Antropologia filozoficzna
Wykład 15 i 16 (15.12.2010)
Wolność ludzka. Gdybyśmy znaleźli jeden jedyny wypadek prawdziwie działania ludzkiego powinniśmy się nad nim zastanowić. Czyn wolny to taki, który ma charakter skutkowy, a istota ludzka jest ostateczną przyczyną skutku. Jest specyficzną różnicą w stosunku do świata zwierząt (które są zdeterminowane). Organizm ludzki nie może być uznany za ostateczną przyczynę ludzkich działań, materialistyczne wizje człowieka wykluczają wolność. Marksiści spłaszczali, że wolność jest akceptacją konieczności. O tym jaka jest dusza możemy mówić negatywnie- czym dusza nie jest. Podobnie jak racjonalne poznanie Boga. Kiedy wiemy czym dusza nie jest, to już dużo o niej wiemy. Dusza/duchowy są przeciwstawieniem materii, też ma wiele znaków zapytania- są koncepcje korpuskularne i falowe, mówi się że te teorie są komplementarne- uzupełniające się, już w samej definicji materii jest element nie materialny=> układ sił w polu magnetycznym. Do istotnych cech bytu materialnego należy mierzalność- w różnych aspektach i za pomocą różnych jednostek, związana z jej ilościowym charakterem (teoria orzeczników, orzekania o rzeczach materialnych). Konsekwencją ilości jest zmienność, czasowość, przestrzenność, podzielność, możliwość określonego działania lub bierność i relacyjność wewnątrzbytowa i zewnątrzbytowa, w odniesieniu do Boga i do każdej istoty materialnej. Na pewne ślady niematerialności możemy się natknąć np. transcendowanie czasu przez ludzi (przez ludzką świadomość tożsamości- gdy sięgam w moja historię i mam świadomość, że jestem tym samym podmiotem działań i doznań); transcendowanie przestrzeni (dzięki pamięci również, pamięć to szczególna władza ludzka). Dusza- element nie ilościowy, nie umiejscowiony- jest wszędzie w człowieku, a równocześnie nigdzie; niepodzielny- nie ma części, ale jest możliwość działania i tu jest problem, bo działanie jest związane z ciałem. (Czy współdziałanie duszy i ciała jest przyczyną działania? Czy działanie duchowe jest skutkiem działań cielesnych?- sprawdzić w rozumowaniu negatywnym).
Problem nieśmiertelności. Pojęcie to zakorzenione jest głęboko w mitologii, jest to pojęcie pochodzenia religijnego. Jest ono sprzeczne z rezultatami potocznego nawet poznania. Pierwszym świadectwem myśli o nieśmiertelności jest sposób grzebania ciał ludzkiego, tam gdzie są cmentarze, tam jest myśl o nieśmiertelności. Filozofowie musieli dowodzić nie śmiertelności indywidualnej duszy ludzkiej (Arystoteles temu poświęcił pierwszy dużo czasu, Platon nie miał problemu, bo był bardzo wierzący i swoją filozofię oparł na mitach o egzystencji i wędrówce duszy). Arystoteles oparł się na stwierdzeniu jeśli coś w człowieku może działać bez udziału organów cielesnych, to również może istnieć bez ciała (Agere sequitur esse- działanie jest następstwem sposobu bytowania). Część działań ludzkich związana jest z działaniem bez udziału zmysłów. Arystoteles nazwał to umysłem czynnym, który obywa się bez organów cielesnych, więc może bez nich istnieć pod warunkiem, że umysł czynny będzie częścią indywidualnej duszy ludzkiej. Problem nieśmiertelności całego człowieka (nie tylko duszy) przyjdzie wraz z judeochrześcijańskim objawieniem. Objawienie NT i ST nie zna abstrakcji traktując każdego człowieka jako niepowtarzalną jednostkę (a nie egzemplarz gatunku- jak chciałby Arystoteles). W filozofii chodzi o poznanie świata i człowieka, a w religii o zbawienie jednostki ludzkiej- różny cel, więc różne spojrzenie. Bóg objawienia judeochrześcijańskiego nie unicestwia, jest Bogiem, który ratuje, stwarza konkretnego człowieka, więc jedyną możliwością jest nieśmiertelność konkretnej osoby, człowieka, ciała i duszy. Trzeba jeszcze wziąć pod uwagę filozofię arabską (VI w.- XII w.). Problem nieśmiertelności u arabów był podejmowany w związku z ich polityką, przez swoje wojny, które miały charakter religijny (poddać świat Allahowi). Na wojnie się umiera, a kto umiera na wojnie religijnej zasługuje na zbawienie, więc pojawia się myśl o nieśmiertelności. Próbowali udowodnić indywidualność duszy ludzkiej. Awerroes w Kordobie (Hiszpania) komentował Arystotelesa i w tym widział jedyne zadanie filozofa, bo nic więcej ponad to co powiedział Arystoteles, człowiek nie wymyśli. Człowiek ma jeden rozum (rezygnuje z czynnego i biernego- jest tylko ludzki). Ten rozum kończy swoje zadanie ze śmiercią- nie ma możliwości uzasadniania nieśmiertelności duszy, lub człowieka (zagroził polityce arabskiej)., Awerroes był osądzony i skazany na śmierć- próbował się bronić formując teorię podwójnej prawdy- to co może być prawdziwe z punktu widzenia filozofii nie musi być prawdziwe z punktu widzenia religii i odwrotnie. Wybronił się od kary śmierci, ale musiał oddać majątek i został wygnany. Henryk z Gandawy bronił tej teorii na uniwersytecie w Paryżu w XIII w., przeciw niemu wystąpił św. Tomasz ze swoją doktryną o nieśmiertelności człowieka: Bóg stworzył całego człowieka i człowiek stanowi względną jedność, da się jednak wyróżnić części metafizyczne, czyli ciało i duszę, które stanowią względną jedność, która jest podmiotem działania, działanie będzie jej przypadłością. W dzianiu tej względnej, jedności zawierają się wszystkie elementy konstytutywne człowieka, czyli pochodzi od ciała i ducha. Działanie również stanowi względną jedność. Działaniem specyficznym jest poznanie. W poznaniu będzie element pochodzący od ciała (zmysłów) i od duszy. Bóg, który jest czystym aktem, w którym nie ma różnicy między istotą a istnieniem, stwarza, czyli powołuje do istnienia człowieka, osobę jako tę względna jedność, przyporządkowując akt istnienia pierwszym rzędzie duszy, której dalszym zadaniem będzie organizowanie sobie ciała. Ciało jest pośrednikiem między duszą a światem, zwłaszcza w aspekcie poznawania świata. Po śmierci dusza zostaje oddzielona od ciała. Stan duszy istniejącej bez ciała to stan godny opłakania, bo duszy brakuje narzędzia poznawania świata zewnętrznego; taka dusza nie wie, co się dzieje na świecie, dusza nie posiada tego, do czego została stworzona (do organizowania ciała), dlatego szczęście takiej duszy nie może być pełne, bo brakuje ciała- cały człowiek ma być szczęśliwy lub nieszczęśliwy; do pełni szczęścia potrzebna jest całość, ciało i dusza w stanie doskonałym. Św. Tomasz w tak widzianym człowieku dopatruje się konieczności wręcz zmartwychwstania ciał, żeby cały człowiek był szczęśliwy. Stan duszy oddzielonej od ciała, czekającej na zmartwychwstanie bez kontaktu ze światem otrzymuje nowy przedmiot poznania- świat istot duchowych, wgląd do świata, którego na ziemi nikt nie może poznać.
W Paryżu działał też św. Bonawentura OFM, on filozofował w kontekście poglądów Platona, człowieka pojmował, jako duszę, interesował go stan duszy po śmierci ciała- jeśli dusza po śmierci ciała byłaby bytem prostym, niezłożonym, to byłaby równa Bogu, bo Bóg jest bytem prostym; zginęłaby różnica między Bogiem a duszą. Dusza po śmierci ciała (za Augustynem) nie jest bytem prostym składa się z ciała i materii, ale materia nie jest już cielesna, tylko jest już materią duchową. Nic poza Bogiem nie może być bytem prostym. Podejmując takie zagadnienia religijne, wszyscy ufali swojemu rozumowi, byli odważni i autonomiczni w myśleniu.
Fakt śmierci. Jest to jedyne świadectwo nieprzekazywalne. Człowiek jest bytem relacyjnym, staje się w kontekście różnych relacji na pierwszym miejscu osobowych. Śmierć jest zakończeniem tych relacji, jest pożegnaniem z ludźmi. Umierający kończy okres tworzenia siebie, ale ci którzy pozostają też coś tracą, bo byli z umierającym w jakiś relacjach. Śmierć jest zubożeniem wszystkich. Relacja z Bogiem zostaje wzmocniona lub rozstrzygnięta na „tak” lub „nie”- ta relacja się nie kończy.
Śmierć osoby w kontekście opcji fundamentalnej.