Antropologia filozoficzna

1. Antropologia - (gr. ανθρωπoς + λoγoς) rozumowa nauka o człowieku w świetle jego przyczyn ostatecznych. Według o. Krąpca jest metafizyką szczegółową; odnosi się do określonej postaci bytu, jaką jest człowiek. Stawia filozoficzne pytania i próbuje na nie odpowiedzieć :

• Jaka jest natura człowieka i sposób jego istnienia?

• Jakie miejsce zajmuje człowiek wśród bytów istniejących?

• Co sprawia, że zajmuje taką pozycję w świecie, co ją tworzy, konstytuuje, warunkuje?

Przez antropologię filozoficzną rozumiane są nauki filozoficzne zajmujące się człowiekiem, takie jak: psychologia, socjologia, teologia, etyka itp.

antropologia człowieka

antropologia uniwersalna antropologia przyrodnicza

a. filozoficzna a. teologiczna

- teoria poznania

- etyka

- antropologia właściwa

Zakłada pewien zasób wiedzy empirycznej. Wykorzystuje też dokonania innych dziedzin filozoficznych, zwłaszcza teorii poznania i etyki.

W filozofii człowieka chodzi o poznanie człowieka w świetle ostatecznych uwarunkowań. U źródeł tej refleksji leżą tzw. pytania egzystencjalne, domagające się odpowiedzi:

• Kim jestem? Pytanie o istotę człowieka i jego strukturę bytową.

• Skąd pochodzę? Pytanie o genezę i przyczynę sprawczą bytu ludzkiego.

• Dokąd zmierzam? Pytanie o sens, cel życia ludzkiego oraz o to, co czeka człowieka w przyszłym życiu.

2. Metoda

1. etap zjawiskowy, fenomenologiczny - opis i ogląd tego, co bezpośrednio lub pośrednio empirycznie dane i tego interpretacja. Zbieram odpowiednią wiedzę o człowieku, badam jego właściwości jako osobowej kategorii bytowej - fenomenologia człowieka.

2. etap bytowy - dalsze pogłębienie refleksji danych w etapie zjawiskowym przy uwzględnieniu ogólnych filozoficznych zasad oraz ostateczne wyjaśnienie bytu ludzkiego - metafizyka człowieka.

3. Problematyka filozofii człowieka

• koncepcja filozofii człowieka - ogólny pogląd na filozofię i odpowiadające jej ujecie antropologiczne,

• problem monizmu i pluralizmu w człowieku - problem wyższości człowieka do innych bytów

ziemskich oraz pierwiastek duchowy człowieka,

• wolność woli i jej ograniczenia,

• relacje miedzy pierwiastkiem materialnym a duchowym,

• działanie człowieka i jego cele,

• człowiek i świat wartości,

• człowiek a świat zewnętrzny.

4. Psychologia a antropologia

Psychologia wyrosła z filozofii, kiedyś była to psychologia filozoficzna. Psychologia doświadczalna wchodzi w skład nauk szczegółowych i bada te zjawiska, które można poznać doświadczalnie. Nie zajmuje się problemem duszy ludzkiej.

Psychologia racjonalna korzysta z badań psychologii doświadczalnej, ale musi pamiętać, że jest nauka filozoficzną i opiera się na metafizyce. Rozważania dotyczące struktury ontycznej człowieka są przeprowadzane na gruncie metafizycznym i mogą być uzupełniane o dane z zakresu psychologii doświadczalnej, ale tylko wtedy, gdy ilustruje ona ustalenia metafizyczne. Nie wolno zaś budować antropologii posługując się tylko danymi uzyskanymi przez nauki szczegółowe czy nauki doświadczalne.

5. Analiza przeżyć własnego ja

Człowiek przeżywa otaczający go świat i samego siebie. Inaczej przeżywam jednak własne ja to, to co jawi mi się jako moje. Człowiek chcąc oznaczyć przedmioty znajduje się na zewnątrz ja mówi, że „są moje”. ”Moje” jakoś przynależą do danego ja. Jest to relacja zewnętrzna i nie konstytuuje ludzkiej bytowości. Jest w relacji zewnętrznej do mojego ja - odkrywamy jako niezależne od tego, co jest moje.

Ja rozwija się wraz z człowiekiem. Człowiek jest świadomy tożsamości ze swoim ja. Rzeczy wokół niego stanowią jedynie zewnętrzną powłokę. Ja jest w relacji do nich, jest w relacji do świata zewnętrznego. Te relacje stanowią moje czynności i dzielą się na czynności fizjologiczne i psychiczne.

1. czynności fizjologiczne - spanie, oddychanie, praca mięśni itp.;

2. czynności psychiczne:

• zrośnięte z organicznymi przemianami zachodzącymi w człowieku (poznanie zmysłowe, emocje);

• właściwe (sensu stricto).

Ja nie jest posiadaczem przedmiotów zewnętrznych lecz spełniającym czynności. To ogniskowa skupiająca wszystko na sobie. Jest wiązaniem wszystkiego. Ja sprawia, że człowiek jest świadomy swojego działania. Być sprawcą aktów to tyle co podmiotować. Te procesy zachodzą równolegle na wielu płaszczyznach (chodzenie i myślenie).

Człowiek odczuwa siebie w funkcjach (czynnościach):

• pożądawczych;

• fizjologicznych;

• poznawczych.

Centrum duchowe zbiera wszystkie akty fizjologiczne, emocjonalne uświadamiając, że ja jest jego sprawcą, jest centrum koordynującym nasze poznanie i działanie. Poznajemy je wskutek doświadczenia wewnętrznego poprzez analizę naszej świadomości. Człowiek rozpoznaje się jako tego, który myśli, działa i ma tego świadomość - ona odbija nasze wewnętrzne przeżycia (to odróżnia nas od zwierząt). Świadomość siebie jest poznaniem istnienia własnego ja, spełniającego różne czynności. Moje czynności nie są bytami samoistnymi, samodzielnymi. To ja je podmiotuje, wydaje sygnał ich rozpoczęcia i ja kieruje ich przebiegiem. One wskazują na istnienie podmiotu. Myślenie nie jest bytem samodzielnym jak nie jest bytem samodzielnym czynność poznawcza. Ich pojawienie się jest uwarunkowane istnieniem podmiotu czyli człowieka. Odrzucenie przedmiotowości człowieka, uznanie aktów ludzkich za bezprzedmiotowe przekreśliłoby wiele twierdzeń, które każdy z nas uznaje za oczywiste. Pozwalałoby to na odrzucenie praw przysługujących jednostce społecznej. Ja jest samoistnym podmiotem.

6. Ujęcie strukturalne człowieka jako bytu

6.1. Identyfikacja pryncypiów człowieka

Człowiek posiada ciało. Ciało jest materialne, zmienne. Materia jest nieokreślona, dopiero forma nadaje jej konkretną aktualizację. Materia I jest możnością, jest zasadą zmienności ciała ludzkiego.

Materia II to ciało ludzkie, to konkretne które widzimy, że się zmienia. Forma decyduje, że człowiek jest tożsamy przez całe jego życie do śmierci mimo zachodzących zmian.

Akt - forma sprawia, że materia jest określona i może być aktem. Sprawia to, że o danym bycie możemy powiedzieć, że jest człowiekiem. Jest zasadą z życia. Ona decyduje o istotnych fizycznych procesach zachodzących w człowieku (jedzenie, rozmnażanie). Forma jest przypisana do określonego bytu, może ożywić jedno konkretne ciało. Jest aktem materii I. Forma sprawia, że człowiek jest wyposażony w poznanie i dążenie intelektualne. Formy nie można zmienić, ponieważ stanowi ona o człowieczeństwie.

Można zmienić materię II (dziś głupi, jutro mądry).

Możność intelektualna - podstawa zmian intelektualnych.

Możność materialna - podstawa zmian materialnych.

Akt istnienia - człowiek jest określony jako istniejący i posiada określoną treść (istotę).

Kim jest człowiek? Jest to pytanie ujęte w kategorii przyczynowości.

• materia I - możność materialna, przyczyna zmienności człowieka, stanowi podstawę ludzkiego ciała czyli materię II,

• forma - człowiek pozostaje sobą, jako dusza ożywia ciało i wraz z możnością intelektualną jest podstawą poznania i dążenia intelektualnego,

• akt istnienia - przyczyna tego, że człowiek istnieje.

6.2. Własności transcendentalne

1. odrębność - akt istnienia czyni byt czymś indywidualnym, człowiek jest sobą a nie innym człowiekiem - ma własne przypadłości, własna duszę;

2. jedność - człowiek jest jednostką principiów, które go stanowią, jako ciało i dusza są jednością,

3. realność - istnienie tak wpływa na istotę bytu, że czyni go istniejącym (rzeczywistym),

4. prawda - sprawia, że konkretny człowiek może być przez nas poznany, możemy go dostrzec i stwierdzić, że istnieje,

5. dobro - człowiek jako cel naszych dążeń,

6. piękno - sprawia, że konkretny człowiek może być przez nas podziwiany.

6.3. Ujęcie istoty w bycie ludzkim

Każdy człowiek, który istnieje, jest realny. Istotę bytu istniejącego nazywamy subzystencją (istnieć pod). Są 3 podstawowe ujęcia istoty:

1. subzystencja - istota pełna wraz z ogarniającymi ją własnościami transcendentalnymi (ujęcie jednostkowego, konkretnego bytu),

2. quidditas - istota, jaką ujmujemy w poznaniu, ujęta w definicji,

3. natura - istnienie ujęte ogólnie wraz ze wszystkimi cechami i relacjami wynikającymi z posiadania takiej a nie innej formy (istota jako podstawa działania).

6.4. Wzajemna relacja duszy i ciała

1. dusza jako zasada życia ciała

Anima est primum principium vitae. Dusza jest czymś co sprawia, iż człowiek żyje. Człowiek żyje dlatego, że zachodzą w nim procesy chemiczne i biologiczne, ale to nie jest przyczyną życia. Przyczyna życia to nie samo ciało, ale coś poza nim czyli dusza. Ona jest pierwszą przyczyną życia ciała. Właściwe funkcjonowanie organów są drugorzędnymi przyczynami ludzkiego życia. Problem co jest przyczyną życia jest problemem filozoficznym. Życie jest bytowaniem w akcie, a ciało nie może być inaczej w akcie tylko dzięki duszy.

2. problem nieśmiertelności duszy:

Dusza nie jest nieśmiertelna. Dusza jest niezniszczalna. To znaczy, że nawet gdy człowiek umiera, pozostaje element duchowy jako dalej istniejący. Człowiek to jedność psychofizyczna i jako taki jest doskonałością. Specyfiką ludzką jest bycie duchowo - cielesnym. Dusza pragnie się złączyć z ciałem, aby tworzyć jedność. Ciało jest drugą rzeczywistością duszy (pełna bytowość ontyczna). Po śmierci człowieka dusza pozbawiona ciała może istnieć i nie ginie w chwili śmierci, nie jest też człowiekiem w sensie ścisłym. Śmierć stanowi zachwianie metafizycznej struktury człowieka - to zubożenie. Dusza ludzka nie może być dłużej ogarniana realnością, nie może być jednością z duszą, i nie jest już odrębna jako część jednostkowego bytu. Ciało nie jest ciałem jako ciało. Człowiek jest wtedy, gdy jest jedność. W momencie śmierci materia I i II przestają istnieć jako część substancji. Ciało staje się elementem przyrody. Zmiany w ciele człowieka żyjącego są zmianami ludzkimi, są możliwe dzięki materii I, a forma określa je jako zmiany ludzkie. Zmiany, których brakuje ciału po śmierci, to porostu życie. Dusza dalej ogarnięta jest przez akt istnienia, jest w dalszym ciągu realna, odrębna i prawdziwa. Dusza pozbawiona ciała choć istnieje i nie ginie w momencie śmierci, nie jest człowiekiem w ścisłym sensie, gdyż nie może wykonywać wszystkich działań właściwych człowiekowi. Może dokonywać aktów intelektualnych. Po śmierci człowiek jest aktem istnienia i formą wraz z możnością niematerialną - oznacza to, że z punktu widzenia metafizycznego ma strukturę taką jak anioł. Dusza po śmierci pragnie kontaktu z ciałem. Duszo św. Franciszka, módl się za nami!

6.5. Sposób istnienia duszy w ciele

Dusza jest formą dla ciała, częścią składową, integralną dla ciała ludzkiego. Dusza nie jest fizycznie egzystująca. Duszy nie jesteśmy w stanie rozdzielić. Nie zajmuje miejsca w przestrzeni. Jest formą substancjalną, a nie przypadłościową. Ciało to nie tylko porządek części ciała, które spełniają określone funkcje, ale to rzeczywistość ujęta całościowo. Forma substancjalna decyduje o tym, iż jest takim właśnie bytem.

6.6. Jak dusza jest obecna w ciele?

Dusza jest obecna w całym ciele i każdej jego części. Pierwszym i podstawowym odniesieniem duszy do ciała jest odniesienie jako do całości. W pierwszym rzędzie odnosi się do ciała istotowo. Tak samo dusza domaga się różnorodności w częściach ciała. Jest to jej potrzebne, aby mogła spełniać działania swoich władz. Dusza jest obecna w całym ciele jako jego forma. I choć jest obecna w całym ciele, to nie możemy powiedzieć, że jest obecna istotowo w jakiejś jego części. Gdyby tak było, określone części ciała mogłyby żyć oddzielone od całości. W poszczególnych częściach ciała dusza nie jest obecna istotowo, ale w swoich władzach.

6.7. Filozoficzne ujęcie ludzkiego ciała

Każdy z nas jest zdeterminowany przez płeć. Byt ludzki jest bytem płciowym, ta cecha ma uzasadnienie pewnej celowości, jaka w bycie ludzkim jest opisywana. Płciowy człowiek jest w tej strukturze istotą równą. Płeć nie determinuje człowieka jako człowieka. Każdy organizm posiada pierwiastek męski i żeński. Dla podtrzymania człowieka jako gatunku potrzebne jest uczestnictwo obojga płci. Spotkanie się dwóch komórek rozrodczych inicjuje na nowo życie konkretnego człowieka w sensie biologicznym. To życie posiada pełen program, kierujący procesem tworzenia i rozwoju tego organizmu. Funkcje życiowe rozwijają się sukcesywnie i ujawniają w zależności od funkcji organizmu, przechodząc różne stany np. dojrzewanie. Organizm przybierający różne formy działa na poziomie wegetatywnym, sensytywnym (zmysłowy zwierzęcy) i intelektualnym, jest tym samym nieprzerwanie podmiotem, z którego wyłaniają się wszelkie formy działania. Człowiek potrzebuje faktu ciała dla zrealizowania swoich życiowych celów, którymi z punktu widzenia biologicznego jest utrzymanie życia konkretnego organizmu oraz gatunku. Przemiany zachodzące w człowieku związane z jego osobowym i duchowym rozwojem ukonstytuowane są w tym samym ja, nawet jeśli w określonych etapach rozwoju ze wszystkich funkcji nie jest w stanie korzystać, bądź są one jeszcze nie uświadomione. Człowiek działa w ciele. Ciało jest racją konieczną do zaistnienia samej duszy, oraz jest współczynnikiem wszelkiego ludzkiego działania jako ludzkiego - wzajemnie się warunkują. Płeć z natury rzeczy jest związana z przekazywaniem życia na drodze rodzenia. Urodzenie się jest pierwszym i podstawowym jej działaniem. Moment seksualności u człowieka jest charakterem w udzielaniu się drugiemu, celem powołania do bytu nowej osoby.

7. Funkcje w międzyludzkiej komunikacji osobowej

1. Człowiek poznaje świat przez ciało. To poznanie pozwala mu odkryć specyficzność swego ja w odniesieniu do otaczającej rzeczywistości, swoją wyjątkowość wobec elementów stanowiących świat.

2. Ciało ludzkie jest zasadniczym przejawem człowieczeństwa, znakiem rozpoznawczym człowieka. Koncepcje mówiące o złożeniu człowieka z duszy i ciała są wtórne, nabudowywane na pierwotnym doświadczeniu człowieka jako bytu cielesnego.

3. Ciało jest racją konieczną dla zaistnienia człowieka, chociaż racją niewystarczającą.

4. Zaistnienie człowieka dokonuje się w momencie powstania zygoty, ale także na skutek zaistnienia duszy organizmu materialnego do bycia człowiekiem.

5. Pierwszym aktem duszy jest organizowanie materii do bycia ciałem ludzkim.

6. Ciało jest racją obecności człowieka w świecie, wyznacza jego możliwości poznawcze, jego dokonania zewnętrzne i wewnętrzne.

7. Człowiek będąc ciałem, które nie jest samodzielnie istniejącym bytem, nie traci swej bytowości przez to, że zachodzą w nim rozmaite procesy asymilacji i rozkładu. Rozkład ciała nie kończy faktu istnienia człowieka, lecz powoduje rozpoczęcie jego egzystencji na inny sposób, który wyraża się trwaniem jego formy.

8. Człowiek jako osoba (persona)

Persona est rationalis naturae, individua substantia. Natura oznacza istotę bytu wraz z wszystkimi przypadłościami i skutkami tych przypadłości. Forma decyduje, jakie przypadłości może podmiotować dany byt - władze i działanie, jakie człowiek może wykonywać za ich pomocą:

• intelekt możnościowy,

• intelekt czynny.

Naturę nazywa się istotą w działaniu (ujęcie osoby od strony jej działalności).

Boecjusz twierdzi, że to, co klasyfikuje jednostkowość człowieka to materia. Przyczyny indywidualizacji nie można szukać poza istotą. Nie mówimy o człowieku w oderwaniu od osoby. Osobą nie jest pojęcie czy gatunek, ale jednostkowy, konkretny byt. Człowiek jako osoba istnieje w akcie, jest więc doskonalszy od bytów nieosobowych. Człowiek transcenduje rzeczywistość. Obecne w nim własności transcendentne wskazują na akt istnienia osobowego urealniający i aktywizujący intelektualność w subzystencji. Człowiek wykracza poza świat materialny, co przejawia się w kierowaniu swoimi dziełami za pomocą rozumu. Każda osoba jest niepowtarzalna i wyjątkowa, jest wartością niewymierną. Jest podstawą formowania w filozofii godności osoby. Przysługują mu też pewne prawa. Ze względu na nie człowiek nie może być poniżany i eksternowany. Człowiek jest zdolny do nawiązywania relacji osobowych, do otwarcia się na drugą osobę.

9. Jan Paweł II

Osoba to taki byt przedmiotowy, który jako określony podmiot kontaktuje się z całym światem (zewnętrznym) i najgruntowniej w nim tkwi przez swoje wnętrze i życie wewnętrzne. Kontaktuje się w ten sposób ze światem widzialnym, a przede wszystkim Bogiem.

10. Personalizm chrześcijański

Jest kierunkiem akcentującym problem osoby. Główni przedstawiciele:

• M. Scheler,

• J. Maritain,

• Mounier,

• K. Wojtyła.

Kierunki daleko odchodzące od personalizmu:

Indywidualizm - akcentuje sytuację niezależności bytu ludzkiego, ujmuje człowieka głównie od strony jego wolności, korzyści własnej, interesu, skuteczności w życiu społecznym, jawi się jako liberalny.

Socjocentryzm - społeczeństwo zajmuje pierwsze miejsce, klasa i wartość osoby jest drugorzędna.

Funkcjonalizm - człowiek jest sumą funkcji, jego wartość zależy od tego, jaką pełni funkcję, jakie ma tytuły, godności.

Instrumentalizm - w ramach filozofii utylitarystycznej, od strony użyteczności.

Zajmuje się:

• wartość i godność człowieka tkwią w nim samym,

• człowieka nie można traktować jako przedmiot, narzędzie, środek, on sam stanowi podmiot i cel,

• osoba ludzka jest zdolna do samoposiadania i samostanowienia,

• jest jedyna i niepowtarzalna w życiu wewnętrznym, w realizowanych wartościach, podejmowanych wyborach.

Człowiek jest sumą kilku płaszczyzn, które są niesprowadzalne do siebie.

OSOBA = ROZUM + WOLA + UCZUCIA

rozumność ludzka - konstytuuje osobę

wolność - wybieranie tego, co jest mi dostępne

uczucia - przekładają się na zdolność do miłości

Płaszczyzny wskazują na wielopostaciowość trzech rzeczy:

• płaszczyzna strukturalno-metafizyczna - człowiek jest jednostką złożoną z płaszczyzny ducha i materii, jako osoba spełnia się w czynie, który wyraża i objawia osobę, czego podstawą jest wolność

• płaszczyzna społeczno-aksjologiczna - człowiek jako osoba jest osobą społeczną, ale to nie znaczy, że bez społeczności by nie istniał. Osoba nie jest egzemplarzem masy, a społeczną sumą jednostek

• płaszczyzna transcendentalno-teologiczna - człowiek jest skierowany na innych, ku drugiemu człowiekowi i Absolutowi, pełny i prawdziwy humanizm bez Boga nie jest możliwy

11. Co to znaczy, że człowiek jest osobą?

1. Droga historyczna w obrębie natury

Natura to stała struktura bytu. Ona decyduje o określonym ludzkim działaniu. Różni się jakościowo od struktury zwierząt. Konsekwencją tego jest odrębny sposób działania człowieka. Dlatego o osobie możemy mówić w obrębie natury rozumnej.

2. Kwestia analizy przeżyć świadomości

Jakiś wymiar „cogito” konstytuuje człowieka. Analizując to, co jest procesem myślenia, dochodzimy do elementu charakteryzującego owo życie:

• wszystko dokonuje się w podmiocie (procesy myślowe, kategorie immanencji, życie intelektualne),

• intencjonalność - odnosi się do czegoś, nasze myśli wychodzą poza nas samych, człowiek jest transcendencją osoby, człowiek jest świadomy źródeł swoich aktów, ale nie konstruuje tego, co go otacza

• immanencja i transcendencja osoby - człowiek wg filozofii klasycznej to res naturae reagujący na bodźce, przynależący do przyrody i podlegający jej prawom. Jest to persona - byt duchowy i rozumny, zdolny do przekraczania siebie przez akty duchowe, intelektualne. W pierwszym akcie dokonuje się immanencja, w drugim transcendencja. Osoba ludzka jest wyposażona w trzy podstawowe przymioty:

• wyraża się w zdolności do myślenia,

• ... miłości,

• ... wolnej woli.

Wpływają one na siebie i warunkują, człowiek wymyka się z granic życia biologicznego.

Transcendencja człowieka wyraża się w tym, że przekracza świat przyrody, decydując o swojej aktywności (praca, życie moralne, religijność).

Transcendencja podmiotowa - człowiek jako osoba, podmiot duchowych aktów tworzy swoje wnętrze.

Transcendencja dynamiczna - podejmowane przez człowieka akty, czyny są ekspresją jego osoby. To, co człowiek robi, wpływa na to, jak odczytujemy go w świecie.

Transcendencja społeczna - bycie dla drugiej osoby w różnych formach życia człowieka (małżeństwo, rodzina, państwo).

Transcendencja aksjologiczna - człowiek zmierza do wartości i żyje wartościami, przyjmuje troskę o spełnienie ich w sobie i wokół siebie.

Transcendencja religijna - osoba ludzka przekracza świat przyrody, buduje kategorie poznania i miłości ukierunkowaną na Boga.

12. Trzy nurty personalizmu:

J. Maritain - holizm personalistyczny, odczytywany metafizycznie w kategoriach społecznych:

• człowiek złożony jest z ciała i duszy jest osobą, rozumną i wolną,

• człowiek w odniesieniu do społeczeństwa jest wartością wobec niego nadrzędną.

Mounier - wersja wybitnie społeczna. Człowieka definiuje jego działanie, to, czym przejawia się na zewnątrz. To także decyduje o jego wartości jako człowieku. Działanie jest byciem dla innych.

Karol Wojtyła - personalizm Wojtyły jest skoncentrowany na kilku podstawowych tematach, wśród których główny problem to problem pracy, aktywności i godności osoby. Postawą jego myśli jest fenomenologia czynu. Tomizm i fenomenologia to dwa ważne nurty w jego myśli. Opiera się na odkryciach M. Schelera.

Fenomenologia Schelera - czyn wyjaśnia specyfikę bytu ludzkiego i decyduje o dynamizmie jego istnienia. Przejawia się w dwóch formach:

• aktywność - kategoria, że człowiek działa,

• pasywność - rzeczywistość dziania się czegoś w człowieku i działanie człowieka.

Dynamizm dla Jana Pawła II jest kategorią ontologiczną i epistemologiczną. Człowiek żyje w kręgu określonych wartości, wobec których jako wolny musi zająć jakieś stanowisko. W tym wyraża się przeżywanie przez człowieka wolności. Człowiek jest w swym działaniu wolny, gdyż świadomie ukierunkowuje się i kontroluje siebie. Rzeczywistością decydującą o wyborach i o ich wartości jest prawda. Eksponuje metafizyczne rozumienie istnienia. Ona jest podstawą ludzkiego dynamizmu.

Człowiek jest powołany do życia w określonej społeczności. Osoba ludzka jest zawsze nadrzędną w stosunku do interesu, jaki chce realizować społeczność, to wynika z faktu osobowej godności człowieka.

13. Inne definicje człowieka

• Arystoteles - człowiek jest miarą wszystkiego,

• Tales - człowiek jest makrokosmosem,

• Scheler - ens amans,

• Max - ens sociale,

• Gehlen - homo faber,

• Kuczyński - homo creator,

• Huizing - ens pluders

• św. Augustyn - człowiek to tajemnica.

Definicje te nie są pełne. Ujmują jeden aspekt człowieka. Pełna definicja człowieka nigdy nie będzie możliwa. Mimo zdobyczy odkrywczych zawsze jest tajemnicą.

WŁADZE CZŁOWIEKA

WŁADZE	inne	poznawcze	dążeniowe
wegetatywne	odżywianie (vis nutriva) wzrost (vis argumentativa) rozmnażanie (potentia generativa)
	władza ruchu przestrzennego
zmysłowo-zewnętrzne		smak (gustus) dotyk (tactus) węch (olfactus) słuch (auditus) wzrok (visus)
zmysłowo-wewętrzne		zmysł właściwy albo wspólny (sensus proprius vel communis) wyobraźnia (imaginatio) zmysł sądu (vis cognitiva) lub rozum szczegółowy (ratio particularis) pamięć (memoria) wraz z przypomnieniem (reminiscentia)	władza pożądliwa (vis concupiscibilis) władza gniewliwa (vis irabilis)
intelektualno-duchowe		intelekt czynny (intetect agens) intelekt możnościowy (intelect possibilis)	wola (voluntas)

1. Pojęcie człowieka

Jest to kwesta pewnego imperatywu wobec tego, co go dotyczy jako cielesność. Posiada własności poznawcze, tzn. że może podmiotować relacje poznania. Władze jako podmiotujące przypadłości mogą być przez nas nazywane możnością. Władza, która jest wyznaczana przez formę, to pewien obszar możności, tzn. człowiek nie wychodzi poza obszar swoich możliwości. Własności są zawsze własnościami duszy i od niej zależy, jakie własności będzie posiadał dany byt. Własności ujmujemy od strony podmiotowania przez nie przypadłości, bądź ujmujemy od strony formy, jako tzw. moce człowieka (duszy).

Co je wyznacza?

Własność jest czymś, co umożliwia człowiekowi jakieś działanie, a zatem własnością mającą w realizacji pewnych dążeń pozycję aktu. Działanie jest kategorią zapodmiotowaną w naturze bytu ludzkiego. Własności wyrażają nasze człowieczeństwo, ale o nim nie stanowią. Są przypadłościowe a nie substancjalne. Są przypadłościami podmiotowanymi przez władze człowieka. Własność, choć jest własnością duszy, nie należy do istoty duszy. Jest pewną przypadłością. Własności mają status bytowy przypadłości ale bardzo szczególny, gdyż muszą występować w sposób konieczny z substancją jaką jest człowiek, ponieważ wypływają z określenia gatunku. Rzeczą właściwą każdemu człowiekowi jest to, że posiada on wszystkie władze ludzkiej duszy.

2. Podział władz

O przyporządkowaniu władz oraz o tym, jakie władze dany byt posiada, decyduje forma. Sposoby życia:

• roślina - wegetatywny sposób życia,

• zwierzęta - zmysłowy sposób życia,

• człowiek - duchowy (intelektualny) sposób życia.

Władze niższe zawsze są w posiadaniu dla formy wyższej. O przejawiających się funkcjach intelektualnych w człowieku decydują jego fizyczne organy, ale treści intelektualne nie będą przetwarzane w mózgu, tylko w intelekcie. Władza nie może być przez nas ujęta jako możność. Jako możność kieruje się do aktu i jest przez niego określana, dlatego władze dzielimy w zależności od istoty aktu, w którym te władze wykonuje. Istnienie władzy zależy od przedmiotu danej władzy. Im władze doskonalsze, do tym powszechniejszego przedmiotu się odnosi. W przypadku władz wegetatywnych przedmiotem jest ciało połączone z duszą. Będzie się to realizować we władzach zmysłowych i intelektualnych:

• we władzach zmysłowych przedmioty materialne podpadające pod zmysły;

• we władzach intelektualnych wszelkie niematerialne przedmioty, jakie są w zakresie refleksji intelektualnej czyli byt w ogóle.

1

AKT ISTNIENIA

możność niematerialna

FORMA

możność materialna

materia II

ISTOTA

---