CELLULIT I PREPARATY WYSZCZUPLAJĄCE

Cellutit jest często mylony z otyłością. Są to dwa różne stany, chociaż często występują łącznie, Cellulit również dotyczy tkanki tłuszczowej, ale jest zlokalizowany i może pojawić się także przy całkowitym braku otyło­ści Otyłość jest natomiast uogólniona i nie musi powodować pojawienia się cellulitu.

20.1. Cellulit

Cellulit nie jest stanem zapalnym komórek, tak jak wskazywałaby nazwa. Jest to choroba tkanki tłuszczowej polegająca na zmianach obrzękowo--włóknisto-stwardnieniowych tkanki podskórnej. Chociaż jest on źle zde­finiowany i niedostatecznie poznany, to jednak pojęcie to jest powszech­nie używane. Cellulit jest najczęściej zlokalizowany w okolicach ud i po­śladków.

Tkanka tłuszczowa jest luźną tkanką łączną, która tworzy tkankę pod­skórna i stanowi przedłużenie skóry (p. rozdz. „Budowa i fizjologia skóry").

Budowa tkanki tłuszczowej

• kolagen;

• nieliczne fibroblasty;

• brak elastyny;

• nagromadzenie idipocytów.

20.1.2. Aspekt kliniczny

Obraz kliniczny jest różny, w zależności od stadium cellulilu.

• U kobiety, jeżeli cellulit jest mało zaznaczony, bywa traktowany juko drugo rzędowa cecha płciowa. Nic jest więc chorobą. Liczba adipocytów jest dwukrotnie większa u kobiety niż u mężczyzny. Są one gro­madzone na brzuchu, na udach i w okolicy lędźwiowej. W innych okolicach zraziki tłuszczowe są ograniczone przez przegrody, prostopadłe do powierzchni skóry i przechodzące do skóry właściwej. Kiedy skóra jest ściśnięta, adipocyty penetrują w większym stopniu do skóry wła­ściwej, co powoduje, w przypadku gdy zraziki zwiększą wymiar, po­wstanie „skórki pomarańczowej", która jest początkowym objawem celluitu.

• U mężczyzny ceilulit występuje tylko w stanach patologicznych, ta­kich jak: zaburzenia wydzielania androgenów, leczenie (estrogenami) raka prostaty. Zraziki tłuszczowe są małe i ograniczone przegrodami, przebiegającymi skośnie w stosunku do powierzchni skóry. Kiedy skó­ra jest ściśnięta, zraziki ślizgają się jedne na drugich, nie powodując pojawienia się „skórki pomarańczowej".

Ryc. 34. Rozmieszczenie adipocytów u mężczyzny i u kobiety.

• Istnieje zgodność, że cellulit rozwija się w kilku etapach i w okresie wielu miesięcy, a nawet wielu lat. Nie występują wyraźne granice mie­dzy poszczególnymi etapami:

• etap I: nie ma objawów klinicznych, występuje jedynie zastój żylny i limfatyczny: rozpoczyna się gromadzenie tłuszczów przez adipo­cyty;

• etap II: zaznacza się uszkodzenie skóry i tkanki podskórnej; prze­pływ krwi może być w niektórych okolicach znacznie obniżony, na skutek ucisku naczyń krwionośnych przez adipocyty; może utwo­rzyć się obrzęk, który objawia się wystąpieniem, „skórki pomarań­czowej", guzowatej i nieregularnej powierzchni; jednak w tym sta­dium uszkodzenie ma tylko charakter estetyczny;

• etap III: złogi włókien i substancji podstawowej tkanki łącznej za­czynają się odkładać wokół nagromadzonych zrazików tłuszczo­wych, powodując zwłóknienie niektórych części tkanki podskórnej; nasilają się zaburzenia krążenia; uszkodzenie nic jest już tylko este­tyczne -jest to początek choroby;

• etap IV: złogi kolagenu przekształcają się w twarde guzki, które uci­skają zarówno naczynia włosowate, jak i włókna nerwowe, co wy­wołuje mniej lub bardziej silny ból, który pojawia się we wszystkich porach dnia lub w nocy; na tym etapie cellulit staje się chorobą.

20.1.3. Histologia

Tkanka dotknięta cellulitem nie jest identyczna jak tkanka tłuszczowa.

Kiedy cellulit jest zaawansowany, obserwuje się przebudowę tkan­ki tłuszczowej:

• Proliferację i przerost adipocytów.

• Zmianę składu chemicznego tłuszczów w adipocytach, w związku z przekształceniem stosunku nasyconych i nienasyconych kwasów tłusz­czowych. Ilość pierwszych wzrasta, podczas gdy drugich zmniejsza się.

• Kiedy przeładowanie tłuszczami jest znaczące, włókna kolagenu prze­kształcają się w tzw. pszczele gniazda. Wiązki kolagenu układają się wokół skupisk adipocytów w kolisty łuk i nasilają objaw „skórki poma­rańczowej”.

• Zwiększona polimeryzacja proteoglikanów powoduje zatrzymanie wody.

• Ucisk naczyń krwionośnych powoduje zastój i upośledzoną eliminację metabolitów. Okolice zbyt słabo nasilone mają skłonność do włóknienia.

20.1.4. Przyczyny powstawania cellulitu

Nie są dostatecznie poznane. Sformułowano kilka hipotez.
— - 20,1.4.1. Teoria hormonalna

Niektóre przypadki cellulitu rozwijają się w okresie dojrzewania w wyni­ku zatrzymania wody. Zjawisko to objawia się dość gwałtownie.

Należy wiedzieć, że:

• Androgeny zwiększają objętość mięśni.

• Estrogeny zwiększają objętość adipocytów i retencję wody. Wzrost wydzielania estrogenów, niezrównoważony wydzielaniem wystarcza­jącej ilości progesteronu, może ułatwiać wspomnianą retencję wody. Takie właśnie rozregulowanie spostrzega się szczególnie na początku każdego cyklu miesiączkowego, podczas okresu dojrzewania i w ciąży oraz w zaburzeniach endokrynnych.

Tymczasem, stężenie hormonów u kobiet z cellułitem jest na ogół pra­widłowe.

— 20.1.4.2. Teoria neurowegetatywna

Katecholaminy wpływają na metabolizm tłuszczów, zmieniając przebieg lipolizy. Adrenalina zmniejsza lipolizę adipocytów krętarzowych u kobiet androidalnych oraz zwiększa lipolizę adipocytów deltoidalnych u kobiet gynoidalnych i androidalnych, jak i adipocytów krętarzowych u kobiet gynoidalnych. W czasie stresu emocjonalnego wpływa również na wazomotorykę. Większość kobiet z cellulitem wykazuje stan nadmiernej moty­wacji i wyraźny niepokój.

20.1.4.3. Teoria krążeniowa

Cellulit jest często związany z zaburzeniami krążenia, które mogą mieć podłoże genetyczne, a ponadto, są nasilone przez pewne nawyki postawy i typowe dla kobiet, które zakładają nogę na nogę. Wreszcie, płaskostopie uwydatnia problemy z krążeniem powrotnym i może sprzyjać pojawieniu się cellulitu. Pierwszy etap cellulitu, niewidoczny gołym okiem, zaczyna się zastojem żyłnym i limfatycznym oraz rozszerzeniem naczyń włosowa­tych. W trakcie następnych etapów zaburzenia krążenia uwydatniają się na skutek ucisku naczyń włosowatych przez komórki tłuszczowe (etap II), a następnie w wyniku zniszczenia kolejnych naczyń (etap III).

_ 20.1.4.4. Teoria receptorów adipocytarnych

Jest to najnowsza teoria. Wspomniane receptory należą do receptorów adrenergicznych:

• receptory α zmniejszają lipolizę;

• receptory ß nasilają lipolizę.

Jeżeli masa tłuszczowa wzrasta, zwiększa się też odpowiedź recepto­rów alfa. Stąd, im większe przybieranie masy, tym mniejsze szanse na ustą­pienie cellulitu.

Liczba receptorów beta zwiększa się aż do wieku dorosłego, a następnie zmniejsza się. Ponadto, odpowiedź tych receptorów zmniejsza się z wie­kiem stąd skłonność do tycia po menopauzie.W obrębie fosfolipidów błonowych stosunek kwasów tłuszczowych nienasyconych do nasyconych zmniejsza się i dochodzi do zmniejszenia się płynności błonowej.

20.2. Produkty wyszczuplające

Metody „leczenia" cellulitu są połączone z leczeniem nadmiaru tłuszczu. Służą temu produkty o działaniu lipolitycznym. Obecnie coraz więcej jest substancji hamujących lipogenezę. Wspomniane składniki aktywne są po­dawane drogą pokarmową i w tych przypadkach zaliczają się do leków lub uzupełniających środków spożywczych. Równocześnie bardzo często stosuje się je zewnętrznie, a wtedy większa część produktów do użytku miejscowego jest sprzedawana jako produkty do higieny.

20.2.1. Preparaty doustne

Odradza się stosowanie wyciągów z tarczycy, środków moczopędnych i amfetaminy. Były one przepisywane przez długi czas, niekiedy pod „przykrywką" preparatów homeopatycznych. Są coraz rzadziej stosowane.

Enzymy (chymotrypsyna. mukopolisacharydazy), stosowane drogą parenteralną, zostały obecnie zarzucone.

Środki znoszące łaknienie, amfetaminowe, są zapisywane wyjątko­wo, z przepisu lekarza i niekiedy nawet zarezerwowane do leczenia w warunkach szpitalnych, w przypadkach wyraźnej otyłości. Środki te są wpisane na listę I i są uważane za produkty dopingujące.

Kwas 3,5,3'-trijodotyrooctowy lub Triatricol przenika do adipocy­tów i blokuje fosfodiesterazy, hamując w ten sposób degradację cyklicz­nego AMP niezbędnego do lipolizy. Wiadomo, że cAMP aktywuje kinazy białkowe, odpowiedzialne za działanie lipaz rozkładających triglicerydy na wolne kwasy tłuszczowe i glicerol, pozwalając na ich eliminacje. Triacana© jest podawany w postaci tabletek. Może być zapisywany na receptę podobnie jak krem (lista II).

Dodatki spożywcze występują w formie kapsułek żelowych, kapsułek lub wyciągów z różnych roślin; ich lista jest długa. Niektórym przypisuje się wpływ na lipolizę lub na lipogenezę, inne działają tylko moczopędnie, jeszcze inne - w mniejszym lub w większym stopniu - na zaburzenia krą­żenia. Mieszaniny te są złożone i przypominają niekiedy przepis kuchen­ny: wytłoczyny winne, łodygi ananasa, liście drzewa melonowego, liście figowca, grejpfrut, ogonki wiśni, perz, guarana! Niektóre mieszanki są wzbogacone kofeiną, która stosowana jest w stężeniu do 4%, Znajdują się tam także witaminy B₁, B₅. B₆, B₉, B₁₂ i oligoelementy.

Najczęściej używa się następujących roślin: lubczyk bagienny, kar­czoch, bambus, drzewo gorzkiej pomarańczy, boldo, brzoza, camu-camu, chleb świętojański, wiśnia, perz, cykoria, przęśl, fenkuł, morszczyn i je­sion, miareczkowane w jodynie, dymnica, Garcinia Cambodgia guarana, Gingko biloba, guar, Cymmema sylvestris, kola, blaszeńce, rumianek, oliwka, lebioda, ortosyfon, Paullinia cupana, mniszek lekarski, skrzyp, wiązówka błotna, rozmaryn, czerwona winorośl, jam.

Chitozan w postaci kapsułek żelowych ogranicza absorpcję tłuszczów.Dodatki spożywcze są często łączone z leczeniem miejscowym.

20.2.2. Preparaty zewnętrzne

Stosowane składniki aktywne mogą być wprowadzone do receptury leków lub produktów kosmetycznych. Te ostatnie raczej nic wykazują działania przeciw cellulitowi. Ceilulit w niektórych stadiach jest chorobą, a to spo­wodowałoby konieczność zakwalifikowania wspomnianych produktów do kategorii leków. Od produktów higienicznych wymaga się generalnie działania „wyszczuplającego" lub „ułatwiającego zniknięcie skórki poma­rańczowej"'.

20.2.2.1. Substancje ograniczające lipogenezę

• Inhibitorem wychwytu glukozy jest dihydroksy-2-amino-4-oktadecyl (DHAO) lub sfingozyna. Jest to składnik błon komórkowych, który wchodzi także w strukturę ceramidów; zmniejsza przenikanie glukozy do komórki o 30%. Glukoza wnika do komórki za pośrednictwem przenośników GLU-1 i GLU-4. Jeżeli zadziała się inhibitorami wychwytu glukozy, przeszkodzi się adipocytom w zatrzymaniu kwasów tłuszczo­wych powstałych z glukozy na drodze lipogenezy.

• Sole rutyny są antagonistami glukozy (Glucoblock® Vichy).

• Protamina lub siarczan protaminy hamują lipazę proteinową, która roz­kłada kwasy tłuszczowe ich białkowego przenośnika i umożliwia im przenikanie do komórki.

• Triterpeny, obecne w niektórych wyciągach roślinnych, blokują prze­kształcanie się preadipocytów w adipocyty (Garcinia Cambodgia i andiroba).

20.2,2.2. Substancje sprzyjające lipolizie

• PRZEZ AKTYWACJĘ SYNTEZY CYKLICZNEGO AMP

Należą do nich w szczególności kofeina i w mniejszym stopniu teofilina. Te dwie substancje są obecne w ogromnej liczbie wyciągów roślinnych: kawa, herbaty zielona i paragwajska, ale używane są również składniki syntetyczne.

Wyciągi z guarany, koli, Plectranthus, Cassava, Garchtia Cambodgia mają takie samo działanie.

Forskolina zawarta w wyciągach z koleusa (Plectranthus barbatus) działa bezpośrednio na zwiększenie cAMP przez pobudzanie cyklazy adenylowej. Koleus, roślina z pd.-wsch. Azji i z Indii jest środkiem obniżają­cym ciśnienie, zmniejszającym napięcie mięśnia sercowego i rozszerzają­cym oskrzela.

PRZEZ AKTYWACJĘ CYKLAZY ADENYLOWEJ

Jest to zadaniem enzymatycznych katalizatorów Mn, Mg, Cu, Zn, Se.

Insulina

Fosfodiesteraza (PDE)

Aktywność tę można także uzyskać przez działanie na proteinę G (wy­ciąg z Cangzhu) pośredniczącą między receptorami beta a cyklazą adenylową. Białko to jest przekaźnikiem, który pozwala na odblokowywanie przekształcenia AMP w cAMP poprzez aktywację cyklazy adenylowej.

> PRZEZ HAMOWANIE FOSFODIESTERAZY

Działanie to uzyskuje się dzięki flawonoidom z Gingko biloba, mieszani­nie dimentoflawonów i biflawonów w postaci fitosomów.

> PRZEZ ZABLOKOWANIE RECEPTORÓW alfa-ADRENERGICZNYCH

Działanie to uzyskuje się dzięki escynie, kofeinie, wyciągom z Gingko biloba, z Chrysanthełhim indicum i niektórym wyciągom z drożdży (Lipofactor)

> PRZEZ ZABLOKOWANIE RECEPTORÓW NPY

Ekstrakty z alg bogate w jod (morszczyn), podobnie jak wyciąg z jesionu, mogą działać na tym poziomie.

> PRZEZ AKTYWACJĘ RECEPTORÓW beta-ADRENERGICZNYCH

Wyciągi z czerwonych alg, zawierające rodysterol, umożliwiają w ten sposób uwolnienie kwasów tłuszczowych.

- . 20.2.2.3. Substancje działające aktywnie

na mikrokrążenie

Substancje te to wyciągi z bluszczu, zawierające hederageninę, i wyciągi z kasztanowca.

__. 20.2.2.4. Substancje działające aktywnie

na tkankę łączną

Na koniec, aby poprawie stan tkanki łącznej mniej łub bardziej uszkodzo­nej przez obecność cellulitu, używa się wyciągów ze skrzypu, który za­wiera krzem, składnik występujący zazwyczaj w niedomiarze w uszko­dzonej tkance łącznej. Krzem organiczny znajduje się w produktach syn­tetycznych, takich jak Silanols®.

20.2.3. Formy fizykochemiczne

Środki wyszczuplające występują przede wszystkim w postaci żeli, zazwy­czaj hydrokoloidowych. Postać żelu pozwala na łatwe rozprowadzenie pro­duktu na dużych powierzchniach bez plamienia ubrania i bez pozostawia­nia tłustej warstwy na powierzchni skóry, tak jak w przypadku emulsji.

Żel musi być wcierany w świeżo oczyszczoną skórę, aby substancje aktywne mogły przenikać przez naskórek.

Aby ułatwić przenikanie do skóry czynników aktywnych oraz ich dyfu­zję aż do tkanki podskórnej, konieczne jest użycie substancji ułatwiają­cych wchłanianie (tzw. promotorów przenikania).

Rodzaje substancji ułatwiających wchłanianie:

• etanol, który znajduje się w większości żeli, rozpuszczalnik lipidów międzykomórkowych (jeśli stosowane są w większych stężeniach);

• glikol propylenowy, podstawowe podłoże wyciągów glikolowych;

• nikotynian metylu, składnik kremów zwanych „rozgrzewającymi", który przez swoje działanie rumieniotwórcze wywołuje stan zapalny, zwiększając przepuszczalność skóry; podstawową niedogodnością tej metody są reakcje nietolerancji na środki drażniące:

• a-hydroksykwasy, które rozluźniają komórki warstwy rogowej i uła­twiają w ten sposób przenikanie.

Kremy i żel-kremy są rzadziej stosowane.

Lotiony, mydła, płyny do kąpieli nie są natomiast przydatne, jeśli ich wydajność jest uwarunkowana stopniem przenikania produktu. Najlep­szym podłożem ułatwiającym wchłanianie przez skórę jest więc żel hydroalkoholowy.

Przykładowy skład:

. Woda;

• Alkohol (etanol);

• Cyclomethicone (lotny silikon);
» PEG-8: polimer tlenku etylu;

• Glycerin: gliceryna;

• Caffeine; kofeina;

• Propylene Glycol: glikol propylenowy;

• Triethanolamine: trietanoloamina;

• C13-C14 isoparaffin: izoparafmy C13-C14;

• Salicylic Acid: kwas salicylowy;

• Disodium rutinyl disulfate;

• Escin: escyna;

• Gingko biloba,

• Teaine: teina;

• Laureth-7;

• Xanthan gum: guma ksantanowa;

• Lactic acid: kwas mlekowy;

• Cl0-30 Alkyl Acrylate Crosspolymer: polimer krzyżowy;

* Cl.42090:barwnik;
» Fragrance: zapach.

Masaż odgrywa decydującą rolę w efektywności produktu. Umożliwia rozdzielenie złogów kolagenu i wywieranie działania na poziomie układu limfatycznego, oczyszczając okolice dotknięte cellulitem.

20.3. Inne techniki

Techniki stosowane w leczeniu cellulitu

> JONTOFOREZA

Zwiększa łatwość przenikania substancji aktywnych rozpuszczonych w wodzie w głąb skóry.

> ENDERMOLOGIA

Polega na wykonywaniu masażu okolic leczonych przez zasysający ucisk, za pomocą specjalnych aparatów. Jest częścią metod o charakterze este­tycznym, stosowanych w gabinetach kosmetycznych.

> MASAŻ WIBRACYJNY

Specjalne urządzenia umożliwiają stosowanie na okolice leczone serią drgań, mających na celu rozdzielenie złogów usieciowanego kolagenu.

> DRENAŻ LIMFATYCZNY

Jest to bardzo szczególna metoda masażu, która umożliwia pobudzenie głębokich warstw skóry i działa bezpośrednio na krążenie limfatyczne. Może być wykonywany ręcznie przez specjalistów, kosmetyczki lub przez kinezyterapeutów. Jest to bardzo modna metoda, która daje doskonałe re­zultaty. Obecnie, takie aparaty jak Celin M6® zastępują coraz częściej masaż ręczny,

> LIPOSUKCJA

Liposukcja jest to metoda leczenia chirurgicznego, która polega na aspira­cji nadmiaru tłuszczu i wykonywana jest za pomocą kaniuli połączonej z odsysaczem. Część adipocytów jest aspirowana jednocześnie, W odessanym miejscu dochodzi do powstawania zrostów, dlatego w późniejszym okresie nie narasta ponownie tkanka tłuszczowa.

7

Mężczyzna

Kobieta

Ryc. 36. Czynniki wpływające na lipolizę

Neuropeptyd Y (NPY)

---