Organizacje pozarządowe
Zgłoszenie chęci zapisania się do stowarzyszenia wynika zwykle z postawy świadomego zaangażowania. Oznacza to, że osoba ubiegająca się o członkostwo danej organizacji identyfikuje się z jej celami, a deklarując chęć współpracy zamierza realizować w niej swoje autentycznie odczuwalne potrzeby, zamierzenia lub interesy.
Świadome uczestnictwo dodatkowo zakłada również tzw. wyrobienie społeczne, czyli uzmysłowienie sobie roli organizacji samorządowych w kształtowaniu demokratycznej infrastruktury życia publicznego.
Uczestnictwo takie wyrabia ponadto:
- umiejętności zbiorowego działania;
- podporządkowanie i wykorzystanie własnych aspiracji dla dobra organizacji;
- strzeżenie tożsamości ustrojowej i zadaniowej organizacji.
Oznacza to, więc zestrojenie własnych dążeń z dążeniami ludzi podobnie odczuwających, poddanie się dyscyplinie wewnątrzorganizacyjnej, przejęcie roli adekwatnej do swoich kompetencji i predyspozycji osobowościowych, utrzymanie swoich czynności w granicach zakreślonych statutem organizacji oraz uznanie nadrzędności dobra wspólnego nad własnym.
Bowiem warunkiem osiągania celów zbiorowych jest taka organizacja, w której wszyscy jej członkowie przyczyniają się na miarę swoich sił i możliwości do powodzenia całego przedsięwzięcia.
Stopień rozwoju stowarzyszeń uzależniony jest nie tylko od dojrzałości obywatelskiej i rytmu zmian cywilizacyjnych, ale także od sprawowanej władzy politycznej. Można przyjąć, że stopień nasycenia życia publicznego działalnością stowarzyszeniowa jest miernikiem demokratyzacji państwa i urzeczywistnienia idei społeczeństwa obywatelskiego, nastawionego na dobro wspólne, osiągane wspólnym wysiłkiem obywateli według ich rzeczywistych aspiracji. Stowarzyszenia pełnią, zatem funkcje uspołeczniania państwa przez przejmowanie coraz większych ilości spraw w swoje ręce, poszerzanie pola samopomocy i zakresu samorealizacji.
Postawa tolerancyjna w stosunku do stowarzyszeń nie pociąga za sobą obowiązku identyfikowania się ani z wartościami, ani z programami, ani z głoszącymi je grupami. Nie obciąża tez odpowiedzialnością za wybory innych i nie zmusza do przemilczania swego wobec nich stosunku. W kontekście wolności stowarzyszenia się tolerancja oznacza uznanie równego prawa do ubiegania się o możliwość zorganizowanego artykułowania swoich racji, rozwiązywania zbiorowym wysiłkiem i w zinstytucjonalizowanej formie problemów nurtujących dane środowisko, realizowania w tych warunkach interesów społecznych lub grupowych. Zatem odmowa prawa do stowarzyszenia się nie tylko utrudnia zaspokojenie potrzeby samorealizacji i afiliacji, ale może równie skutecznie blokować proces zmiany społecznej.
Samorządność nie oznacza jednak niczym nie skrępowanej wolności wyboru celów organizacji i podejmowanych decyzji. Jej granice ustala z jednej strony statut, z drugiej zaś prawo o stowarzyszeniach, które określa warunki rejestracji i zasady nadzoru nad jej działalnością. Stowarzyszenia Są, więc formą sterowanej przez państwo aktywności społecznej.
Stowarzyszenia pełnią tzw. funkcję normalizującą w tym sensie, że stanowią płaszczyznę harmonizowania działalności ochotniczej z wymaganiami prawa oraz poszerzają bazę zaspokajania potrzeb społecznych.
Współczesny człowiek żyje w społeczeństwie politycznym, ale wchodzi doń i może wpływać na jego kształt przez uczestnictwo w określonych grupach społecznych.
Wychowując się w rodzinie i wspólnocie lokalnej (zrzeszenia pierwotne) zdobywa formację życiową - uczy się zasad współżycia, wrasta w system wierzeń, tradycję, kształtuje swój światopogląd, aspiracje, zdobywa podstawowy zasób wiedzy o świecie. Proces dalszego uspołeczniania przebiega w grupach rówieśniczych, w szkole, w organizacjach młodzieżowych, kołach zainteresowań i wreszcie, po uzyskaniu pełnoletności, w zrzeszeniach samorządowych (stowarzyszenia, partie, samorządy terenowe). O ile zrzeszenia pierwotne są ogniwem ukształtowania poczucia etycznego i zmysłu moralnego, o tyle zrzeszenia wtórne są koniecznym warunkiem wykrystalizowania się poczucia prawnego i nabycia umiejętności funkcjonowania w kolektywie, pełnienia ról społecznych i odpowiedzialnego współżycia. Tę wychowawczą funkcję stowarzyszeń syntetyzuje diaforyczna reguła wychowania do zbiorowości przez zbiorowość.
Tymczasem badania wykazują w naszym społeczeństwie (zwłaszcza w dużych miastach), tendencje dezintegracyjne. Wyrażają się one zanikiem więzi rodzinnych, sąsiedzkich i koleżeńskich oraz zamknięciem kontaktów w obrębie rodziny i kręgu najbliższych przyjaciół. Anonimowość skupisk ludzkich, zdawkowa komunikacja i samotny styl życia wyciska piętno na psychice człowieka. Osamotnienie w tłumie wzmaga poczucie wyobcowania, dysonansu, zagrożenia, bezradności, a w ten sposób katalizuje narastanie zjawisk patologicznych - egotyzm, znieczulice społeczną, agresję, zachowania dewiacyjne, zakotwiczone w reakcjach frustracyjnych i ucieczkowych.
Stowarzyszenie - dobrowolne, samorządne, trwałe zrzeszenia ludzi, którzy zamierzają realizować wspólnym wysiłkiem cele o charakterze niezarobkowym.
Fundacja - polega na przeznaczaniu przez fundatorów, którymi mogą być osoby fizyczne bądź prawne, majątku wydzielonego aktem notarialnym na finansowe wspieranie celu wskazanego przez jego właścicieli. Osoby pracujące w fundacji pełnia zarząd nad powierzonym majątkiem, strzegą zgodnego z wolą fundatora wykorzystania środków materialnych, zabiegają o pomnożenie zasobów i w ten sposób uczestniczą w niezależnym od państwa promowaniu oraz zaspokajaniu potrzeb społecznych.
Stowarzyszenia i fundacje mogą wchodzić ze sobą w kooperacje i tworzyć wielopoziomowe związki terytorialne i branżowe. Federacje takie umacniają pozycje organizacji samorządowych w kontaktach z organami państwowymi i przyczyniają się do lepszego wykonywania przyjętych na siebie funkcji.
Hospicjum.
Śmierć nie jest przypadkiem, lecz koniecznością wpisaną od urodzenia w przyszłość każdego człowieka. Medycyna nastawiona jest na wyleczenie chorego i zaniedbała funkcje opieki nad umierającymi. Z pomocą konającym w bólu i osamotnieniu przyszła opieka hospicyjna.
Idea opieki nad umierającymi powstała już we wszystkich społecznościach starożytnych. Jednak dopiero chrześcijaństwo przyczyniło się do jej rozwoju i nadało jej charakter instytucjonalny.
W czasach nowożytnych działalność hospicyjna została zapoczątkowana przez irlandzkie Siostry Miłosierdzia, które w 1879 r. założyły i prowadziły w Dublinie Hospicjum Naszej Pani.
W 1967 w Londynie Cicely Saunders założyła Hospicjum św. Józefa. Opracowano tam koncepcję opieki hospicyjnej uznana za modelową formę. Obecnie instytucja ta uznawana jest za wzorcową. Pełni rolę światowego centrum szkoleniowego. Zajmuje się kształceniem nowych kadr medycznych dla innych ośrodków tego typu na całym świecie.
W Polsce pierwszy ośrodek hospicyjny powstał w Krakowie w 1981 roku. Obecnie funkcjonuje ponad 50. Jednak najpopularniejsza forma opieki hospicyjnej jest opieka w domu chorego.
Opieka hospicyjna opiera się na 7 przyjętych zasadach:
1. Leczenie ukierunkowane jest na objawy choroby (ból, wymioty, osłabienie, zaparcia, duszności, depresja itp.); Ważna jest tu także nie tylko opieka uśmierzająca ból fizyczny, ale także opieka psychiczna i duchowa;
2. Pacjent hospicyjny traktowany jest jak osoba, a nie jak jednostka chorobowa, „rzecz”, która należy uratować, wyleczyć; Ma prawo do decydowania o sobie;
3. Integralna częścią opieki nad umierającym jest opieka nad jego rodzina, zarówno w czasie jego choroby jak i po śmierci;
4. Polega na włączeniu rodziny do opieki nad chorym;
5. Opieka nad chorym prowadzona jest przez zespół pracowników hospicyjnych nawzajem siebie wspierających (lekarz, pielęgniarka, ksiądz i wolontariusze;
6. Opieka hospicyjna ma charakter ciągły, zapewniony przez stały kontakt personelu opiekującego się pacjentem, niezależnie do tego, czy przebywa on w domu, w hosp[icjum czy w szpitalu; Hospicjum nie jest, bowiem dochodzeniem do chorego, ale towarzyszeniem mu;
7. Personel opiekujący się chorym powinien być dostępny w każdej chwili, bez względu na porę dnia i nocy, zarówno dla pacjenta, jak i jego rodziny.
Główne typy opieki hospicyjnej:
1. Hospicja stacjonarne - przeznaczone dla chorych zupełnie samotnych, bezdomnych lub wymagających specjalistycznej opieki lekarskiej;
2. Zespoły domowej opieki hospicyjnej, założone z lekarzy, pielęgniarek, wolontariuszy i księży, prowadzące opiekę nad chorymi w ich domach;
Formy opieki pośredniej:
1. Ośrodki opieki paliatywnej - przez opiekę paliatywną rozumie się taki typ zabiegów, które maja na celu eliminowanie lub łagodzenie objawów choroby bez dążenia do jej wyleczenia przez usuniecie przyczyn; Odbywa się ona w szpitalach, ambulatoriach (przychodnie przeciwbólowe) oraz gabinetach prywatnych i mogą być także połączone z opieką duchowa i psychologiczną;
2. Ośrodki konsultacyjne - SA to wyspecjalizowane poradnie, które udzielają informacji chorym i ich rodzinom na temat różnorakich form pomocy; Często tez pośredniczą w nawiązywaniu kontaktu z hospicjami i ośrodkami opieki paliatywnej;
Praca z osobami umierającymi jest bardzo trudna. Wymaga nie tylko bezinteresownego poświecenia własnych sił dla dobra drugiego człowieka, ale przede wszystkim determinacji, wrażliwości, wytrzymałości, cierpliwości, umiejętności łączenia współczucia ze sprawnością działania, wyrozumiałości i dyscypliny emocjonalnej.
Osoby pracujące w hospicjum (wg badań) motywują swoje działanie potrzebą uzupełnienia wartości własnego życia bezinteresowną pracą dla innych, doświadczeniem zawodowym, doświadczeniem związanym z opieka kogoś bliskiego, poczuciem winy,czy tez przeżyciem religijnym. Działacze hospicyjni przełamują tabu śmierci, przywracają jej wymiar społeczny, wychowują własnym przykładem do pełnego uczestnictwa w najtrudniejszych przeżyciach drugiego człowieka.
Hospicja są także również ważnymi grupami nacisku. Poprzez swoją działalność uświadamiają problemy ludzi chorych terminalnie, potrzebę rozwijania medycyny terminalnej, opieki paliatywnej, nauczania tych przedmiotów w akademiach medycznych i szkołach pielęgniarskich.
Hospicjum nie walczy o prawny zakaz eutanazji, daje alternatywę godnej śmierci i dar życzliwej obecności w tej najtrudniejszej przeprawie na „drugi brzeg”.
Bezdomność.
Bezdomność można rozpatrywać jako:
1. Element sytuacji życiowej konkretnej osoby;
2. Zjawisko społeczne;
3. Przejaw patologii;
4. Trudny problem społeczny;
Bezdomność, zatem powinno być odnoszone do współczesnych wzorów obyczajowych określających sposoby zaspokajania potrzeb mieszkaniowych, cech jakościowych, które decydują o uznaniu za mieszkanie miejsca w tym celu użytkowanego, a także przyjętych standardów, ocen i przeżyć indywidualnych, które dają poczucie posiadania mieszkania -domu.
Można, więc określić bezdomność jako względnie trwałą sytuację człowieka pozbawionego dachu nad głową albo nieposiadającego własnego mieszkania.
Stan ten może być efektem:
• dobrowolnie wybranego stylu życia (np. włóczęgostwo);
• desperackich decyzji (np. uchodźstwo);
• własnych bądź cudzych zachowań dewiacyjnych (np. wykwaterowanie osób naruszających przepisy prawa lokalowego);
• zdarzeń losowych (np. trzęsienie ziemi, sieroctwo);
• wadliwej polityki społecznej (np. deficyt mieszkaniowy, ubóstwo);
Na podstawie genetycznego podłoża wyróżniamy:
1. bezdomność z wyboru;
2. bezdomność z konieczności;
Na podstawie sytuacji faktycznej i stosunku do niej wyróżniamy:
1. bezdomność sensu stricte (jawna, rzeczywista) - brak własnego mieszkania oraz jakiegokolwiek innego schronienia przeznaczonego i przystosowanego do zamieszkania;
2. bezdomnośc sensu largo (utajona, społeczna) - opiera się na ocenie posiadanego lokum jako nie spełniającego kryteriów mieszkania ze względu na jaskrawe odstępstwo od minimalnych standardów mieszkaniowych albo ze względu na kulturowo usprawiedliwione aspiracje;
W Polsce w kategorii bezdomnych wyłania się nowa grupa młodych robotników, którzy na skutek narastającego bezrobocia i likwidacji hoteli robotniczych popadają w krańcowe formy bezdomności społecznej. Nowym dla Polski są także bezdomni cudzoziemcy, którzy zasiedlają wysypiska śmieci i w nachalnym żebractwie szukają sposobu na życie.
Przyczyny bezdomności jako zjawiska społecznego wiązane są także:
• ze zmianami demograficznymi,
• z ruchliwością społeczną,
• z recesja gospodarczą i sprzężonym z nią bezrobociem oraz ubożeniem społeczeństwa,
• z niedowładem polityki mieszkaniowej,
• kurczeniem się komunalnych zasobów mieszkaniowych,
• brakiem lokali zastępczych,
• wzrostem cen mieszkań czynszowych,
• z redukcją nakładów państwa na pomoc społeczną,
• z dysfunkcjonalnością instytucji opiekuńczo-resocjalizujących i karnych
Przyczyny bezdomności jako cechy położenia społecznego związane są:
• z patologiami (alkoholizm, przestępczość, prostytucja, narkomania, rozpad więzi rodzinnych, włóczęgostwo, żebractwo)
• z zaburzeniami psychicznymi
• z konfliktami na tle obyczajowym i odtrąceniem niesamodzielnych członków rodziny (samotne matki, porzucone dzieci, chorzy na AIDS, zniedołężniali starcy);
Działania normalizujące zjawisko bezdomności, jeżeli chodzi o bezdomnych z wyboru - polegają na tworzeniu sieci placówek czasowego zakwaterowania, połączonego z poradnictwem i pomocą doraźną. Bezdomność z konieczności - bez względu na postać i źródła jest zjawiskiem patologii społecznej. Przeciwdziałanie jej wymaga decyzji politycznych i rozwiązań makrosystemowych, kompensujących braki polityki mieszkaniowej i niedostatki zaplecza opieki społecznej.
Współczesne formy bezpośredniej pomocy dla bezdomnych oparte są na systemie różnych pod względem przeznaczenia, organizacji wewnętrznej, zasad finansowania, statusu prawnego instytucji:
1. zakłady dysponujące kwaterami zastępczymi dla grup bezproblemowych;
2. zakłady długoterminowego pobytu dla wyselekcjonowanych kategorii bezdomnych z programami pomocy dostosowanej do ich specjalnej sytuacji;
3. zakłady poprzestające na zapewnieniu noclegu z pomocą ograniczona do podstawowych potrzeb biologicznych.
Bezrobocie.
Bezrobocie w Polsce jest zjawiskiem względnie nowym. Pojawiło się w 1990 roku wraz z rozpoczęciem procesów transformacji ustrojowej. W Polsce stosowaną miarą bezrobocia jest tzw stopa bezrobocia, czyli procentowy udział liczby bezrobotnych w liczbie ludności pracującej poza rolnictwem.
Charakterystyczną cechą polskiego bezrobocia jest jego długotrwałość, co łączy się z utratą prawa do zasiłku. Ponadto wśród bezrobotnych dominują kobiety, co powoduje powiększenie obszaru niedostatku rodzin zwłaszcza tych niepełnych 9nazywane jest to w literaturze feminizacją procesu ubożenia).
Polskie bezrobocie charakteryzuje także jego przestrzenne zróżnicowanie. Najniższe bezrobocie jest na terenach lezących wokół wielkich miast, najwyższe zaś - na terenach, na których istniały nieliczne zakłady przemysłowe i upadły.

Należy pamiętać, że negatywne skutki pozostawania bez pracy odczuwają nie tylko osoby bezrobotne, ale także członkowie ich rodzin, a rodziny z bezrobotnymi są na ogół większe niż z pracującymi.

Przyczyny polskiego bezrobocia:
1. Rozpad RWPG;
2. Zbyt szybkie przejście na rozliczenia dolarowe w handlu z krajami sąsiadującymi (oni z powodu braku dolarów ograniczyli wymianę towarową, co spowodowało spadek produkcji wielu branż przemysłowych);
3. Załamanie handlu z ZSRR - największym odbiorcą wszelkiej produkcji;
4. Upadek muru berlińskiego spowodował pośrednio upadek przemysłu militarnego:
5. Libelaryzacja handlu zagranicznego w połączeniu z niską konkurencyjnością cenową i jakościową postawiła nasze produkty na straconej pozycji;
6. Przestarzały majątek produkcyjny i nienowoczesna struktura kwalifikacji pracowniczych oraz zadłużenie;
7. Spadek krajowej produkcji i ograniczenie popytu wewnętrznego.
Społeczne skutki bezrobocia (ogólnoekonomiczne i ogólnospołeczne);
1. Pogorszenie stanu zdrowia fizycznego i psychicznego w społeczeństwie;
2. Wzrost przestępczości wśród bezrobotnych;
3. Bezrobocie sprzyja wzrostowi liczby rozwodów;
4. Młodzi bezrobotni są grupa najbardziej zagrożoną skutkami dezaktywacji zawodowej (trwałe i groźne społecznie zmiany w psychice);
5. Przestępczość przybiera dla młodych ludzi postać zaklętego kręgu, z którego wyjście jest bardzo trudne.
Wpływ bezrobocia na funkcje rodziny:
1. Funkcje ekonomiczno-konsumpcyjne - ludzie nie mogą się prawidłowo odżywiać, posiadać mieszkania, ponosić kosztów jego utrzymania i wyposażenia, organizować wypoczynku ani korzystać z dóbr kultury;
2. Funkcje opiekuńczo -wychowawcze - np. bezrobocie matki najczęściej powoduje zabranie dziecka z przedszkola ze względu na opłaty, a przedszkole to także instytucja wychowawcza a nie tylko opiekuńcza.
3. Funkcje emocjonalno -ekspresyjne - badania wykazują, że w pierwszej fazie bezrobocia następuje zacienienie więzi rodzinnych. Ale wraz z wydłużaniem się tego bezrobocia narastają konflikty w rodzinie związane z niedostatkiem i obwinianiem o to bezrobotnego. Bezrobotny traci swoja pozycje w małżeństwie i rodzinie, obniża się jego autorytet w oczach współmałżonka i dzieci. Następuje zachowanie lub nawet utrata poczucia bezpieczeństwa osób zależnych materialnie od bezrobotnego;
4. Funkcja socjalizacyjna - bieda, konflikty i napięcia w rodzinie bezrobotnego nie stwarzają właściwego klimatu do wszechstronnego rozwoju dzieci. Dochodzi czasami do wytworzenia tzw stygmatu niższości.
5. Funkcja Prokreacyjna - młodzi ludzie rezygnują z zawierania małżeństw i przesuwaja w czasie decyzje urodzenia dziecka. EDUKACJA RÓWNOLEGŁA: POJĘCIE, CECHY, BADACZE znaczenie szerokie: całokształt wpływów i oddziaływań zarówno zamierzonych jak i niezamierzonych, intencjonalnych i nieintencjonalnych, świadomie ale i okazjonalnie, przypadkowo na dzieci , młodzież i dorosłych. znaczenie wąskie: element, ogniwo ed. równoległej w ujęciu szerokim. Kształcenie, wychowanie, opieka w instytucjach wychowania pozaszkolnego, kulturalno-oświatowych, opiekuńczo-wychowawczych. Dotyczy tylko pewnej grupy dzieci i młodzieży. Te wpływy kończą się w pewnym okresie życia, gdy opuszczają instytucje. CECHY: - obejmuje dzieci, młodzież i ludzi dorosłych - ma charakter intencjonalny- zamierzony, planowy, ale może mieć charakter okazjonalny, nieintencjonalny - realizatorami ed. równoległej zamierzonej są jednostkowe, grupowe siły społ. w środowisku - realizatorami ed. równoległej niezamierzonej może być środowisko społeczne, kulturowe, przyrodnicze - otwartość na wpływy innych mikro i makro środowisk - zróżnicowanie oddziaływań środowiskowych - w porównaniu z edukacją szkolna jest mniej sformalizowana, w większym stopniu nastawiona na zaspokajanie potrzeb indywidualnych dzieci , młodzieży, dorosłych; bardziej atrakcyjna w swej treści i formach, a także dobrowolna - podmiotowość ed. równoległej wyraża się w postrzeganiu zasad: oddolnych inicjatyw środowiskowych, autonomii i zaufania; wolności i wyboru w podejmowaniu decyzji, tolerancji, partnerstwa i dialogu - efekty, skutki oddziaływań ed. rów. dotyczą zmian jakie stwarzają oddziaływania środowiskowe, a które dotyczą sfer życia człowieka i jego osobowości. - oddziaływania mogą prowadzić do wartościowych wychowawczo, rozwojowo zamian w życiu człowieka, ale i do niepożądanych, patologicznych. ED. RÓWNOLEGŁA: GŁÓWNE KIERUNKI DZIAŁANIA, OGNIWA EDUKACJI, NOWE WYZWANIA KIERUNKI DZIAŁANIA; NOWE WYZWANIA: - edu. równoległa musi przestrzegać zasady indywidualności. niezależności, autonomii człowieka - musi szanować prawo człowieka do własnego bytu, do samo kształtowania się - ma być edukacją trzech żyjących pokoleń: dzieci i młodzieży, ludzi czynnie pracujących zawodowo, ludzi emerytowanych - pluralizm edu. równoległej (edu. środowiskowa prowadzona przez niepaństwowe stowarzyszenia, fundacje) - musi być powiązana z gospodarką rynkową - szukać sił społecznych - powinna wypełniać braki edukacji szkolnej - zająć się wybitnie zdolnymi, niepełnosprawnymi - edu. równoległa trzeciego pokolenia - ludzi samotnych, starszych, ale i bardzo sprawnych, chętnych do współdziałania. OGNIWA EDUKACJI: - ośrodki wychowania naturalnego (rodzina) - placówki opiekuńczo -wychowawcze dla dzieci i młodzieży np. domy dziecka - placówki wspomagające rozwój dzieci i młodzieży np. świetlice, czytelnie, - instytucje bezpośredniego upowszechniania kultury i sztuki np. kino, teatr - instytucje i środki masowego komunikowania np. radio, telewizja - instytucje społ.- wych. np. kościół - ośrodki organizujące działalność wychowania np. służba zdrowia ROZWÓJ WYCHOWANIA POZASZKOLNEGO W POLSCE POCZĄTKI- Komisja Edukacji Narodowej, rozwój różnych form ed. pozaszkolnej: świetlice, tereny gier i zabaw 1920-35 r. - dynamiczny rozwój różnych form eduk.: świetlice, ogrody jordanowskie, ogniska przyjaciół dzieci, domy kultury, biblioteki, czytelnie dla dzieci najbiedniejszych, ZHP, chóry, koła religijne. Instytucje te funkcjonowały dzięki dobrowolnym składkom członków różnych organizacji społ., polit., dzięki związkom zawodowym, stowarzyszeniom religijnym, samorządom. Po II wojnie - z inicjatywy osób prywatnych, kościołów, zw. wyznaniowych powstały placówki opieki pozaszkolnej, aby ratować sieroty, rodziny rozbite, ubogie - co było konsekwencją wojny. 1947 - 80 - centralizacja instytucji wych. pozaszkolnego, finansowane przez państwo. Następuje uspołecznienie edukacji, potem upaństwowienie jej (pozostały tylko domy dziecka, pogotowie opiekuńcze). Instytucje zostają podporządkowane ideologii socjalistycznej - ostra krytyka dorobku przedwojennego wych. pozaszkolnego w Polsce , wzorowanie się na systemie zajęć pozaszkolnych w Zw. Radzieckim- koordynowanie i zarządzanie centralne przez państwo. Od 1989r. - Następuje demokratyzacja i decentralizacja, upadek i likwidacja instytucji wychowania pozaszkolnego np. domów kultury, świetlic osiedlowych, klubów młodzieżowych, kina. Powstają nowe instytucje, które oferują swoje usługi, charakteryzuje je prywatyzacja, krótki czas trwania. Możliwość uczestnictwa mają ci, których rodzice mogą opłacić zajęcia. Uaktywniają się różne związki wyznaniowe, kościoły na rzecz społeczności lokalnych, które mają dowolność organizacyjną i merytoryczną treści. Akcentuje się podmiotowość procesu wychowania i traktuje wychowanka jako podmiot. POJĘCIE ŚRODOWISKA W ŚWIETLE TEORII EDUKACJI HUMANISTYCZNEJ TEORIA EKOLOGI HUMANISTYCZNEJ - BRONFENBRENNER Środowisko tworzy ogół warunków materialnych i niematerialnych oraz ich wzajemne powiązania. Teoria ta uwzględnia aktywna rolę człowieka w środowisku (budowaniu, przekształcaniu). 4 sfery tworzące środowisko w świetle tej teorii: - mikrosystem - mezosystem - egzosystem - makrosystem Mikrosystem - najbliższe środowisko człowieka: rodzina, grupa rówieśnicza, grupa przyjaciół, zawodowa, wyznaniowa) Mezosystem - wskazuje na relacje między elementami tworzącymi mikrosystem; może on wspomagać człowieka, zależy to od siły, współdziałań i od podmiotowego podejścia. Egzosystem - tworzą go różne sytuacje społeczne i struktury społ., których kumulacja tworzy trudne warunki życia człowieka, dzieci i młodzieży - tzw. pole zwiększonego ryzyka ( np. bezrobocie, które wywołuje łańcuch zjawisk dewiacyjnych, jednoznacznie patologicznych - alkoholizm, kradzieże. Dzieci silnie odczuwają konsekwencje bezrobocia, choć nie dotyczy ono ich bezpośrednio) Makrosystem - tworzy go ekonomia, gospodarka, polityka, kultura. Wpływy makrosystemu mogą wspomagać mikrosystem, ale zagrażać np. rodzinie. ŚRODOWISKO SPOŁECZNE - POJĘCIE, ISTOTA, CECHY WSPÓŁCZESNEGO ŚRODOWISKA wg.Znanieckiego - środowisko społeczne tworzą jednostki, grupy społ., z którymi człowiek styka się w ciągu życia stale przez czas dłuższy lub tylko chwilowo, publicznie lub prywatnie, w sposób pośredni lub bezpośredni. 1. Środowisko społ., dziecka tworzy szkoła, grupa rówieśnicza, sąsiedzka, instytucje wychowania pozaszkolnego itp., które oddziałują na dziecko w sposób zamierzony lub okazjonalny. 2. Środowisko społ., dziecka tworzą doświadczane przez dziecko interakcje, których źródłem są rodzina, grupa rówieśnicza. ŚRODOWISKO KULTUROWE - POJĘCIE, CECHY, ROLA W ROZWOJU I EDUKACJI DZIECKI I MŁODZIEŻY Środowisko kulturowe - tworzy ogół wartości, dóbr materialnych i duchowych udostępnionych i przekazywanych przez pokolenia starsze; ma charakter obiektywny.Środowisko kulturowe może stać się subiektywne wychowawczo wtedy, gdy bodźce z tego środowiska zostaną przyjęte przez człowieka i przeżyte w indywidualnym procesie recepcji przez człowieka. Zależy to od dostępności treści kulturowych, od głębi indywidualnego procesu recepcji treści kultury. WSPÓŁCZESNE ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE W świetle pedagogiki humanistycznej ( prof. A. Przecławska, prof. Kawula, prof. A. Kargulowa) - Środowisko wychowawcze tworzy: 1. Kultura stosunków między ludźmi, kontakty, porozumiewanie się, umiejętność porozumiewania się 2. Świat symboli kulturowych, wartości materialne i duchowe, które są podstawą porozumiewania się między ludźmi. Przemiany współczesnego środowiska wychowawczego; cechy: 1. Świat współczesny jest coraz mniejszy w subiektywnym odczuciu człowieka, w dobie elektronicznych mediów, rozwoju środków komunikacji, na skutek więzi współdziałania między narodami w zakresie powiązań gospodarczych. 2. W tej sytuacji środowiskiem wychowania jest nie tylko to co dzieje się w bliski środowisku dziecka, ale i to co dociera do niego za pomocą multimediów. 3. Świat współczesny jest coraz bardziej zróżnicowany. To zróżnicowanie dotyczy: ekonomii, polityki, kultury, religii. Na skutek tego zróżnicowania w obrębie środowiska wychowawczego dominuje również zróżnicowanie; charakteryzuje je wielość i odmienność wpływów. 4. Polską rzeczywistość charakteryzują zjawiska typowe dla tzw. społ. przejściowego. Z jednej strony jest to bezrobocie, nietolerancja, rozpad rodziny, przestępczość. Z drugiej strony pozytywy - demokratyzacja decentralizacja. Mają one wpływ na charakterystyczne kształtowanie i funkcjonowanie współczesnego środowiska wychowawczego w Polsce. 5. Rozwój elektronicznych mediów i multimediów - stają się one ważnym elementem środ. wychowawczego, stwarzają szanse rozwoju edukacji, ale i zagrożenia. POJĘCIE WYCHOWANIA , PODMIOTOWOŚĆ WYCHOWANIA DZIECKA W ŚRODOWISKU JEGO ŻYCIA Wychowanie wg. Radlińskiej - to pomoc w procesie wzrastania i pomoc w procesie wdrażania, wprowadzania w świat społeczny i świat kultury. Wychowanie w świetle pedagogiki humanistycznej - proces , który ma służyć człowiekowi. Zakłada się, że człowiek to jednostka wolna, indywidualna, jest najwyższą wartością, w sposób naturalny związana z inną osobą Dziecko jest traktowane jako podmiot, jest aktywne. Podmiotowość wychowania zwiększa się wtedy, gdy dziecko ma prawo wyboru, rozwiązywania problemów i ich własnej oceny. Wychowanie rozumiane w kategorii dialogu, spotkania to wyjście naprzeciw drugiej osoby, to spotkanie z innymi ludźmi i z samym sobą w świetle własnych refleksji, przeżyć. Dialog to otwartość na przyjęcie drugiej osoby, może być rozmową, ale i milczeniem. Proces wychowania to relacje dwukierunkowe między podmiotami. Cel wychowania to pomoc, wspomaganie rozwoju, a nie urabianie. RELACJE: ŚRODOWISKO A ROZWÓJ CZŁOWIEKA W świetle teorii naturalistycznej - środowisko jest traktowane jako miejsce naturalnego rozwoju dziecka, w którym zachodzi pielęgnowanie tego rozwoju. W świetle teorii pozytywistycznej - środowisko to ogół warunków celowo i świadomie organizowanych, prowadzących do określonych zmian rozwoju dzieci i młodzieży. To źródło celowo stosowanych bodźców dla urobienia rozwoju dziecka. Przywiązywanie wielkiej wagi do procesu uczenia się, dzięki któremu dziecko zdobywa wiadomości i umiejętności. W świetle teorii humanistycznej - środowisko to układ społecznych interakcji świadomych podmiotów społecznych. Środowisko tworzą ludzie żyjący w danym środowisku, doświadczający, oceniający to środowisko, którzy nadają mu określoną wartość. Zadaniem badacza jest podjęcie próby zrozumienia jak ludzie postrzegają dane fakty, jaką wartość i znaczenie im nadają, jak postrzegają ludzi i siebie w relacjach z innymi osobami. REINTERPRETACJA POJĘCIA ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE, UWARUNKOWANIA, ROZUMIENIE POJĘCIA: ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE CZŁOWIEKA. Dziś pojęcie środowiska wychowawczego uległo trochę zmianie, która uwarunkowana jest czynnikami:. I GRUPA - procesy, zjawiska, wydarzenia jakie miały miejsce w skali globalnej świata II GRUPA - czynniki o charakterze rodzinnym związane u nas w kraju a procesami transformacji systemowej (politycznej, społecznej w latach 80 - 90) np., procesy demokratyzacji, uspołecznienia, pluralizmu kulturowego, decentralizacji, otwarcie na innowacje.III GRUPA - osiągnięcia naukowe, zwłaszcza nowe teorie naukowe, koncepcje teoretyczne, nowe kierunki pedagogiczne np., pedagogika humanistyczna. Podjęci analiz np.,pojęcia wychowanie, środowisko wychowawcze IV GRUPA - nowe osiągnięcia metodologiczne w zakresie metodologii badań naukowych - badania i poznania życia człowieka. W tradycyjnym określeniu zwracano uwagę na instytucjonalny aspekt, warunki, działania, ale był to zgubiony aspekt podmiotu. Pedagogika humanistyczna akcentuje relacje dwupodmiotowe, odchodzi od schematu bodziec - reakcja. Akceptuje się aktywną rolę człowieka, podkreśla się relacje zachodzące między ludźmi, podmiotami; interakcje to relacje dwukierunkowe. W pedagogice pozytywistycznej środowisko wychowawcze to ogół działań i warunków prowadzących do zmian. W naukach pedagogicznych wyróżnia się 2 podejścia dotyczące środowiska wychowawczego: - w ujęciu szerszym - tworzy je ogół wartości i działań o charakterze zamierzonym prowadzących do określonych zmian w osobowości człowieka - w ujęciu węższym - środ. wych. to ogół wartości i działań o charakterze zamierzonym i okazjonalnym prowadzących do pozytywnych zmian rozwojowych. OBSZARY ZAGROŻEŃ WSPÓŁ. ŚROD. WYCH, ŹRÓDŁA I PRZYCZYNY Obszary:1. Dotyczy funkcjonowania szkoły, 2. Obszar wych. pozaszkolnego, 3. Niekorzystne zmiany w sferze wartości, 4. Osamotnienie współczesnego człowieka, 5. Zagrożenie w sferze informacji (eksplozja inf., dezinformacja, relatywizm poznawczy, etyczny), 6.W sferze interakcji, 7. Ekspansja kultury masowej (wymieszanie treści kult. wyższej i niższej, globalizacja kultury masowej, przemoc ekranowa), 8.Zakłócenie w międzypokoleniowym przekazie kultury (kult. prefiguratywna-dzieci przekaźnikami kultury, media - przekaźnikiem kultury) UBÓSTWO - ISTOTA, RODZAJE ubóstwo - brak dostatecznych środków materialnych do życia, bieda, niedostatek.; stan niezaspokojenia pewnych potrzeb, które w danym społ., są uznawane za konieczne i niezbędne do normalnego rozwoju i funkcjonowania człowieka. Rodzaje ubóstwa:* absolutne (bezwzględne) - kryterium ubóstwa to warunki materialne nie zapewniające zaspokojenia mini. potrzeb człowieka; zwolennicy twardych reguł rynkowych, oddzielają kwestię nierówności i ubóstwa, rynek jest sprawiedliwy; znacz. węższe - stan niezaspokojenia minimalnych biologicznych potrzeb organizmu ludzkiego; znacz. szersze - stan niezaspokojenia potrzeb uznanych w danym społ. I czasie za minimalne. *względne - wiąże się z rozpiętością poziomu życia w danym społ., wytykają rażące niesprawiedliwości rynku, i że ludzkie potrzeby są zbyt wąsko ujmowane, PRZYCZYNY UBÓSTWA * w ujęciu absolutnym - system działania rynku jest efektywny i sprawiedliwy, oparty na jasnych i obiektywnych regułach, nie można go potępiać za wynagradzanie ludzi aktywnych lepiej niż pracujących mało i nie efektywnie. Ubóstwo leży w cechach ludzi: niechęć do pracy, brak wykszt., kwalifikacji zaw., patologie w rodzinie. Państwo przez wypłacanie zasiłków zniechęca ubogich do prób osiągnięcia sukcesu *w ujęciu względnym - mechanizm rynkowy nie przyznaje potrzebującym dostatecznych środków; krzywdzi; nie uwzględnia potrzeb ludzi, a tylko ich przydatność dla gospodarki. *Schiller - 3 stanowiska przyczyn ubóstwa: skażonych charakterów - ubóstwo to naturalny rezultat indywidualnych defektów (brak aspiracji, umiejętności, możliwości, brak motywacji); ograniczonych możliwości - ubożenie to rezultat sił poza kontrolą jednostki (nierówny dostęp do szkół, pracy, kolor skóry, płeć); wielkiego brata - winę ponosi rząd, bo zniszczył bodźce do umocnienia niezależności ekonomicznej rodziny (wysokie podatki) *Przyczyny ubóstwa w Polsce: większa liczba osób na utrzymaniu, niski poziom wykształcenia, podeszły wiek, choroby, alkoholizm, rozpad rodziny, wielodzietność. Jarosz wyróżnia cechy, które obniżają możliwości kształcenia dzieci i pogłębia nierówności: pochodzenie robotnicze, chłopskie, niskie dochody, wykształcenie i kwalifikacje zawodowe, duża liczba dzieci, sytuacja mieszkaniowa. WALKA Z UBÓSTWEM :*w ujęciu absolutnym -zapewnić wszystkim tylko minimalny poziom dochodów, wyższość dobroczynności prywatnej dla ubogich nad narzędziami redystrybucji państwowej, państwo ma rozbudzić aktywność, ambicje ubogich, walczyć z patologią, umożliwić zdobycie kwalifikacji poszukiwanych na rynku. *w ujęciu względnym - narzędziami mogą być silne podatki, system świadczeń społ., kontrola cen, gwarancja płacy minimalnej, pełne zatrudnienie, datowanie przez państwo oświaty, sł. zdrowia, mieszkań; samopomoc - przezwyciężenie biedy własnymi siłami, wiąże kulturę i wrażliwość społ. lok. we współdziałanie org. formalnych i nieformal. *w Polsce - przełamanie izolacji ubogich, stymulowanie aktywności społ. lokalnego, zasada pomocniczości (państwo pomaga rodzinie dopiero wtedy gdy ona wykorzystała wszelkie środki i nie uzyskała efektu), system organizacji samopomocy: poziom mikro -jednostki z takim samym problemem wspomagają się wzajemnie, poziom mezo - org. pozarządowe powstałe w odp. na potrzeby środ. lokal. , poziom makro -całe społeczeństwo uczestniczy poprzez podatki we wspomaganiu ubogich (nie dobrowolnie, nie świadomie) BEZROBOCIE CECHY: pojawiło się w 1990 wraz z rozpoczęciem zmiany ustroju. Miarą bezr. Jest stopa bezrobocia (procentowy udział liczby bezrobotnych w liczbie ludności czynnej zawodowo). Dotyczy głównie ludzi w sile wieku do 35 r. ż. , długotrwałość co łączy się z utratą prawa do zasiłku, dominują kobiety (na wsiach, 30-34 lata, ), przestrzenne zróżnicowanie (najmniejsze bezr. Na terenach przy wielkich miastach, czynnik mieszkaniowy -szukamy pracy tam gdzie mamy mieszkanie) PRZYCZYNY: spada aktywność zawodowa młodych, niewłaściwa struktura szkolnictwa na poziomie ponadpodstawowym (nadmiernie rozwinięte kształcenie zawodowe zasadnicze, niski udział kształcenia ogólnego średniego w całym systemie oświaty, załamał się handel z byłym ZSRR -odbiorcą wszelkiej produkcji, polska produkcja przy rozliczeniach dolarowych okazała się niekonkurencyjna cenowo i jakościowo wobec zachodniej, upadek muru berlińskiego - upadek branży militarnej. SKUTKI: zakłócenie funkcji ekonomiczno - konsumpcyjnej (brak dochodów na poziomie minimum socjalnego, aby zaspokoić potrzeby najpierw wydają oszczędności, sprzedają rzeczy, zadłużają się nie płacą czynszu, rezygnuja z zakupu ubrań dla siebie i dzieci, oszczędzają na pożywieniu, nie korzystają z dóbr kultury, turystyki, życia towarzyskiego, nie można zaspokoić potrzeb dzieci); zakłócenie funkcji opiekuńczo - wychowawczej rodziny( zmiana formy opieki nad młodszymi: zabranie z przedszkola, zminimalizowanie zajęć pozalekcyjnych w szkołach spowodowało, że są one niedostępne dla wielu dzieci, obniżenie aspiracji edukacyjnych dzieci starszych - obowiązek pracy); zakłócenie funkcji emocjonalno - ekspresyjnej (w pierwszej fazie bezrobocia -zacieśnienie więzi rodziny, wsparcie psych., chęć do pomocy starszych dzieci; gdy się przedłuża -narastają konflikty w rodzinie: bezrobotny traci autorytet w rodzinie, złe stosunki rodzice - dzieci, nie mogą zaspokoić potrzeb dzieci, poczucie lęku o przyszłość, wzajemne żale, obwinianie się, poczucie zawodu; zakłócenie funkcji socjalizacyjnej (bieda, konflikty, napięcia nie stwarzają właściwego klimatu do wszechstronnego rozwoju dzieci, rozwijania zainteresowań, kształtowania pozytywnego syst. wartości, norm, zachowań; rodzina funkcjonuje w sposób bezplanowy, bezzadaniowy, roszczenia wobec państwa), zakłócenie funkcji prokreacyjnej (młodzi rezygnują z zawarcia małżeństwa i decyzji o urodzeniu dziecka). FORMY PRZECIWDZIAŁANIA BEZROBOCIU : inicjowanie i finansowanie szkoleń, prac interwencyjnych, robót publicznych, inicjowanie dodatkowych miejsc pracy i udzielanie pracodawcom pomocy finansowej, udzielanie pożyczek na działalność własną, przyznawanie i wypłata zasiłków, aktywizacja bezrobotnych METODY PRZECIWDZIAŁANIA BEZROBOCIU: wzrost gospodarczy, dotowanie przedsiębiorców, pobudzenie własnej przedsiębiorczości osób dotkniętych bezrobociem, podniesienie jakości pracy i zatrudnienia, wypracowanie polityk edukacyjnych, zwiększenie możliwości zatrudnienia grup mających szczególne potrzeby, BEZDOMNOŚĆ bezdomność - względnie trwała sytuacja człowieka pozbawionego dachu nad głową albo nie posiadającego własnego mieszkania. Stan ten może być efektem dobrowolnego wyboru (włóczęgostwo), desperackich decyzji (uchodźstwo), własnych lub cudzych zachowań dewiacyjnych (wykwaterowanie na skutek nie przestrzegania prawa lokalowego), zdarzeń losowych, wadliwej polityki społ (deficyt mieszkaniowy) Rodzaje bezdomności :1(na podst. genetycznego podłoża): z wyboru (włóczęgostwo), z konieczności; 2. Sensu stricto (brak własnego mieszkania i jakiegokolwiek innego, stałego choćby zastępczo traktowanego schronienia) 3. Sensu largo (lokum jakie posiada bezdomny nie spełnia kryteriów ogólnie przyjętego minimum mieszkaniowego np. rudery, slamsy, ) ŹRÓDŁA : bezrobocie, ubożenie społeczeństwa, niedowład polityki mieszkaniowej, brak lokali zastępczych, patologie - narkomania, alkoholizm, prostytucja, zaburzenia psychiczne, własny wybór - eksponowanie wewnętrznej wolności, FORMY PRZECIWDZIAŁANIA : pomoc dla bezdomnych oferowana przez: zakłady dysponujące kwaterami zastępczymi dla grup bezproblemowych, zakłady długotrwałego pobytu dla określonej grupy bezdomnych z programami dostosowanymi do ich specjalnej opieki , zakłady zapewniające jedynie nocleg i pomoc ograniczoną do podst, potrzeb biologicznych. POJĘCIE I WARUNKI ISTNIENIA GRUP RÓWIEŚNICZYCH Grupa rówieśnicza - organizm społeczny wyróżniony spośród innych nie ze względu na cechę demograficzną - wieku, lecz ze względu na typ więzi, bliskie, nacechowane wzajemną aprobatą uczestnictwo. Warunki istnienia grup rówieśniczych: 1. Podstawę istnienia grup rówieśniczych stanowią ich cele: - wspólne - to cele indywidualne, ale osiągane wspólnie np. grupowe pójście do kina, gdyż każdy z członków chce obejrzeć film - zespołowe - wymagana jest zespołowa działalność całej grupy np., przy organizowaniu zespołu muzycznego. Sprzyja to jej konsolidacji będącej rezultatem wspólnego przeżywania sukcesów bądź porażek. 2. Grupy rówieśnicze mają swoje ośrodki skupienia :

- miejsce spotkań np. cukiernie czy puste garaże - nazwy wywodzące się z tzw. żargonu ulicznego lub popularnych filmów, książek itp., - sygnały w postaci haseł, umownych znaków, wyrazów, służące do podkreślenia odrębności grupy - insygnia, odznaki lub określone elementy w wyglądzie np. fryzura czy ubrania - obrzędy inicjacyjne badające sprawność i wytrzymałość kandydata 3. Grupa rówieśnicza to dynamiczny układ pozycji i ról społ. Układ pozycji zależny jest od wkładu poszczególnych jednostek w realizację zespołowego celu, zaś układ ról - od organizacji grupy. Stopień uznania pozwala na wyróżnienie w grupie: - członków najbardziej aktywnych - członków mniej aktywnych, ale pełnoprawnych - tzw. margines jednostek najmniej popularnych, lecz gotowych przyjąć wszelkie warunki, aby utrzymać członkostwo. 4. Uznanie społ. uzależnia się od celu grupowego i ulubionych zajęć członków grupy. 5. Najbardziej popularny członek grupy staje się jej przywódcą 3 typy przywódców: - przewodniczący (doświadczenie, wiedza, umiejętności w danej dziedzinie), - przywódca formalny (nie cieszą się takim autorytetem co przewodniczący, gdyż nie potrafią imponować, walczą o utrzymanie swej pozycji np. poprzez zabiegi dyplomatyczne), - prowodyrzy ( mają znaczny wpływ na innych dzięki swej aktywności w sytuacjach trudnych) FUNKCJE WYCHOWAWCZE GRUPY RÓWIEŚNICZEJ - staje się głównym kreatorem osobowości młodego człowieka : rozwój osobowości autonomicznej w pełnieniu ról społecznych w grupie lub rozszerzając zakres doświadczeń jednostki poprzez zaspokajanie jej potrzeb i zainteresowań nie zrealizowanych w stosunkach z dorosłymi. - Funkcje makrospołeczne: - egalitaryzacja struktury społecznej oraz pokonywanie barier tworzonych przez stereotypy; odrzuca stereotypy istniejące w umysłach rodziców i staje się łącznikiem między kulturami różnych grup społecznych, co sprzyja powstawaniu nowej struktury społecznej - egalitaryzacja kultury oraz dystrybucji wartościowych wzorów kulturowych, czemu sprzyjają kontakty młodzieży pochodzącej z grup o różnym poziomie kulturalnym i systemach wartości. - Funkcje mikrospołeczne: - organizowanie czasu wolnego - dostarczanie wrażeń, przygód i nowych doświadczeń, głównie poprzez rozwijające się formy turystyki - spełnia rolę zaplecza emocjonalnego i społecznego młodzieży poprzez ukazywanie pozytywnych wzorców godnych naśladowania - uczy samodzielności dopomagając w poznawaniu siebie poprzez różne testy samosprawdzające - sprzyja krystalizowaniu systemu wartości stwarzając środowisko, w którym można dostrzec cechy ułatwiające i utrudniające zbiorowe życie, a także dokonać oceny swojego postępowania i zachowania innych PIERWOTNOŚĆ I WTÓRNOŚĆ GRUP RÓWIEŚNICZYCH Grupa pierwotna Grupa wtórna Członkostwo jest spontaniczne, nacechowane poczuciem aprobującego uczestnictwa członkowie pochodzą z rekrutacji formalnej Dominują więzi osobowe i powszechna identyfikacja wzajemna (znajomość osobista) Dominacja więzi rzeczowych i stosunków organizacyjnych niewielkie rozmiary grupy możliwe wielkie rozmiary o rozgałęzionej strukturze organizacyjnej i terenowej Członkowie mają poczucie przynależności oraz odrębności wobec otoczenia struktura wewnętrzna sformalizowana z układem hierarchicznym Grupa ustala świat wartości i wzorców o różnorodnych implikacjach dla członków i organizacji grupy istnienie własnych celów i interesów dominujących nad interesami indywidualnymi Istnieje umowny system kontroli i doraźnie określone sankcje Posiadanie formalnych wzorów zachowań egzekwowanych formalnymi sankcjami Grupę cechuje zmienność i okazjonalność celów, labilność struktury i wewnętrznej hierarchii Tendencje do centralizacji decyzji, koordynacji działalności i uniformizmu organizacyjnego Przywództwo wynika z cech osobowych i aprobaty grupy Wyspecjalizowane kierownictwo i wyalienowani przywódcy TYPY GRUP RÓWEIŚNICZYCH: 1. wiek: homogeniczne - skupiające rówieśników, heterogeniczne - w różnym wieku 2. Płeć: jednorodne, mieszane 3.stopień spoistości: zwarte - funkcje złożone, częste spotkania, luźne: funkcje proste, 4.Społeczna postawa funkcjonowania grup: celowe - działalność oparta na regułach, przewidziana liczba członków; spontaniczne - brak sformalizowanych zasad 5. Typ więzi: formalne -kluby, bractwa; nieformalne - struktura i zasady zaznaczają się we wzajemnych interakcjach. ZAKŁAD PRACY JAKO ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE;Instytucja formalna, ma określoną strukturę, system stanowisk i zbiór zależności, są tu określone wzory postępowania, normy, obyczaje; relacje między pracownikami, kształtują się pewne cechy, postawy, poglądy, kultura pracy (wiedza, umiejętności, nawyki, fizyczne warunki pracy, stosunek pracowników do środków pracy), daje możliwość samorealizacji( doskonalenie zawodowe), poprzedza ją adaptacja społeczno - zawodowa) FUNKCJE ZAKŁADU PRACY: produkcyjna (marketing, przygotowanie produkcji, wytwarzanie, reklama, dystrybucja), socjalna (zaspokojenie potrzeb psychospołecznych pracowników, zapewnienie odp. warunków pracy, opieka zdrowotna, organizowanie czasu wolnego, zapłata za pracę, zaspokajanie potrzeb bezpieczeństwa i przynależności, uznania, doskonalenia zawodowego) ,dydaktyczna (możliwość dokształcania się np. w przyzakładowych szkołach, na szkoleniach, kursach, praktyki zawodowe), wychowawcza (kształtowanie cech, poglądów, postaw, stosunków interpersonalnych, przygotowanie do ról społ, w procesie adaptacji społ. - zawodowej) HELENA RADLIŃSKA (1879 -1954) działacz oświatowy, pedagog, historyk, profesor na UW, Udział w dzałalności rewolucyjnej w 1906 spowodował zesłanie na Syberię. Po ucieczce osiadła w Krakowie, gdzie rozpoczęła intensywną działalność oświatową. Opracowała tam podstawy teoretyczne ped. społ. Po I wojnie wróciła do W -wy i podjęła się kształcenia kadry pracowników społ. - oświat. Rozwój ped. społ. jako dyscypliny naukowej na przełomie XIX i XX w. Wiąże się z Radlińską. Szkoła H.R. nawiązując do postępowych mysli polskiego oświecenia, w powiązaniu z filozofią, pedagogiką, socjologią podejmowała problemy ogólnospołeczne -prawo narodu do niezależności, kultura narodowa, relacja miedzy społ., rozwój społ. a oświata. W pierwszym okresie utożsamiała ped społ. z ped. narodową. Zadania ped. wynikały z oswiatowego zacofania w polsce. 2 zakresy - upowszechnianie oświaty wśród dorosłych i realizacja obowiązku szkolnego przez wszystkie dzieci. Przyjęła koncepcje współzalezności jednostki i środowiska oraz aktywności w jego przebudowie. Nie sprecyzowała def, ped społ. w działalności praktycznej. Skupiała swą uwagę na opiece i pomocy społ. Zainteresowała się problematyką, techniką, teorią pracy socjalnej. Proponowała prowadzenia metody indywidualnych przypadków, pracy grupowej, organizowania pracy środowiskowej. PRZEDMIOT PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ Przedmiotem jest środowisko wychowawcze człowieka. Interesuje się nie tylko najbliższym środowiskiem, ale także tym co dociera do niego w sposób pośredni np., przez media. Skupia się na tym jak środowisko wpływa na wychowanie, analizuje warunki umożliwiające zaspokajanie potrzeb rozwojowych człowieka w różnych okresach jego życia i różnych sytuacjach, jest jednocześnie teorią i praktyką środowiska. Teoretyzuje to co dzieje się w praktyce i dostarcza teorii którą wykorzystuje się w praktyce . CECHY: nauka praktyczna (opracowuje strategie działań), nauka prakseologiczna (odpowiada jak skutecznie działać), ściśle powiązana z potrzebami środowiska OBSZARY ZAINTERESOWAŃ PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ Wg. Radlinskiej - Pedagogika społeczna jest nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z etyką i kulturoznawstwem ( teorią i historią kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia. Można go najkrócej określić jako zainteresowanie wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska, wpływem warunków bytu i kręgu kultury na człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk siłami człowieka w imię ideału. Obszary zainteresowań: 1. Środowisko życia człowieka: - środowisko naturalne - rodzina, grupa rówieśnicza - środowisko wychowania instytucjonalnego - kulturowo - oświatowe, opiekuńczo - wychowawcze - instytucje wychowania pośredniego - telewizja, media, zakład pracy 2. Rodzaj działalności: - działalność socjalno - wychowawcza w tym opiekuńczo - wychowawcza - działalność kulturalna w tym społeczno - kulturalna 3. Problemy sieroctwa: problem rodziny niepełnej, rodziny czasowo niepełnej, problem kompensacji sieroctwa poprzez rodzinne formy kompensacji np. rodziny zastępcze, kompensacja całkowita 4. Formy pomocy rodzinie i dziecku 5. Pozarządowe formy pomocy: Stowarzyszenia Społeczne, Fundacje Społeczne, Ruchy Społeczne 6. Problemy czasu wolnego, badanie go w aspekcie wartości wychowawczych i patologii zachowań dewiacji 7. Media, telewizja, multimedia w aspekcie szans rozwoju człowieka i zagrożeń 8. Problem przemian zachodzących w środowisku życia człowieka na skutek transformacji społ., polit., ekonomicznej, kulturowej. Skutki tej transformacji: bezrobocie, bezdomność, ubóstwo, wzrost agresji, przestępczość. Bada te problemy z punktu widzenia dziecka, funkcjonowania rodziny, jej dysfunkcjonalności 9. Problem wartości 10. Mała ojczyzna - środowisko lokalne, 11. Duża ojczyzna - problem integracji Europy, kształtowania określonych postaw, tolerancji wobec inności, kształtowanie tożsamości. Twórcy pedagogiki społecznej, jej przedstawiciele - Helena Radlińska - „Pedagogika społeczna” Wrocław 1961 - Aleksander Kamiński -uczeń Radlińskiej, związany z U. Łódzkim, tam stworzył silny ośrodek pedagogiki społecznej, badał wszelkie zagadnienia wchodzące w skład przedmiotu ped. społ., „Funkcje pedagogiki społecznej”, „Studia i szkice pedagogiczne”, „Czas wolny i jego problematyka społ. - wychowawcza” - Ryszard Wroczyński - jest twórcą powojennej ped. społ., II wojnie powstaje I Katedra Pedagogiki Społecznej, gdzie współpracuje z Radlińską, w 1950 r po likwidacji tej katedry staje na czele powstałej w 58r. Katedry Ped. Społ. na U. Warszawskim - Anna Przecławska - w 1983r. po śmierci Wroczyńskiego zostaje kierownikiem Katedry Ped. Społ. U.W. - Irena Lepalczyk - po II wojnie światowej współpracuje z A. Kamińskim, Radlińską, R. Wroczyńskim w Katedrze Ped. Społ. na U. Łódzkim, bada problemy wynikłe z wojny: dziecko osierocone, kalekie, niepełnosprawne, nędza w rodzinie, analfabetyzm - Edmund Trempała - pracownik Wyższej Szkoły Pedagogicznej - Stanisław Kawula - Uniwersytet Warmińsko - Mazurski - Izdebska - Uniwersytet w Białymstoku POJĘCIE, ISTOTA, CECHY CZASU WOLNEGO Wyróżniamy: 1. czas zajęty - obowiązkami koniecznymi np. nauka szkolna, praca zawodowa, spożywanie posiłków 2. czas wolny - od obowiązku wykonania jakiejś czynności, czynności podejmujemy dobrowolnie, występuje tu własna motywacja wg. Izdebskiej: to ten okres w ciągu doby, który pozostaje po wypełnieniu obowiązków szkolnych, zawodowych, domowych, organizacyjno - porządkowych oraz czynności związanych z zachowaniem zdrowia i higieny To czas do własnej dyspozycji dzieci, młodzieży, który może być przeznaczony na odpoczynek, rozrywkę i rozwój osobowości. Cechy czasy wolnego: - czynności są podejmowane dobrowolnie - dowolność wykonania (zmienność decyzji) - satysfakcjonujący charakter czynności czasu wolnego - autoteliczność czynności - realizowanie własnych motywów Funkcje czasu wolnego: - w ujęciu szerokim: 1. wypoczynku, 2.rozrywki, zabawy, 3.rozwoju osobowości - w ujęciu wąskim: 1. poznawczo- kształcąca 2. wychowawcza (dotyczy świadomej i planowej działalności wychowawczej prowadzącej do kształtowania instrumentalnych cech osobowości, wiadomości, zdolności, zainteresowań, potrzeb, postaw, wartości) Badacze: R. Wroczyński, I. Lepalczyk, T. Wujek, E. Trempała, A.Kamiński: „Czas wolny: jego problematyka społ. - wych.” K. Przecławski: „Czas wolny dzieci i młodzieży w Polsce”, „Po pracy i nauce” E. Wnuk - Lipiński: „Czas wolny - współczesność i perspektywy” J. Izdebska: „Czynniki różnicujące strukturę budżetu czasu wolnego uczniów” „Miejsce i funkcje wychowawcze środków masowego oddziaływania w czasie wolnym dzieci” KLASYFIKACJA: FORM, SPOSOBÓW, WZORÓW WYKORZYSTANIA CZASU WOLNEGO I. Klasyfikacja form spędzania czasu wolnego wg. Przecławskiego 1. Indywidualne 2. rodzinne 3. grupowa nieinstytucjonalna np. w grupie nieformalnej 4. grupowa instytucjonalna np. w grupie formalnej Im dziecko starsze tym silniejsza staje się tendencja do spędzania czasu wolnego w grupie nieformalnej Klasyfikacja wg. Kamieńskiego 1. Wspólna forma - wspólne rozmowy, przeżywania, łączą nas zainteresowania, cechy 2. Razem - obok siebie fizycznie np. w kinie, łączy nas tylko taka sama treść 3. Samotnie - człowiek nie ma realnych szans na bycie z innymi, pustka II. Klasyfikacja sposobów spędzania czasu wolnego: 1. Sposoby związane z dobrowolnie przyjętymi na siebie obowiązkami - nauka jęz, obcego, tańca 2. Sposoby, które łączą się z aktywnością podmiotu w różnych dziedzinach: artystycznych, turystycznych 3. Sposoby związane z uczestnictwem kultur: - masowej - odbiór treści przekazywanych przez środki masowego przekazu - wyższej - teatr, kino 4. Sposoby związane z uczestnictwem w życiu społecznym: przebywanie z kolegami, spacery, zabawy towarzyskie, oglądanie imprez sportowych 5. Sposoby związane z rozwijaniem własnych zainteresowań: hobby, bierny wypoczynek 6. Sposoby zachowania o charakterze patologicznym np. nałogi, przestępczość III. Klasyfikacja wzorów spędzania czasu wolnego wg. Przecławskiego: O pewnych wzorach młodzieży w czasie wolnym możemy mówić przyjmując za punkt wyjścia zasadę akceptowania określonego systemu wartości. 1. Wzór intelektualny - np. uczestnictwo w kulturze, w kołach naukowych, olimpiadach 2. Społeczny - działania na rzecz innego człowieka, wolontariat 3. Artystyczny - np. malarstwo, amatorska twórczość, 4. Kulturalny - udział w kulturze masowej lub wyższej 5. Sportowy - uprawianie sportu 6. Turystyczny - uprawianie turystyki górskiej, morskiej itp. 7 Ludyczno - zabawowy - dyskoteki. Imprezy KIERUNKI I PROBLEMATYKA BADAŃ NAD CZASEM WOLNYM DZIECI I MŁODZIEŻY 3 główne kierunki dotychczasowych badań nad czasem wolnym: 1. Budżet czasu wolnego 2. wykorzystanie czasu wolnego przez młodzież 3. Organizacja czasu wolnego Budżet czasu wolnego: - cel badań - ilościowe określenie tego czasu w różnych środowiskach oraz czynników, które powodują zróżnicowanie budżet czasu wolnego - analiza badań wskazuje na zróżnicowanie w zakresie ilości tego czasu jaką dysponują dzieci i młodzież w różnych środowiskach. Budżet uwarunkowany jest czynnikami: - nauka szkolna i domowa - praca w gospodarstwie rolnym - zatrudnienie rodziców poza rolnictwem - charakter pracy zawodowej rodziców - kultura środowiska rodzinnego - liczba rodzeństwa - odległość od szkoły - pora roku, płeć 2. Badania nad treścią (wykorzystaniem) czasu wolnego: - cel: uzyskiwanie inf. na temat różnych zachowań w czasie wolnym, ulubionych form aktywności dzieci, motywacji, potrzeb, zainteresowań. - treść czasu wolnego jest zdeterminowana przez: dostępność, różnorodność, bogactwo instytucji wychowania pozaszkolnego, placówek udostępniających kulturę i sztukę, możliwości szkoły i rodziny w zakresie organizacji czasu wolnego - wniosek: czas wolny jest wykorzystywany w sposób b. ubogi, nieciekawy, monotonny, głównie TV. 4. Badania nad organizacją czasu wolnego - cel: badanie roli i możliwości różnych środowisk, instytucji w organizacji czasu, rola placówek opiekuńczych, środowiska lokalnego, stowarzyszeń, szkoły; - Wyniki: udział szkół w organizacji czasu jest niewielki, rodzina nie rozumie problemu czasu wolnego Cechy wypoczynku polskiej rodziny: - mediatyzacja - czas wolny przy TV - familiocentryzm - czas wolny spędzony w gronie własnej rodziny 2 - pokoleniowej - dominacja 2 wzorów wykorzystywania czasu wolnego: - uczestnictwo w kulturze masowej - wzór ludyczno - towarzyski (zabawowy) - słabą pozycję w zajęciach wolnoczasowych zajmuje: kino, teatr, filharmonia, książka - mała aktywność społeczna, sportowa, turystyczna w czasie wolnym rodziny - minimalizacja zajęć o charakterze kreatywnym - nastawienie na konsumpcję - zanikanie tradycyjnych rodzinnych form wykorzystywania czasu - zanikanie barier między pokoleniami w wykorzystaniu czasu wolnego - te same filmy oglądają 3 pokolenia ZACHOWANIA DZIECI W CZASIE WOLNYM O CHARAKTERZE DEWIACYJNYM - PRZEJAWY, PRZYCZYNY Zachowania patologiczne wiążą się ze wrastającym spożyciem alkoholu przez młodzież. Bierze się to z nieumiejętności organizowania czasu wolnego. Wzór zachowania w czasie wolnym wyznacza przede wszystkim grupa rówieśnicza, koleżanki, przyjaciel. Duże znaczenie ma środowisko lokalne tj. małe czy duże miasto, zasób środków jakimi dysponuje, tradycja. Czynniki różnicujące sposób spędzania wolnego czasu: wykształcenie, płeć, status. Przyczyny patologii; uwarunkowania genetyczne, społeczne, brak zainteresowania za strony rodziny, elitarność zajęć w szkole, brak dostępu do pozaszkolnych ośrodków zainteresowań, zły wpływ kolegów, patologie w rodzinie, bieda, miejsce zamieszkania miasto, wieś, realizowanie wzoru ludyczno - zabawowego. KIERUNKI I PROBLEMATYKA BADAŃ NAD TELEWIZJĄ 3 podstawowe kierunki badań nad TV: 1. Miejsce środków masowego przekazu w życiu dziecka: wchodzą w to: zakres i częstotliwość kontaktu dz. i mł. z filmem, TV, radiem, budżet czasy jaki poświęcają na odbiór treści, zainteresowania filmowe, radiowe, czytelnicze, motywy odbioru treści, 2. Odbiór środków masowego przekazu; proces odbioru, rozumienie treści, odczytywanie stanów emocjonalnych bohaterów. 3. Wpływ środków masowego przekazu na dzieci i młodzież: wychowawczy wpływ środków masowego przekazu, ich ujemne oddziaływanie (zakłócenie organizacji dnia dziecka, eksplozja informacji i jej konsekwencje, wpływ scen grozy.Badacze ; Izdebska, E. Fleming, J. Komorowska, J. Kubin, T, Marzec, Brańska. FUNKCJE WYCHOWAWCZE TV I INNYCH MEDIÓW1.funkcja rozrywkowa: uczy jak należy wypoczywać, 2. Poznawcza: rozwijanie zainteresowań, 3. Funkcja odpoczynkowa: gdy dziecko zmęczone pracą fizyczną i umysłową ogląda wartościowe programy; 4. Funkcja integrująca: rodziców z dziećmi, wspólne oglądanie, bycie razem rozmowy, dyskusje CZAS POŚWIĘCONY MEDIOM PRZEZ DZIECI wg. badań 1. Dzieci zaczynają oglądać telewizję bardzo wcześnie i towarzyszy im przez całe życie. 2. Przyczyna tego jest rozwój TV satelitarnej upowszechnienie magnetowidów, gier komputerowych. 3. TV oglądają o różnej porze dnia, często do godz. 22, czasem w godzinach nocnych 4. Efekt wyporności - TV zabiera czas na sen, życie towarzyskie, zabawy, hobby, naukę 5. Przyczyn tego naukowcy japońscy i włoscy upatrują w uwarunkowaniach rodzinnych. Poziomu wykształcenia rodziców, kultury, zainteresowania dzieckiem, naukowcy angielscy i amerykańscy - w poziomie inteligencji dziecka, jego zdolności 6. Coraz częściej przyczyny upatruje się we wpływie środowiska lokalnego, rodzinnego 7. TV posiada zdolność zaspokajania różnych potrzeb małych odbiorców, ich zainteresowań 8. Jest atrakcyjna, nie wymagająca większego myślenia 9. Dzieci poświęcają ok. 2-4 godzin na dobę. Norma wynosi nie więcej nią 2,5 godziny. TV DEZORGANIZUJĄCA DZIEŃ DZIECKA I RODZINYTV jest złodziejem czasu, kradnie czas który może być wykorzystany na inne czynności obowiązkowe lub na odpoczynek (efekt wyporności). Wielogodzinny odbiór TV, kaset Video, gier komputerowych odbywa się kosztem innych zajęć. Konsekwencją może być zaniedbywanie nauki szkolnej w domu, skracanie czasu na odrabianie lekcji, rozmowy rodzinne, kontakty bezpośrednie, wspólne spacery, wyjazdy. Dzieci poświęcają mniej czasu na pracę na rzecz rodziny, domu, na zabawy z rówieśnikami, zajęcia hobbystyczne. Kino, książka teatr schodzą na dalszy plan. UJEMNY WPŁYW TV NA STAN ZDROWIA DZIECKA Wpatrywanie w TV ujemnie wpływa na wzrok. Redukcja czasu na zabawy, gry ruchowe wpływa na występowanie różnych stanów chorobowych układu kostnego, wad postawy, zaburzenia rozwoju psychomotorycznego. Zaburzenia przemiany materii; schorzenia alergiczne spowodowane przeciążeniem receptorów; zmiany w układzie nerwowym(oglądanie scen przemocy, lęki moczenie nocne, agresja, utrata apetytu); zmęczenie, znużenie, nerwice. UJEMNY WPŁYW TV NA SFERĘ POZNAWCZĄ Nadmiar informacji o różnorodnej treści przekazywane w krótkim czasie sprawia, że dziecko nie zawsze potrafi zrozumieć co jest ważne a co nie, co jest fikcją a rzeczywistością( relatywizm poznawczy) , staje się bezkrytyczne w tym co odbierają, nie rozumieją, percepcja obrazów jest płytka i pobieżna, nie myślą logicznie, nie syntetyzują treści, myślenie przebiega poprzez skojarzenie szybkie, podawane im z ekrany w gotowej postaci, ubożeje słownictwo dziecka. UJEMNY WPŁYW TV NA SFERĘ EMOCJONALNĄ Przemoc, sceny brutalne, wywołują poczucie lęku, strachu, przerażenia, groźne urazy psychiczne, nieuzasadniona obawa przed przemocą ze strony innego człowieka, boi się usnąć w ciemnym pokoju, nocne koszmary, agresja, Na skutek ciągłego oglądania scen przemocy dochodzi do zobojętnienia, brak reakcji na krzywdę , odwrażliwienie PRZEMOC EKRANOWA A AGRESJA U DZIECI.. Sprzyja formowaniu się agresywnego zachowania u dzieci i podnoszeniu poziomu agresji w ich zachowaniu wobec rówieśników, stymuluje agresywne fantazje, powoduje znieczulenie dzieci na agresję, zaburza postrzeganie roli agresji, przemocy w społeczeństwie, wywołuje nowe formy zachowania agresywnego, wyrabia przekonanie że jest to coś normalnego, odwrażliwia, TEORIE KOMUNIKOWANIA MASOWEGO WYJAŚNIAJĄCE RELACJE: PRZEMOC TV A ZACHOWANIE AGRESYWNE DZIECI 2 stanowiska wyjaśniające te relacje: 1. przemoc TV pozostaje w ścisłym związku z agresją u dziecka (uczenie się z ekranu, teoria Leiberta) 2. nie istnieją związki między przemocą ekranową a zachowaniem agresywnym dziecka (teoria Freuda, oglądając filmy o przemocy następuje zastępcze uwalnianie się dziecka od agresji) Istnieje kilka hipotez wyjaśniających relacje między TV a agresywnym zachowaniem dzieci: - Naśladowanie - postacie z filmów grozy funkcjonują jako modele - Identyfikowanie się - widz przyswaja negatywne zachowanie bohatera, z którym się identyfikuje - Podżeganie - agresywne zachowanie jest konsekwencją wysokiego poziomu napięcia emocjonalnego, jakie zostało wywołane przez sceny - Znieczulenie - przytępia reakcje widza na gwałt - Oczyszczenie - oglądanie przemocy fikcyjnej może wyciszyć, zlikwidować agresję - Wzmocnienie - przemoc TV może wzmocnić wcześniej ukształtowane wzorce zachowania - Kultywowanie - Środowisko jakie tworzy TV kształtuje raczej percepcję świata odbiorcy, a w małym stopniu jego zachowania ZAKRES RODZINNO - DOMOWEGO ODBIODU TV : 1 Zewnętrzne warunki odbioru TV w rodzinie : warunki mieszkaniowe, wyposażenie domu w mass media 2. Częstotliwość i pora wspólnego, rodzinnego odbioru 3. Zakres tematyczny 4. Charakter rodzinno - domowego odbioru 5.Motywy oglądania 6 .Wybór programów 7. Zachowanie członków przed telewizorem TV DEZINTEGRUJACA RODZINĘ. Powoduje zamykanie się członków rodziny w ich osobnych światach, rozluźnienie więzi psychicznej między członkami, oddalanie się od siebie, nie łączy ich potrzeba bycia razem, wspólnego oglądania TV, nie łączą ich podobne zainteresowania telewizyjne, ani motyw odbioru, brak kompromisu, jeśli chodzi o wybór programów, nie porozumiewają się gestem ani mimiką, słowem podczas oglądania TV , rodzice nie wyjaśniają dziecku niezrozumiałych treści, rodzina przebywa w jednym pomieszczeniu, lecz w rzeczywistości każdy pozostaje sam w swoim własnym świecie spraw i przeżyć. TV I INNE MEDIA WYRĘCZAJĄCE RODZICÓW W PROCESIE WYCHOWANIA DZIECKA Tv staje się dla dzieci elektroniczną niańką. Funkcje wychowawcze środków masowego przekazu oznaczają świadoma i zamierzoną ich działalność prowadzącą do określonych rezultatów w zakresie kształtowania osobowości, przy czym można rozumieć je szeroko - pełnia funkcje :wypoczynku( regeneracja sił, odprężenie), rozrywki (dostarczanie atrakcji), rozwoju zdolności ; wąsko - f. informacyjna (dostarczanie wiedzy, wiadomości, umiejętności), f. motywacyjna (pobudzanie i motywacji do działania, f. emocjonalna (kształtowanie uczuć, przeżyć, wrażeń UDZIAŁ RODZINY W PRZYGOTOWANIU DZIECKA DO KORZYSTANIA Z MEDIÓW - powinni organizować dzień dziecka, jego czas wolny, wyznaczać czas na książkę, prasę, film, radio. TV, regulować czas i zakres oddziaływania poszczególnych środków masowego przekazu , przygotowywać do recepcji odbieranych treści, kształtować w dziecku niezbędne w odbiorze umiejętności i nawyki, wdrażające je do poprawnej recepcji, rozbudzać potrzeby poznawcze, społeczne, kulturalne, czuwać nad skutkami oddziaływania mediów, uczyć wyboru i zapobiegać ujemnym wpływom, planować wspólnie z dzieckiem czas oglądania i rodzaj audycji, zachęcić do systematycznego oglądania programów cyklicznych dla dzieci, zachęcać i przygotowywać stopniowo do oglądania programów wartościowych, trudniejszych UDZIAŁ SZKOŁY W PRZYGOTOWANIU DZIECI DO KORZYSTANIA Z MEDIÓW 1. Wprowadzić uczniów we współczesną problematykę kulturalna przez dostarczenie im wiadomości z różnych dziedzin kultury 2. Kształtować umiejętność selekcji treści docierających kanałami środków masowego przekazu 3. Kształtować umiejętność korzystania z książki, prasy, radia, TV EDUKACJA MEDIALNA W SZKOLE: Edukacja do mediów - postawa umożliwiająca uczniom uzyskanie odpowiedniego zasobu wiedzy na temat korzystania z TV po to, aby te treści wychowawcze, które ona wprowadza, mogły być przez dzieci i młodzież należycie wykorzystane, Edukacja o mediach - rozwój krytycyzmu uczniów wobec środków masowego komunikowania się, znajomość podstawowych form języka, przekazów radiowych i TV, kształtowanie umiejętności korzystania z mass mediów, Edukacja przez media - informacje przekazywane przez media mogą być wykorzystane na lekcjach różnych przedmiotów, wspierać realizację programu nauczania , aktualizować i rozszerzać wiedzę zawartą w podręcznikach szkolnych. RODZINA JAKO GRUPA SPOŁECZNA - Rodzina jest to pierwotna gr. społeczna (pierwsza), - naturalna gr. społ., która stanowi duchowe zjednoczenie szczupłego grona osób, skupionych we wspólnym ognisku domowym - cechy: wspólne zamieszkanie, nazwisko, własność, kultura duchowa, ciągłość biologiczna, - więź oparta na szczególnie intymnych stosunkach, na powiązaniu emocjonalnym i na trwałości tej więzi - wiara w prawdziwą łączność biologiczną, tradycję rodzinną i społ. - posiadają wspólne cele, podobne normy moralno - społeczne, - odczuwają poczucie odrębności swojej grupy - nieformalna tzn że dziecko z chwilą urodzenia naturalnie staje się członkiem rodziny; - bez względu na liczbę dzieci jest małą grupą społeczną - jest tą najważniejszą, niezastąpioną grupą społ. w życiu każdego człowieka, - występuje wzajemna odpowiedzialność za siebie w sposób naturalny - współprzeżywanie - więź miłości jest naturalna RODZINA JAKO ŚRODOWISKO KULTUROWE- środowisko kulturowe rodziny tworzy zespół dóbr materialnych, duchowych przekazywanych i udostępnionych pokoleniu młodszemu przez pokolenie starsze - środowisko kulturowe może stać się środowiskiem wychowawczym wtedy, gdy bodźce płynące ze środowiska obiektywnego zostaną przez człowieka odebrane i przeżywane w indywidualnym procesie recepcji treści kultury. - dziecko poprzez bezpośrednie kontakty, interakcje w rodzinie przyswaja wartości, normy moralno - społeczne, zasady postępowania, uczy się współdziałania i realizowania indywidualnych potrzeb. Rodzina poprzez preferowany styl życia, zwyczaje, nawyki, tradycje wprowadza dziecko w świat kultury, stymuluje jego rozwój kulturowy. RODZINA JAKO ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE - to najważniejsze i niezastąpione środowisko wychowawcze, które przez swoją specyfikę, intymność, indywidualność, bezpośredniość tworzy warunki dla rozwoju i wychowania. - jest miejscem pierwszych kontaktów międzyludzkich, więzi psychicznych dziecka z rodzicami, rodzeństwem, dziecko uczestnicząc w naturalnych sytuacjach życia rodzinnego poznaje wzory zachowań związane z pełnieniem roli ojca, matki, przyswaja elementarną wiedzę o otaczającym świecie - tworzy je: - kultura rodziny, - umiejętności komunikacji pomiędzy członkami, - umiejętności wyrażania emocji, - interakcje pomiędzy członkami, - świat symboli kulturowych , które członkowie poznają RODZINA JAKO WSPÓLNOTA OSÓB - wspólnota - naturalne zespolenie ludzi za względu na wspólnie odczuwalny cel, podobne wzajemne uczucie i naturalne wspólne dążenie, zakłada zbieżność uczuć i pragnień - zrzeszenie - stanowi sztuczne zorganizowanie się ludzi dla osiągania wspólnych celów, opiera się na racjonalnym działaniu, widoczny stopień sformalizowania, zakłada sytuację prawną, umowna o charakterze organizacyjnym - Rodzina jako wspólnota: - wypływa z natury ludzkiej, a nie jest dziełem umowy społ.. U jej podstaw leży naturalny, podział ludzi na dwie płci, zróżnicowanie wiekowe, poglądy seksualne, instynkt ojcowski, macierzyński - wymaga od swych członków (głównie małżonków) integralnego zespolenia celów i dążeń, podejmowanych dobrowolnie, a jednocześnie z poczuciem konieczności - rządzi się miłością, a nie prawem, które ma tu zastosowanie jedynie jako konsekwencja i ochrona miłości - daje swym członkom wiele radości i przyjemności - uspołecznia uczucia i dążenia swych członków tak, że czują się oni zespoleni w dążeniu do celu i gotowi są rezygnować ze swobody indywidualnej i wolności na rzecz grupy rodzinnej. FUNKCJE RODZINY WG. TYSZKI 1. biopsychiczne (wiążą się z biologicznymi zjawiskami mającymi swe istotne podłoże w sferze psychiki) - prokreacyjna - zawiera się nie tylko w powoływaniu nowych członków rodziny, ale też w zaspokajaniu emocjonalnych potrzeb rodziców - seksualna - służy zaspokajaniu seksualnych potrzeb członków 2. ekonomiczna - materialna - zaspokajanie materialnych (aktualnych i przyszłych) potrzeb rodzin, prowadzenie gospodarstwa domowego, zapewnienie odpowiednich warunków mieszkaniowych rodzinie, gromadzenie trwałych dóbr materialnych, zapewnienie startu życiowego dzieciom.- opiekuńczo - zabezpieczająca - obejmuje działania materialne i fizyczne mające na celu pomoc tym członkom rodziny, którzy nie są w stanie samodzielnie tych potrzeb zaspokoić np. sprawowanie nadzoru nad małymi dziećmi, pomoc osobom starszym , chorym, 3. społeczno - wyznaczająca - polega na regulacji życia rodziny poprzez układ zewnętrznych i wewnętrznych układów społecznych. - klasowa (stratyfikacyjna)- określa miejsce rodziny w strukturze społecznej, które nadaje jej określony status społ., np. nieusamodzielnione dziecko robotnika ma przynależność warstwową robotniczą. - legalizacyjno - kontrolna - rodzina nadzoruje postępowanie swoich członków w celu zapobiegania ewentualnym odstępstwom od norm i wzorów uznawanych w danej rodzinie. 4. socjopsychologiczna - rodzina przygotowuje do pełnienia przyszłych ról w rodzinie i w społecz. - socjalizacyjno - wychowawcza - rodzina przekazuje podstawowe wzory zachowań, zwyczajów i obyczajów, określone wartości moralne, społeczne, polityczne, poglądy, opinie, przekazywanie dziedzictwa kulturowego, uczenie języka ojczystego itp. - kulturalna - zapoznanie młodego człowieka z dorobkiem kulturalnym społeczeństwa, uczeniu wrażliwości estetycznej i umiejętności korzystania z dóbr kultury - rekreacyjno - towarzyska - zapewnia możliwość wypoczynku po pracy zawodowej oraz utrzymanie kontaktów towarzyskich, co ma wpływ na utrzymanie równowagi psychicznej. - emocjonalno - ekspresyjna -zaspokajanie potrzeb emocjonalnych członków rodziny: potrzeba bezpiecze., bliskiego kontaktu, akceptacji, bycia kochanym, samorealizacji, kontaktu intelektualnego. WG. KAWULI 1. prokreacyjna 2. materialna 3. socjalizacyjno - wychowawcza - opiekuńcza - wychowawcza - kulturalna TYPOLOGIA RODZIN 1. Kryterium liczby osób żyjących w małżeństwie: - monogamiczna ( 1 mąż, 1 żona) - poligamiczna ( 1 mąż, wiele żon) - małżeństwo grupowe 2. Kryterium doboru małżonków: - małżeństwo endogamiczne (dobór małżonka z tego samego środowiska) - małżeństwo egzogamiczne ( z różnych klas) 3. Ze względu na sposób dziedziczenia pozycji społ., nazwiska. majątku: - matrylinearna (mąż przyjmuje majątek, nazwisko od żony) - patrylinearna ( od ojca) 4. Ze względu na liczbę pokoleń: - dwupokoleniowa ( rodzina i ich dzieci) - wielopokoleniowa 5. Ze względu na strukturę rodziny: - pełna (ojciec i matka): - pełna biologicznie - rekonstruowana ( po rozbiciu, po rozwodzie z mężem lub żoną) - adopcyjna - zastępcza - kontraktowa (czasowa opieka) - niepełna:- ze względu na śmierć jednego z rodziców- z powodu rozwodu - czasowo niepełna ( z powodu wyjazdu, charakteru pracy np. marynarska, kara w wiezieniu, choroba i długotrwały pobyt w szpitalu) - rodzina samotnej matki, samotnego ojca 6. Ze względu na źródło utrzymania: - Chłopska, robotnicza, inteligencka, biznesmenów 7. Ze względu na liczbę dzieci: - małodzietna (1, 2, 3) - wielodzietna (4 i wyżej) 8. Ze względu na zamożność - bardzo zamożna, zamożna, niezamożna, biedna, uboga 9. Ze względu na władzę w rodzinie - patriarchalna (ojciec) - matriarchalna (matka) - egalitarna (demokratyczna) 10. Ze względu na stosunek do pracy zawodowej - tradycyjna ( ojciec pracuje zawodowo, matka zajmuje się domem) - rodzina w której dwoje małżonków pracuje zawodowo, a domem zajmuje się osoba trzecia - rodzina, w której oboje pracują i jednocześnie zajmują się domem I PROBLEMATYKA BADAŃ NAD RODZINĄ; BADACZE Badania nad rodziną Etapy rozwoju badań nad rodziną: - 1. XVIII w. - podejście biologiczno - antropologiczne: więzi biologiczne rodziny, opisuje rodzinę w przeszłości, na przestrzeni wieków. - 2. Połowa XIX w. - badania nad teraźniejszością rodziny: Pierwsze badanie miało miejsce we Francji - F. de Play- badania koncentrowały się na warunkach, strukturze i funkcjonowaniu rodziny. - 3. Lata 30-te XX w. - akcent na psychiczne i społeczne uwarunkowania funkcjonowania rodziny. Badania dotyczyły charakteru stosunków międzyludzkich interakcji; doboru małżonków, problemów poradnictwa. - 4. Po II wojnie światowej - badania koncentrują się na budowaniu teorii rodziny: wyjaśnienie różnych mechanizmów, które powodują takie a nie inne zjawisko w rodzinie. - Znane teorie: - sytuacyjna - wyjaśnia w oparciu o różne sytuacje - interakcyjna - za podstawę analizy przyjmuje się interakcje - funkcjonalna - za podstawę przyjmuje się funkcje rodziny - instytucjonalna - rodzina jako instytucja wychowawcza Rodzina jest przedmiotem różnych dyscyplin: filozofii, antropologii, aksjologii, socjologii, psychologii, pedagogiki, etnografii, demografii, ekonomii, teologii. W badaniach pedagogicznych akcentuje się model komplementarny - ujmujący właściwości rodzinne. Geneza badań empirycznych w Polsce 1. Pierwsze badania były prowadzone w okresie międzywojennym przez socjologów - prof. Znanieckiego, Hałasińskiego, L. Krzywickiego. Koncentrują się głównie na rodzinie chłopskiej; na rodzinie polskiej na emigracji, badają funkcjonowanie rodziny na skutek wyjazdu jednego z rodziców. Pierwsze badania empiryczne przeprowadzała H. Radlińska - bada rodziny ubogie, warunki życia z punktu widzenia sytuacji dziecka 2. Po II wojnie światowej pedagogika społeczna bazowała na socjologii i psychologii. - socjologowie: F. Adamski, Z. Tyszka, J. Komorowska, Dyszewski, Jarosz - psychologowie: Maria Ziemska, M. Tyszkowa - pedagodzy społ.: A. Tchórzewski, prof. Kawula, Maciaszkowa, Nikitorowicz Główne kierunki badań: 1. Struktura rodziny 2. Funkcjonowanie rodziny pod wzg. materialnym, emocjonalnym, wychowawczym, opiekuńczym, kulturalnym. 3. Zmiany jakie zachodzą we współczesnej rodzinie - czynniki warunkujące zmiany Badania nad rodziną dotyczą: 1. Rodziny normalnie funkcjonującej 2. Rodziny dysfunkcyjnej (zagrożenia pod względem materialnym, strukturalnym na skutek występowania zjawisk dewiacyjnych co może prowadzić do powstawania rodzin ubogich, bezdomnych, bezrobotnych, osieroconych, rozwiedzionych, rozluźnienia więzi emocjonalnej, problemu sieroctwa.) .SYTUACJA DZIECKA I OBRAZ JEGO DZIECIŃSTWA WE WSPÓŁCZESNEJ POLSKIEJ RODZINIE Sytuacja dziecka - miejsce dziecka w środowisku swojego życia; warunki jego egzystencji (materialne i niematerialne); wpływy i oddziaływania, którym ulega; doznawane przeżycia; określone zachowania, jakie podejmuje. Dzieciństwo - to nie tylko pewien etap w rozwoju, okres intensywnych wpływów rodziny, szkoły oraz grupy sąsiedzkiej i rówieśniczej, nie tylko los wpisany w biografię człowieka; to przede wszystkim pewna suma doświadczeń, przeżyć, aktywności dziecinnej, których źródłem są rodzina, szkoła, kościół, różne grupy społeczne, TV i inne media, to świat dziecka, w którym przyjmuje ono aktywną postawę. Może być dzieciństwo w ujęciu podmiotowym i przedmiotowym. NA SYTUACJĘ ŻYCIOWĄ DZIECKA SKŁADAJĄ SIĘ: sytuacja opiekuńcza sytuacja materialna jest bardzo zróżnicowana. Współczesna polska rodzina ograniczenie kontrolnej funkcji rodziny: anonimowość jest w coraz większym stopniu zagrożona bezrobociem jednostki poza domem, zwiększanie się czasu przeby -co powoduje zmiany w ekonomicznej, społ., i psych. wania poza domem. kondycji rodziny. Może prowadzić do ubóstwa. sytuacja kulturalna sytuacja emocjonalna Zawężenie aktywności kulturalnej członków rodziny wzrost poczucia autonomii i prywatności członków m.in. na skutek ubożenia lub braku czasu, mediatyzacja rodziny - osłabienie więzi emocjonalnej sytuacja wychowawcza zawężenie funkcji wychowawczej rodziny spowodowane m.in. pracą zawodową, zjawiska dewiacyjne i patologiczne, dezintegracja strukturalna Sytuacja dziecka w rodzinie na przestrzeni lat : Wiek XX - zdaniem E. Key miało to być stulecie dziecka, miał być wiekiem pokoju i dobrobytu, miał zaspokoić potrzeby dziecka. Twórcy nowego wychowania zrywając ze szkoła herbartowską ukazywali „ ładną wizję dziecka”. Dziecko stało się centrum działań, tworzono ośrodki zainteresowań, pracy twórczej, szkoły na miarę dziecka.. Dziecko edukowane zmieni to, czego nie zrobili dorośli. W tej pajdocentrycznej koncepcji dziecko nadal było uprzedmiotowione, było narzędziem i środkiem w rękach dorosłych. Był to wie najokrutniejszy dla dzieci - dzieciństwo totalitarne, zniewolone. II Wojna Światowa - stworzyła ciężką sytuację dla całego narodu polskiego, a przede wszystkim dla dzieci. Były one świadkami wielkiego okrucieństwa, pozbawione wszelkich praw i możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb. Wojna odebrała im dzieciństwo zmuszając do podejmowania decyzji i działalności, jakich w warunkach pokoju nigdy nie musiałyby podejmować. Dzieci giną śmiercią tragiczną. Po II wojnie - dzieci spędzają dzieciństwo w więzieniu w Jaworznie, zbuntowana młodzież podejmuje działania antysocjalistyczne, występowały w obronie tradycji. Lata 70/80 - dziecko solidarności , było świadkiem przemian społeczno - polityczno - gospodarczych, świadek stanu wojennego, prześladowań za działalność rodziców. Lata 90-te - wojny na całym świecie powodują, że dzieci giną. Zatrudnia się je nielegalnie, są wykorzystywane, bite, głodne, zaniedbywane. ZAGROŻENIA STRUKTURY I FUNKCJONOWANIA WSPÓŁCZESNEJ POLSKIEJ RODZINY 1.Pogarszające się warunki materialne: degradacja ekonomiczna rodzin bezrobotnych, wielodzietnych, niepełnych, samotnych matek, bezdomność, 2. Mediatyzacja życia rodzinnego: dezintegracja i dezorganizacja życia rodzinnego za sprawą pozornego bycia razem podczas oglądania tych samych programów TV w tym samym pomieszczeniu., 3. Zjawiska dewiacyjne oraz patologie społeczne.: alkoholizm, przemoc, przestępczość członków rodziny, agresja werbalna, instrumentalna, prostytucja, narkomania 4. Dezorganizacja strukturalna polskich rodzin: spowodowana rozpadem rodziny na skutek śmierci jednego z rodziców, rozwodu, separacji, długotrwałej nieobecności rodziców lub jednego z nich. Może wystąpić trudność w realizowaniu funkcji ekonomicznej oraz socjopsychologicznej rodziny. 5. Dezintegracja życia emocjonalnego w rodzinie: osłabienie kontaktów między rodzicami a dziećmi, zamykanie się tylko w kręgu rodzinnym, prywatność, malejąca spójność emocjonalna, osamotnienie dziecka OBSZARY WSPARCIA DZIECKA I RODZINY: RZĄDOWE INSTYTUCJE I FORMY WSPARCIA, KIERUNKI Główne kierunki pomocy: profilaktyka wychowawcza - ujawnianie zarówno uwarunkowań negatywnych zaburzających rozwój, jak też tych elementów środowiska, które obecnie nie wywołują zagrożenia, ale mogą w przyszłości; kompensacja - wyrównywanie braków środowiskowych i organicznych; ratownictwo - zjawia się z zewnątrz w razie nagłego nieszczęścia jednostki lub klęski gromadnej, doraźnie zwalcza działanie złego losu i pierwsze jego skutki

Formy wsparcia: szkolne formy pomocy :żłobek, przedszkole, szkoły, poradnie: nieformalne (rodzina, sąsiedzi, znajomi), instytucjonalne (przedmałżeńskie); Domy opieki, pozaszkolne: Ośrodek Pomocy Rodzinie (pomoc powinna otrzymać osoba bezdomna, o trudnych warunkach mieszkaniowych, której dochody nie przekraczają najniższej krajowej) Instytucje: poradnie, żłobek, przedszkole, szkoła, domy pomocy społecznej, instyt. opiekuńczo - wychowawcze, miejski i gminny ośrodek pomocy rodzinie, Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, instytucja kuratora sądowego POZARZĄDOWE OBSZARY I MOŻLIWOŚCI WSPARCIA RODZINY (ROLA STOWARZYSZEŃ, FUNDACJI, RUCHÓW SPOŁECZNYCH) Do pozarządowych form pomocy należą: 1. Stowarzyszenia 2. Fundacje

---