„Zimna wojna” - początki, główne etapy i przejawy, znaczenie. Oprac. RM

1. Istota „zimnej wojny” (cold war) - stan otwartej wrogości, konfrontacji i rywalizacji

między USA i ZSRR w latach 1946 - 1989/1990.

2.Przyczyny „zimnej wojny”: - stworzenie po drugiej wojnie światowej tzw. porządku jałtańskiego (tzw. układu dwubiegunowego,

czyli podziału świata między supermocarstwami, USA i ZSRR, na dwie strefy wpływów)

- rywalizacja między USA i ZSRR o poszerzenie swoich stref wpływów, - rozpoczęcie przez USA i ZSRR w II połowie lat 40 - tych tzw. wyścigu zbrojeń (zwł. w zakresie broni

atomowej - w posiadaniu USA od 1945 r., w posiadaniu ZSRR od 1949 r., bomba wodorowa w posiadaniu USA od 1952 r.)

- rywalizacja między dwoma systemami polityczno - ekonomicznymi: blokiem państw

socjalistycznych (RWPG, Układ Warszawski) a kapitalistycznymi państwami Zachodu (NATO) - wspieranie przez ZSRR ugrupowań lewicowych i komunistycznych w różnych częściach świata

dążących do przejęcia władzy (np. Grecja, Chiny w II poł. lat 40-tych, Korea, Kuba, Wietnam, Chile w pocz.

lat 70 - tych, Etiopia w 1974 r., Afganistan od 1978 r.)

- dążenie USA (od ogłoszenia doktryny Trumana) do powstrzymywania komunizmu w różnych

częściach świata (np. Grecja i Chiny w II połowie lata 40-tych, Korea, Kuba,Wietnam, Chile, Nikaragua) lub

osłabienia jego wpływów (np. Polska w okresie tzw. „rewolucji solidarnościowej” w latach 1980 - 1981)

- rozbieżności między USA i ZSRR w rozwiązaniu po II wojnie światowej kwestii niemieckiej

3.Najważniejsze przejawy „zimnej wojny”: - lokalne konflikty zbrojne w różnych częściach świata przez cały okres zimnej wojny, wynikające z

rywalizacji ZSRR i USA o strefy wpływów (np. wojna koreańska 1950 - 1953, wojna w Wietnamie 1965 - 1973,

konflikty na Bliskim Wschodzie - zwł. wojny izraelsko- arabskie w l. 1948, 1956, 1967, 1973, wojna w Afganistanie od

1979 r.) - wyścig zbrojeń (zwł. w zakresie broni nuklearnej - w posiadaniu USA od 1945 r., w posiadaniu

ZSRR od 1949 r.)

- istnienie dwóch przeciwstawnych bloków polityczno - wojskowych w okresie „zimnej wojny”

• z udziałem USA: NATO od 1949 r., ANZUS, SEATO, z poparciem USA: CENTO

• z udziałem ZSRR: Układ Warszawski od 1955 r.

- gospodarcza integracja państw w ramach stref wpływów obu supermocarstw

• integracja gospodarcza Europy Zachodniej w ramach planu Marshalla i Wspólnot Europejskich (EWWiS, EWG,

EURATOM) wspierana przez USA

• integracja gospodarcza krajów socjalistycznych w ramach RWPG - walka wywiadów w okresie zimnej wojny” (np. amerykańska CIA, brytyjskie MI6, radzieckie KGB),

- wojna propagandowa między blokiem państw socjalistycznych a kapitalistycznymi państwami

Zachodu (np. rola rozgłośni radiowych RWE, „Głos Ameryki”, Radio „Swoboda”)

- rywalizacja między USA i ZSRR w kosmosie - w rozwoju astronautyki i badań kosmicznych

(np. pierwszy sztuczny satelita ziemi w 1957 r. „Sputnik” - ZSRR, pierwszy człowiek w kosmosie w 1961r. - ZSRR,

pierwsza kobieta w kosmosie w 1963 r. - ZSRR, pierwszy człowiek na księżycu w 1969 r. - USA (20 VII 1969,

Apollo 11, Neil Armstrong, Edwin Aldrin „mały krok człowieka, ogromny krok ludzkości”, pierwszy prom kosmiczny w 1981 r. Columbia - USA, amerykański program tzw. „wojen gwiezdnych w I poł. lat 80-tych)

4. Główne etapy zimnej wojny:

- lata 1946 - 1953/1956 (od przemówień Stalina i Churchilla w 1946 do śmierci Stalina (1953), zakończenia wojny

koreańskiej (1953) i przyjęcia przez Chruszczowa na XX Zjeździe KPZR w 1956 r. tezy o możliwej pokojowej

koegzystencji państw socjalistycznych i kapitalistycznych - lata 1960 - 1962 (od incydentu U-2 do kryzysu kubańskiego 1962 r.)

- od 1979/1980 do połowy lat 80 -tych (od rozpoczęcia przez ZSRR zbrojnej interwencji w

Afganistanie (1979) do negocjacji rozbrojeniowych między Gorbaczowem i Reaganem w II połowie

lat 80 - tych)

- zakończenie zimnej wojny na przełomie lat 80- tych i 90-tych (najważniejsze przejawy zakończenia

zimnej wojny: odejście przez M. Gorbaczowa od doktryny Breżniewa, „jesień narodów” w 1989 r., zburzenie „muru

berlińskiego” 9/10 XI 1989, zjednoczenie Niemiec 3 X 1990, rozwiązanie Układu Warszawskiego w 1991, rozpad

ZSRR w 1991 r.)

5. Początek zimnej wojny - przemówienia Stalina, Churchilla i Byrnesa w 1946 r.

- przemówienie Stalina z lutego 1946 r.: Stalin przyjął w 1946 r. założenie, że pokojowa koegzystencja

państw socjalistycznych i kapitalistycznych jest niemożliwa, w miarę postępów w budowie socjalizmu

zaostrza się nie tylko walka klasowa, ale także konfrontacja między ZSRR a krajami kapitalistycznymi,

głównym zagrożeniem dla ZSRR i innych państw socjalistycznych jest imperializm USA, głównym celem

ZSRR na arenie międzynarodowej będzie zwalczanie amerykańskiego imperializmu

- przemówienie W. Churchilla w Fulton 5 III 1946, główne tezy „mowy fultońskiej” Churchilla:

Europa Środkowo - Wschodnia oddzielona została przez Związek Radziecki od reszty kontynentu „żelazną

kurtyną”, Polska nie ma prawa do nabytków terytorialnych kosztem Niemiec, ponieważ znalazła się w

radzieckiej strefie wpływów)

- przemówienie amerykańskiego sekretarza stanu Jamesa Byrnsa w Stuttgarcie (6 IX 1946)

główne tezy przemówienia: granica na Odrze i Nysie Łużyckiej ma charakter tymczasowy, ostateczne

uregulowanie granicy polsko - niemieckiej powinno nastąpić w traktacie pokojowym, strefy okupacyjne

mają charakter tymczasowy, powinny zostać połączone w jedno państwo niemieckie, powinno być to

państwo demokratyczne, USA udzielą pomocy w odbudowie niemieckiego przemysłu, jest to zgodne z

interesem USA

6. Doktryna Trumana z 1947 r. (doktryna „powstrzymywania komunizmu”- containement) - zasada amerykańskiej polityki zagranicznej sformułowana w 12 III 1947 r. przez prezydenta H. Trumana, zapowiedział poparcie USA dla narodów, które „stawiają opór uzbrojonym mniejszościom lub zewnętrznemu naciskowi”, przejawy realizacji doktryny Trumana: m. in. plan Marshalla, utworzenie NATO w 1949 r., pomoc dla sił antykomunistycznych w wojnie domowej w Grecji (1946 - 1949), pomoc dla Kuomintangu przeciw komunistom w wojnie domowej w Chinach (1945 - 1949), wojna koreańska (1950 - 1953), wojna w Wietnamie (1963/1965 - 1973)

7. Plan Marshalla („Europejski Program Odbudowy”, ogłoszony w 1947 r. , realizowany w l. 1948 - 1952) - program pomocy gospodarczej USA dla odbudowujących się ze zniszczeń wojennych państw Europy, realizowany m.in. w celu osłabienia wpływów ZSRR i ideologii komunistycznej w tych krajach, Plan Marshalla dotyczył przede wszystkim Europy Zachodniej, ponieważ państwa Europy Środkowowschodniej w wyniku decyzji Stalina nie przyjęły planu Marshalla

8. Maccartyzm - polityka represji w USA (w l. 1950 - 1954) wobec obywateli podejrzanych o

lewicowe, zwłaszcza komunistyczne i prosowieckie poglądy oraz o współpracę (zwł. tajną) z ZSRR,

inicjator: senator Joseph MacCarthy,

polityka maccartyzmu wykorzystywała psychozę strachu w społeczeństwie amerykańskim

spowodowaną posiadaniem przez ZSRR od 1949 r. broni atomowej,

niektóre przejawy maccartyzmu: skazanie na śmierć w 1953 r. małżeństwa Juliusa i Ethel

Rosenbergów oskarżonych o szpiegostwo dla ZSRR, represje w środowisku Hollywood wobec osób

o sympatiach lewicowych i proradzieckich

9. Rola „doktryny odstraszania” w okresie zimnej wojny - zasada polityki zagranicznej USA

sformułowana w 1953 r. (jej autorzy: prezydent D. Eisenhower oraz sekretarz stanu John Foster Dulles), USA

powinny stale rozbudowywać swój potencjał militarny w celu powstrzymania (odstraszenia) ZSRR

przed wywołaniem wojny światowej

10. Kwestia niemiecka w pierwszym etapie „zimnej wojny” (1946 - 1955)

- kwestia niemiecka w przemówieniach Churchilla („mowa fultońska') i Byrnesa w 1946 r.

- powstanie Bizonii (1 I 1947): z połączenia amerykańskiej i brytyjskiej strefy okupacyjnej

- ustanie działalności Sojuszniczej Rady Kontroli (IV 1949) w wyniku nieporozumień między ZSRR a USA

- powstanie Trizonii (kwiecień 1949): w wyniku przyłączenie do Bizonii francuskiej strefy okupacyjnej

- przeprowadzenie reformy walutowej zachodnich strefach okupacyjnych oraz w Berlinie Zachodnim (20 VI 1948),

twórcą reformy walutowej był Ludwik Erhard, została przeprowadzona dzięki amerykańskiej pomocy gospodarczej, była jednym z

istotnych czynników pomyślnego rozwoju ekonomicznego RFN, w zasadzie przesądziła o podziale Niemiec na dwie części, spowodowała

pogorszenie stosunków USA z ZSRR i rozpoczęcie tzw. I kryzysu berlińskiego

- I kryzys berliński: blokada przez ZSRR Berlina Zachodniego w okresie 24 VI 1948 - 4 V 1949

(blokada przez ZSRR wszystkich lądowych połączeń zachodnich sektorów Berlina z obszarem Bizonii), w celu przezwyciężenia blokady

Amerykanie zorganizowali tzw. most powietrzny, czyli tałe przeloty samolotów transportowych z Bizonii do Berlina Zachodniego

(gdyby Stalin wydał rozkaz zestrzeliwania amerykańskich samolotów, doszłoby najprawdopodobniej do konfliktu zbrojnego USA z

ZSRR)

- powstanie dwóch państw niemieckich: RFN (21 IX 1949) i NRD (7 X 1949)

- remilitaryzacja RFN: utworzenie Bundeswehry i przystąpienie RFN do NATO (1955)

- objęcie RFN przez USA „atomowym parasolem bezpieczeństwa” w okresie „zimnej wojny”

- doktryna Hallsteina z 1955 r. i jej rola w okresie „zimnej wojny”

doktryna Hallsteina - zasada polityki zagranicznej RFN do schyłku lat 60 - tych, zastąpiona w 1969 tzw. „nową niemiecką polityką

wschodnią”

założenia doktryny Hallsteina”: RFN to jedyny reprezentant Niemiec na arenie międzynarodowej, RFN nie uznaje istnienia drugiego

państwa niemieckiego - NRD, RFN nie nawiąże stosunków dyplomatycznych z żadnym państwem, które uznało NRD, RFN nie uznaje

granicy polsko - niemieckiej wytyczonej w 1945 r., w sensie prawnym Niemcy istnieją jako jedno państwo, do podpisania traktatu

pokojowego Niemcy istnieją w sensie prawnym w granicach z 1937 r.

- traktat państwowy z Austrią w 1955 r. (zawarty między Austrią a mocarstwami dawnej koalicji antyhitlerowskiej, na jego mocy

Austria staje się państwem suwerennym, odrębnym od Niemiec, bez obecności obcych wojsk na swoim terytorium, jest zobowiązana do

zachowania neutralności, a tym samym do nieprzystępowania do bloków wojskowo - politycznych)

11. Stosunki międzynarodowe od śmierci Stalina (III 1953) do schyłku lat 60 -tych.Natężenie „zimnej wojny” w latach 1960 - 1962.

• zakończenie „wojny koreańskiej” (rozejm w Panmundżonie - VII 1953)

• zakończenie I wojny indochińskiej (1954)

• traktat państwowy z Austrią (1955)

• utworzenie Układu Warszawskiego (14 IV 1955)

• konferencja w Bandungu w 1955 r. i powstanie tzw. ruchu państw niezaangażowanych, procesy dekolonizacyjne w „trzecim świecie” (np. „rok Afryki” - 1960)

• wpływ uchwał XX Zjazdu KPZR (II 1956) na politykę zagraniczną ZSRR (przyjęcie przezN. Chruszczowa tezy, że możliwa jest pokojowa koegzystencja między państwami socjalistycznymi a kapitalistycznymi - dochodzi zatem do ograniczenia zakresu „zimnej wojny” i poprawy stosunków między ZSRR i USA)

• pogorszenie stosunków ZSRR z Chinami i Albanią po 1956 r. (w związku z procesami destalinizacyjnymi w ZSRR)

• kryzys sueski w 1956 r. (X - XI)

• stłumienie przez wojska radzieckie powstania węgierskiego (X - XI 1956)

• Plan Rapackiego z 1957 r.: utworzenia w Europie Środkowej strefy bezatomowej obejmującej 4 państwa: Polskę , Czechosłowację, NRD, RFN

• przemówienie Chruszczowa na forum Zgromadzenia Ogólnego ONZ w 1960 r. (but Chruszczowa), podr., s.265

- incydent „U - 2” w 1960 r.

• budowa muru berlińskiego (13 VIII 1961) i tzw. II kryzys berliński jako istotny przejaw „zimnej

wojny” (przyczyny wzniesienia muru berlińskiego: masowe ucieczki mieszkańców NRD do RFN,

pogorszenie stosunków ZSRR i USA w latach 1960 - 1961 w związku z „incydentem U - 2” oraz kwestią

kubańską), decyzję w sprawie budowy muru berlińskiego podjął Nikita Chruszczow, przy pełnej aprobacie

komunistycznego przywódcy NRD - Waltera Ulbrichta

• wizyta prezydenta USA J. F. Kennedy ego w Berlinie Zachodnim (VI 1963): zadeklarował, że USA nie pozwolą Związkowi Radzieckiemu dokonać przyłączenia Berlina Zachodniego do NRD, „ja także jestem Berlińczykiem”

• rola Kuby w stosunkach między ZSRR a USA w latach 1961 - 1962

• przejęcie władzy na Kubie przez Fidela Castro (I 1959) • po inwazji w Zatoce Świń (nieudana próba obalenia F. Castro przez USA i kubańskich emigrantów w

kwietniu 1961 r.) Castro podjął decyzję o wprowadzeniu na Kubie ustroju socjalistycznego i ścisłym

sojuszu z ZSRR • kryzys kubański (karaibski) w październiku 1962 r. - zainstalowanie przez ZSRR głowic nuklearnych na

Kubie, ogłoszenie przez USA blokady morskiej Kuby 22 X prezydent J. F. Kennedy stanowczo zażądał od N. Chruszczowa wycofania radzieckich głowic nuklearnych z terytorium Kuby), przyjęło się uważać, że świat stanął wówczas na krawędzi wybuchu III wojny światowej (mogłoby do niej dojść gdyby Chruszczow odmówił wycofania rakiet z Kuby lub gdyby USA zdecydowały się je zniszczyć atakiem lotniczym), na szczęście, po uruchomieniu „gorącej” linii telefonicznej między Kremlem a Białym Domem, Chruszczow podjał decyzję o usunięciu rakiet z Kuby, w zamian za co USA wycofały swoje rakiety nuklearne z Turcji

• wojna wietnamska (1965 - 1973)

• „wojna sześciodniowa” na Bliskim Wschodzie (VI 1967)

12. Wpływ doktryny Breżniewa na stosunki międzynarodowe w okresie „zimnej wojny”

• zbrojna interwencja państw Układu Warszawskiego w Czechosłowacji 20/21 VIII 1968 w celu stłumienia reform „praskiej wiosny” (chcącej pogodzić socjalizm z demokracją)

• ogłoszenie doktryny Breżniewa po wkroczeniu wojsk Układu Warszawskiego do Czechosłowacji (doktryna Breżniewa - doktryna o ograniczonej suwerenności państw socjalistycznych, zakładała, że ZSRR ma prawo do interwencji zbrojnej w państwach gdzie „zagrożone zostały podstawy ustroju socjalistycznego”, chodziło zatem o państwa podejmujące próbę uniezależnienia się od ZSRR)

• wycofanie się Rumunii ze struktur wojskowych Układu Warszawskiego po interwencji w Czechosłowacji

• groźba interwencji zbrojnej ZSRR w Polsce pod koniec 1980 r., wprowadzenie w Polsce stanu wojennego 13 XII 1981

• stopniowe odchodzenie przez M. Gorbaczowa u schyłku lat 80-tych od doktryny Breżniewa jako ważny przejaw wygasania „zimnej wojny” (skutki odejścia przez ZSRR od doktryny Breżniewa: „jesień narodów” w 1989 r., zburzenie muru berlińskiego, zjednoczenie Niemiec)

13. Ograniczenie zakresu „zimnej wojny” w stosunkach międzynarodowych (w stosunkach

„Wschód - Zachód”) w okresie „detente” („odprężenia”) w latach 70-tych.

• uwarunkowania „detente”: m.in. konflikt ZSRR z Chinami (1969), poprawa stosunków między USA i komunistycznymi Chinami została uznana w ZSRR za zagrożenie i skłoniła L. Breżniewa do poprawy stosunków z USA

• „nowa niemiecka polityka wschodnia” („neue deutsche Ostpolitik”) od 1969 r. kanclerza W. Brandta

założenia i realizacja „nowej niemieckej polityki wschodniej” (jej hasło: „zmiana przez zbliżenie”): odejście od doktryny Hallsteina, układy RFN o normalizacji stosunków z ZSRR (1970), Polską (7 XII 1970 r. - w wyniku wizyty W. Brandta w Warszawie), Czechosłowacją, uznanie nienaruszalności granicy z Polską (układ z 7 XII 1970), uznanie istnienia NRD, nawiązanie stosunków dyplomatycznych RFN z NRD (1972), przyjęcie obu państw niemieckich do ONZ w 1973 r., pokojowa nagroda Nobla dla W. Brandta w 1971 r., swoistym symbolem „nowej niemieckiej polityki wschodniej” kanclerza W. Brandta może być złożenie kwiatów przed Grobem Nieznanego Żołnierza w Warszawie 7 XII 1970 r., po dymisji Brandta w 1974 r. będzie kontynuowana przez następnego kanclerza z SPD - Helmuta Schmidta

• wizyta prezydenta USA R. Nixona w Moskwie w 1972 r. i podpisanie układu SALT I (układ o ograniczeniu zbrojeń nuklearnych)

• wycofanie wojsk amerykańskich z Wietnamu (1973)

• potwierdzenie nienaruszalności granic w Europie (w tym granicy polsko - niemieckiej) w Akcie Końcowym KBWE w Helsinkach w 1975 r.

• podpisanie Aktu Końcowego KBWE (Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie) w Helsinkach w 1975 r. (przez USA, Kanadę oraz państwa Europy, w wyjątkiem Albanii)

• uznanie nienaruszalności granic w Europie (w tym granicy polsko - niemieckiej)

• deklaracja przestrzegania przez podpisujące państwa praw człowieka wobec swoich obywateli

(m.in. swoboda wyznania, wolność słowa, swoboda zrzeszania się)

- amerykańsko- radziecki program kosmiczny „Sojuz - Apollo” w 1975 (spotkanie w kosmosie obu

statków)

• zawarcie przez USA i ZSRR układu SALT II (w Wiedniu w 1979 r., L. Breżniew, J. Carter, w wyniku wkroczenia wojsk radzieckich do Afganistanu układ nie został ratyfikowany przez Kongres USA)

14. Natężenie zimnej wojny w pierwszej połowie lat 80-tych.

• wkroczenie wojsk radzieckich do Afganistanu (1979)

• odmowa ratyfikacji przez Kongres USA układu SALT II

• bojkot przez USA (i część państw NATO) letnich igrzysk olimpijskich w Moskwie w 1980 r.

• groźba interwencji zbrojnej ZSRR w Polsce pod koniec 1980 r., wprowadzenie w Polsce stanu wojennego, potępienie przez państwa Zachodu wprowadzenia stanu wojennego w Polsce i delegalizacji „Solidarności”, sankcje gospodarcze USA wobec Polski po wprowadzeniu stanu wojennego

• ucieczka na Zachód płk. R. Kuklińskiego (XI 1981, czyli przed wprowadzeniem stanu wojennego): przekazał amerykańskiemu wywiadowi m.in. plany wprowadzenia w Polsce stanu wojennego, plany agresji zbrojnej Układu Warszawskiego na Europę Zachodnią (teksty źródłowe: podr., s. )

• uznanie ZSRR za „imperium zła” przez prezydenta Ronalda Reagana (w 1982 r. powiedział, że marksizm - leninizm znajdzie się na „śmietniku historii”)

• doktryna Reagana (realizowana w I poł. lat 80-tych): USA powinny dokonać radykalnego

zwiększenia wydatków na zbrojenia, w celu wymuszenia na ZSRR podobnych działań, co

doprowadzi do załamania gospodarczego ZSRR („zazbrojenia na śmierć”), w ramach doktryny

Reagana planowano stworzenie w przestrzeni kosmicznej laserowego systemu obrony

antyrakietowej (tzw. „program wojen gwiezdnych”, „Inicjatywa Obrony Strategicznej” - SDI),

mającego chronić terytorium USA przed ewentualnym radzieckim atakiem nuklearnym,

podr.,s.304 -305

• zainstalowanie przez USA w Europie Zach. rakiet z głowicami nuklearnymi Pershing i Cruise

• bojkot przez ZSRR (i pozostałe państwa Układu Warszawskiego, w tym Polskę) letnich igrzysk olimpijskich w Los Angeles w 1984 r.

15. Wygasanie zimnej wojny w drugiej połowie lat 80-tych.

- poprawa stosunków ZSRR z USA w II połowie lat 80-tych prowadząca do wygasania a następnie

zakończenia zimnej wojny na przełomie lat 80-tych i 90-tych

• dążenie Michaiła Gorbaczowa (przywódcy ZSRR w l. 1985 - 1991) do poprawy stosunków z USA, ograniczenia tempa

wyścigu zbrojeń i zakończenia „zimnej wojny” i poprawy stosunków z USA (Gorbaczow zdawał sobie sprawę ze

słabości ZSRR, które nie potrafi sprostać narzuconemu przez USA wyścigowi zbrojeń

• spotkania Reagana z Gorbaczowem: Genewa (1985), Reykjawik (1986),

Waszyngton (8 XII1987) - podpisanie układu o wyeliminowaniu rakiet krótkiego i średniego zasięgu

- stopniowe odchodzenie przez M. Gorbaczowa u schyłku lat 80-tych od doktryny Breżniewa jako

ważny przejaw wygasania „zimnej wojny”

Gorbaczow zdawał sobie sprawę ze słabości ZSRR, które nie potrafi sprostać narzuconemu przez USA wyścigowi

zbrojeń, powstrzymać upadku komunizmu w krajach Europy Środkowo - Wschodniej, powstrzymać uniezależnienia się

państw Europy Środkowo - Wschodniej od ZSRR, zjednoczenia Niemiec, od pewnego momentu Gorbaczow

zaakceptował „finlandyzację” państw środkowoeuropejskich

skutki odejścia przez ZSRR od doktryny Breżniewa:

„jesień narodów” w 1989 r., zburzenie muru berlińskiego, zjednoczenie Niemiec)

wizyta M. Gorbaczowa w Polsce w lipcu 1988 r. „spotkał się m.in. z przedstawicielami środowisk intelektualnych na Zamku

Królewskim w Warszawie. Na zadane mu pytanie o zakres suwerenności państwowej oraz obowiązywanie doktryny Breżniewa,

Gorbaczow nie odpowiedział wprost ale też i nie powiedział niczego, co sugerowałoby możliwość interwencji ZSRR w wewnętrzne

sprawy Polski. Odczytano to jako wyraz przyzwolenia na eksperymenty polityczne”, M. Marody, Długi finał, s. 60

- wycofanie wojsk radzieckich z Afganistanu (II 1989)

- związek między polityką zagraniczną a wewnętrzną M. Gorbaczowa

pierestrojka („przebudowa”): polityka reform zainicjowana przez M. Gorbaczowa w II połowie lat 80-tych, zmierzająca

do stopniowej liberalizacji i demokratyzacji życia społecznego, politycznego i urynkowienia gospodarki, powstrzymania

ZSRR przed upadkiem,

16. Zakończenie zimnej wojny na przełomie lat 80- tych i 90-tych. Najważniejsze przejawy

zakończenia zimnej wojny:

• odejście przez M. Gorbaczowa od doktryny Breżniewa,

• środkowoeuropejska„jesień narodów” w 1989 r. - upadek komunizmu w państwach Europy

Środkowo - Wschodniej w 1989 r., demokratyzacja ustroju tych państw, ich uniezależnienie się od

ZSRR, („jesień narodów” rozpoczęła się w Polsce: obrady „okrągłego stołu”, wybory 4 VI, powstanie rządu T.

Mazowieckiego - pierwszego niekomunistycznego rządu w Europie Srodkowowschodniej)

• zburzenie „muru berlińskiego” 9/10 XI 1989,

• zjednoczenie Niemiec 3 X 1990,

• rozwiązanie Układu Warszawskiego i RWPG w 1991,

• rozpad ZSRR w 1991 r. (formalny koniec istnienia ZSRR: 31 XII 1991)

• układy rozbrojeniowe:

- między USA a ZSRR w sprawie redukcji zbrojeń nuklearnych:

• układ w Waszyngtonie (8 XII 1987, Gorbaczow - Reagan) układ o wyeliminowaniu rakiet krótkiego i średniego

zasięgu

• układ START I (Busch - Gorbaczow, Moskwa, 31 VII 1991) - układ o redukcji zbrojeń strategicznych, zmniejszenie

liczby głowic nuklearnych do ok. 6 tys. po każdej ze stron

• układ START II (Moskwa, 3 I 1993) układ o redukcji zbrojeń strategicznych, zmniejszenie liczby głowic nuklearnych:

USA do 3500, Rosja do 2971

- układ w sprawie redukcji zbrojeń konwencjonalnych w Europie (Paryż 19 XI 1990), do 50 %

redukcji w niektórych państwach

17. Świat i stosunki międzynarodowe po zakończeniu „zimnej wojny” - politologiczne interpretacje współczesnego świata. „Koniec historii” (F. Fukuyama) czy „zderzenie cywilizacji” (S. Huntington) ?

Aneksy

Prezydenci USA od 1945 r.: Harry Truman (1945 - 1953) - d, Dwight Eisenhower (1953 - 1961) - r, J. F. Kennedy (1961 - 1963) - d, Dallas 22 XI 1963 Lyndon Johnson (1963 - 1969) - d, Richard Nixon ( 1969 - 1974) - r, Gerald Ford (1974 - 1977) - r, Jimmy Carter (1977- 1981)- d, Ronald Reagan (1981 - 1989) - r,

George Bush (1989 - 1993) - r, Bill Clinton (1993 - 2001)- d, George Bush od 2001 - r

Przywódcy ZSRR po Stalinie: Nikita Chruszczow (1953 - 1964), Leonid Breżniew (1964 - 1982), Jurij Andropow (1982 - 1984), Konstantin Czernienko (1984 - 1985), Michaił Gorbaczow (1985 - 1991)

Utworzenie RWPG w 1949 r.

cele: współpraca gospodarcza oraz gospodarcza integracja krajów „demokracji ludowej” z ZSRR,

państwa członkowskie RWPG: ZSRR, Czechosłowacja, Polska, Węgry, Rumunia, Bułgaria, NRD (od

1950), Albania (do 1961), Mongolia (od 1962), Kuba (od 1972), Wietnam (od 1978), siedzibą RWPG była

Moskwa, RWPG straciła faktyczne znaczenie w 1989 r., rozwiązanie RWPG nastąpiło w 1991 r.

Organizacje wojskowo- polityczne w świecie w okresie „zimnej wojny”

NATO („Pakt Północno - Atlantycki”)- utworzone 4 IV 1949 r. w wyniku podpisania traktatu waszyngtońskiego, państwa członkowskie zobowiązały się do udzielania sobie wzajemnej pomocy politycznej i militarnej w razie agresji innego państwa, geograficzny zasięg działań NATO: obszar na północ od Zwrotnika Raka

państwa założycielskie NATO: USA, Kanada, Wielka Brytania, Francja, Włochy, Belgia, Holandia, Luksemburg, Dania, Norwegia, Islandia, Portugalia)

wycofanie się Francji ze struktur wojskowych NATO w 1966 r., pozostanie w strukturach politycznych

etapy poszerzania NATO: • w okresie „zimnej wojny”: Grecja i Turcja w 1952 r., RFN w 1955 r., Hiszpania w 1982 r., • po zakończeniu „zimnej wojny”: Polska, Czechy, Węgry w 1999 r., ostatnie poszerzenie: Litwa,

Łotwa, Estonia, Bułgaria, Rumunia w 2004

ANZUS („Pakt Wojskowy Pacyfiku”) - utworzony w 1951 r. skład: USA, Australia, Nowa Zelandia, przewidywał wzajemną pomoc w razie agresji innego państwa, wykluczenie Nowe Zelandii w 1986 r. spowodowało utratę przez ANZUS realnego znaczenia

SEATO („Pakt Azji Południowo - Wschodniej”), utworzony w 1954 r. w celu zwalczania zagrożenie komunizmem w Indochinach, członkowie: USA, Wielka Brytania, Francja, Australia, Nowa Zelandia, Syjam, Filipiny, Pakistan, rozwiązany w 1977 r., min. w wyniku wycofania wojsk amerykańskich z Wietnamu, zajęcia Wietnamu Południowego przez komunistyczny Wietnam Północny

CENTO („Organizacja Paktu Centralnego” istnieje w l. 1959 - 1979, początkowo od 1955 r. jako „pakt bagdadzki”, po wystąpieniu Iraku w 1959 r. jako CENTO), członkowie: Wielka Brytania, Iran, Pakistan, Turcja, przestał istnieć po obaleniu w Iranie szacha Rezy Pahlawiego w wyniku „rewolucji islamskiej”

Układ Warszawski utworzony 14 V 1955 r. (Układ o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej)

• sojusz wojskowo-polityczny ZSRR, Czechosłowacji, Polski, Węgier, NRD, Bułgarii, Albanii (wystąpiła z

UW w 1961 r.), Rumunii (zawiesiła członkostwo w strukturach wojskowych UW w 1968 r., po inwazji

wojsk UW w Czechosłowacji)

• pretekstem utworzenia UW było przystąpienie RFN do NATO i utworzenie Bundeswehry, w rzeczywistości

chodziło o zmianę sposobu kierowania przez ZSRR po śmierci Stalina armiami państw uzależnionych państw,

trwałe podporządkowanie potrzebom ZSRR ich polityki zagranicznej

• głównodowodzącym wojsk UW był zawsze marszałek ZSRR (pierwszym Iwan Koniew)

• wojska UW dokonały inwazji na Czechosłowację 20/21 VIII 1968, tłumiąc „praską wiosnę”

• UW stracił faktyczne znaczenie w 1989 r., został rozwiązany w 1991 r.

Plany i układy rozbrojeniowe w okresie zimnej wojny.

- Plan Rapackiego z 1957 r. (utworzenia w Europie Środkowej strefy bezatomowej obejmującej 4

państwa: Polskę, Czechosłowację, NRD, RFN)

- układ w sprawie demilitaryzacji Antarktyki (1959)

- traktat z Tlatelolco w 196 r. - denuklearyzacja Ameryki Łacińskiej

- układ o nieproliferacji - nierozprzestrzenianiu broni jądrowej z 1968 r. (USA, ZSRR, Wielka

Brytania)

- układ o zakazie prób z bronią nuklearną w atmosferze, w przestrzeni kosmicznej, i pod wodą z 1963

r. (nie podpisany przez Francję i Chiny)

- układ SALT I w 1972 r. - o ograniczeniu zbrojeń nuklearnych (Moskwa, Breżniew - Nixon)

- układ SALT II w 1979 r. - o ograniczeniu zbrojeń nuklearnych (Wiedeń, Breżniew - Carter)

- układ o wyeliminowaniu rakiet krótkiego i średniego zasięgu (Waszyngton 8 XII 1987)

- porozumienie w sprawie redukcji zbrojeń konwencjonalnych w Europie (Paryż 19 XI 1990), do 50

% redukcji w niektórych państwach

- układ START I (Busch - Gorbaczow, Moskwa, 31 VII 1991) - układ o redukcji zbrojeń

strategicznych, zmniejszenie liczby głowic nuklearnych do ok. 6 tys. po każdej ze stron

- układ START II (Moskwa, 3 I 1993) układ o redukcji zbrojeń strategicznych, zmniejszenie liczby

głowic nuklearnych: USA do 3500, Rosja do 2971

Lokalne konflikty zbrojne w świecie związane z „zimną wojną” (odrębna notatka).

Przewroty polityczne w różnych częściach świata mające związek z „zimną wojną” (odrębna notatka).

7

---