Pedagogika społeczna, wychowanie, socjalizacja, siły społeczne, wzór, wzorzec, model
Pedagogika społeczna - jest to kierunek pedagogiczny koncentrujący swe zainteresowania na środowisku, a scisle mówiąc na wzajemnym oddziaływaniu środowiska na jednostki i jednostek na środowisko oraz wynikających stąd trudnościach, sukcesach, problemach i zadaniach wychowawczych.
Wychowanie- to działanie świadome o charakterze interakcyjnym, intencjonalne świadome działania przed którymi postawiono cel wychowania działanie świadome i celowe
- system działań zmierzających do określonych rezultatów wychowawczych
-zespół ukształtowanych cech.
Socjalizacja- (socialis) to proces nabywania przez jednostkę systemu wartości, norm oraz wzorów zachowań obowiązujących w danej zbiorowości. Socjalizacja trwa przez całe życie.
Siły społeczne- czynniki działające w środowisku w postaci uzdolnień jednostkowych i zbiorowych wyrażających się w działaniu(np. aktywna Komorka związku młodzieży, administrator bloku przejawiający społeczne inicjatywy, zapalony miłośnik ogródka przydomowego) wprowadziła to pojecie H. Radlińska.
Środowisko- składniki struktury otaczającej osobnika, które działają jako system bodźców i wywołują określone reakcje reakcje psychiczne
-zespół warunków względnie stałych, podczas, gdy otoczenie jest zmienne( H. Radlińska)
Wzór; jest to konstrukt empiryczny, wynikający z zbadania rzeczywistości społecznej; powtarzający się w społeczeństwie
Wzorzec; jest to konstrukt teoretyczny- ideał wynikający z wiedzy naukowej to co powinno być
Model- jest to pojecie ogólne, utworzone przez wyselekcjonowanie i wyabstrahowanie z określonej rzeczywistości pewnych jej istotnych elementów i zbudowanie z nich syntetycznej struktury, będącej skrótowym obrazem danej rzeczywistości
3. Środowisko wychowawcze; definicja, typologie.
Środowisko wychowawcze- to odrębne środowisko społeczne, które grupa wytwarza dla jednostki mającej zostać jej członkiem po odpowiednim przygotowaniu. W jego skład wchodzą wszystkie osoby i grupy społeczne, z którymi dana jednostka może się stykać w okresie swego przygotowania, na co dozwala dana grupa. Każda z tych osób i grup jest składnikiem środowiska wychowawczego ze względu na swoje czynności, które w oczach danej grupy przedstawiają się jako użyteczne bezpośrednio lub pośrednio do wyrobienia kandydata na członka. Grupa domaga się, aby wszyscy na przyszłego członka działali w sposób mogący dać pożądane wyniki ze względu na przyszłą jego rolę oraz powstrzymywali się od czynów mogących wywrzeć na niego wpływ społecznie niepożądany.
Na środowisko wychowawcze składa się kilka układów:
1) wczesne środowisko wychowawcze tj. rodzina, otoczenie sąsiedzkie i grupy rówieśników,
2) instytucje wychowawcze, do których zalicza się nauczanie indywidualne, oraz nauczanie szkolne,
3) instytucje wychowania pośredniego; książki, filmy, prasa itp.,
4) inne wpływy działające na osobnika,
Rodzina jako jeden z trzech najpowszechniejszych składników wczesnego środowiska społecznego młodocianych jednostek ma duży wpływ na kształtowanie osobowości. Jest grupą złożoną z osób połączonych stosunkiem małżeńskim i rodzicielskim. Członkowie rodziny żyją zazwyczaj pod jednym dachem i tworzą jedno gospodarstwo domowe, gdzie istnieją silne uczucia i przywiązania emocjonalne między rodzicami i dziećmi. Rodzice naturalni są pierwszymi i głównymi wychowawcami dziecka.
Tak więc środowisko wychowawcze wywiera duży wpływ na kształtowanie osobowości jednostki .Osobowość nie jest cechą gatunkową lecz cechą kulturową, gdyż o tym jak impulsy biopsychiczne zostaną zorganizowane z zinternalizowanymi wartościami i normami społecznymi decyduje kultura grupy, w której jednostka się wychowała. Każdy człowiek posiada osobowość, lecz istnieją indywidualne różnice między osobowościami jednostek, wynikające z różnic indywidualnych między cechami psychicznymi lub wynikające z różnic środowisk, w których przebiegał proces socjalizacji. Czynniki psychiczne osobowości nie są decydujące dla zachowań ludzkich, trzeba je łączyć z czynnikami sytuacyjnymi, które są modyfikowane przez socjalizację, tzn w procesie uczenia się.
Nie ma nigdy dwóch identycznych środowisk, dla dwóch jednostek wychowujących się nawet w tej samej rodzinie np. dwaj bracia różnią się tym, że czytają inne książki, inaczej się ubierają, różnią się wiekiem co sprawia, że starszy brat reaguje emocjonalnie na wydarzenia, które są obojętne dla młodszego brata.
Jest więc rzeczą ważną, aby procesy socjalizacji i wychowania w każdym społeczeństwie były tak pokierowane, aby rozwijać typy osobowości twórczych, aby opiekować się nie tylko wybitnie uzdolnionymi, ale zapewnić wszystkim jednostkom rozwój wszelkich zdolności i jak najlepsze wykorzystanie dla rozwoju społeczeństwa.
Typologia więzi społecznych:
a) ze względu na źródło pochodzenia:
Naturalna; dana człowiekowi przez społeczne warunki urodzenia
Stanowiona; wynikająca ze stanowienia społecznego
; Zrzeszeniowa; powstająca w wyniki dobrowolnego zrzeszania się ludzi
b) ze względu na ujmowanie
; koncepcja psychospołeczna więź społeczna jest czynnikiem świadomości członków grupy i wyraża ogólnie świadomość łączności społecznej
; koncepcja strukturalna; więź społeczna to ogół stosunków zachodzących między członkami jakiejś zbiorowości ludzkiej, podporządkowanych jednemu stosunkowi dominującemu
; koncepcja dwuaspektowa; połączenie poprzednich koncepcji w pełni wyraża istotę więzi społecznej
c) typy Durkheima:
; solidarność mechaniczna; wynika z homogeniczności członków społeczeństwa i jednolitości wzorów kulturowych
; solidarność organiczna; wynika z podziału pracy, współzależności i specjalizacji
Środowisko lokalne, więzi społeczne (stowarzyszenie i wspólnota wg Tönniesa).
Środowisko lokalne- w pedagogice społecznej środowisko lokalne opiera swoją genezę, zakres i znaczenie na typologii zbiorowości Tönniesa i MacJvera. Obaj socjologowie dokonują swoich wyróżnień, przyjmując jako kryterium podziału – sposób powstania i typ stosunków społecznych wiążących członków zbiorowości. Społeczności określane jako wspólnoty kształtują się w neutralny sposób w toku długotrwałego wielopokoleniowego obcowania ludzi podobnego kręgu kulturowego zamieszkujących małe, izolowane terytoria. Zbiorowości określane jako stowarzyszenia powstają w efekcie świadomego, celowego aktu powołania dla realizacji wspólnych interesów lub zadań. Różnicę między nimi obrazowo przedstawia MacJver w następujący sposób: ,,rodzimy się we wspólnotach, lecz tworzymy stowarzyszenia i wstępujemy do stowarzyszeń”.
Środowiskiem lokalnym nazywamy zbiór ludzi zamieszkujących niewielkie terytorium oraz stworzoną przez ich kulturę, stosunki społeczne i otoczenie przyrodniczo-materialne. Składnikami środowiska lokalnego są wspólne instytucje, symbole i wartości. Cechami tego środowiska są poczucie odrębności i izolacji, jednolitości zawodowej i ekonomicznej, tożsamości etnicznej i kulturowej. Dominacja więzi osobowych nad rzeczowymi pozwala na powszechną identyfikację członków oraz sprawowanie osobowej i rygorystycznej kontroli. Istotą świadomości społecznej środowiska lokalnego jest poczucie jedności wspólnoty i aprobującego uczestnictwa. Zewnętrznym wyrazem jedności jest zdolność do zbiorowego działania w obronie, rozwiązywania i osiągania wspólnych celów i interesów publicznych.
Kierując się typologią R. Wroczyńskiego można wymienić cztery obszary przemian środowiska lokalnego. Są to:
-właściwości przestrzenne
-w. demograficzne
-w. ekonomiczne
-w. kulturowo-socjologiczne.
Źródeł tych przemian należy szukać:
-w rozluźnieniu więzi międzyludzkich, we wzroście autonomii jednostki
-narastającej anonimowości życia i kultywowania indywidualizmu
-zaniku instytucji sąsiedztwa
-zaniku znaczenia kontroli społecznej
-deprecjacji społecznego znaczenia instytucji zbiorowych i autorytetów.
 Więzi społeczne- więzi rodzinne i społeczności lokalnych są szczególnym rodzajem więzi społecznej, dlatego należy rozpocząć od wyjaśnienia terminu więź społeczna w układach mikrostrukturalnych. W zależności od przyjętych założeń teoretycznych i metodologicznych niektórzy autorzy akcentują w nim znaczenie elementów obiektywnych, subiektywnych lub jednych i drugich. Obiektywna warstwa więzi jest zwykle związana z jej formalnym charakterem i jest niezależna od woli człowieka. Wyraża się zachowaniami obserwowanymi z zewnątrz, które wynikają z dających się rzeczowo określić związków i wspólnotowości. Subiektywną warstwę, związaną przeważnie z nieformalnym charakterem więzi, tworzą elementy zależne od woli i intencji czy grup ludzkich. Przejawia się to w zachowaniach spontanicznych o dużym ładunku emocjonalnym, w poczuciu łączności z innymi jednostkami lub zbiorowościami oraz w poczuciu odrębności w stosunku do obcych, spoza własnej zbiorowości; głównie kręgu rodzinnego lub sąsiedzkiego.
Więź społeczną traktuje się jako zorganizowany system stosunków, instytucji, środków kontroli społecznej skupiającej jednostki, podgrupy i inne elementy składowe zbiorowości w całość zdolną do trwania i rozwoju.
W grupach tych działa cały kompleks sił przyciągających jej członków do siebie i wiążących ich nawzajem. I tak, więź rodzinna jest wypadkową wewnętrznych i zewnętrznych sił istniejących w grupie i działających na jej członków.
Więź rodzinna, tak jak i lokalna więź społeczna jest oparta na dwóch odrębnych podstawach:
-subiektywnej, stanowiącej świadomość łączności z innymi osobami w rodzinie i społeczności lokalnej ora poczucie przynależności do nich jako odrębnej grupy społecznej,
-obiektywnej, opartej na czynnikach prawnych, obyczajowych, religijnych, kulturowych, gospodarczych itp. przez co działają one na rzecz trwałości rodziny lub społeczności lokalnej.
W literaturze socjologicznej wyróżnia się typy więzi:
-funkcjonalną, występującą ze względu na funkcje i role pełnione w rodzinie lub społeczności lokalnej,
-podmiotową, pojawiającą się ze względu na cechy osobowości członków rodziny czy konkretnych osób tworzących wspólnotę lokalną
W społecznościach lokalnych nowego typu pojawiły się niekorzystne relacje międzyludzki, np. anonimowość życia, poczucie osamotnienia. Pewnym antidotum w tym względzie mogą być tworzone w nowych osiedlach wspólnoty mieszkaniowe. Wyzwaniem i zadaniem jest z pewnością aktywizacja sił i więzi społecznych w środowisku życia.
7. Fundacje, stowarzyszenia, organizacje pozarządowe- ich funkcje i miejsce w systemie społecznym.
1. Fundacja- jest to osoba prawna powołana do prowadzenia działalności w określonym zakresie w dziedzinie kultury, nauki, ochrony środowiska lub świadczeń społecznych na zasadzie niedochodowej.
Fundacja realizuje swoje cele, czerpiąc środki finansowe z własnego majątku, ofiarności publicznej, działalności gospodarczej.
Do podstawowych cech fundacji należą:
- Określenie celów jej powstania, tj. celów społecznie lub gospodarczo użytecznych;
- Wskazanie fundatorów ( osoby fizyczne i prawne);
- Posiadanie określonego majątku przeznaczonego na realizację celów fundacji;
- Posiadanie osobowości prawnej ( wpis do rejestru fundacji);
- Sprawowanie nad fundacją nadzoru przez sąd rejestrowy.
Fundacje działają w ramach trzeciego sektora, rozumianego jako ogół organizacji zarządowych działających na rzecz budowania wspólnoty obywateli na wszystkich szczeblach życia społecznego. Najważniejszy jest tu człowiek, który rozumie sens działania zbiorowego, widzi jego potrzebę i chce działać wraz z innymi.
Fundacja jest organizacją pozarządową najczęściej nie nastawiającą się na osiąganie zysków (non- profit). Działa w oparciu o ustawę o fundacjach.
2. Stowarzyszenie społeczne
A.Kamiński uważa, że stowarzyszenie dorosłych to grupa ludzi zorganizowana w dążeniu do realizacji określonych, wspólnych celów, z własną strukturą organizacyjną i funkcjonariuszami, z ustalonymi lub usankcjonowanymi sposobami postępowania i zachowania.
I.Lepalczyk uważa, że stowarzyszeni społeczne- to organizacja społeczna o cechach stowarzyszenia stanowi „formalną grupę osób zidentyfikowanych jego celami zadaniami, połączonych wspólną więzią o charakterze przedmiotowym, której treścią jest dążenie do realizacji wspólnego obywatelskiego zadania, wynikającego z potrzeb mikro- lub makro-środowiska społecznego, potrzeb aktualnych lub przewidywanych.
Dla realizacji swoich zadań statutowych stowarzyszenia podejmują w różnym zakresie działalność oświatową, która może być ukierunkowana na członków i osoby związane ze stowarzyszeniem (…)”
W ujęciu prawniczym stowarzyszenie jest dobrowolnym , samorządnym zrzeszeniem ludzi pragnących wspólnie realizować cele o charakterze niezarobkowym. Może opowiadać się w sprawach publicznych i prowadzić działalność gospodarczą, przeznaczając uzyskiwane dochody wyłącznie na finansowanie zadań statutowych.
Pod mianem stowarzyszenia społecznego należy rozumieć:
- Zbiorowość, grupę ludzi mniej lub bardziej liczną;
- Dobrowolnie zrzeszających się i przejawiających aktywność, podejmujących określoną działalność;
- Identyfikujących się z celami i zadaniami oraz wspólnie je realizujących-( cele częściej wynikają z potrzeb bliższego lub dalszego środowiska, są wspólne dla wszystkich , przez co stają się istotnym czynnikiem integrującym);
- Tworzących na drodze samorządności wewnętrznej własną strukturę organizacyjną wraz z funkcjami;
- Kierujących się w swoim postępowaniu, w zachowaniach obowiązującymi normami, najczęściej wspólnie wypracowanymi i zaakceptowanymi-( w przypadku ich naruszenia przez określonych członków stosowane są wobec nich odpowiednie sankcje);
- W sytuacji prowadzenia działalności gospodarczej wszystkie zyski są przeznaczone na finansowanie zadań statutowych;
- Posiadających poczucie własnej odrębności wobec innych grup, zbiorowości ludzi.
Za podstawowe funkcje stowarzyszenia najczęściej uznaje się:
- Funkcję usprawniania państwa(uzupełnianie i wzbogacanie struktury państwa);
- Funkcję integrowania (odbudowa więzi społecznych);
- Normalizowania (harmonizowanie działalności społecznej z wymaganiami prawa)
- Socjalizacyjno- wychowawczą;
- Opiekuńczą (zaspokajanie różnego rodzaju potrzeb);
- Socjalną (udzielanie pomocy, wsparcia społecznego);
- Kulturalno- ekspresyjną;
- Innowacyjną (inicjowanie zmian).
Występują 2 rodzaje stowarzyszeń i organizacji- rządowe i pozarządowe
 (np. Stowarzyszenie „Rodzina Polska”, Społeczne Towarzystwo Oświatowe). Organizacje pozarządowe tworzą odrębną sieć współpracującą z instytucjami i organizacjami publicznymi. Są one znaczącym uzupełnieniem instytucji państwowych i samorządowych rozwijające działalność socjalną i opiekuńczo- wychowawczą , szczególnie w tych rejonach, w których ich sieć jest dobrze rozwinięta.
3. Organizacje pozarządowe
Termin ten obejmuje fundacje, stowarzyszenia i inne związki niezależne od państwa i nie prowadzące działalności nastawionej na zysk, czyli organizacje niedochodowe, zakładane i kierowane przez własnych członków, bez ingerencji z zewnątrz. Działają w zakresie oświaty i pomocy społecznej, a także w sferze ochrony środowiska i respektowania praw człowieka. Do kategorii organizacji niedochodowych należy również wiele instytucji sektora uspołecznionego, np. biblioteki, muzea, służby socjalne i organizacje służby zdrowia.
Podstawowe funkcje organizacji pozarządowych:
- Funkcja afiliacyjna- realizująca potrzebę przynależności człowieka do określonej grupy społecznej, z którą mógłby się utożsamiać;
- Funkcja ekspresyjna- polegająca na umożliwieniu ludziom realizacji ich potrzeb najwyższego rzędu tj. potrzeb samorealizacji;
- Funkcja pomocowa (świadczenia usług)- realizująca zaspokajanie najbardziej podstawowych potrzeb człowieka, takich jak: potrzeba bezpieczeństwa, wolności od lęków i zagrożeń spowodowanych niemożnością utrzymania siebie i swojej rodziny;
- Funkcja integracyjna- polegająca na budowaniu więzi społecznych , zbliżaniu jednostek i społeczności lokalnych, a także całych narodów;
- Funkcja opiekuńczo- wychowawcza- ukierunkowana na formowanie osobowości dzieci i młodzieży, pomoc w wyrównywaniu braków w ich sferze psychofizycznej, warunkach życia oraz na tworzeniu optymalnych możliwości rozwoju;
- Funkcja normalizacyjna;
- Funkcja „grup nacisku”, związana z obroną podstawowych wartości społeczeństwa demokratycznego: wolności, pluralizmu, poszanowania interesów wszystkich grup społecznych i wspólnego dobra;
- Funkcja uspołeczniania państwa i normalizacyjna;
- Funkcja innowacyjna;
- Funkcja rzecznictwa.
Główne zadania organizacji pozarządowych:
- Zaspokajanie potrzeb indywidualnych i społecznych w małej grupie, w szczególnej atmosferze życzliwości i solidarności;
- Przyjęcie postawy obywatelskiej w zakresie spraw ludzkich i lokalnych, wymagających załatwienia w poczuciu wspólnego dobra;
- Propagowanie pluralizmu i różnorodności życia społecznego;
- Tworzenie sektora realizacji zadań indywidualnych i społecznych wobec rządowego, swoboda w wyborze metod pracy dająca dużą elastyczność w zaspokajaniu potrzeb indywidualnych klientów;
- Tworzenie mechanizmów współudziału społecznego w podejmowaniu decyzji dotyczących różnych problemów i poziomów funkcjonowania nowoczesnego społeczeństwa oraz duże poczucie niezależności podmiotowości.

Do podstawowych źródeł finansowania organizacji pozarządowych należą:
- Zbiórki publiczne
- Aukcje;
- Darowizny;
- Zapisy;
- Spadki;
- Środki uzyskiwane z prowadzenia działalności gospodarczej;
- Składki członkowskie;
- Fundusze zagraniczne z rozmaitych programów wsparcia (np. z funduszu PHARE) oraz fundusze budżetu państwa i gminy.
Odmianą organizacji pozarządowych są organizacje wolontariuszy.
8 Diagnoza społeczna-przez te definicję rozumie się na ogol rozpoznanie natury i przyczyn trudności jednostek, grup, społeczności poprzedzające zazwyczaj działania interwencyjne. Rozpoznanie powinno dotyczyć odpowiedzi na pytania o rodzaj i zakres kłopotów jednostki, jej niezaspokojonych potrzeb i przyczyn tych środowiskowych zaburzeń.
 Diagnoza obejmuje kilka etapów:
1. Opis stanu rzeczy; polega na zestawieniu, omówieniu i charakterystyce tych danych, w stosunku do których zachodzi potrzeba podjęcia działań reformatorskich, profilaktycznych lub projektujących (diagnoza negatywna) , np. test kompetencji po 6-stej klasie
2. Ocena stanu rzeczy; zestawienie wszystkich rodzajów ocen, które mogą mieć zastosowanie w związki z zebranymi danymi. Oceny stanowią dla nas kryteria z punktu widzenia w których określamy stan za prawidłowy lub nie.
3. Konkluzja oceniająca; dokonujemy jej przez zastosowanie systemu przyjętych ocen do opisanych stanów faktycznych i stwierdzamy potrzebę lab brak potrzeby podjęcia dalszego postępowania, aby analizowany stan rzeczy zmienić.
4. Wyjaśnianie analizowanych stanów rzeczy szukamy przyczyn istniejącego stanu rzeczy. Wyjaśnianie genetyczne; szereg przyczyn w określonym czasie.
5. Postulowanie hipotezy o charakterze sprawczym; etap ten polega na wysunięciu projektu zmian pod kątem zreformowania, zmodyfikowania lub usunięcia analizowanego stanu rzeczy.
6. Stawianie hipotez
Funkcje diagnozy:
- rozpoznanie prawdziwej istoty problemu
- zrozumienie objawów danego problemu
- profilaktyka i przeciwdziałanie problemowi
Hierarchiczna teoria potrzeb Maslowa, w 1954 roku Abraham Maslow opracował teorię potrzeb, która stanowiła źródło inspiracji dla wielu innych autorów. Maslow budując swoją teorię potrzeb opierał się na osiągnięciach szkoły stosunków społecznych Eltona Mayo.
Postawił on hipotezę, że człowiek w swoim działaniu dąży do zaspokojenia zespołu potrzeb, zaś potrzeby te tworzą logiczną hierarchię rozpoczynającą się od potrzeb niższego stopnia, których zaspokojenie redukuje niedobory w systemie fizjologicznym (potrzeba pożywienia i wody), a kończącą się wyższego stopnia potrzebami osobistymi i abstrakcyjnymi.
 Hierarchia potrzeb Maslowa
Hierarchia potrzeb:
1. Potrzeby fizjologiczne (pragnienie, głód, posiłek);
2. Potrzeby bezpieczeństwa;
3. Potrzeby społeczne (przyjaźń, miłość);
4. Potrzeby szacunku;
5. Potrzeby samorealizacji.
Maslow był przekonany, że potrzeby wyższego stopnia mogą się pojawić tylko wtedy, gdy są zaspokojone potrzeby niższego stopnia. Oprócz wymienionych pięciu potrzeb, Maslow wyróżnił również tzw. potrzeby dodatkowe. Przez potrzeby dodatkowe należy rozumieć takie, które mogą ujawniać się tylko u niektórych ludzi. Dla przykładu mogą to być potrzeby wiedzy, czy też potrzeby estetyczne. Zdaniem Maslowa trudno jest o nich cokolwiek powiedzieć, gdyż nie zostały jeszcze dogłębnie poznane, ale można próbować wiązać je z potrzebami samorealizacji.
Zachowanie człowieka według teorii potrzeb określone jest przez dwa prawa: prawo homeostazy i prawo wzmocnienia. Pierwsze z nich mówi o dążeniu do równowagi potrzeb niższego rzędu. Oznacza to, że niezaspokojenie potrzeb niższego rzędu będzie naruszać ustaloną równowagę organizmu człowieka, zaś ich zaspokojenie będzie tę równowagę przywracać i stan napięcia zniknie. Z kolei do potrzeb wyższego rzędu ma zastosowanie prawo wzmocnienia. Według tego prawa zaspokojenie wyższych potrzeb nie powoduje ich zaniku, lecz wręcz przeciwnie, człowiek odczuwa je jako przyjemne i będzie dążył do ich wzmocnienia.
Struktura występowania określonych potrzeb związana jest z osobowością człowieka. Wraz z rozwojem osobowości zauważa się większą motywację do zaspokajania potrzeb wyższego rzędu
9 . RODZINA JAKO NATURALNE ŚRODOWISKO WYCHOWANIA I SOCJALIZACJI CZŁOWIEKA.
Definicja prawna:
RODZINA- jest to grupa społeczna za podstawę, której przyjmuje się instytucje małżeństwa i wynikający z tego stosunek najbliższego pokrewieństwa czy adopcji.
TYPY RODZIN; podział ze względu na kryteria:
Ze względu na liczbę osób będących w związku małżeńskim wyróżnia się rodziny:
- rodziny monogamiczne
      - rodziny poligamiczne
      - rodziny, w których żyją w małżeństwach grupowych.
Ze względu na charakter strukturalny:
- rodziny wielodzietne
- rodziny niepełne
Ze względu na kryterium osadnicze:
- rodziny miejskie
- rodziny wiejskie
Ze względu na kryterium społeczno zawodowe np.:
- rodziny prawników, lekarzy itp.
Ze względu na kryterium kompletności lub niekompletności struktury rodziny:
- rodziny pełne: naturalna, przysposobiona, zastępcza, zrekonstruowana- odtworzona,
- rodziny niepełne: sieroca, pół sieroca, rozbita, samotnych osób.
Ze względu na kryterium funkcjonalności rodziny:
- rodziny funkcjonalne
- rodziny dysfunkcjonalne
Ze względu na kryterium pochodzenia małżonków:
- rodziny homogeniczne- małżonkowie pochodzą z tego samego środowiska
- rodziny heterogeniczne- małżonkowie pochodzą z innych środowisk
FUNKCJE RODZINY WG. TYSZKI
1. biopsychiczne (wiążą się z biologicznymi zjawiskami mającymi swe istotne podłoże w sferze psychiki)
-prokreacyjna - zawiera się nie tylko w powoływaniu nowych członków rodziny, ale też w zaspokajaniu emocjonalnych potrzeb rodziców
-seksualna - służy zaspokajaniu seksualnych potrzeb członków

2. ekonomiczna
-materialna - zaspokajanie materialnych (aktualnych i przyszłych) potrzeb rodzin, prowadzenie gospodarstwa domowego, zapewnienie odpowiednich warunków mieszkaniowych rodzinie, gromadzenie trwałych dóbr materialnych, zapewnienie startu życiowego dzieciom.
-opiekuńczo - zabezpieczająca - obejmuje działania materialne i fizyczne mające na celu pomoc tym członkom rodziny, którzy nie są w stanie samodzielnie tych potrzeb zaspokoić np. sprawowanie nadzoru nad małymi dziećmi, pomoc osobom starszym , chorym,
3. społeczno - wyznaczająca - polega na regulacji życia rodziny poprzez układ zewnętrznych i wewnętrznych układów społecznych.
-klasowa (stratyfikacyjna)- określa miejsce rodziny w strukturze społecznej, które nadaje jej określony status społ., np. nie usamodzielnione dziecko robotnika ma przynależność warstwową robotniczą.
-legalizacyjno - kontrolna - rodzina nadzoruje postępowanie swoich członków w celu zapobiegania ewentualnym odstępstwom od norm i wzorów uznawanych w danej rodzinie.
4. socjopsychologiczna - rodzina przygotowuje do pełnienia przyszłych ról w rodzinie i w społeczeństwie.
-socjalizacyjno - wychowawcza - rodzina przekazuje podstawowe wzory zachowań, zwyczajów i obyczajów, określone wartości moralne, społeczne, polityczne, poglądy, opinie, przekazywanie dziedzictwa kulturowego, uczenie języka ojczystego itp.
-kulturalna - zapoznanie młodego człowieka z dorobkiem kulturalnym społeczeństwa, uczeniu wrażliwości estetycznej i umiejętności korzystania z dóbr kultury
-rekreacyjno - towarzyska - zapewnia możliwość wypoczynku po pracy zawodowej oraz utrzymanie kontaktów towarzyskich, co ma wpływ na utrzymanie równowagi psychicznej.
-emocjonalno - ekspresyjna -zaspokajanie potrzeb emocjonalnych członków rodziny: potrzeba bezpieczeństwa, bliskiego kontaktu, akceptacji, bycia kochanym, samorealizacji, kontaktu intelektualnego.
-edukacyjna - przekazywanie określonej wiedzy, umiejętności i nawyków. komunikacyjna.
PRZEMIANY WSPÓŁCZESNEJ RODZINY
Autonomizacja członków rodziny (indywidualizacja) daje znaczną wolność członkom rodziny. Rozluźnia się przy tym struktura rodziny. Ważne jest aby indywidualizacja nie przekraczała granic egoizmu, tzn. aby realizacja osobistych interesów i dążeń nie odbywała się w sposób bezwzględny kosztem dobra innych członków rodziny, na zasadzie nie liczenia się z niczym i nikim.
Egalitaryzacja (proces zdobywania równouprawnienia, ujednolicania) daje poczucie godności i niezależności członków rodziny, zmienia układ wewnątrz rodzinnych pozycji, zmieniając tym samym ich strukturę.
Maleje spójność rodziny, co ułatwia jej dezintegrację a z kolei także jej dezorganizację, czego następstwem a zarazem i dowodem jest narastająca liczba rozwodów.
Cywilizacja współczesna sprzyja patologii społecznej jednostek, a patologizowanie jednostki czynią spustoszenie w rodzinie. Z kolei spatologizowane rodziny wyniszczają swoich członków.
Powstaje coraz więcej małżeństw i rodzin niesformalizowanych (konkubinat, kohabitacja - współzamieszkiwanie) na niespotykaną dawniej skalę. Ludzie dostrzegają coraz mniejszą trwałość małżeństw, nie chcą przeżywać rozwodów. Poza tym coraz więcej par uważa swoje pożycie za sprawę prywatną, nie wymagającą instytucjonalizacji.
• Rodziny są teraz małe, rządy w nich są demokratyczne, zauważa się wzrost konfliktów i ogólny rozpad rodziny – rozwody, brak porozumienia i kontroli nad tym co robią dzieci. Współczesne rodziny wiele funkcji przerzucają na różne instytucje.



11 Ajdin i Hajdi Toflerowie Budowa cywilizacji w przyszłości napisali, że cywilizacja ludzka przeszła 3 fale. I fala określana była mianem fali rolniczej, agrarnej. Rozpoczęła się 800 lat p.n.e. trwała do rewolucji przemysłowej. II fala industrialna- przemysłowa trwała około 300 lat. 1958- rok symboliczny w USA po raz pierwszy zarejestrowano więcej osób pracujących umysłowo aniżeli fizycznie. Fala I agrarna człowiek był bardzo mocno związany z uprawą ziemi. Ziemia była sakralizowano wartością. Dla człowieka ziemia była żywicielką. Człowiek był podatny na autorytety: władzy, hierarchii. Osoby starsze młodszym pokoleniom przekazywały wiedze na temat uprawy ziemi. Były to rodziny wielodzietne kolejne dziecko- kolejne ręce do pracy. Osoby starsze miały duży autorytet.. Człowiek w tej cywilizacji był odtwórczy- miał wykonywać swoje zadania. Autorytarny system wychowania. To starsi mieli rację.
Cywilizacja agrarna praca na wsi była bardzo ważna. Jeśli nie pracuję jestem nie przydatny do pracy. Praca była wykonywana o siłę fizyczną. Wg Obuchowskiego siła fizyczna jest wymieralna. Praca była związana z wytworzeniem czegoś. Człowiek zdeterminowany społecznie, zżyty ze społecznością lokalną. Wspólnotowość jako warunek społeczny. Ludzie na wsi trzymali się razem.
Człowiek cywilizacji industrialnej. Masowa produkcja. Ludzie ze wsi przenoszą się do miast tzw. technopol. Człowiek jest uzależniony od grupy społecznej jednostka jest postrzegana jako pryzmat społeczeństwa. Człowiek był traktowany jako narzędzie siła fizyczna jest wymienna. Człowiek ma być równomaszerującym narzędziem. Człowiek tej cywilizacji jest wykwalifikowany wykształcony. Stosunek do pracy- praca jest walorem źródłem utrzymania. Coraz mniejsza liczba dzieci.
Przełom 1958 postindustrialna- cywilizacja wiedzy, informacji. Indywidualność, jednostka ponad społeczeństwem. Świat można dostosowywać do swoich potrzeb. Człowiek jest tu pozostawiony sam sobie. Musi sam sobie wyznaczać co jest dobre a co nie. Ważna rolę odgrywają media homoeliges- człowiek współczesny. Zmuszony jest do kształcenia całe życie musi się uczyć. Informacja stała się bogactwem, ważnym surowcem. Wiedza nie wyczerpie się nigdy.
Profilaktyka to postępowanie uprzedzające wystąpienie objawów ocenianych jako negatywne, niepożądane, niewłaściwe.
Profilaktyka szczególnego typu działalność związana z neutralizowaniem wpływu czynników powodujących potencjalne zagrożenie rozwoju biologicznego, społecznego i kulturalnego, polegająca na ujawnieniu zarówno sytuacji, uwarunkowań negatywnych, zaburzających rozwój, jak i tych elementów środowiska oraz ich zespołów, które obecnie jeszcze nie wywołują zagrożenia, ale mogą w przyszłości zaburzyć pomyślny przebieg rozwoju jednostki lub środowiska życia.
Profilaktykę społeczną pojmuje się jako odrębną dziedzinę wiedzy i umiejętności praktycznych, umożliwiających podejmowanie działań zapobiegających występowaniu zjawisk społecznych, określanych w resocjalizacji jako dewiacyjne i patologiczne. Spożytkowuje związki z takimi dyscyplinami jak: prawo, socjologia, pedagogika, demografia, kryminologia, medycyna,
Analiza praktyki społeczno pedagogicznej pozwoliła na wyodrębnienie dwóch typów działań profilaktycznych: profilaktykę pobudzającą i profilaktykę hamującą.
Profilaktyka pobudzająca obejmuje działalność odnoszącą się do pomocy wspierającej pomyślny rozwój jest to więc takie poczynanie wychowawcze, którego celem jest pobudzenie aktywności człowieka w dziedzinach pożądanych i w ten sposób uprzedzenie pojawienia się zachowań niekorzystnych.

Profilaktyka hamująca polega na hamowaniu czynników już stwarzających zagrożenie bądź też tych, których niekorzystne oddziaływanie można choćby potencjalne antycypować.
Profilaktyka wg Górskiego
Profilaktykę dzieli ona na powstrzymującą i eliminującą. Profilaktyka określana jako powstrzymująca obejmuje te działania profilaktyczne, które polegają na:
- usuwaniu warunków sprzyjających zachowaniom destrukcyjnym,
- wywoływanie odstąpienia jednostki od zamiaru zachowań niepożądanych,
- uniemożliwieniu jednostce wykonania niepożądanych czynności,
 Profilaktykę eliminująca dzieli na:
- eliminująco objawową obejmuje całokształt działań wychowawczych o charakterze interwencyjnym wobec jednostek zdradzających początkowe objawy wykolejenia społecznego.
- eliminująco uprzedzającą celem jej jest usuwanie wszelkich czynników, jakie mogłyby stać się przyczynami wykolejenia społecznego jednostki
Działanie profilaktyczne może być bezpośrednio ukierunkowane na dziecko lub tez pośrednio przez poczynania wobec jego rodziny. Bezpośrednia profilaktyka w stosunku do dziecka polega na dostarczaniu bodźców, podniet rozwojowych, stymulowaniu rozwoju lub też na podejmowaniu działań uprzedzających wystąpienie skutków negatywnych stanów.
Reasumując, działania profilaktyczne odnieść można przynajmniej do trzech poziomów rozwoju danego zjawiska. Są to:
- poziom uprzedzający, zbliżony do pomocy wspierającej pomyślny rozwój , zachodzący wówczas, gdy nie występują jeszcze nawet zwiastuny zagrożenia;
- poziom hamowania najdrobniejszych symptomów zagrożenia, kierowany do osób i środowisk zagrożonych, grup tzw. Wysokiego ryzyka społecznego;
- poziom interwencji, działań naprawczych i uzupełniających, którego celem jest niedopuszczanie do pogłębienia się sytuacji trudnych
Pojęcie pomocy
Pomoc wspierająca pomyślny rozwój obejmuje poczynania służące [...] całej populacji danego terenu" skierowuje się zarówno na wzmaganie samorzutnego procesu wzrostu, jak i na wspomaganie procesu wrastania w różne role społeczne i wprowadzania w kulturę.
Pomoc przejawia się w różnych dziedzinach i formach, ma na celu wzmacnianie sit w chwilach trudnych, usuwanie przeszkód zbyt wielkich do pokonania przez jednostkę czy [...] grupę."
Pomoc [...] dopomaga rozwojowi jednostek i wzrostowi wszystkiego, co uznane zostało za dobro. Jedną z najważniejszych dziedzin pomocy jest zapobieganie skrzywieniom rozwoju i wytwarzanie warunków,
które ułatwiają rozwój"
Pisząc o pomocy w kontekście wzajemnych relacji między wychowawcą a wychowankiem, warto zwrócić uwagę na to, że rola wychowawcy polegać ma na towarzyszeniu, wspieraniu, czuwaniu, uczestniczeniu i dopomaganiu podopiecznemu. On sam korzystając z pomocy jest w pełni świadomy, aktywny i odpowiedzialny za siebie. Inaczej przedstawia się sytuacja w postępowaniu określanym jako ratownictwo czy opieka. Właśnie element odpowiedzialności w relacjach wychowawca - wychowanek różnicuje wymienione typy działań. Zarówno w opiece, jak i w ratownictwie opiekun/ratownik bierze odpowiedzialność za osobę, którą się zajmuje. Jednakże ratownictwo dotyczy pomocy doraźnej, często jednorazowej, świadczonej pospiesznie w chwilach klęski, żywiołu, nagłego nieszczęścia. Ratownik jest najczęściej specjalistą, który zarządza" określonymi działaniami.;Ratowany" zdaje się na jego polecenia, czasem nawet nie jest świadomy zdarzeń i nie umie lub nie może współdziałać z ratownikiem.
Ratownictwo staje się często etapem wstępnym, początkowym, wprowadza;jącym do zorganizowanych działań opiekuńczych.
Pomoc jest powszechna, nie obwarowuje się żądaniem zaświadczeń i przydziałów, troską jej jest zazwyczaj przyciąganie, werbalne zwolenników, propagowanie urządzeń. Ratownictwo wymaga rozpoznania warunków natychmiastowego działania; stwierdza istnienie potrzeby i możliwości ratunku, który niesie zagrożonemu niebezpieczeństwem, bez względu na jego uprawnienia i przynależność do grupy społecznej Z kolei opieka poszukuje dokładnej diagnozy, odnajduje przyczyny zła w celu zorganizowania przeciwdziałania, używa jako jednej ze swych charakterystycznych metod wywiadu opiekuńczego, stwarza instytucje zamknięte
Opieka okresowo lub trwale dostarcza brakujących środków oraz kieruje ich użyciem i wykorzystaniem. W opiece, podobnie jak w ratownictwie, bierzemy odpowiedzialność za podopiecznego, ale niesie to za sobą ogromne niebezpieczeństwo: trwając dłużej, może być szkodliwa ograniczając samodzielność i usypiając siły" Dlatego też dobrze zaplanowana i zorganizowana opieka dąży do tego, by stać się niepotrzebna, by usamodzielnić swych klientów" - w przeciwnym razie ubezwłasnowolnia. Usamodzielnienie nie jest niestety możliwe, gdy opieka musi mieć charakter trwały ze względu na kalectwo czy nieuleczalną chorobę podopiecznego.
Ratownictwo jest postępowaniem drastycznym, niekiedy zmuszającym do zerwania więzów, np. między dzieckiem a rodziną pochodzenia. Jest to jego strona negatywna. Stąd też w propozycjach metodycznych pracy socjalnej z rodziną zaleca się, aby tak długo, jak tylko to jest możliwe, orientować działanie na wyrównywanie braków organizmu i środowiska życia dziecka, które mogą realizować wyspecjalizowani pracownicy pracujący z dzieckiem i jego rodziną. Dlatego też słuszna wydaje się teza, że jednym z głównych sposobów realizowania opieki może być kompensacja społeczna.

Pojęcie kompensacji używane jest w trzech dyscyplinach: w biologii, psychologii i fizyce.
W biologii odnosi się do przyjęcia funkcji utraconego albo chorego narządu przez inny narzad. Polega na odtworzeniu czynności całego narządu ruchu, zmysłu lub poszczególnych jego części za pomocą środków zastępczych organizmu ludzkiego. Mechanizm kompensacji polega na tworzeniu się w mózgu nowych połączeń dających możliwość bardziej efektywnego wykorzystania struktur, które nie są uszkodzone
W psychologii jest reakcja na stres pozwalającą na równoważenie uczucia własnej niższości w pewniej dziedzinie przez dążenie do znaczenia swej wartości w innej. Polega tez na rozwijaniu mocnych stron osobowości.
W fizyce oznacza równoważenie określonego działania innym.
kompensacja społeczna oznacza celowe wyrównywanie braków, uzupełnianie lub zastępowanie niepomyślnych składników sytuacji osobistej czy grupowej, stwarzanie warunków życia uznawanych za normalne" Podstawą kompensacji jako celowego i uświadomio;nego przez wychowawcę procesu jest. mówiąc najprościej, właściwe rozpoznanie czynników hamujących rozwój a następnie usuwanie zaistniałych przeszkód koniecznie przy udziale podopiecznego. W tej koncepcji kompensacji społecznej szczególny nacisk jest położony na wprowadzanie wartości środowiska obiektywnego w środowisko subiektywne, wzmacnianie słabych z pomocą silnych, nawiązywanie nowych więzi społecznych przy braku lub zerwaniu istniejących dotychczas
Czynnikiem prowokującym potrzebę kompensacji często jest odczucie niezadowolenia. Może ono dotyczyć np. pracy zawodowej, sposobów spędzania wolnego czasu czy charakteru kontaktu z otoczeniem. Przerost cech wyrównujących, czyli nadkompensacja jest działaniem niepożądanym a nawet szkodliwym. Istotą kompensacji jest przeciwważenie czynników hamujących normalny rozwój.
Nadmiary działań kompensacyjnych
Nadmierne stosowanie działań kompensacyjnych, wyrównuje braki somatyczne i środowiskowe, a niedostatecznie intensywnym organizowaniu działań profilaktycznych, uprzedzających wystąpienie zjawisk negatywnych w rozwoju dziecka lub chociażby hamujący je.
Wyrównywanie braków wynikających z nieprawidłowego funkcjonowania środowiska życia (kompensacja społeczna) może jednocześnie spełniać funkcję działania profilaktycznego. Występują trzy poziomy profilaktyki:
Jeden obejmuje wszystkie sytuacje, kiedy nie istnieje jeszcze zagrożenie rozwoju jednostki czy grupy. Nasycając środowisko życia bodźcami wartościowymi wychowawczo, nie dopuszczamy do pojawienia się zagrożeń rozwoju, uodparniamy na wpływy niekorzystne, wskazując właściwe wybory i cenne wartości.
Inne poziomy działań profilaktycznych dotyczą albo realnych zwiastunów zagrożenia, albo też występowania sytuacji wymagających interwencji i działań naprawczych. Nie dopuszczając do negatywnych następstw zaniedbań czy niekorzystnych sytuacji losowych, zapobiegamy pojawianiu się nowych problemów i pogłębianiu się już istniejących. W takim znaczeniu każde działanie kompensujące określone braki można traktować jako pomoc w rozwoju.
Rodzina zastępcza, jako często podawany przykład kompensacji braku rodziny własnej, jest jednocześnie zabiegiem profilaktycznym uprzedzającym pojawianie się skutków choroby sierocej powstałej w efekcie przebywania w placówce opiekuńczo-wychowawczej.
Pojęcia wymienione w tytule niniejszego podrozdziału, wskazujące na rodzaj relacji między jej podmiotami, pozostają ze sobą w związkach wzajemności. Ratownictwo zwykle daje początek zorganizowanym działaniom opiekuńczym w których znaczące miejsce zajmuje uzupełnianie i wyrównywanie braków środowiska. Opieka realizowana w sposób odpowiedzialny nie ubezwłasnowolnia podopiecznego, a działania kompensacyjne z czasem powinny ustępować pomocy, wsparciu i towarzyszeniu w rozwoju. W takim znaczeniu, jak wykazano wcześniej, każdemu z wymienionych działań towarzyszy profilaktyka, nadając mu wymiar profilaktyczny.
Pedagogika społeczna jest częścią pedagogiki ogólnej. Zajmuje się tą częścią teorii wychowania, która skupiona jest wokół środków wychowawczych oddziałujących na wychowanka, które warunkują jego rozwój i decydują o rezultatach działalności wychowawczej. Pedagogika społeczna analizuje rodzaje potrzeb wychowawczych, które pojawiają się na różnych etapach życia wychowanka. W szczególny sposób pedagogika społeczna zajmuje się środowiskiem wychowawczym i całą społeczną sytuacją wychowanka.
Według H. Radlińskiej pedagogika społeczna jest nauka praktyczną. Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i społecznych nauk o człowieku, a także zagadnień związanych z etyka, kulturą. Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je do różnych faz życia. Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości, które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na zmienianie środowiska przez człowieka w imię światłych myśli.
Natomiast według Aleksandra Kamińskiego, kolejnego znanego i zasłużonego naukowca dla pedagogiki społecznej, owa pedagogika jest:
nauką praktyczną;
nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki jak i społeczeństwa;
nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego, z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływa dydaktyczno wychowawczych;
nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi, społecznymi
Zadania pedagogiki społecznej.
Pedagogika społeczna ma za zadanie: zbierać wiedzę o całej rzeczywistości wychowawczej; analizować przebieg procesów wychowawczych; obserwować zjawiska wychowawcze i opisywać je; wysuwać wnioski płynące z obserwacji; wykrywać i wyjaśniać związki i zależności jakie zachodzą między zjawiskami wychowawczymi; oceniać pozytywny i negatywny wpływ wszystkich elementów składowych procesu wychowania na rozwój osobowości wychowanka; opracowanie celów, zasad, metod i form pracy pedagogiki społecznej. Przedmiot badań dla pedagogiki społecznej stanowi człowiek wraz z całym jego otoczeniem, wraz ze społecznymi uwarunkowaniami, ale także proces wychowania, zmiany jakie dokonują się w wychowanku pod wpływem wychowania, proces rozwoju i kształtowania się jego osobowości.
Idee pedagogiki społecznej;
-idee edukacji społecznej-wychowanie; jedno z elementów życia społeczno-kulturowego
-podmiotowość - traktować jednostkę jako podmiot
- sprawiedliwości społecznej wszyscy mają równy dostęp do warunków rozwojowych
- pomocniczości społeczeństwo ma obowiązek pomagania

---