Drama w edukacji wczesnoszkolnej, Scenariusze zajęć-konspekty

Drama w edukacji wczesnoszkolnej

"Aby móc się realizować, trzeba się uczyć, a żeby dziecko chciało się uczyć, musi uwierzyć w siebie" (A.Warzecha).

Drama jest tą metodą pedagogiczną, która dzięki odwoływaniu się do indywidualności dziecka sprzyja wydobywaniu i rozwijaniu najbardziej pożądanych cech jego osobowości oraz wzmacnia wiarę w siebie.

Aktywność twórcza stanowi naturalną potrzebę biologiczną dziecka. Jego rozwój kieruje się w stronę świata ludzi dorosłych, stąd intensywna potrzeba naśladowania i identyfikowania się z człowiekiem dorosłym. Tę naturalną potrzebę rozwójową trzeba wykorzystać, podsuwając pożądane wzory do naśladowania, tworząc odpowiednie sytuacje i sprzyjającą atmosferę do twórczej aktywności. Drama umożliwia wykorzystanie naturalnej skłonności do naśladownictwa i zabawy, przez co rozwija nie tylko aktywność intelektualną, ale także emocjonalną i ruchową.

Teatr, gra aktorska czy zabawa werbalna są wyjątkową okazją do osiągnięcia sukcesu. Sytuacje takie stymulują do większego wysiłku, stają się motywacją do nowych wyzwań. A przede wszystkim dają poczucie wartości, godności i nadają sens własnej aktywności zarówno dziecku, jaki nauczycielowi.

Poprzez sięgnięcie do elementów zabawy i ekspresji drama pozwala na swobodny rozwój możliwości dziecka, czyni go twórczym i samodzielnym w rozwiązywaniu problemów. Prowadzona systematycznie pozwala na doskonalenie wewnętrznych możliwości dzieci:

 percepcyjnych,

 intelektualnych,

 motywacyjnych,

 społeczno-moralnych.

W zakresie percepcji drama wzbogaca kontakt ze światem za pomocą wszystkich zmysłów, które cywilizacja techniczna, niestety ogranicza i pozbawia wrażliwości. Ćwiczenie koncentracji poszczególnych zmysłów pozwala na ciągłe ich doskonalenie.

Rozwój procesów poznawczych kształtuje zainteresowania dziecka i w istotny sposób motywuje do nauki w szkole. Następuje rozwój uczuć wyższych i wzrost świadomości moralnej. Uświadomienie własnej struktury emocjonalnej pomaga stawać się odpowiedzialnym za swoje zachowania i decyzje.

Drama stwarza okazję do zadawania pytań, rozwiązywania problemów. Po określeniu przez nauczyciela sytuacji wyjściowej następuje swobodne rzucanie pomysłów, ustalenie scenariusza działań, ich ocena i analiza. Jest to cecha charakterystyczna dla postaw twórczych, o kształtowanie których upominają się współczesne koncepcje edukacyjne. Dzięki ćwiczeniom sprawności komunikacyjnych uczniowie stają się otwarci w kontaktach z innymi ludźmi. Analiza postaci trudnych i konfliktowych sprzyja w zdobywaniu podstaw ocen moralnych. Drama daje nauczycielowi możliwości niezwykłego kontaktu z dzieckiem, motywowania go do pracy nad rozwojem całej osobowości.

Wielkim atutem dramy jest fakt odwoływania się do indywidualności każdego dziecka, co sprzyja zaspokajaniu jego osobistych pragnień. Drama wdraża do samodzielności i aktywności, rozwija wyobraźnię, fantazję oraz plastykę ciała. Jako kontynuacja zabawy aktywizuje dziecko, rozbudza jego wyobraźnię, a przez to ułatwia i pogłębia przyswajanie treści i form językowych, rodzi sprzyjające warunki do kształtowania sprawności językowej.

Współczesna szkoła powinna świadomie i konsekwentnie organizować takie działania, które rozbudzą naturalną aktywność i postawę twórczą w każdym dziecku. Staje się to szczególnie ważne, gdy mamy do czynienia z małymi dziećmi. Są one bowiem spontaniczne, otwarte, nie obciążone stereotypami nauczania, obawą przez zbyt częstą represyjnością szkoły. Będą więc szybko wchłaniać przekazywane treści. Potrzeba komunikowania się jest na tym etapie niezwykłym elementem rozwoju dziecka. Stanowi warunek jakichkolwiek rezultatów jego działalności. Nie może być bowiem efektów bez porozumiewania się i przekazywania informacji. Komunikacja staje się tym bardziej niezbędna , kiedy dziecko w ramach zespołu zmierza do osiągnięcia wytyczonych, wspólnych celów.

W dramie można wyróżnić cztery podstawowe grupy zajęć. Są to według Gawina Boltona:

 proste doświadczenia, wprawki dramowe, ćwiczenia dramowe, gry i inne formy artystyczne;

 gry dramowe;

 teat;

 drama właściwa.

W pracy z dziećmi na etapie edukacji wczesnoszkolnej szczególnie przydatne są:

Proste ćwiczenia - ćwiczenia rozwijające wrażliwość zmysłów: słuchu, wzroku, dotyku, węchu i smaku, doskonalące refleks, polegające np. na rozpoznawaniu dźwięków, uważnym obserwowaniu otoczenia, naśladowaniu ruchów, rozpoznawaniu obiektów za pomocą dotyku, a pokarmów za pomocą węchu i smaku.

Wprawki dramowe - podczas których dzieci przypominają sobie wrażenia wzrokowe, słuchowe, smakowe, węchowe i dotykowe i swoje doświadczenia wykorzystują w nowych sytuacjach (rozwijanie wyobraźni). W tej grupie mieszczą się ćwiczenia intonacyjne, językowe (np. powiedz tak jak człowiek zdenerwowany, wesoły, smutny), ruchowe (np. chodzimy jak małpki, wspinamy się na stromą górę), mimiczne (np.wyrażanie za pomocą mimiki różnych uczuć: strach, radości, złości, itd.).

Ćwiczenia dramowe - zwykle dotyczą sytuacji, w których dochodzi do konfliktu. Wśród nich są ćwiczenia typu: "Dokończ opowiadanie" (np. nauczyciel lub dziecko rozpoczyna opowiadanie, dzieci kolejno rozwijają je, dodając po jednym zdaniu), "Zmień zakończenie opowiadania" (zmiana tragicznego zakończenia opowiadania na optymistyczne lub tworzenie własnej wersji zakończenia), praca w parach (np. wywiad z bohaterem opowiadania), scenki i sytuacje improwizowane (np. odtwarzanie sytuacji konfliktowej w sklepie, próba rozwiązania konfliktu w grupie rówieśniczej), inscenizacje improwizowane (uczniowie wchodzą w role bohaterów utworu, prezentują tekst własnymi słowami, ale zachowują się zgodnie z jego treścią).

Gry - rozwijają sprawność fizyczną i intelektualną, doskonalą refleks, koncentrację, aktywność dziecka oraz sprzyjają harmonijnemu rozwojowi. Jako wstępne ćwiczenia dramowe wykorzystywane są:

 gry z wyobrażonymi przedmiotami (dzieci bawią się przedmiotami, które sobie jedynie wyobrażają np. piłką, skakanką);

 gry w wyobrażonych sytuacjach (dzieci prezentują swoją reakcję na dowolny przedmiot zgodnie z poleceniem nauczyciela, np. zachwycasz się nim, uważaj, parzy!);

 gry w wyobrażonej przestrzeni (dzieci za pomocą gestów i mimiki prezentują sytuację nakreśloną przez nauczyciela, np. zabłądziłeś w górach, szukasz drogi do domu, słyszysz czyjeś kroki: kto to może być?);

 gry typu "powstawanie z niczego" (np. wyobraź sobie, że jesteś nasionkiem, kiełkujesz, rośniesz i wyrasta z ciebie kwiat);

 gry matematyczne sprzyjające utrwalaniu pojęć matematycznych.

Inne formy artystyczne- rozwijają zdolności artystyczne dzieci. Należą do nich m.in. układanie opowiadań, tworzenie melodii do tekstów i tekstów do melodii, ilustrowanie utworów różnorodnymi pracami plastycznymi, malowanie obrazów słowami, układanie "swobodnego" tekstu, ilustrowanie muzyką opowiadań nauczyciela.

Dopiero, gdy dzieci dobrze opanują proste techniki dramowe, można zacząć przechodzić do trudniejszych technik i pracy w kilkuosobowych grupach.

Istnieje ponad dwadzieścia technik dramy. Przy ich wyborze należy pamiętać o konieczności dostosowania do potrzeb rozwijającej się psychiki, wieku uczniów oraz stopnia zaawansowania grupy. Przedstawię tu kilka technik, które również można z powodzeniem wykorzystywać do pracy z uczniami nauczania zintegrowanego.

Rola

Głównym sposobem pracy w dramie jest "bycie w roli". Najczęściej polega to na tym, że uczeń jest sobą w nowej, nie znanej dla niego, odmiennej od codziennego życia sytuacji lub stara się być w sytuacji postaci.

Rozmowa

Najprostszym sposobem bycia w roli jest rozmowa na określony, zadany temat. Podstawą dyskursu jest tu konflikt. Najbezpieczniejszą formą - spotkanie w zespołach dwuosobowych, rozgrywające się na kilku planach jednocześnie. Przebieg tego ćwiczenia organizujemy w ten sposób: partnerzy siadają naprzeciwko siebie na podłodze lub na krzesłach, ewentualnie rozmawiają stojąc. Mają wyraźnie określony czas pracy. Po zakończeniu ćwiczenia nauczyciel prosi o relację z rozmów na forum klasy.

Wywiad

Częstym sposobem pracy w roli jest wywiad. Może być prowadzony po cichu, intymny, dwuosobowy i oficjalny, prowadzony przez cała grupę z jedną czy kilkoma osobami. Kształci on trudną umiejętność zadawania pytań. Obie konwencje bycia w roli, rozmowa i wywiad, jako bardzo bezpieczne, nie wymagają umiejętności aktorskich; angażują emocjonalnie, rozwijają myślenie i wyobraźnię, doskonale nadają się do ćwiczeń w mówieniu.

Etiuda pantomimiczna

Jedną z form pracy w roli jest etiuda pantomimiczna ruchowa, z wyimaginowanym przedmiotem. Może to być zabawa w piłkę, strzelanie z łuku, mycie się, ubieranie, itp. Ćwiczenie to rozwija "elokwencję" ciała, uczy komunikatywności, wpływa na wyobraźnie, pomaga w koncentracji, ułatwia wchodzenie w role.

Improwizacja

O improwizacji można mówić, gdy jedna lub więcej osób otrzymuje rolę oraz temat i próbuje działać w związku z otrzymanym zadaniem. Podstawą jej jest tekst tworzony na gorąco, w trakcie rozwijającego się sporu czy konfliktu.

Inscenizacja

O inscenizacji (spektaklu) mówimy wtedy, gdy występuje wyraźny podział na scenę i widownię, na aktorów i publiczność. Punktem wyjścia inscenizacji jest scenariusz. Pod kierunkiem reżysera aktorzy starannie opracowują sytuacje i działania. Uczą się tekstu na pamięć. Elementy inscenizacji: aktor i jego środki wyrazu, przestrzeń, ruch sceniczny, scenografia, kostium, rekwizyt, muzyka, światło.

Rzeźba

Jest nazwą ćwiczenia, które polega na tym, że uczeń przyjmując rolę, zamiera w bezruchu, jednocześnie ekspresyjnie i komunikatywnie wyrażając uczucie, postawę czy sytuację; przy czym ważna jest tu zarówno wymowa całego ciała, jak i jego poszczególnych elementów, gestu ręki, mimiki twarzy. Rzeźbę można przygotować indywidualnie lub w zespołach dwuosobowych, rzadziej w większych grupach. Są różne metody przeprowadzenia tego ćwiczenia. Na przykład jeden uczeń jest "rzeźbiarzem", drugi- "materiałem do rzeźbienia"; tworzenie może odbywać się w ciszy, bez kontaktu werbalnego, może także polegać na rozmowach, dyskusjach w wyniku których dochodzi do wykreowania pozy. Najczęściej rzeźbiarz "lepi" swoją "figurę", dotykając i ustawiając partnera, który ma mu się podporządkować. Inny sposób: reżyser sam demonstruje pozę, którą wykonawca wiernie naśladuje.

Żywy obraz,( obraz bez ruchu, stop - klatka, zdjęcie, fotografia).

W żywym obrazie, tzn. obrazie skomponowanym z ludzi, zostaje uchwycone zdarzenie w najbardziej dramatycznym momencie i zatrzymane, jak w stop - klatce filmowej lub na fotografii. To technika bezpieczna, skupiająca. Służy zarówno celom polonistycznym, jak i edukacji estetycznej i teatralnej.

Rysunek

Należy do technik plastycznych. Może to być portret realistyczny, lub karykatura postaci literackiej, rysunki przedmiotów związanych z bohaterami. Uczniowie rysują indywidualnie, w małych zespołach, kredkami, flamastrami, farbami, na kartkach papieru; pracują i tworzą obrazy na większych formatach, także na tablicy, a następnie opowiadają o elementach rysunku np. z pozycji różnych osób, przywołując sytuacje lub charakteryzując postać. Ćwiczenie nie wymaga od uczniów zdolności plastycznych. Rozwija dar obserwacji, uczy patrzenia i widzenia, rozbudza wyobraźnię i fantazję. Staje się punktem wyjścia do opisów, opowiadań i charakterystyki postaci.

Przedmiot - znak

Należy do techniki plastycznej. Nauczyciel lub uczniowie przynoszą na lekcje różne przedmioty należące do danej osoby, charakteryzujące bądź jej wygląd, bądź zainteresowania. Może być punktem wyjścia do ćwiczeń przedmiotowych, opisów, opowiadań.

List

List rozpoczyna serię ćwiczeń w pisaniu i czytaniu. Jest to technika ściśle związana z rolą. List wprowadza się wtedy, gdy uczniowie posiadają umiejętność pisania i konstruowania zdań. Tematy mogą być różne, muszą jednak być ciekawe, a nawet zaskakujące. Dzieci nie zawsze muszą pisać ze swojego punktu widzenia. Mogą zmieniać perspektywę, wcielać się w inną postać. Ta forma może być wykorzystywana do charakterystyki bohaterów czytanek, opisu zwierząt, lub problemów matematycznych.

Zabawy

Dramę można rozpoczynać od rozgrzewki, czyli zabawy zatytułowanej "Drwale i niedźwiedzie". Cała grupa w rolach drwali wykonuje proste etiudy ruchowe (rąbanie, piłowanie, opuszczanie drzewa), połączone z dźwiękiem. Pojawiają się "niedźwiedzie", głodne, żarłoczne. Nie atakują tylko nieruchomych. Zabawa polega na tym, że drwale muszą zatrzymać się w pozie i trwać w bezruchu. Któremu drgnie ręka czy głowa, natychmiast zostaje zjedzony. Ćwiczenie powtarza się kilkakrotnie. Zwycięża drwal, który nie daje się sprowokować ani śmiechem, ani łaskotaniem. Mogą tu też być inne zabawy tego typu, np. pająk i muchy.

Ćwiczenia wykorzystujące zmysły do rozwijania wyobraźni

Wprowadza się je w celu wyciszenia wewnętrznego i skupienia grupy. Związane są ze zmysłami człowieka: wzrokiem, słuchem, dotykiem, węchem, smakiem. Nauczyciel czyta sugestywnie czytankę, czy wiersz. Uczniowie mają zamknięte oczy. Potem opowiadają o obrazach, formach, kolorach, postaciach i zdarzeniach, jakie pojawiły się w ich wyobraźni pod wpływem słuchania utworu.

Roli i znaczenia dramy na szczeblu nauczania zintegrowanego nie sposób przecenić. Ze względu na swoje walory i nieograniczone możliwości może ona pełnić w procesie kształcenia funkcję służebną, pomagając w realizacji wielu czynności i zadań dydaktyczno - wychowawczych.

Literatura:
1. A. Dziedzic, J. Pichalska, E. Świderka: Drama na lekcjach języka polskiego. Warszawa 1995.
2. B. Mineyko: Improwizacje w klasach I-III. Warszawa 1986.
3. E. Grodzka - Mazur: Zabawy parateatralne w klasach I-III jako stymulatory rozwoju możliwości dziecka. Cieszyn 1996.
4. L. Rybotycka: Gry dramatyczne. Teatr młodzieży. Warszawa 1986.
5. B. Przybylska - Matula, G. Muszyńska, B. Kotulska, B. Pocwa: Dramowa interpretacja lektur szkolnych. Warszawa 2004.
6. B. Sikorka - Żyrek: Drama w edukacji wczesnoszkolnej. Życie Szkoły 1997 nr2.

Drama realizuje się poprzez umiejętności człowieka do bycia kimś lub czymś więcej niż sobą. Poprzez spontaniczną improwizację uruchamia się intuicję, inwencję, wyobraźnię i dzięki charakterystycznej dla człowieka zdolności życia fikcją - odkrywa on rzeczywistość, jakby doświadczał jej realnie.

IV. Pozostałe ćwiczenia dramowe

W związku z tym, że pierwszym etapem dramy jest wykorzystanie zmysłów, lekcja dramy powinna zaczynać się ćwiczeniami rozluźniającymi. Są to gry, zabawy i tzw. „rozgrzewki”. Tego typu ćwiczenia mają na celu uelastycznienie psychofizyczne uczestników, uwolnienie ich od napięć, wykorzystanie nagromadzonej energii.

Gry i ćwiczenia dramowe można pogrupować w następujące kategorie:

Gry wprowadzające - dobre przy rozpoczynaniu pracy z nową grupą, budują wzajemne zaufanie, komunikację, bawią, służą odprężeniu.
Gry integracyjne - ułatwiają kontakt z innymi osobami, sprzyjają integracji grupy; charakteryzują się intensywnością ruchu - bieganie, skoki, mocowanie się; można je wykorzystać, kiedy uczniowie są zmęczeni, znudzeni i wykazują brak energii.
Gry doskonalące kojarzenie - polepszają koncentrację i refleks, wyrabiają spostrzegawczość i szybkość kojarzenia, zwiększają zasób słów.
Gry rozwijające myślenie twórcze - zwiększają potencjalne możliwości wykonywania różnych zadań przez grupę poprzez łamanie schematów myślowych oraz prowokowanie do niekonwencjonalnych zachowań, wypowiedzi i twórczości.
Gry usprawniające komunikację - pomagają w uświadomieniu barier komunikacyjnych, w ustaleniu reguł komunikacji werbalnej, bez których nie ma miejsca na efektywną pracę w grupie.
Gry budujące poczucie bezpieczeństwa w grupie -podwyższają poziom bezpieczeństwa w grupie, dzięki czemu widoczniejsza jest tendencja członków grupy do zachowań spontanicznych.
Gry uwrażliwiające i doskonalące komunikację niewerbalną - wyczulają na sygnały niewerbalne i uczą mówienia o nich.

Ćwiczenia dramowe charakteryzują się sytuacjami, w których istnieje konflikt (dokończenie opowiadania, zmiana zakończenia, scenki, wywiad, etiudy pantomimiczne, improwizowanie inscenizacji).
Gry obejmują działania rozwijające sprawność intelektualną i fizyczną uczestników. Integrują zespół, ucząc reguł współżycia i współdziałania w grupie. Rozwijają koncentrację, refleks, wyzwalają aktywność ( stawanie się przedmiotami, istotami różnych rodzajów i rozmiarów, gry w wyobrażonych sytuacjach, w wyobrażonej przestrzeni)
Inne formy artystyczne rozwijają dyspozycje artystyczne uczniów, pobudzają wyobraźnię, wyzwalają twórcze myślenie. Obejmują one: układanie opowiadań, pisanie swobodnych tekstów, poetyckie próby, malowanie, rysowanie, rzeźbienie, tworzenie melodii do tekstów, ilustrowanie muzyką opowiadań.
Gry dramowe są najbliższe dramie właściwej. Mają wytyczone cele. Określone jest miejsce akcji, czas, role dla uczniów, rola nauczyciela, sytuacja wyjściowa. Gry dramowe dotyczą przede wszystkim doświadczeń i przeżyć w określonych sytuacjach.
Teatr służy dramie, gdyż wprowadza rytm, tempo, pauzy, werbalne i niewerbalne środki wyrazu, określone symbole i rytuały. Występuje tu wyraźny podział na widzów i aktorów. Uczestniczący w zajęciach mogą korzystać z gotowych scenariuszy, lecz najczęściej sami je tworzą. W dramie najistotniejsza jest nie gra, ale rozwój jednostki, stąd sposób wchodzenia w role nie jest poddawany ocenie ani krytyce.
Drama właściwa w klasyfikacji Gavina Boltona znajduje się na samym szczycie, jako najwyższy punkt wtajemniczenia. Na tym etapie zajęć osoba prowadząca określa role oraz sytuację wyjściową. Planuje też temat, cel, strategię, miejsce zdarzeń i techniki. Uczestnicy pracują bez scenariusza. Rekonstruują doświadczenia społeczne innych ludzi zachowując własne postawy i emocje.
Niektórzy twierdzą, że już z samych założeń dramy wynika jej wysoka skuteczność. Najczęściej jest to „przepis z wieloma niewiadomymi”, a od tego jak zostanie on zrealizowany zależy efekt końcowy. Na zajęciach nie da się, bowiem przewidzieć zachowania uczestników, a prowadzący musi odpowiednio reagować na zaskakujące go sytuacje, posługując się tylko własną intuicją.Cały urok dramy polega na jej nagłych zwrotach, które przydają atmosfery tajemniczości. A to przecież wychowankowie lubią najbardziej. Wprowadzenie elementu zaciekawienia powoduje, że cała osobowość dziecka jest zaangażowana w proces odkrywania, poznawania, rozwiązywania konfliktów. Dzięki temu wiedza poprzez bezpośrednie doświadczenie, przeżycie staje się dziecku bliska zrozumiała głęboko zapada w umysł, serce uczestnika i odbiorcy dramy
Pojawiać się może pytanie o najlepszy moment wprowadzenia dramy do systemu szkolnego. Wydaje mi się, że im wcześniej się to uczyni, tym efekty pracy będą lepsze. Dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym wieku szkolnym są, bowiem spontaniczne, otwarte, nieobciążone stereotypami nauczania i obawą przed zbyt częstą represyjnością szkoły, nie rozróżniając zabawy i nauki, będą szybko wchłaniać przekazywane treści.

Fazy modelu dramowego:

1)intelektualna rozgrzewka 2)wybór uczestników obsada 3)przygotowanie sceny 4)przygotowanie obserwatorów 5)odegranie 6)dyskusja i ocena 7)powtórne odegranie uwzględnieniem efektów dyskusji i oceny 8)dyskusja i ocena 9)przedstawienie własnych odczuć i uogólnienie (sformułowanie nowych zasad)

Czym jest wolność? - scenariusz zajęć dramowych na podstawie baśni tureckiej "O mądrym słowiku, który uciekł ze złotej klatki"

WIEK: 8/9 LAT
CZAS: ok. 2 - 3 godz.

CELE OGÓLNE:
- budowanie poczucia własnej wartości,
- poznanie siebie i innych,
- rozwijanie zasobu słownictwa,
- kształtowanie nawyku uważnego słuchania,
- nauka wyrażania swoich opinii i poglądów,
- nauka wyrażania uczuć i nazywania ich,
- kształtowanie wrażliwości i empatii,
- stymulowanie wyobraźni i twórczego myślenia,
- pokonywanie nieśmiałości,
- uwrażliwienie na dobro i piękno.

CELE SZCZEGÓŁOWE: dziecko:
- potrafi prawidłowo formułować swoje wypowiedzi,
- kształci umiejętności konstruowania twórczych działań i opowiadań,
- współdziała w zabawach,
- okazuje uczucie radości w sposób niewerbalny,
- potrafi pracować w zespole; wspólnie z kolegami podejmuje i realizuje różne zadania,
- za pomocą gestu i ruchu okaże swoje uczucia w odniesieniu do pojęcia „wolność”.

TECHNIKI I STRATEGIE DRAMOWE: muzeum, słoneczko skojarzeń, scenka improwizowana, zdjęcie, wywiad, tunel myśli, wprawka dramatyczna (taniec wolności), rundka, inne formy artystyczne (konstruowanie modelu klatki)

POMOCE: biżuteria złota, srebrna, bursztyny, kamienie szlachetne, kryształy, porcelana, pieniądze (monety lub banknoty; mogą być historyczne), bilety lotnicze, walizki, ilustracje przedstawiające sale balowe, eleganckie stroje, kawałek „drogocennego” materiału (np. z zasłony), płyta CD z nagraniem głosu słowika i dźwięków natury, ptaszek w klatce ...

PRZEBIEG ZAJĘĆ:

I. WYTWORZENIE SKOJARZEŃ:
1. Odsłuchanie śpiewu słowika z płyty CD (ewentualnie: dźwięki natury, śpiew ptaków, szum morza albo wiatru)
2. Muzeum - prezentacja przedmiotów wywołujących skojarzenia bogactwa, przepychu, takie jak: biżuteria złota, srebrna, bursztyny, kamienie szlachetne, kryształy, porcelana, pieniądze (monety lub banknoty; mogą być historyczne), bilety lotnicze, walizki (nasuwające na myśl motyw podróży), ilustracje przedstawiające sale balowe, eleganckie stroje, kawałek „drogocennego” materiału (np. z zasłony)...
3. Dyskusja na temat przedmiotów
4. Próby wyjaśnienia pojęcia „ZŁOTA KLATKA”
5. Słoneczko skojarzeń - dzieci formułują własne wypowiedzi i zapisują je na kartkach w formie krótkich haseł (np. niewola, brak swobody, smutek, przygnębienie, itp...), następnie nauczyciel zbiera karteczki i tworzy słoneczko (promienie tworzą jednakowe odpowiedzi dzieci)

II. PRACA NAD PROBLEMEM:
1. Odczytanie I części opowiadania (do słów: „...Wraca kupiec do domu...”)
2. Konstruowanie klatki dla słowika z kółek Hula-hop (dwa kółka połączone ze sobą na skos za pomocą taśmy klejącej)
3. Scenka improwizowana - 1 dziecko - słowik - siedzi w klatce z kółek, jest smutne, służba przynosi słowikowi tace z jedzeniem (ziarenkami), wodę w kryształowych pucharach, owoce na porcelanowych półmiskach, itp...słowik nie chce jeść, odwraca się w stronę okna, wydaje się być obrażony, zniechęcony?!...
4. Zdjęcie słowika w klatce.
5. Dyskusja na temat zdjęcia (nauczyciel może nakierować uczniów zadając pytania: dlaczego słowik jest niezadowolony, za czym tęskni, dlaczego nie śpiewa, czego mu brakuje, a może nie lubi ziarenek, tylko wolałby dostawać hamburgery na obiad...itp...) dzieci próbują odgadnąć motywy zachowania słowika,
6. Cd. Scenki: wchodzi kupiec przyodziany w szykowny strój (materiał z zasłony), zabiera walizki, żegna się z ptakiem - wyjeżdża do ojczyzny słowika.
7. Wywiad ze słowikiem - pytania może zadawać nauczyciel lub uczniowie. Przykładowe pytania:
- Jak się czujesz?
- Czy jesteś zadowolony, że mieszkasz w tak pięknej klatce?
- Czy wolałbyś mieszkać na wolności i dlaczego?
- Jak wyglądało twoje życie zanim trafiłeś do niewoli u kupca?
- O czym marzysz?
8. Odczytanie II części opowiadania
9. Tunel myśli - „co czuł słowik gdy wyfrunął z klatki?”

III. PODSUMOWANIE:
1. Interpretacja WOLNOŚCI własnym ciałem (przy dźwiękach muzyki dzieci pokazują co oznacza sformułowanie „wolny jak ptak” - TANIEC WOLNOŚCI.)
2. Rundka - „ Moim zdaniem wolność to...” - dzieci siedząc w kole, wyciągają wnioski z opowiadania (odpowiada ta osoba, która trzyma w ręku rekwizyt - ptaszka )

Temat: Inscenizacja pantomimiczna opowiadania B. Way'a „Polowanie króla”.

Cel ogólny: Rozwijanie umiejętności przedstawienia różnych scenek

sytuacyjnych za pomocą technik dramowych i pantomimy.

Cele operacyjne: Dziecko:

Wyzwala w sobie określone stany emocjonalne za pomocą prostych technik dramowych:

proste doświadczenia dotykowe
ćwiczenia dramowe
wprawki dramatyczne
gry w wyobrażonych sytuacjach i w wyobrażonej przestrzeni
powstawanie z niczego
pomniki
ćwiczenia pantomimiczne
wywiad
stop-klatki

Współdziała w grupie rówieśniczej

Rozumie i odczuwa utwór literacki

Wykonuje polecenie nauczyciela

Metody:

Czynna

kierowanie własną aktywnością dziecka
zadań stawianych do wykonania

Słowna

opowiadanie
rozmowa
objaśnienia
instrukcje

Formy pracy:

Z całą grupą

W zespołach

indywidualnie

Środki dydaktyczne: nagrania z muzyką instrumentalną, maski zwierząt, stroje

drzew, wyposażenie domku myśliwskiego, mikrofon

Przebieg zajęcia

II Zajęcia dramowe - część główna

Stawanie się drzewem z nasiona „Jesteś nasionem”
Proste doświadczenia kształcące wrażliwość dotykową „Szukaj swojego drzewa...”
Improwizacje ruchowe w celu odkrywania przestrzeni

„Leśne zwierzęta” - budowanie pomników; przy ćwiczeniu zastosowanie stop-klatki
„Jesteś pisklątkiem znajdującym się w skorupce, którą próbujesz wyczuć...” - przy ćwiczeniu zastosować stop-klatki
„Myśliwi w lesie”

Poznanie fizycznego „ja” - „Stwórz najbrzydsze zwierzę, postać lub rzecz jaką potrafisz”
Budowanie „pomników”

mebli
domu

Inscenizacja pantomimiczna utworu

przydzielanie ról
wizualizacja przy muzyce
inscenizowanie pantomimiczne tekstu

Tunel myśli - postacie z bajki

III Podsumowanie

Wywiad z dzieckiem w roli króla
Refleksje związane z zajęciami

SCENARIUSZ ZAJĘĆ ZINTEGROWANYCH

TEMAT: W ŚWIECIE BAŚNI

CELE ZAJĘĆ:

Uczeń:
- utrwala i rozszerza informacje o różnych rodzajach sklepów i produktach, jakie można w nich nabyć,
- analizuje uzyskane informacje i buduje uogólnienia prowadzące do rozwiązania zagadki,
- wykorzystując zmysł dotyku formułuje określenia charakterystycznych cech książki jako przedmiotu,
- porównuje cechy wielkościowe poszczególnych książek,
- wykazuje się znajomością poznanych wcześniej baśni,
- prawidłowo odczytuje symbole - -rekwizyty pochodzące z baśni,
- współpracuje w grupie z innymi dziećmi przyjmując na siebie różne role,
- formułuje pytania i odpowiedzi,
- w sposób doświadczalny dochodzi do definicji baśni i jej naczelnych cech,
- ćwiczy kolejność wykonywania czterech działań w zakresie 100,
- poznaje nową piosenkę.

ŚRODKI DYDAKTYCZNE:
- kilka różnych książek pod względem formatu, kształtu, faktury okładki, kawałek tkaniny wielkości np. 1,5/1,5m,
- wizytówka z rysunkiem uśmiechniętej buzi,
- gruby, czysty zeszyt z kolorowa okładką,
- kilkanaście drobnych wyciętych literek,
- 1 większy i 3 mniejsze woreczki,
- koszyczek, piernik i jabłko,
- zadanie matematyczne w postaci szyfru,
- czarna korona, miotła, maska wilka(np. w postaci opaski z uszami),
- tekst piosenki Z krainy czarów nie wagaruj, ew. kaseta zespołu "Gawęda" z nagraniem tej piosenki.
Nauczyciel (N.) uczestniczy w zajęciach z uczniami (U.) momentami przyjmując na siebie rolę księgarza (K.) sygnalizując zmianę poprzez przypięcie wizytówki.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:

I. WPROWADZENIE:
- N. Dzisiaj opowiem wam historię, jaka zdarzyła się w pewnym miasteczku, przy jednej z małych, wąskich uliczek. Na parterze wąskiej, starej kamieniczki mieścił się sklep. Nad wejściem nie wisiał żaden napis, w oknach nie zostały wystawione żadne produkty. Klienci, którzy tam wchodzili nie wiedzieli, co można kupić.
A za ladą siedział sprzedawca i grzecznie witał każdego klienta.
K. - Czym mogę pani służyć?
- chętne dzieci włączają się do zabawy przyjmując rolę klientów pragnących zakupić dowolny produkt,
- dopóki nie padnie prośba o książkę, K. odpowiada ,że produkt , o który ktoś prosi jest np. za mokry, aby był w tym sklepie(mleko, coca-cola, itp.), zbyt łatwo może zabrudzić to, co jest w tym sklepie(np. buty, masło, )itd.
- w ciągu kilku minut zabawy dzieci drogą eliminacji powinny odgadnąć, że to jest księgarnia.

II. ZABAWA: "JAKA ONA JEST?"
- dzieci, które nie uczestniczyły jeszcze w zabawie, za pomocą dotyku określają jaka jest książka, którą mają w ręku, a której nie widzą, bo znajduje się pod tkaniną,
- po zakończonej zabawie K. podnosi przykrycie i uczniowie starają się wskazać tę, o której mówiła Zosia, Marysia czy Paweł.

III. STWORZENIE PROBLEMU:
- K. bierze do ręki inną książkę i prosi, aby teraz ktoś ładnie, głośno poczytał wszystkim,
- wybrane dziecko bierze książkę do ręki, otwiera i ze środka wyfruwają pocięte literki, a w książce jest zupełnie pusto.
- K. umiejętnie pogłębia zaistniały problem, kieruje rodzącymi się reakcjami, doprowadza do decyzji, że trzeba naprawić szkodę, czyli odnaleźć treść tej książki,
- K. stwierdza, że nie zna jej tytułu, ale właśnie coś znalazł: (worek),
- K. poleca dzieciom podzielić się na trzy grupy, bo w odnalezionym worku znajdują się trzy małe woreczki,
- U. podzieleni na trzy grupy wybierają swojego przedstawiciela, którzy wydobywają z worka po jednej z paczuszek.

IV. WYWIAD:
- N. swoim pojawieniem się prowokuje do podsumowania dotychczasowych poczynań uczniów,
- N. podpowiada, żeby grupy otwierały swoje paczuszki w tajemnicy przed innymi,
- w jednej z paczuszek znajduje się jabłko(symbol baśni o królewnie Śnieżce), w drugiej jest koszyczek(rekwizyt z Czerwonego Kapturka), a w trzeciej pierniczek(pochodzący z baśni o Jasiu i Małgosi),
- N. podchodzi do każdej z grup i po cichu dowiaduje się, jakie baśnie pozostawiły dzieciom coś na pamiątkę,
- N. prosi, aby każda z grup wybrała spośród siebie po cichu głównego bohatera swojej baśni,
- N. ogłasza konferencję prasową z odnalezionymi bohaterami baśni:
- członkowie grup 2 i 3 zadają pytanie postaci z grupy 1, ale członkowie tej grupy mają prawo i obowiązek pomagać swemu podopiecznemu,
- wśród pytań powinny znaleźć się m.in.: co najbardziej lubisz?, z kim się przyjaźnisz? , czego się najbardziej boisz?
- podobna zabawa odbywa się z bohaterami znajdującymi się pod opieką grup 2 i 3,
- U. z grup przeprowadzających wywiad na podstawie odpowiedzi domyślają się z kim rozmawiają, dochodzą do wniosku, że opuszczona książka była zbiorem baśni i jakie baśnie się w niej znajdowały.

V. ŁAMIGŁÓWKA MATEMATYCZNA:
K. cieszy się, że chociaż część postaci już się odnalazła i znany jest już tytuł i autor opuszczonej książki,
- K. przypomina sobie, że przyszedł jakiś list do dzieci i wręcza im kilka kopert(po jednej lub po kilka na grupę,
- U. rozwiązują szyfr matematyczny i otrzymują hasło: Zapraszamy do lasu.

VI. ĆWICZENIA PROWADZĄCE DO SFORMUŁOWANIA PODSTAWOWYCH WNIOSKÓW Z ZAJĘĆ:
- chwila dyskusji kto to zaprasza, czy to będzie bezpiecznie skorzystać z tego zaproszenia,
- K. sugeruje, że to może być pułapka zastawiona przez złe postacie z baśni, bo przecież z nami są same dobre!
- N. zastanawia się z dziećmi, ale przekonuje, że te złe postacie przecież naprawdę nie istnieją, bo kto rozmawiał z wilkiem, albo widział macochę-czarownicę, albo spotkał w lesie Babę Jagę?
- to są postacie fantastyczne!
- zapada decyzja, że uczniowie skorzystają z zaproszenia.

VII. WPRAWKI I ĆWICZENIA DRAMOWE:
- grupa 1 przyjmuje na siebie rolę drzew w lesie,
- grupa 2 leśnych zwierząt,
- grupa 3 dzieci idących przez las,
- po chwili następuje zmiana ról tak, aby wszystkie dzieci mogły zagrać wszystkie role,
- U. przedstawiają postacie zarówno ruchem, jak i głosem,
- las staje się za każdym razem coraz bardziej groźny i tajemniczy.

VIII. DOPROWADZENIE DO SFORMUŁOWANIA OSTATNIEJ Z PODSTAWOWYCH CECH BAŚNI:
- N. podczas wędrówki przez las po cichu wybiera troje dzieci, które otrzymują trzy rekwizyty: macocha czarna koronę, wilk opaskę z uszami, Baba Jaga miotłę,
- wędrówka kończy się na polanie,
- N. proponuje krótki odpoczynek,
- uczniowie siadają, ale zza drzew pojawiają się wybrane przez nauczyciela złe postacie,
- próbują straszyć grupę dzieci, ale N. wkracza do akcji i rozdziela postacie dobre i złe z pomocą dzieci,
- N. prowokuje chwilę rozmowy: pomiędzy obiema grupami, którą kończy decyzja, że U. nie chcą postaci złych, tylko dobre(jeśli zdania są podzielone, to w wyniku dyskusji U. rozdzielają się na zwolenników postaci dobrych i zwolenników postaci złych,
- N. prowokuje decyzję, że same dobre postacie potrafią opowiedzieć wspaniałą baśń,
- postaci złe również chcą spróbować,
- 4 grupy: 3 dobre i 1 zła przygotowują swoje baśnie (tylko dobre lub tylko złe),
- następuje prezentacja baśni,
- U. zastanawiają się, czy te opowieści były ciekawe, czy można nazwać je baśniami, czy baśń przygotowana przez złe postacie skończyła się dobrze, bo przecież baśń zawsze musi się tak kończyć,
- N. i U. dochodzą do wniosku, że jednak w baśni muszą występować zarówno dobre, jak i złe postacie.

IX. PODSUMOWANIE ZAJĘĆ:
- K. odnajduje dzieci w lesie, cieszy się z ich sukcesu ,
- K. pyta jak udało im się porozumieć ze złymi postaciami,
- U. tłumaczą z pomocą N., że podczas wyprawy dużo dowiedzieli się na temat zasad, jakie rządzą światem baśni:
1. W baśniach występują postacie wzięte z życia codziennego i fantastyczne.
2. Muszą tam istnieć zarówno postaci dobre, jak i złe.
3. Baśń zawsze dobrze się kończy.
4. Baśń jest dość krótka.
- K. rozdaje dzieciom teksty piosenki "Z krainy czarów nie wagaruj"
- U. czytają głośno nowy tekst,N. uczy nowej piosenki,
- z piosenką na ustach U. wracają do swego realnego świata.

X. PRACA PLASTYCZNA:
- U. przygotowują samodzielnie zdjęcia z wyprawy do krainy baśni technika dowolna.

DODATEK

1) ŁAMIGŁÓWKA MATEMATYCZNA

OBLICZ:

17 + 25 : 5 = M	4 x 4 + 30 :3 = O	7 x 3 2 x 8 = D
99 - 5 x 6 = Y	5 x (4 + 2) = P	6 x 2 + 8 x 3 = R
3 x 3 + 5 x 5 + 7 x 4 = U	100 - 70 + 2 x 4 = S	(15 + 13) :(57 50) = A
(46 - 30 + 8) :3 = L	22 + 15 + 30 + 4 = Z

UZUPEŁNIJ TABELKĘ LITERAMI ZNAJDUJĄCYMI SIĘ OBOK WYNIKÓW DZIAŁAŃ:

	4	30	36	4	38	70	4	22	69	5	26	8	4	38	62

ODCZYTAJ SZYFR.

2) Z KRAINY CZARÓW NIE WAGARUJ

Słowa: Wanda Chotomska
Muzyka: Włodzimierz Korcz

Chleb i masło to za mało dla człowieka,
jeszcze trzeba nam fantazji parę deka,
trochę czarów, trochę baśni, żeby szary świat rozjaśnić,
więc od bajek nigdy w życiu nie uciekaj!

Z krainy czarów nie wagaruj,
przed bajką nie zamykaj drzwi,
kto chce choć trochę świat rozjaśnić,
ten szuka baśni, tak jak my!

Bajka dobra na dzień dobry i dobranoc,
na zły humor i pogodę nieudaną,
na początek i na finał, więc dziś klasa przypomina
wszystkim bajkom zanim z nami się rozstaną:

Z krainy czarów ....

Temat : Wykorzystanie elementów dramy w nauczaniu początkowym

Wprowadzenie

Zajęcia są przeznaczone dla nauczycieli przede wszystkim

uczących w klasach I - III , studentów kierunku nauczanie początkowe oraz wszystkich nauczycieli klas starszych zainteresowanych wprowadzaniem metod

aktywizujących.

Celem zajęć jest zapoznanie uczestników z metodą dramy poprzez:

- poznanie prostych ćwiczeń dramowych rozwijających zmysł dotyku i

koncentracji;

- poznanie prostych ćwiczeń dramowych utrwalających pamięć wzrokową i

słuchową;

- poznanie ćwiczeń rozwijających zmysł węchu, smaku.

Uczestnicy warsztatu będą mogli zapoznać się z różnymi sposobami wprowadzania w początki dramy.

Ogólne cechy zajęcia

Czas: 180 minut.

Forma organizacji pracy: Zajęcia są prowadzone w zespole od 15 - 20 osób.

( Niektóre ćwiczenia - wykonywane w grupach kilkuosobowych lub zespołach dwuosobowych ).

Materiały i przybory:

- arkusze papieru, flamastry,

- gazety,

- różne przedmioty (chusty, flakony, pojemniki z przyprawami, stare monety

itd.)

Przebieg zajęć:

Wprowadzenie - Zapoznanie z metodą dramy:

Ćwiczenie 1. ( integrujące )

Uczestnicy stają w kręgu.

a) Podają sobie np. zapaloną świecę, małego, delikatnego ptaszka, gorący

półmisek, bryłkę lodu.

b) naciągają sieci rybackie itd. ( różne pomysły grupy ).

Ćwiczenie 2. ( ćwiczenie doskonalące świadomość ciała ).

Różne sposoby poruszania się:

a) przechodzenie przez jezdnię w godzinach szczytu,

b) chodzenie po plaży podczas sztormu,

c) stąpanie po lodzie ( inne pomysły grupy ).

Ćwiczenie 3. (proste doświadczenia ).

Ćwiczenia rozwijające zmysł dotyku i kształcące koncentrację :

Grupa podzielona jest na pary.

Oczy są zamknięte. Pary stają naprzeciwko siebie. Ręce szukają rąk. Za pomocą

dotyku uczestnicy utrwalają w pamięci kształt i temperaturę dotykanych dłoni.

Na znak prowadzącego pary rozchodzą się, tracąc kontakt.

Na następny znak rozpoczyna się poszukiwanie zapamiętanych rąk.

Ćwiczenie 4. ( utrwalające pamięć wzrokową ).

Zapamiętaj przedmioty ułożone na stole.

Ułóż je tak jak leżały przed rozrzuceniem.

Ćwiczenie 5. ( rozwijające uwagę i pamięć słuchową ).

Prowadzący podaje nazwę rzeczownika.

Następna osoba powtarza go, dodając swój wyraz, znaczeniowo związany z pierwszym.

Kolejne osoby powtarzają poprzednie słowa i dodają swój rzeczownik.

Kto się pomyli - odpada.

Ćwiczenie 6. ( rozwijające zmysł węchu ).

Uczestnicy ( z zawiązanymi oczami ) rozpoznają różne zapachy.

Ćwiczenie 7. ( Zwierciadło, koncentracja, współdziałanie )

Pary stają naprzeciwko siebie, jedna osoba jest postacią przyglądająca się w lustrze, druga - jej odbiciem.

a) osoba porusza się - lustro odbija jej ruchy,

b) osoba porusza się szybko - lustro „ leniwie ” powtarza wszystko

w zwolnionym tempie,

c) osoba porusza się - lustro „ gapa ” powtarza wszystko z opóźnieniem,

d) lustro „ nerwowe ” - działa dwa razy szybciej.

Ćwiczenie 8. ( Oprowadzanie „ niewidomego ” )

Jedna osoba z pary oprowadza drugą - pozwalając jej dotykać różne powierzchnie, osoba z zasłoniętymi oczami opowiada o swoich wrażeniach, mówi - jakie to jest.

Następnie obie piszą opowiadanie rozpoczynające się słowami : „ było ciemno, a ja nie miałem latarki …”

Odczytywanie opowiadań.

Ćwiczenie 9. ( Cała grupa pracuje w tym samym czasie ).

a) słuchanie dźwięków dochodzących z ulicy,

b) słuchanie dźwięków dochodzących z korytarza

c) słuchanie dźwięków wewnątrz Sali.

Rozmowa na temat zapamiętanych dźwięków.

Ćwiczenie 10. ( Nieruchoma fotografia ).

Małe grupy.

Jedna grupa ustawia się na wzór posągu czy nieruchomej fotografii.

Druga obserwuje szczegóły, następnie ustawia się tak samo i zastyga w bezruchu.

Ćwiczenie 11. ( Rozpocznij od miejsca, w którym się znajdujesz ).

Opowiadanie - jako sposób wprowadzenia w początki dramy.

a) dobieranie dźwięków do przedstawionego przez prowadzącego opowiadania,

b) poszczególne zespoły przedstawiają dźwiękowo: np. dżunglę, zegary, sklep z

zabawkami, odkurzacz, ZOO

Ćwiczenie 12. ( Stymulacja za pomącą przedmiotów ).

Wykorzystujemy np. stary klucz, monetę, tajemnicze pudełko.

Po obejrzeniu grupy ( 5 osobowe ) tworzą opowiadanie - dotyczące tego przedmiotu.

Każda grupa ma podany inny czas i inne miejsce.

Grupa I - 100 lat temu na wsi,

Grupa II - XVII w - domek w górach itd…

Ćwiczenie 13. ( Stawanie się postaciami, rzeczami ).

Ożywianie rekwizytów: „ Jesteś starym parasolem”…, drewnianą kukiełką,

Szmacianą lalką, chwastem, bryłką lodu.

Ćwiczenie 14. ( Przykłady śmiałości fizycznej wynikającej z bycia niemądrym,

niezbyt rozgarniętym ).

a) niezdarne osoby dokonujące przeprowadzki,

b) niezdarne osoby będące załogą żaglówki,

c) niezdarne osoby przygotowujące ucztę itd.

Ćwiczenie 15. ( Stop klatka - jako jedna z technik dramy ).

Ratowanie osób zagrożonych pożarem ( trzy fazy ), obraz zatrzymany w ruchu

- tempo normalne,

- tempo przyspieszone,

- cofanie obrazu.

Podsumowanie zajęć:

Zajęcia pozwoliły na zapoznanie się z podstawowymi ćwiczeniami kształcącymi koncentrację, pamięć wzrokową, słuchową.

Uczestnicy mogli zapoznać się z wybranymi technikami dramowymi.

Warsztaty przygotowywały do uczestnictwa w pełnej dramie.

Zaprezentowane ćwiczenia mogą być wykorzystywane na wszystkich zajęciach zarówno w nauczaniu początkowym, jak i w pracy z dziećmi starszymi i młodzieżą.