, żywią się wyłącznie pokarmem zwierzęcym

-Bocian biały- ptak wędrowny, na zimę odlatuje do południowej i środkowej Afryki, zjada duże ilości bezkręgowców, ryb, żab, drobnych gryzoni, czasem pisklęta innych ptaków

-Bocian czarny- w Polsce rzadszy, zasiedla odludne tereny leśne, buduje gniazda wysoko na drzewach

-Czapla siwa- żyje gromadnie w koloniach, żywi się rybami, w locie zgina szyję i kładzie między skrzydła

Drapieżne- mocny, haczykowaty dziób o ostrych krawędziach, doskonale latają, skrzydła mocne, długie, palce zakończone szponami, mają świetny wzrok, gniazdowniki, w Polsce chronione

- rodzina: Jastrzębiowce:

- Orzeł przedni- obecnie już rzadki, spotykany jedynie we wschodnich rejonach kraju i w Karpatach, poluje na duże zwierzęta

- Bielik- największy ptak drapieżny w Polsce, żywi się ptakami schwytanymi w powietrzu, innymi kręgowcami, padliną

- Jastrząb- duży, samice większe od samców, silnie przywiązany do lasów, barwa upierzenia ciemnoszara z brązowym odcieniem, u młodych pióra obrzeżone jasnobrązowym paskiem

-rodzina: Sokołowe:

- Sokół wędrowny- żywi się ptakami polując na nie w locie, gatunek kosmopolityczny

- Kobuz- występuje w całej Polsce, gnieździ się w lasach, w pobliżu śródleśnych polan i na skraju lasu, często także w parkach

- Pustułka- niewielki ptak, upierzenie koloru rudawego w czarne cętki, żywi się gryzoniami, jest więc ptakiem pożytecznym

Kuraki- prowadzą naziemny tryb życia, charakteryzują się małą głową, krótkim, mocnym dziobem, silnymi nogami zakończonymi twardymi pazurami. Z reguły mają 4 palce, 3 skierowane do przodu, 1 do tyłu. Grzebią w ziemi szukając pożywienia. Na szyi i głowie występują często jaskrawo ubarwione grzebienie, wisiory i korale. Wyraźny dymorfizm płciowy. Wiele gatunków zostało udomowionych:

-Rodzina: Bażantowate:

Bażant obrożny- gatunek naziemny, lata niechętnie, zamieszkuje zagajniki

Kuropatwa- ekologicznie związana z polami uprawnymi. Żywi się nasionami, chwastów i zbóż, a także jagodami. Zjada też owady.

Przepiórka- ptak przelotny, żyje na łąkach i polach uprawnych

- Rodzina: Głuszcowate:

Cietrzew- występuje na obrzeżach lasów, moczarach śródleśnych, brzezinach itp. Toki odbywa na wiosnę, zawsze na tych samych tokowiskach, coraz mniej liczny w Polsce.

Pardwa- w ciągu roku trzykrotnie zmienia ubarwienie: wiosną upierzenie jest szarobrunatno-rdzawobiałe, latem bardziej rude, na zimę bieleje. Ptak łowny. Żyje na półkuli północnej, w Polsce niezwykle rzadki

Siewkowe-Ptaki o bardzo różnym wyglądzie, z reguły brak dymorfizmu płciowego zaznaczonego w upierzeniu, związane ze środowiskiem wodnym lub wodno-błotnym.

-Rodzina: Siewkowate

Siewka złota- samiec w szacie godowej na grzbiecie ma upierzenie w kolorze złocistożółtym. Żywi się owadami i innymi bezkręgowcami.

Czajka- buduje gniazda na terenach bardzo podmokłych, odbywa loty godowe, pisklęta mają zdolność doskonałego maskowania się, w Polsce pospolita

-rodzina: Bekasowate

Słonka- żeruje wieczorem i w nocy, w dzień mało aktywna, gatunek łowny, w Polsce pospolita

Krukowate:

-Kruk- W Polsce jest nielicznym ptakiem lęgowym, Wszystkożerny jak większość pozostałych krukowatych, największy z rzędu Wróblowych

- Wrona siwa- dość liczny ptak lęgowy w Polsce

- Gawron- buduje gniazda na wysokich drzewach, ma donośny głos

-Kawka- w Polsce pospolita, gniazda buduje między innymi w kominach domów

-Sroka- gnieździ się często w pobliżu osiedli w parkach i zagajnikach, szkodnik- zjada pisklęta innych ptaków

- Sójka- pięknie ubarwiona, na skrzydłach lusterko, ogon czarny, żyje w lasach

Wróblowate:

Rodzina: Łuszczaki:

-Gil- zakłada gniazda w lasach szpilkowych i mieszanych obfitujących w podrosty świerka, żywi śię nasionami, pąkami i pędami drzew iglastych

-Zięba- jeden z najliczniejszych Polskich ptaków leśnych, buduje gniazda w koronach drzew, zarówno w głębi lasów, jak i w parkach, na cmentarzach i w ogrodach, na jesieni wędruje na południowy zachód, ładnie śpiewa

- Trznadel- mieszkaniec brzegów lasów i terenów półotwartych , w Polsce jeden z najpospolitszych gatunków ptaków

- Szczygieł- żywi się owadami, a w jesieni i zimą nasionami chwastów, głównie ostów

Rodzina: Drozdowate:

- Drozd obrożny- gnieździ się na drzewach szpilkowych, niekiedy w kosodrzewinie, upierzenie matowo czarne, obroża na szyi brudnoszara, wędrowny

- Kos- ma upierzenie jednolicie czarne(samiec) i brązowe(samica), dziób pomarańczowy, nogi ciemnobrunatne, żyje w lasach ogrodach i parkach, coraz częściej w sąsiedztwie człowieka

-Kwiczoł- tak jak pozostałe drozdy żywi się owadami, wijami, ślimakami i owocami. Pozostaje na zimę, gnieździ się najchętniej w drzewostanach brzozowych

- Słowik szary- występuje w wilgotnych drzewostanach liściastych, wierzch ciała jednostajnie rdzawobrunatny, spód jaśniejszy, żywi się owadami i ich larwami, a także pająkami i dżdżownicami

Rodzina: Wikłacze:

- Wróbel domowy- występuje w pobliżu zabudowań ludzkich, odżywia się nasionami i owadami, forma osiadła, w Polsce bardzo liczny

Rodzina: Sikory- należą tu drobne, owadożerne ptaki o zróżnicowanym ubarwieniu, zasiedlają środowiska zadrzewione, gniazdują w dziuplach:

-Sikorka bogatka- żyje na drzewach, bardzo ruchliwa, owadożerna

- Sikorka modra- forma nadrzewna, zjada duże ilości szkodników żerujących na drzewach

Rodzina: Jaskółkowate:

- Jaskółka dymówka- upierzenie grzbietu czarne, spód ciała kremowy, pod brodą mała rdzawa plamka, ogon widłowa to wycięty, gniazda buduje z reguły wewnątrz budynków

- Jaskółka oknówka- jest mniejsza od poprzedniej, bardzo do niej podobna ale brak jej rdzawej plamki pod brodą, spód ciała czysto biały, buduje gniazda pod dachami domów

- Jaskółka brzegówka- najmniejsza z jaskółek, upierzenie grzbietu koloru szarego, żyje nad brzegami nieuregulowanych rzek, buduje gniazda na ścianach brzegów, pazurkami i dziobem wygrzebuje nory długości 60cm.

Pyt. 78

GNIAZDA PTAKÓW

Rodzaje gniazd:

- Gniazda ukryte:

• Podziemne - nory

• Nadziemne - dziuple

- Gniazda półodkryte

- Gniazda odkryte:

• Zamknięte - kuliste

• Otwarte - w kształcie czarki

Większość ptaków buduje gniazda otwarte; można je również pogrupować w kilka rodzajów zależnie od tego, gdzie są umieszczone:

- Gniazda nadziemne - na drzewach, w krzewach, na budynkach itp.

- Gniazda pływające

- Gniazda naziemne

Typowe gniazdo otwarte - w kształcie czarki - składa się z 3 warstw:

1. zewnętrznej (grube patyki, trawy, kłącza)

2. środkowej (zbite pióra, puch roślinny)

3. wyściółki (delikatne trawki, korzonki)

Z wychowaniem piskląt i opieką nad nimi wiąże się budowa gniazd. Większość ptaków buduje gniazd, które służą im do wysiadywania jaj, a następnie do opieki i wychowu młodych. Tylko niewiele ptaków nie buduje gniazd i nie opiekuje się młodymi. Do takich ptaków należą nogale (ptaki należące do kuraków). Składają one jaja do gorącego piasku, bądź tez w gnijące szczątki roślinne. Ptakami nie budującymi gniazd są ponadto liczne kukułki, tzw. pasożyty lęgowe, podrzucające swojej jaja do gniazd innych ptaków.

Budowa i wygląd gniazd ptasich mogą być rozmaite. Istnieją gatunki składające jaja wprost na ziemi lub skale( np. niektóre alki). Jaja tych ptaków mają specyficzny kształt utrudniający zepchnięcie ich z półki skalnej. Inne ptaki składają jaja w dołek, który samica wyciska swoim ciężarem. Dołek taki może być wyścielany niewielka ilością listków lub piórek. Takie gniazda budują np. niektóre siewkowate. Gniazda naziemne mogą jednak być bardziej skomplikowane: wiele ptaków układa je na ziemi z patyków, bądź wije z włókien roślinnych. Mogą też być budowane jako ziemne kopce ( np. gniazda flamingów).

Wiele ptaków lęgnie się w szczelinach skał lub w budowanych przez siebie lub inne zwierzęta norach ziemnych. Liczne ptaki zajmują dziuple drzewne. Niektóre z nich jak na przykład dzięcioły wykuwają dziuple własnym dziobem. Ogromna liczba ptaków wróblowatych lęgnie się na drzewach lub krzewach budując misternie głębokie koszyczki otwarte z wierzchu, bądź też gniazda wiszące na gałęziach zamknięte zupełnie. Nie wszystkie ptaki budują gniazda - niektóre wykorzystują konstrukcje stworzone przez inne gatunki (np. uszatki zasiedlają gniazda po ptakach krukowatych).

Dzięki gniazdom ptaki mogą dobrze ogrzewać swojej jaja, które nie wysuwają się spod siedzącego na nich zwierzęcia. Misterne koszyczki utrzymują mniej więcej stałą temperaturę w swym wnętrzu mimo iż wysiadujący ptak często schodzi z gniazda w poszukiwaniu pokarmu. Gniazda można uważać za tzw. termostaty, gdyż utrzymuje się w nich stała temperatura mimo tego, że wahania temperatury na zewnątrz dochodzą do kilkunastu stopni.

79. Wędrówki ptaków:

Wędrówki ptaków (migracje) - zjawisko przemieszczania się ptaków między dwoma obszarami (lęgowisko i zimowisko) spowodowane zmianami warunków atmosferycznych i co za tym idzie niedostępnością pokarmu. W klimacie tropikalnym wędrówka jest spowodowana zmianami pór: suchej i deszczowej. Poza wyjątkowymi przypadkami na zimowiskach ptaki nie przystępują do lęgów. Wędrówki mogą mieć także charakter lokalnych, określamy je wtedy jako żerowiskowe (przemieszczanie się ptaków w miejsca obfitego występowania pokarmu), pionowe (np. pomurnik w Tatrach) lub pogodowe (np. u jerzyków). Takie wędrówki określamy jako koczowanie.

Skłonność ptaków do wędrówki jest utrwalona dziedzicznie. Krótko przed okresem wędrówki ptaki osiągają dojrzałość wędrówkową.

Wędrówka ptaków jest możliwa dzięki ich wrodzonym umiejętnościom do orientacji i zdolnością do osiągania wspomnianej już dojrzałości wędrówkowej.

Wiele gatunków ptaków migruje, aby wykorzystać optymalnie podaż pokarmu, jak i dogodne warunki rozrodcze. Oba aspekty związane są z różnicami temperatur w poszczególnych porach roku na różnych szerokościach geograficznych. Istnieje kilka typów wędrówek charakterystycznych dla różnych grup ptaków. Wiele ptaków lądowych, siewkowych czy wodnych podejmuje roczne, dalekodystansowe migracje, wywoływane najczęściej przez zmiany długości światła dziennego, jak również i warunki pogodowe. Te grupy spędzają sezon rozrodczy w regionach umiarkowanego lub subpolarnego klimatu, podczas gdy pozostały okres życia spędzają w regionach tropikalnych lub na przeciwległej półkuli. Przed migracją ptaki zwiększają wyraźnie zapasy tłuszczu w organizmie oraz zmniejszają niektóre ze swoich organów wewnętrznych. Wędrówki są bardzo wymagające jeśli chodzi o zapotrzebowanie na energię, w szczególności jeśli ptaki muszą przelatywać nad obszarami pustynnymi albo oceanami bez możliwości uzupełnienia rezerw i regeneracji sił. Lecąc, ptaki lądowe potrafią pokonywać dystanse ok. 2 500 km, a siewkowe pokonują najczęściej odległości do 4 000 km. Również ptaki morskie udają się w dalekie wędrówki. Wiele gatunków odbywa dalekodystansowe wędrówki tworząc formacje zwane kluczami, które pomagają ptakom w oszczędzaniu energii potrzebnej do lotu.

Część gatunków podejmuje krótsze wędrówki, migrując jedynie, aby uniknąć złych warunków pogodowych i niedostatecznej podaży pokarmu. Istnieją gatunki, których osobniki z regionów bardziej wyeksponowanych na niskie temperatury wędrują na krótkie dystanse, dołączając do osobników tego samego gatunku, które pozostają w bardziej dogodnych klimatycznie regionach. Poza tym są też gatunki, których jedynie część populacji migruje - najczęściej są to samice i niedominujące samce. Innym rodzajem krótkich wędrówek są migracje wysokościowe, podejmowane przez pewne gatunki, jak np. pomurnik - gatunki takie spędzają okres rozrodczy na położonych wyżej terenach górskich, zlatując na niższe poziomy podczas niedogodnych warunków zimowych ograniczających podaż pokarmu^.

Niektóre gatunki są nomadyczne, nie przywiązują się do określonego terytorium i dopasowują swoje wędrówki do warunków pogodowych i żywnościowych. Przykładem może być rodzina papugowatych, z której gatunki przeważnie nieregularnie wędrują na krótkie dystanse koczując, zalatując albo rozpraszając się.

Podczas migracji ptaki posługują się rożnymi metodami orientacji. Słońce jest punktem orientacyjnym dla gatunków migrujących dniem, gwiazdy są kompasem dla nocnych wędrowców. Ptaki orientujące się za pomocą słońca, rekompensują zmiany jego pozycji na niebie wewnętrznym wyczuciem czasu^. Natomiast w nocnej orientacji ptaki kierują się położeniem gwiazd wokół Gwiazdy Polarnej^. Dodatkowo zdolności czytania gwiazd wspierane są u niektórych gatunków przez zmysł wyczuwania geomagnetyzmu za pomocą specjalnych magnetoreceptorów.

Podział ptaków ze względu na charakter wędrówek

Ze względu na prowadzony tryb życia, mający bezpośredni związek z podejmowanymi przez nie wędrówek, ptaki dzieli się na:

• osiadłe — ptaki, które przez cały rok przebywają w swoich terytoriach, gdzie się gnieżdżą, wyprowadzają lęgi i zimują. W związku z koniecznością zdobywania pożywienia niekiedy odbywają w okresie jesienno-zimowym lokalne wędrówki, po czym powracają na swe lęgowiska. Do tej grupy ptaków zaliczamy m.in. dzięcioły, większość sów, trznadla, dzwońca, srokę, kuropatwę, cietrzewia, głuszca, jarząbka.

• wędrowne — ptaki, które wiosną i jesienią odbywają wędrówki pomiędzy lęgowiskami a zimowiskami. Przyczyną migracji jest niedostępność pokarmu w okresie zimowym. Ptaki mogą wędrować na krótkich dystansach, np. z północnej do zachodniej Europy (m.in. skowronek, czajka, rudzik) lub na długich dystansach, np. z Europy do Afryki (m.in. bocian biały, jaskółki, jerzyk, wilga).

• koczujące — ptaki, które w okresie zimowym przemieszczają się do obszarów z większą ilością pokarmu, koczując w danym miejscu do czasu wyczerpania zasobów pokarmowych, a potem lecąc dalej. Wędrówki takie często odbywane są w stadach i nie mają określonego kierunku. Gatunkami koczującymi są np. jemiołuszka, sikora sosnówka.

Ze względu na charakter występowania ptaków na danym obszarze, można je podzielić następująco:

• lęgowe - ptaki, które przylatują na wiosnę w celu odbycia lęgów, a jesienią odlatują na zimowiska. W Polsce są to np. kos, kowalik, derkacz, myszołów.

• przelotne - ptaki, które przez dany obszar przelatują podczas wiosennych lub jesiennych wędrówek, niekiedy zatrzymując się na krótko by żerować. W Polsce są to np. gęś białoczelna, górniczek, siewnica.

• zimujące - ptaki, które na dany obszar przylatują jesienią, a wiosną odlatują z powrotem na lęgowiska. Dla Polski są to np. myszołów włochaty, gęś zbożowa, jer, czeczotka. Wiele gatunków ptaków w okresie zimowym może występować bardziej licznie, jak np. gawron, czyżyk, gil - są to ptaki lęgowe w Polsce, ale zimą przylatują dodatkowo liczne osobniki z północy czy wschodu Europy.

• zalatujące - ptaki, które pojawiają się na danym obszarze sporadycznie. Dla Polski są to np. warzęcha, mewa blada.

• przypadkowo zalatujące - należą do nich gatunki ptaków, które zalatują na dany obszar wyjątkowo i nielicznie, zagnane burzami, wiatrami lub zabłąkane. Dla Polski są to np. żuraw stepowy, nurzyk polarny, jerzyk alpejski.

80. Pochodzenie ssaków - gady ssakokształtne:

Pierwsze ssaki pojawiły się pod koniec okresu triasowego, około 200 mln lat temu. Rozwinęły się z gadów ssakokształtnych, dziś wymarłych. Tendencją charakteryzującą ewolucje wczesnych ssaków było zwiększenie się ich ruchliwości i ściśle z nią związanego tempa przemiany materii, a także stopniowy rozwój zdolności psychicznych i uniezależnienia się od czynników otoczenia.

Kończyny pierwotnych kręgowców lądowych, a także większości gadów, są szeroko rozstawione po bokach ciała; u ssaków nastąpiło przesunięcie ich pod tułów i obrót o 90⁰ w stawie biodrowym ku przodowi, w stawie łokciowym natomiast ku tyłowi oraz znaczne ich wydłużenie. Utrzymanie równowagi stało się trudniejsze, ale zwiększyły się możliwości szybszego przemieszczania się.

Zasadnicze znaczenie w ewolucji ssaków ma wytworzenie się stałocieplności, która uniezależnia częściowo od otocznia, (podczas gdy zmiennocieplne gady tracą aktywność w niskich temp. poniżej 0). Utrzymaniu stałej temperatury sprzyjają zarówno okrywa włosowa, jak i gruczoły potowe, których wydzielina parując chroni organizm przed przegrzaniem. Istotną role odgrywa usprawnienie w budowie żuchwy i różnicowanie się zębów. Oddychanie zostało udoskonalone przez rozwój umięśnionej przepony, ulepszenie budowy płuc oraz wykształcenie się czterodziałowego serca.

Doskonaleniu uległy również narządy zmysłów, np. obecność trzech kostek słuchowych usprawnia słuch. Dzięki rozwojowi czynności psychicznych zwierzęta te często zmniejszają w pewnym stopniu swą zależność od otoczenia przez odpowiednie kształtowanie środowiska np. gromadzenie zapasów, budowę schronień.

Wśród najstarszych gadów, w okresie węglowym (ok. 300 mln lat temu) wyodrębniła się grupa zwana Synapsida , od której wywodzą się ssaki. Synapsida pierwsze wśród gadów przeszły okres wielkiego rozkwitu, który trwał prawie 100 mln lat. Najstarsi ich przedstawiciele maja jeszcze zęby nie tylko na brzegu szczeki i żuchw, ale i na podniebieniu, jednakże zaznacza się już pewne zróżnicowanie, wyodrębnia się odpowiednik kła. Dominująca grupą Synapsida były gady ssakokształtne (Therapsida), które pojawiły się we wczesnym permie. Do rzędu należą zarówno formy roślinożerne jak i drapieżne w wielkiej różnorodności form i przystosowań. W ich czaszce nastąpiła zmiana układu kości szczęki gdzie rozrastająca się kość żuchwy przesunęła trzy kości szczęki w górę, które tam zmalały i przekształciły się w kostki słuchowe w uchu wewnętrznym co zdecydowanie wyostrzyło słuch. Kończyny były w różnym stopniu wyprostowane i ustawione pod ciałem zwierzęcia. Podejrzewa się, że niektóre z nich osiągnęły stałocieplność i pokryte były sierścią. Drapieżne teriodonty, u których nastąpiło zróżnicowanie uzębienia dały początek prymitywnym ssakom.

Gady ssakokształtne miały wiele cech zbliżających je do ssaków. Liczba kości palców uległa zmniejszeniu, w żuchwie zaś zbudowanej z wielu kości, najsilniejsza była kość zębowa. Wśród zębów wyróżniały się siekacze, kły i leżące za nimi zęby policzkowe. Ewolucja postępowała nadal i z biegiem lat nastąpiło zróżnicowanie grupy ssaków na owadożerne, pradrapieżne, prakopytne i naczelne.

81. Charakterystyczne cechy ssaków:

Ssaki, podobnie jak ptaki pochodzą od pewnej grupy wymarłych gadów. Bezpośrednimi przodkami ssaków były gady ssakokształtne z całkowicie wymarłej gromady Synapsida. Pierwsze ssaki pojawiły się w triasie - wyodrębniły się więc z gadów wcześniej niż ptaki(które powstały w jurze). Obecnie stanowią grupę najwyżej zorganizowanych kręgowców. Ciało ssaków składa się z głowy, szyi, tułowia, ogona i dwóch par kończyn, przeważnie pięciopalczastych. U większości form wszystkie kończyny zachowały czynności kroczne - przypadki radykalnych modyfikacji są rzadkie. U ssaków latających (nietoperze) kończyny piersiowe (przednie) mają błonę lotną i pełnią rolę skrzydeł. U form morskich (foki, wieloryby ...) występują płetwy. W pewnych przypadkach kończyny przednie stały się wyspecjalizowanymi narządami chwytnymi (małpy, człowiek).
Ssaki są stałocieplne. Do utrzymania stałej temperatury ciała przyczynia się budowa skóry. Przed utratą ciepła zabezpiecza zwierze pokrywa włosowa (sierść), przed przegrzaniem chroni je obecność w skórze gruczołów potowych, pozwalających na obniżenie temperatury w skutek wzmożonego parowania wody z powierzchni skóry. Włosy są swoistymi tworami naskórka ssaków homologicznymi łuskom gadów i piórom ptaków. Należy zaznaczyć, że łuski i pióra są w całości pochodzenia naskórkowego, natomiast w procesie formowania się włosa uczestniczy zarówno naskórek jak i skóra właściwa. Rogowe łuski, jakie zachowały się u pewnych ssaków, są pozostałością po ich gadzich przodkach. U łuskowców łuski pokrywają nawet całe ciało, a u niektórych gryzoni i owadożernych występują na łapach i ogonie.
Charakterystyczną cechą ssaków jest uzębienie. Zęby są osadzone w zębodołach (zagłębieniach w kościach szczęk) i u większości form są one zróżnicowane na kilka grup morfologicznie funkcjonalnych(uzębienie gadów jest jednolite, a zęby osadzone są na płaskich powierzchniach kości - wyjątek stanowią krokodyle, które mają zębodoły). Czaszka łączy się z kręgosłupem dwoma kłykciami potylicznymi - ruchliwość głowy zapewnia budowa i układ dwóch pierwszych kręgów szyjnych - szczytowego i obrotowego.
Serce złożone jest z dwóch przedsionków i dwóch komór.
Wszystkie ssaki oddychają płucami. Jama ciała przedzielona jest mięśniową przegrodą - przeponą - na część piersiową ( z płucami i sercem) i brzuszną (mieszczącą pozostałe narządy wewnętrzne).
Podstawę układu wydalniczego stanowi para nerek ostatecznych. Prawie wszystkie ssaki są żyworodne; nieliczne jajożyworodne. U łożyskowców rozwijający się zarodek połączony jest z organizmem matki za pośrednictwem tzw. łożyska. Poprzez łożysko odbywa się wymiana gazowa i odżywianie płodu. Specyficzną cechą, związaną z rozrodem ssaków jest karmienie nowo narodzonych młodych mlekiem - wydzieliną gruczołów mlekowych matki.
Wysoki poziom organizacji ssaków wynika z najwyższego w świecie zwierząt stopnia rozwoju uch poszczególnych układów. Ogromne znaczenie ma doskonale rozwinięty i niezwykle sprawnie działający układ nerwowy. Organizacji centralnych części układu nerwowego ssaki zawdzięczają najwyższy wśród zwierząt poziom rozwoju psychicznego co w powiązaniu ze sprawnymi narządami zmysłów pozwoliło im osiągnąć wielką plastyczność zachowań i łatwość dostosowywania się do różnych warunków środowiskowych.
Ssaki zasiedlają wszelkie środowiska - występują na ziemi i pod ziemią, w morzach i wodach słodkich, wśród wiecznych lodów, opanowały też powietrze. Różnorodność środowisk zajmowanych przez te zwierzęta związana jest z wielką rozmaitością ich typów budowy, wytworzonych w toku ewolucji. Pod tym względem ssaki przewyższają nawet ptaki, których budowa, zewnętrznie różnorodna, wyznaczona jest przez jednolity plan określany przystosowaniem do lotu.

Pyt. 82

PODOBIEŃSTWA I RÓŻNICE W BUDOWIE ANATOMICZNEJ I MORFOLOGICZNEJ SSAKÓW.

Porównywana cecha			Gady		Ssaki
Podział			Jaszczurki, węże, żółwie i krokodyle.		Stekowce, Torbacze, Łożyskowce
Pokrycie ciała			Gruby naskórek, którego górna warstwa zrogowaciała stając się powłoką nieprzepuszczalną. Brak gruczołów w skórze. Ciało pokryte wytworami naskórka: łuski, blaszki, tarczki, zmiennociepłe.		Skóra zróżnicowana na naskórek, skórę właściwą i tkankę tłuszczową. W skórze znajdują się gruczoły: potowe, łojowe, zapachowe, mlekowe. Ciało pokryte włosami: dłuższymi i grubszymi- włosy przewodnie, oraz cienkimi i kędzierzawymi- włosy wełniste. Są stałocieplne.
Szkielet			W czaszce obecne doły skroniowe, czaszka połączona za pomocą jednego kłykcia potylicznego z kręgosłupem, w którym wyróżnia się 5 odcinków: szyjny, piersiowy, lędźwiowy, krzyżowy i ogonowy.		Czaszka połączona dwoma kłykciami potylicznymi z kręgosłupem. W odcinku szyjnym 7 kręgów. Pozostałe odcinki to: piersiowy, lędźwiowy, krzyżowy, ogonowy.
Układ pokarmowy			Zęby homodontyczne, żołądek rozwinięty dobrze, przewód uchodzi do kloaki		Zęby zróżnicowane na: siekacze, kły, przedtrzonowe i trzonowe, gruczoły ślinowe w jamie gębowej..
Wymiana gazowa			Płuca gąbczaste, podzielone na komory pęcherzykowe. Oddychanie zachodzi dzięki ruchom klatki piersiowej		Płuca o budowie pęcherzykowatej. Tłoczenie powietrza odbywa się dzięki ruchom klatki piersiowej, mięśniom międzyżebrowym i przeponie.
Narządy zmysłu			Najlepiej rozwinięty mają wzrok Silny rozwój narządu Jacobsona Funkcjonuje kolumienka w uchu środkowym		Narząd słuchu: 3 kosteczki i małżowina uszna Narząd węchu: nabłonek węchowy Narząd smaku: kubki smakowe na języku Narząd wzroku: akomodacja przez zmianę kształtu soczewki
Układ krwionośny i budowa serca			Układ zamknięty, dwuobiegowy. Serce zbudowane z 2 przedsionków i komory. W komorze występuje niepełna przegroda. (Wyjątkiem są krokodyle mające serce 4działowe.)		Układ zamknięty, dwuobiegowy. Serce złożone z 2 przedsionków i 2 komór.
Układ nerwowy			Silny rozwój kresomózgowia i móżdżku, pojawia się kora mózgowa Mózgowie opuszcza 12 par nerwów		Mózgowie składa się ze znacznie rozwiniętego kresomózgowia i móżdżku. Najlepiej rozwinięty OUN 12 par nerwów czaszkowych
Narząd wydalania			Nerki ostateczne Jaszczurki, węże i żółwie lądowe wydalają- kwas moczowy, Krokodyle- amoniak, żółwie wodne- mocznik		NERKI OSTATECZNE Moczowody wtórne uchodzą do pęcherza moczowego. Wydalanie mocznika
Układ rozrodczy			Są owodniowcami, wykształciły trzy błony: owodnię, omocznię, kosmówkę. Zapłodnienie wewnętrzne. Składają jaja.		Są owodniowcami Zapłodnienie wewnętrzne Rozwój prosty Męskie narządy rozrodcze: 2 jądra, nasieniowody, narząd kopulacyjny Żeńskie narządy rozrodcze:2 jajniki, jajowody, macica, pochwa.
Ogniwo przejściowe			Za organizm przejściowy pomiędzy płazami a gadami uznano sejmurię.

---