Konwersatoria z psychologii klinicznej

Zajęcia 1

(Bogdanowicz ,,Psychologia dziecka w wieku przedszkolnym”)

ZABURZENIA WYCINKOWE

Rozwój psychoruchowy- proces rozwoju (ciąg zmian progresywnych), w którym motoryka jest ściśle

powiązana z psychiką (całokształtem czynności poznawczych i emocjonalno-

motywacyjnych).

Tempo rozwoju- szybkość z jaką dokonują się w organizmie i psychice dziecka różnorodne zmiany

Progresywne:

WR=WŻ normalne, przeciętne tempo rozwoju rozwój czynności psychomotorycznych

WR<WŻ rozwój opóźniony odbywa się z taką samą szybkością

WR>WŻ rozwój przyspieszony

Rytm rozwoju- stopień harmonijności zmian progresywnych, jakie dokonują się w organizmie i psychice

dziecka, a więc w poszczególnych sferach rozwoju.

rozwój nieharmonijny- poszczególne sfery rozwijają się w innym tempie:

WR<<WŻ parcjalne lub fragmentaryczne opóźnienie rozwoju

WR>>WŻ parcjalne lub fragmentaryczne przyspieszenie rozwoju

WR<>WŻ rozwój fragmentarycznie opóźniony i przyspieszony w zakresie różnych funkcji

Dynamika rozwoju- stopień stałości tempa rozwoju w dotychczasowym przebiegu rozwoju

psychoruchowego.

KLASYFIKACJA ZABURZEŃ

Ze względu na rodzaj: typowe objawy, przebieg i następstwa powiązane z określoną etiologią,

prognozowaniem i oddziaływaniem terapeutycznym.

Ze względu na rozległość zaburzenia:

• zaburzenia globalne- opóźnienie rozwoju, zwolnienie tempa rozwoju wszystkich funkcji w tym samym stopniu;

• zaburzenia parcjalne/fragmentaryczne- opóźnienie rozwoju tylko niektórych funkcji, np.: mowy

Ze względu na dynamikę zaburzeń (okres wystąpienia i czas trwania):

• zaburzenia trwałe mogą występować jednorazowo lub wielokrotnie w ciągu życia

• zaburzenia przejściowe

Uwzględniając okres w którym się ujawniły:

• wrodzone

• nabyte

Ze względu na podłoże etiologiczne:

• organiczne (uwarunkowane uszkodzeniem struktury CUN),np.: oligofrenia

• funkcjonalne (czynnościowe)- zaburzenia funkcjonowania CUN bez uszkodzeń struktury, np.: nerwicowe

• endogenne- uwarunkowane przyczynami tkwiącymi w dziecku

• egzogenne- przyczyny tkwiące w środowisku

• dziedziczne (genetyczne)- powstałe przed zapłodnieniem

• nabyte w ciągu życia płodowego, przed i po urodzeniu

Ze względu na rodzaj wg Spionek:

• motoryczne

• procesów poznawczych

• emocjonalno-motywacyjne

• napędu psychoruchowego

ZABURZENIA POSTRZEGANIA

- mogą występować u ludzi zdrowych z powodu zmęczenia, wyczerpania, senności, lęku, oczekiwania,

ciemności, zmroku, przy stłumionym hałasie.

- ich cechą u osób zdrowych jest zdolność korekcji

- u dzieci

- u osób z obniżoną inteligencją na skutek zmniejszonego krytycyzmu

Iluzje- zaburzenia odbijania światła otaczającego na skutek nieprawidłowego, zafałszowanego wrażenia czy

spostrzeżenia. Przy iluzjach istnieje konkretny przedmiot, jednak reakcja wrażeń napływających do

mózgu osoby z danego przedmiotu jest nieprawidłowa (jednak odbicie danego przedmiotu w mózgu

osobnika jest nieprawidłowe.

Omamy/halucynacje- patologiczne zjawiska psychiczne wyrażające się w doznaniach o charakterze

spostrzeżeń zmysłowych, które nie są spowodowane przez żaden bodziec istniejący

w polu percepcji człowieka (doznania osobnika nie opierają się na żadnym

konkretnym bodźcu rzeczywistym). Wyróżnia się:

• omamy proste- pojawiające się błyski, plamy, trzaski, migania, szmery, dzwonki, itp.

• omamy złożone- przedmioty, ludzie, sceny, ludzkie głosy, śpiew, melodie

• omamy negatywne- nie postrzeganie przez chorego pewnych przedmiotów znajdujących się w otoczeniu, przy prawidłowym spostrzeganiu innych przedmiotów.

• omamy słowno-ruchowe- odczuwanie przez chorych artykulacyjnych warg, języka i krtani, co powadzi niekiedy do głośnego wypowiadania

• omamy odruchowe- bodziec działający na jeden analizator wywołuje omamy w ramach innego analizatora

• omamy psychiczne- ich treścią są myśli, „bez dźwiękowe głosy”, chorzy podają że maja uczucie jakby te „myśli” były nasłane z zewnątrz

• omamy psychosensoryczne- wrażenia zmiany wielkości swego ciała, np. gdy głowa wzdyma się lub kurczy. („symptom sobowtóra”- odczuwanie podwójnego ciała).

• pseudohalucynacje- omamy rzekome. Różnią się od omamów brakiem poczucia realności, obiektywności i lokalizowane są przez chorego nie w otaczającym świecie, ale wewnątrz głowy lub ciała. Łączą się z poczuciem, że nie stanowią odbicia rzeczywistości. (psychozy pourazowe, zespół automatyzmu psychicznego).

ZABURZENIA MYŚLENIA (RACJONALNEGO STOPNIA POZNANIA)

Urojenia- sądy niezgodne z rzeczywistością, nie podlegające korekcji i wynikające z patologicznych

powodów; ich cechy to: chorobliwe nastawienie uczuciowe, wiara w ich rzeczywistość,

prawdziwość. Rodzaje urojeń:

1. wielkościowe

2. małości, grzeczności, ubóstwa, samooskarżania

3. hipochondryczne (niekiedy łączą się z przeciwstawnymi urojeniami ogromu- nie ma żołądka ale głowa jak kula ziemska)

4. interpretacji (każde zdarzenie, fakt ma swój szczególny cel i znaczenie)

5. prześladowcze

6. ksobne

Paramnezja- zaburzenia pamięci pod postacią konfabulacji i pseudoreminiscencji.

Pseudoreminiscencja- wypełnienie luk pamięciowych zmyślonymi opowiadaniami

odnoszącymi się do spraw życia codziennego.

Konfabulacje- halucynacje pamięciowe, polegające na przypominaniu zdarzeń, które w ogóle

nie miały miejsca.

ZABURZENIA ŚWIADOMOŚCI

Zaburzenia świadomości w sensie stopnia nasilenia jej jasności:

Przymglenie świadomości- stany te mogą występować przed zaśnięciem u ludzi zdrowych, także podługiej

bezsenności, przy znacznym wyczerpaniu, w chorobach infekcyjnych, po

urazach, przy guzach mózgu, w początkach schizofrenii. Chorzy sprawiają

wrażenie zagubionych, nie poznają osób z otoczenia, nie inicjują rozmów, nie

odpowiadają właściwie na pytania

Stan somnolencji- (jak wyże) objawy bardziej nasilone, zły kontakt słowny.

Stan śpiączki (Coma)- chory nie reaguje na żadne bodźce, wszystkie odruchy są zniesione, stan taki może

prowadzić do zgonu.

Stany majaczenia- występują tu omamy słuchowe-niesłowne, rzadko słowne, iluzje, urojenia, niepokój

ruchowy, stan lęku, zaburzona orientacja co do czasu i miejsca ale zachowana zazwyczaj

co do własnej osoby. Po przeminięciu tego stanu zachowana jest relacja przeżyć

psychotycznych, natomiast chory nie wie co się działo w jego otoczeniu. Występują

przy urazach mózgu, schizofrenii, psychozie maniakalno-depresyjnej.

Stan splątania- błędne omamy i urojenia, splątanie myślowe.

Stan snopodobne (aneroidalne)- stany zbliżone do płytkiego snu.

Stany zamroczenia- stany ekstatyczne; zamroczenie jasne;

Objawy zaburzeń świadomości: *majaczenia

*stany skopoidalne

*stany splątania

*zamroczenia przytomności

ZABURZENIA RUCHU I DZIAŁANIA

Osłupienie- stan katatoniczny; występuje niekiedy nagle i często towarzyszy schizofrenii.

Stan apatyczno-adynamiczny- zahamowanie inicjatywy, decyzji działania, apatia, bezwolność.

Powodowany guzami mózgu w okolicy czołowej, urazami mózgu; niekiedy

występuje przy schizofrenii. Sztywność mięśniowa, gibkość woskowa,

negatywizm, bezruch, stereotypie ruchowe, perseweracje, płytka głupowata

wesołość.

Maniakalne pobudzenie ruchowe- podniecenie psychomotoryczne, gonitwa myślowa, odwracalność

myślowa, drażliwość, zaczepność, pobudzenie seksualne, przechodzenie

od wesołości do gniewu.

Typ katatoniczny podniecenia ruchowego- nie obserwuje się tu dążności do działania, a jedynie dążność

ruchu; podniecenie o charakterze prymitywnych ruchów,

nieskoordynowanych, urywki różnych działań (imitacja

pływania).

ZABURZENIA SFERY EMOCJONALNE

Euforie- stany wzmożonego nastroju, chory jest szczęśliwy, pełen optymizmu; brak krytycyzmu;

przyspieszenie toku myślenia, nadmierna wesołość.

Moria- płytka, głupowata wesołość, dowcipkowanie, błazeństwo. Stany spotykane przy zmianach

organicznych w płatach czołowych.

Apatia- obojętność na wszystko. Charakterystyczna dla zaburzenia funkcjonalnego, gdy wchodzi w skład

zespołu apatyczno-abulicznego spotykanego, np. w psychastenii.

Dysforia- stan obniżonego nastroju łączący się z nastawieniem złośliwym i gniewnym.

Otępienie uczuciowe- trwale osłabienie i obniżenie poziomu życia uczuciowego; zanik uprzednich

zainteresowań i aspiracji; osłabienie lub zanik uczuć wyższych; poczucie obowiązku

w stosunku do rodziny, do własnej pracy, życia.

Stany depresyjne- obniżenie nastroju; zahamowanie ruchowe; spowolnienie myślenia

Zajęcia 2

(Bogdanowicz ,,Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym”)

DEFICYTY PARCJALNE- obszar lub obszary z dysfunkcja; nie upośledzają całości, co wyklucza osoby

upośledzone, dotyczy osób z normalna inteligencja, ale gdzie ich rozwój

przebiegł nieharmonijnie.

1.Zaburzenia rozwoju ruchowego:

• Nieprawidłowy rozwój fizyczny- to wada narządów ruchu; uszkodzenie stawu biodrowego lub wady spowodowane brakiem ćwiczeń

• Uszkodzenie CUN

• Uszkodzenie pola projekcyjnego analizatoraskórno-kinestetycznego- niemożność odczuwania dotyku i ruchu

• Uszkodzenie pól drugorzędnych- niemożność rozpoznania przedmiotów za pomocą dotyku

• Uszkodzenie ośrodka korowego- zaburzenia precyzyjnych czynności ruchowych (apraksja kinestetyczna); mylenie głosek zbliżonych pod względem artykulacji w czasie mowienia i pisania (afazja kinestetyczna)

• Uszkodzenie pola ruchowego 4- ściśle zlokalizowane niedowłady (po przeciwnej stronie ciała)

• Uszkodzenie drugorzędowych pól ruchowych- zaburzenia ruchów dowolnych

• Uszkodzenie ruchowego ośrodka mowy- zaburzenia czynności narządów mowy; chory rozumie mowę, ale nie może mówić (afazja ruchowa)

• Uszkodzenie ośrodka Exnera- zaburzenia ruchów ręki podczas pisania

2.Mikrozaburzenia rozwoju ruchowego:

• Występują jako skutki zaburzeń funkcjonowania układu piramidowego; powodują- obniżenie sprawności pojedynczych aktów ruchowych, np. chwytu pęsetkowego, co utrudnia wykonywanie precyzyjnych ruchów takich jak, np.: trzymanie ołówka

• Mogą też być skutkiem zaburzeń funkcjonowania układu pozapiramidowego; wtedy powodują zaburzenia melodii kinestetycznej ruchów- trudności w zespole pojedynczych aktów ruchów w jedną, harmonijną całość

Niezręczność ruchowa całego ciała- to fragmentaryczne opóźnienie rozwoju ruchowego wyrażające się

brakiem precyzji ruchów, wzmożonym napięciem mięśniowym i

współruchami.

Objawy:

• Opóźnienie w rozwoju ruchowym w okresie niemowlęcym i poniemowlęcym oraz mała aktywność ruchowa

• Ogólna niezręczność ruchowa i mała wyćwiczalność w zakresie dużych ruchów związana z zakłóceniami napięcia mięśniowego (nadmierne lub za małe)

• Brak koordynacji ruchów przy współdziałaniu rożnych grup mięśniowych, dający wrażenie ogólnej niezręczności

• Osiąganie z opóźnieniem w porównaniu z rówieśnikami różnych umiejętności ruchowych w czynnościach codziennych, zabawowych i sportowych

• Ogólne spowolnienie ruchowe

• Unikanie zabaw ruchowych

• Zakłócenie koordynacji wzrokowo-ruchowej w zabawach i zadaniach, w których ruch odbywa się pod kontrolą wzroku np.: rzut piłką oraz w naśladowaniu demonstrowanego ruchu

Dzieci z niezręcznością ruchową:

• Zaczynają biegać, skakać z opóżnieniem

• Po schodach chodzą niezręcznie, żądają pomocy dorosłych

• Z trudem uczą się jeździć na rowerze, rolkach itp.

• Niechętnie biorą udział w zabawach ruchowych; unikają zajęć grupowych

• Są wyśmiewane lub nadmiernie stymulowane, co prowadzi do postaw lękowych i negatywizmu

• Ich ruchy są nieskoordynowane, kanciaste

• Są niezręczne w zabawach z piłką (nie umieją jej rzucać, łapać, kopać)

Niedorozwój ruchowy (debilizm ruchowy)- występuje, jeżeli opóżnienie rozwoju ruchowego nie ulegnie

wyrównaniu do wieku dojrzałego.

Niezręczność manualna- charakteryzuje się zaburzeniami koordynacji ruchowej i wzrokowo-ruchowej.

Objawy

• Opóźnienie w rozwoju praksji/umiejętności posługiwania się przedmiotami codziennego użytku/

• Mała wyćwiczalność w zakresie ruchów drobnych/brak precyzji ruchów/

• Brak koordynacji ruchów palców, dłoni i przedramienia

• Zakłócenia koordynacji wzrokowo-ruchowej przy czynnościach wykonywanych pod kontrolą wzroku/niski poziom graficzny; trudności w zadaniach plastycznych/

• Szybkość ruchów rąk niedostosowana do zadania

• Niechętne podejmowanie czynności manualnych

Dzieci z niezręcznością manualną:

• Z opóźnieniem zdobywają umiejętność samoobsługi; są mało samodzielne

• Codzienne czynności wykonują wolno i niezręcznie/co powoduje, że rodzice tracą cierpliwość i wyręczające/

• Nieprawidłowo trzymają ołówek; niechętnie rysują

• Ich prace mają uproszczona formę, niski poziom graficzny, są niedbałe, poplamione, pogniecione

• Niechętnie budują z klocków

• Często psują i niszczą zabawki lub przedmioty codziennego użytku

• Zbyt mocno naciskają ołówek, długopis; łamią kredki

Obniżenie sprawności manualnej- przejawia się w zbyt wolnym tempie wykonywanych czynności oraz

w zbyt malej precyzji ruchów dłoni i palców. Jedne dzieci mają

proporcjonalnie lepszą precyzje, a gorsze tempo, inne- odwrotnie,

a jeszcze inne mają obniżoną i precyzję i tempo.

Często jest przyczyną obniżonego poziomu graficznego pisma.

Zaburzenie melodii kinestetycznej- trudności w zespoleniu pojedynczych aktów ruchowych w harmonijną

całość. Dziecko może, np.: nakreślić kreskę lub kółko, ale nie umie

ich połączyć ze sobą jednym pociągniecie kredki. Pismo tych dzieci

przypomina druk; pisanie przebiega w wolnym tempie.

3. Zaburzenia lateralizacji

Lateralizacja- przewaga jednej strony czynności ruchowych; stronność; asymetria funkcjonalna.

Leworęczność- traktuje się głównie jako odchylenie od normy w sensie statystycznym, a nie klinicznym.

zaburzenia stwierdzone u dzieci leworęcznych uznaje się za skutek zmuszania ich do

posługiwania się prawą ręką, co wywołuje tzw. konflikt dominacji /uaktywnienie

ośrodków w półkuli nie dominującej/.

Oburęczność- może występować na tle ogólnego braku przewagi czynnościowej; mówimy wtedy o

zjawisku obustronności lub o lateralizacji słabej/nieustalonej/.

Lateralizacja nieustalona- lub słabo wyrażona jest uznawana za swoisty objaw opóżnienia w tym

zakresie. Bardzo często wiąże się z obniżeniem sprawności manualnej.

Lateralizacja jednostronna

Lateralizacja niejednostronna (skrzyżowana)

Zakłócenia procesu lateralizacji:

• Niezręczność motoryczna

• Wadliwa koordynacja wzrokowo-ruchowa

• Zaburzenia orientacji przestrzennej- brak orientacji w schemacie własnego ciała

• Zaburzenia mowy

4. Zaburzenia percepcji wzrokowej

• Nieprawidłowa budowa gałki ocznej- wady wzroku, które zaburzają ostrość widzenia i są przyczyną szybszego męczenia się, bólu głowy i oczu.

• Nieprawidłowe funkcjonowanie analizatora kinestetyczno-ruchowego- to inaczej brak koordynacji ruchu gałek ocznych, co powoduje trudności w czytaniu (słaba technika, wolne tempo czytania).

Uszkodzenie receptora w analizatorze wzrokowym:

• Ubytki w polu widzenia a nawet ślepota

• Zaburzenia spostrzegania i rozpoznawania konkretnych lub narysowanych przedmiotów; dziecko spostrzega elementy lecz nie potrafi ich scalić i rozpoznać całości, nie potrafi określić jaki przedmiot widzi, nie potrafi rozpoznać czy widzi na obrazku okulary czy rower/agnozja wzrokowa/

• Zaburzenie działania w przestrzeni, np.: dziecko spostrzega przedmioty, lecz nie potrafi ocenić ich ułożenia , nie potrafi odczytać godziny na zegarze, określić prawej i lewej strony swojego ciała, orientować się na mapie

• Zaburzenia analizy i syntezy wzrokowej

• Nie potrafią prawidłowo posługiwać się literą i cyfra jako znakiem graficznym

• Opuszczanie drobnych elementów graficznych, wyrazów, znaków interpunkcyjnych, niewłaściwe rozplanowanie graficzne wyrazów w stosunku do stronicy kartki

• Błędy ortograficzne

Zaburzenia analizy syntezy wzrokowej:

• Trudności wyodrębniania części w złożonej całości oraz scalania poszczególnych części w całość

• Trudności w dostrzeganiu różnic między przedmiotami, obrazami i układami przestrzennymi podobnymi, lecz nie identycznymi, oraz podobieństwa w układach pozornie całkowicie różnych

• Trudności w odwzorowywaniu graficznym i przestrzennym złożonych struktur przede wszystkim o charakterze abstrakcyjnym (kształty abstrakcyjne, znaki graficzne)

• Trudności rozumienia, wnioskowania na materiale obrazkowym

• Trudności z odtwarzaniem wzorów w układankach i mozaikach

• Mylenie liter podobnych do siebie pod względem kształtu i wielkości (L-Ł; C-G; b-p)

• Trudności w zapamiętywaniu obrazu graficznego rzadziej używanych danych liter (Ł,F,H)

• Trudności w odróżnianiu układów liter (sok- kos- rok)

Uszkodzenie ośrodka wzrokowego- aleksja- niemożność czytania.

Nieprawidłowa ocena aspektu kierunkowego figur, ich ułożenia w przestrzeni:

• Błędy przy reprodukowaniu kształtów asymetrycznych

• Trudności w używaniu określeń dotyczących stosunków przestrzennych

5. Zaburzenia percepcji słuchowej

• Uszkodzenie ucha

• Głuchota rożnego stopnia

1. Uszkodzenie pól drugorzędowych analizatora słuchowego:

• Niemożność rozumienia mowy/afazja sensoryczna/

• Niemożność rozpoznawania melodii

• Agnozja słuchowa:

• Uszkodzenie lewej półkuli

1. Amuzja słuchowa:

• Uszkodzenie prawej półkuli

1. Uszkodzenie pól trzeciorzędowych:

• Utrudnienie rozumienia i zapamiętywania dłuższych ciągów wyrazów w danej serii, np. nazw tygodnia, kojarzenia bodźców wzrokowych i słuchowych co ma duże znaczenie dla nauki czytania

1. Zakłócenia o charakterze mikrozaburzeń percepcji słuchowej:

• Trudności w wyodrębnianiu dźwięków ze struktur złożonych (głosek i sylab ze słów, słów ze zdań)

• Trudności w różnicowaniu dźwięków mowy, co może powodować nieprawidłowe ich wybrzmiewanie, utrzymywanie się agramatyzmów i błędów w czytaniu

• Trudności w zapamiętywaniu słów, form językowych, wierszyków, słów piosenek (gorsza pamięć słuchowa)

• Trudności w koncentracji uwagi na bodźcach słuchowych, co bywa przyczyną znacznej męczliwości przy dłuższym słuchaniu, a co wtórnie nasila gorsze zapamiętywanie i rozumienie mowy

• Trudności w rozkładaniu wyrazów na poszczególne dźwięki przy pisaniu ze słuchu

• Dzieci często zamieniają głoski dźwięczne na bezdźwięczne

• Gorsza pamięć słuchowa

1. Zaburzenia analizy syntezy porównywania i zapamiętywania dźwięków mowy:

• Wady wymowy

• Przestawianie kolejnych dźwięków w wyrazach

• Mylenie wyrazów o podobnym brzmieniu

• Ubogi słownik

• Skracanie wypowiedzi do prostych zdań

• Trudności w rozumieniu i zapamiętaniu dłuższych, złożonych wyjaśnień, poleceń

• Dosłowne przyswajanie wiersza jest powolne, dzieci pamiętają zwykle fragment, a resztę dopowiadają swoimi słowami

• Szybciej uczą się patrząc na tekst

• Trudności w czytaniu oraz pisaniu ze słuchu

• Trudności w czytaniu- dłużej utrzymuje się faza głosowania i sylabizowania; dzieci koncentrują się na pokonywaniu trudności technicznych i nie rozumieją treści tekstu głośno czytanego (lepiej rozumieją czytając po cichu)

1. Zaburzenia słuchu muzycznego:

• Trudności w odtwarzaniu rytmu w tańcu

• Trudności w zapamiętywaniu i odtwarzaniu melodii

• Trudności w opanowaniu i intonacji, szczególnie w nauce języka obcego, a także w modulowaniu głosu podczas czytania i deklamowania

6. Zaburzenia mowy

- zniekształcenia treści wypowiedzi

- są efektem zakłóceń procesu myślenia

1. zniekształcenia języka

• głuchoniemota - ogłuchnięcie w wieku przedszkolnym lub wcześniej, która pociąga za sobą niemotę i wymaga specjalistycznego kształcenia mowy

• alalia / afazja wrodzona - to odmiana niemoty trwająca od urodzenia, jednak przy zachowanym normalnym słuchu i prawidłowym poziomie inteligencji

• afazja - całkowita utrata zdolności porozumiewania się słownego na skutek nabytego uszkodzenia mózgu

• dysfazja - częściowa utrata mowy

• afazja ruchowa - uszkodzenie ośrodka Brocka; pacjent rozumie mowę, ale nie może mówić ze względu na niemożność wykonywania złożonych ruchów składających się na proces mówienia

• afazja sensoryczna - uszkodzenie ośrodka Wernickiego; jest to niemożność rozumienia mowy przy częściowo zachowanej zdolności mówienia

• atonia i mutyzm selektywny - bezgłos spowodowany porażeniem strun głosowych na podłożu nerwicy.

2. zniekształcenia substancji w płaszczyźnie suprasegmentalnej

• zmącenie rezonansu - objawia się jako poszum nosowy i wymawianiem głosek nosowych jako ustnych

• jąkanie - polega na nieprawidłowej koordynacji układów: oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego, któremu towarzyszy wzmożone napięcie mięśni. Dodatkowe skurcze mięśni oddechowych powodują, że oddech jest skrócony, arytmiczny lub następuje zatrzymanie strumienia powietrza. Pacjent często mówi na wdechu, zachłystując się powietrzem. Przyczyny jąkania są różne, a patomechanizm nie w pełni poznany

• bełkot / …… - niewyraźne wypowiadanie dłuższych wyrazów w skutek zbyt szybkiego tempa mowy.

3. zniekształcenia substancji w płaszczyźnie segmentalnej

Dyslalia - wady wymowy

• jednoraka - nieprawidłowa wymowa jednej głoski, np.: „r”

• seplenienie - nieprawidłowa wymowa głosek: s,z,c,dz,ż,cz,dż,ś,ź,ć,dź.

• międzyzębowe - dziecko wymawia głoski z językiem między zębami

• boczne - niesymetryczne ułożenie języka i utworzenie szpary w części bocznej jamy ustnej

• bezdźwięczność - wymawianie głosem dźwięków bez drgań strun głosowych

/woda-fota/

• wieloraka - kilka głosek wymawianych jest nieprawidłowo

• prosta - gdy głoska zastępująca nie różni się znacznie od wymawianej prawidłowo, np.: zamiast głoski dźwięcznej występuje bezdźwięczna /cpanek - dzbanek/

• złożona - gdy różnice są znaczne, np.:zamiast głoski dźwięcznej miękkiej słyszymy twardą bezdźwięczną /bieda - peta/ co spowodowane jest zniekształceniem kilku cech dystynktywnych, różnicujących głoski między sobą.

Dodatkowo:

ZABURZENIA MOWY - PRZYCZYNY, RODZAJE, TERAPIA

    Zaburzenia mowy przejawiają się w  sposób różnorodny i mają różny stopień nasilenia. Mogą dotyczyć tylko artykulacji - wymowy niektórych głosek, mogą dotyczyć większości, a nawet wszystkich głosek i wówczas wypowiedź będzie niezrozumiała dla otoczenia.


PRZYCZYNY POWSTAWANIA ZABURZEŃ MOWY


Mogą być wewnątrzpochodne oraz zewnątrzpochodne (środowiskowe).


Przyczyny wewnątrzpochodne:
1. nieprawidłowa budowa narządów mowy lub obniżenie słyszalności, powodujące

zniekształcenie dźwięków mowy a nawet niemożność ich wytwarzania (dysglozja);


2.  uszkodzenie ośrodków i dróg unerwiających narządy mowne ( artykulacyjny, fonacyjny,

oddechowy ), powodujące również zniekształcenie dźwięków lub niemożność ich

wytwarzania (dyzartria, anartria);


3.  opóźnienie funkcji pewnych struktur mózgowych, które może powodować trudności w

opanowaniu mowy i opóźnienie w jej przyswajaniu (dyslalia, alalia);


4.  uszkodzenie pewnych struktur mózgowych doprowadzające do częściowej lub całkowitej

utraty mowy (afazja);


5.  nerwice i inne zaburzenia o podłożu nerwicowym stanowiące przyczynę powstania

jąkania, mutyzmu, afonii, bradylalii (spowolnienie), tachylalii (przyspieszenie), kiksów

(załamania głosu);


6.   upośledzenie umysłowe;


7.    choroby psychiczne związane z zaburzeniami myślenia.


Przyczyny zewnątrzpochodne:

8.   wadliwe wzorce wymowy (mowa pieszczotliwa, zdrobnienia, nieprawidłowa wymowa,

itp.)

9.   zaniedbania opiekuńczo wychowawcze ( brak kontaktu językowego od urodzenia).


RODZAJE ZABURZEŃ MOWY
•    Dyslalia (1)
•    Alalia
•    Jąkanie (2)
•    Afonia
•    Mutyzm
•    Dysglozja (3)
•    Dyzartria
•    Anartria
•    Afazja (4)
•    Oligofazja
•    Schizofazja

DYSLALIA jest wadą wymowy polegającą na wadliwej realizacji fonemów (najmniejsze elementy składowe wyrazów)  w sposób niezgodny z  ustaloną przez zwyczaj społeczny normą.


Ze względu na objawy wyróżniamy:
1.    Seplenienie (sygmatyzm)
2.    Wymowę bezdźwięczną
3.    Reranie ( rotacyzm) - nieprawidłowa realizacja głoski „v”
4.    Rynolalię (rynofonia, rynizm, nosowanie)
5.    Palatolalię (przy podniebieniu gotyckim)
6.    Nieprawidłowa wymowa głosek tylnojęzykowych k,g,x.


SEPLENIENIE
Polega na nieprawidłowej artykulacji głosek szeregu syczącego (s,z,c,dz), szumiącego (sz, rz, cz,dż)  oraz szeregu ciszącego (ś,ź,ć,dź).


Przyczyną seplenienia to:
•    wady zgryzu,
•    proces wymiany zębów mlecznych na stałe, ubytki zębowe,
•    urazy twarzoczaszki,
•    wady rozwojowe narządów artykulacyjnych (np. wadliwa budowa języka, żuchwy itp.)
•    zaburzenia funkcjonalne narządów artykulacyjnych (np. niska sprawność języka, warg),
•    upośledzenie słuchu,
•    zaburzenia słuchu fonetyczno - fonematycznego,
•    porażenie języka i mięśni twarzy,
•    brak napięcia mięśniowego,
•    naśladownictwo wymowy osób wadliwie mówiących.


Rodzaje seplenienia:
•    międzyzębowe,
•    boczne
•    wargowo-zębowe,
•    przyzębowe,
•    nosowe,
•    krtaniowe,
•    gardłowe,
•    ostre.


Logoterapia seplenienia obejmuje:
1.    Przygotowanie podbudowy anatomiczno-fizjologicznej (ćwiczenia usprawniające

narządy: oddechowy, słuchowy, artykulacyjny, fonacyjny).
2.    Wywoływanie głoski ( kolejnych głosek pojedynczo ).
3.    Automatyzacja głoski.
4.    Stopniowe opanowanie wymowy głosek w logotomach, sylabach, wyrazach (od

najłatwiejszych - do najtrudniejszych ).
5.    Organizowanie sytuacji sprzyjających sprzyjających wspomagających pracę nad wymową.
6.    Ćwiczenia artykulacyjne oparte na podbudowie języka.

WYMOWA BEZDŹWIĘCZNA
Objawia się brakiem realizacji spółgłosek dźwięcznych i zastępowaniem ich odpowiednikami bezdźwięcznymi np. b-p, d-t, z-s, ź-ś, ż-sz, dz-c, dź-ć, dż-cz, w-f, g-k .


Przyczyny mowy bezdźwięcznej:
1.    Zaburzenia słuchu mownego ( fonetyczno - fonematycznego ).
2.    Upośledzenie słuchu, niedosłuch lub głuchota.
3.    Brak koordynacji między pracą wiązadeł głosowych a pracą narządów jamy ustnej.
4.    Inercja (bezwład) wiązadeł głosowych, a także zakłócania w koordynacji mięśni

fonacyjnych i oddechowych, które utrudniają napięcie więzadeł głosowych,

warunkujących ich drganie.


Terapia polega głównie na wykształceniu wzorców słuchowych lub kinestetyczno - ruchowych głosek, które są błędnie (bezdźwięcznie) realizowane.

 ROTACYZM
Jest wadą wymowy polegającą na nieprawidłowej realizacji głoski r.
Przyczyny rotacyzmu:


1.    Zbyt niska sprawność ruchowa języka (zwłaszcza jego czubka).
2.    Nieprawidłowa budowa anatomiczna języka (zbyt duża masa, zbyt wiotki i cienki język,

krótkie wędzidełko, język o wzmożonym lub osłabionym napięciu mięśniowym),
3.    Upośledzenie słuchu,
4.    Brak lub słaba koncentracja uwagi na dźwięki mowy ludzkiej,
5.    Opóźniony rozwój motoryczny,
6.    Upośledzenie umysłowe,
7.    Porażenie mózgowe,
8.    Wadliwy wzór wymowy osób z otoczenia dziecka.


Rodzaje rotacyzmu:
•    języczkowy,
•    policzkowy,
•    wargowy,
•    wargowo-zębowy,
•    krtaniowy,
•    podniebienny,
•    gardłowy,
•    międzyzębowy.


Logoterapia polega głównie na usprawnianiu języka w celu wywołania jego wibracji.



RYNOLALIA
Polega na mówieniu z  nieprawidłowym rezonansem nosowym.
Wyróżniamy nosowanie otwarte i zamknięte.

Przyczyny nosowania  otwartego:
1.    Rozszczepy podniebienia.
2.    Krótkie podniebienie.
3.    Nieprawidłowa praca pierścienia zwierającego gardła.


Przyczyny nosowania zamkniętego:


1.    Niedrożność jamy nosowo-gardłowej (nosogardzieli) spowodowana przerostem śluzówki

nosa.
2.    Obrzęk śluzówki przy ostrych i przewlekłych stanach kataralnych.
3.    Przerost trzeciego migdałka.
4.    Polipy.
5.    Skrzywienie przegrody nosowej.
6.    Uraz nosa.


Warunkiem poprawy wymowy jest w przypadku rynolalii zlikwidowanie przyczyny (leczenie farmakologiczne, zabieg operacyjny).


Terapia logopedyczna ma na celu:
•    wyrobienie sprawności pierścienia zwierającego gardła,
•    eliminowanie ( na ogół utrwalonego ) nawyku kierowania strumienia powietrza przez nos

podczas mówienia,
•    uzyskanie prawidłowej artykulacji,
•    ułatwienie komunikacji,
•    eliminowanie lęku przed mówieniem

NIEPRAWIDŁOWA WYMOWA GŁOSEK TYLNOJĘZYKOWYCH k  g  x
Najczęściej jest wynikiem nieprawidłowej pracy języka ( zbyt sztywny, napięty język ). Głoski te wymawiane są jak t d f.
Terapia polega na usprawnianiu języka z jednoczesnym wywoływaniem głosek tylnojęzykowych.

7. Problemy związane z nauką

• Niepowodzenia szkolne - to wszelkie sytuacje, w których istnieje brak harmonii między wymaganiami szkoły, postępowaniem ucznia. Są to:

1. Niezgodności zachowania się uczniów (ich emocjonalno - wolicjonalnego stosunku do określonych zadań i zjawisk, a wymogami szkoły).

2. Rozbieżności między wiadomościami, umiejętnościami oraz nawykami opanowanymi przez uczniów z materiałem jaki powinni opanować w szkole.

O niepowodzeniu możemy mówić, gdy:

• uczeń osiąga wyniki formalnie zadowalające, lecz poniżej swoich możliwości. Ma to miejsce u dzieci nerwicowych i uzdolnionych z zaburzeniami przystosowania emocjonalno - społecznego.

• uczeń otrzymuje dobre oceny, ale odbywa się to kosztem znacznego wysiłku (korepetycje, itp.) - mówimy wtedy raczej o trudnościach szkolnych.

• subiektywne niepowodzenia - to poczucie mniejszej wartości własnej, które nie znajduje potwierdzenia w ocenach i opinii nauczycieli, a prowadzi do pogłębienia lub ujawnienia się objawów nerwicowych.

• Objawy towarzyszące niepowodzeniom szkolnym:

• Reakcje bierne

- zaburzenia neurowegetatywne, przeżycia depresyjne, objawy nerwicowe,

ucieczka w świat fantazji

• Reakcje aktywne

- np.:bunt, przeciwstawianie się poprzez wagary, ucieczki, agresję i inne formy

nieprzystosowania społecznego.

• Fobia szkolna - mniejsza lub większa niechęć do uczęszczania do szkoły, aż do absolutnej odmowy pozostania w niej, spowodowana silnym lękiem mającym swe źródło w nieprawidłowym środowisku rodzinnym.

8. Czynnik wpływające na niepowodzenia szkolne

• Wpływ środowiska rodzinnego:

• Rozbicie rodziny, sytuacje konfliktowe, alkoholizm, brak pozytywnego stosunku do dziecka, niski poziom życia, złe warunki bytowo - mieszkaniowe

• Nieprawidłowe postawy rodziców wobec dziecka i jego nauki szkolnej:

- postawa lekowa, obawa o karierę szkolną dziecka i intensywne pomaganie mu

w nauce

- postawa agresywna skierowana w odniesieniu do szkoły lub dziecka

- postawa bagatelizująca

• Stawianie dziecku zbyt wysokich lub zbyt niskich wymagań /dążenie do wszechstronnego wykształcenia dziecka lub chronienia go przed trudnościami/

9. Psychofizyczne właściwości ucznia:

• Głównie w okresie dojrzewania - przemiany morfologiczne, fizjologiczne i psychiczne wpływają na obniżenie się uczniów w nauce /koordynacja wzrokowo-ruchowa, szybkość seryjnych ruchów ręki/

• Chwiejność regulacji neurowegetatywnej i zmniejszona odporność psychiczna na czynniki stresowe

• Dysharmonia rozwoju, tzn. rozbieżność między rozwojem fizycznym, psychicznym lub też w zakresie poszczególnych ich sfer oraz wyraźne odchylenia /opóźnienie lub przyśpieszenie rozwoju/

• Chłopcy późno dojrzewający często osiągają znacznie gorsze wyniki w nauce w stosunku do swoich możliwości, a także często sprawiają trudności wychowawcze; wynika to z ich poczucia mniejszej wartości, niezadowolenia z siebie, lekceważącego stosunku otoczenia, itp.

• Fragmentaryczne deficyty rozwojowe:

• Niemożność opanowania umiejętności czytania i pisania przy prawidłowym rozwoju umysłowym - dysleksja i dysgrafia

• Nadpobudliwość psychoruchowa - zła koncentracja uwagi, zmienne tempo pracy, wolna mobilizacja, szybka męczliwość

• Zahamowania psychoruchowe - dzieci mało spostrzegawcze, wolno kojarzące, wolno pracujące, słabo reagujące na sytuację szkolną, obojętne

• Niedojrzałość emocjonalna /infantylizm/ - negatywna postawa emocjonalna wobec szkoły

• Zaburzenia w stanie zdrowia dziecka obniżona dyspozycja do pracy, jej tempo i efektywność, luki w wiadomościach spowodowane absencją.

10. Sytuacje progowe w systemie szkolnym

• Rozpoczęcie nauki w szkole - może czasem wywoływać szok szkolny, nagłe wystąpienie zmian w zachowaniu zupełnie dotychczas normalnego dziecka obok różnego stopnia zaburzeń funkcji fizjologicznych (snu, łaknienia, tempa wzrastania, swoistej odporności organizmu i licznych objawów narządowych) występujących zarówno w czasie pobytu w szkole, jak i w domu. W szkole dziecko agresywne nie nawiązuje kontaktu z nauczycielem i rówieśnikami, do zajęć odnosi się obojętnie lub też przeżywa nadmiernie każdą przykrość, a w krańcowym przypadku odmawia chodzenia do szkoły.

• Przejście od nauczania początkowego do nauczania systematycznego - zmiana treści i metod nauczania, większe obciążenie ucznia pracą szkolną i rosnącymi wymaganiami nauczycieli powodują, że poprzednio nieistniejące lub ukryte trudności mogą się ujawnić.

• Rozpoczęcie nauki w szkole podstawowej - zbiega się z przemianami okresu dojrzewania co dodatkowo komplikuje sytuację uczniów.

Zajęcia 3

• KRYZYS TOŻSAMOŚCI - szczególne nagromadzenie różnego rodzaju trudności wynikających ze zmian biologicznych, z trudnych do sprostania wymagań społecznych, z niezrównoważeni możliwości i wymagań.

• Początek kryzysu tożsamości (11-12 rok) - opisywany w terminach fizjologicznych /dojrzewanie seksualne/; koniec między - 17-18 rokiem życia(ukończenie szkoły średniej). W terminach procesów psychologicznych, adolescencja rozpoczyna się od wczesnych reakcji fizycznych dziecka na swoje fizyczne zmiany podmiotowe i trwa do momentu ukształtowania się poczucia tożsamości (11-21 r.ż.)

• Fazy kryzysu tożsamości:

1. narastanie sprzeczności i problemów

2. szczególna wrażliwość i tendencja do regresji

3. rozwiązanie problemów

• ADOLESCENCJA - to okres przystosowawczy o podwyższonych wymaganiach adaptacyjnych. Istnieje wówczas konieczność akceptacji zmian fizycznych własnego ciała i ról seksualnych. Młodzież wchodzi w etap względnej niezależności emocjonalnej od rodziców. Kształtują się wzorce zachowań, których późniejsza trwałość jest bardzo duża i kształtuje się hierarchia wartości. Jest to okres trudny biospołecznie.

• Trudności i problemy okresu adolescencji:

• Zmiany biologiczne związane z wyglądem własnego ciała (maskulinizacja i feminizacja)

• Zmiany w gospodarce hormonalnej - rozstrojenie wrażliwości układu wydzielniczego

• Zmiany związane z dojrzewaniem seksualnym; odkrywanie własnej roli seksualnej; poszukiwanie partnera

• Problemy z wyborem i identyfikacja z rolą społeczną (z rolą charakterystyczną dla danej płci)

• Zachowanie obrazu „ja” /kim jestem? gdzie moje miejsce?/

• Problemy na linii nastolatek - dorosły /z rodzicami, nauczycielami/

• Problemy w kontaktach z rówieśnikami

• Wybór drogi życiowej, kierunku kształcenia, zawodu

• Przejawy braku skrystalizowanej tożsamości w okresie adolescencji:

• Mała zgodność między „ja” aktualnym a „ja” dawnym

• Napięcie i niepokój wewnętrzny

• Brak zdecydowania co do własnych cech osobowości

• Zmienność uczuć w stosunku do samego siebie

• Mała stałość poczucie własnej wartości, brak stabilności

• Brak perspektyw i niewiara w możliwość zmian w przyszłości

• Niezdolność do zażyłych, osobistych stosunków - izolacja; pragnienie zażyłości z nieprawdopodobnymi partnerami

• Spadek pracowitości, niezdolność do koncentracji, niechęć do współzawodnictwa, zaabsorbowanie wąską specjalnością

• Pogarda dla ról narzuconych przez społeczeństwo

• Zaburzenia okresu adolescencji:

• fobia szkolna

• depresja

• anoreksja

• bulimia

• zaburzenia kształtowania osobowości

• zaburzenia związane z identyfikacją płciową

• zachowania a- lub antyspołeczne

• uzależnienia od substancji chemicznych (alkohol, leki, itp.)

• zaburzenia nerwicowe

• zaburzenia lekowe związane z lekiem sytuacyjnym

• schizofrenia (psychozy schizofreniowe)

• tendencje samobójcze

• agresja, autoagresja

Uwarunkowania polimotywacyjne:

Motywy ucieczkowe: Motywy poszukiwania:

- problemy osobiste - ciekawość

- niepowodzenia szkolne - pogoń za nowością

- konflikty rodzinne - dla prestiżu

- monotonia - wyskakiwanie po doświadczenia

- ucieczka od samotności i lęku

• zespół wesołkowato - głupkowaty

• zachowania ludyczne - nastawienie na hedonizm, zabawę, przyjemność

• zespół motywacyjny - abulia - długotrwała niezdolność do podejmowania działań

• pseudologia fantastyczna

Zajęcia 4

(Obuchowska „Dynamika nerwic”, rozdział 4)

STRUKTURA I SYMPTOMATYKA STRUKTURY ZABURZEŃ brak

Psycholodzy zajmujący się kryzysem:

- Dąbrowski

- Erikson

Kryzys - zjawisko bardziej wewnętrzne, akcentuje się stan psychofizyczny.

Krytyczne wydarzenia - wiążą się z czynnikami zewnętrznymi, akcentuje się bardziej przyczynę.

jednostka < > otoczenie

Kryzysy dotyczące całej populacji:

• kryzys związany z systemem szkolnym

• kryzys okresu adolescencji

• kryzys pustego gniazda

• przekwitanie, kryzys wieku średniego /menopauza, andropauza/

• starzenie się, choroby

Kryzysy losowe:

• choroba

• utrata pracy

• wypadki, katastrofy, kalectwo

• porzucenie, odejście bliskiej osoby,

• rozpad małżeństwa

• śmierć dziecka

• urodzenie dziecka niepełnosprawnego

• gwałty

• obozy koncentracyjne

• kataklizmy

Sytuacje progowe - są z reguły źródłem kryzysu; sytuacja, która wymusza na czas zmianę zachowania, np.: pójście do szkoły, pracy, przejście na emeryturę, zmiana nauczania początkowego na systematyczne.

Kryzysy rozwojowe - punkt zwrotny, rozstrzygający okres, ich motorem jest powtarzające się okresowo „sprzeczności” między wrodzonymi czynnikami dojrzewania jednostki a wymaganiami kultury.

• kryzys narodzin

• kryzys ząbkowania

• kryzys odstawienia piersi

• trening czystości

Kryteria kryzysu:

- czas trwania

- sfera życia, której dotyczy

Frustracje - udaremnienie dążeń, pokrzyżowanie planów. Jest udaremnieniem dążeń na skutek napotkanej przeszkody. Nie jest r. nerwicową, nie leczy się jej, można starać się jej zapobiec lub usunąć jej następstwa.

Przeszkody są: zewnętrzne i wewnętrzne, bierne i czynne, aktywne.

Frustracja to irytacja, zawiedzenie, przykre napięcie emocjonalne, rozdrażnienie, przygnębienie, krótkotrwała reakcja fizjologiczna.

Reakcja na frustrację:

1. atakowanie przeszkód

2. redukcja napięcia emocjonalnego

Typowe formy we frustracji to: agresja, fiksacja, regresja, pokonanie lub obejście przeszkody, inny cel, rezygnacja.

Stres - reakcja organizmu na działanie stresora

Stresor - czynnik wywołujący stres

Sytuacja stresowa - złożoność niekorzystnego dla nas zjawiska

Reakcje na stres - 3 fazy /RA, FO, FN/

Reakcje somatyczne występują w RA i FO.

Odporność na stresor / czyli na sytuację trudną/ - przejawia się stosunkowo małą reaktywnością emocjonalna na zagrożenie, przeszkody i inne czynniki właściwe sytuacjom trudnym. Inaczej mówiąc, człowiek reaguje względnie słabym odczynem emocjonalnym, takim jak strach, lęk lub gniew mimo, że sytuacja, w której się znajduje spostrzega jako trudną.

Odporność na stres - polega na zdolności do zorganizowanego funkcjonowania mimo podniecenia emocjonalnego. Człowiek przeżywa podniecenie emocjonalne, doznaje strachu, lęku, gniewu lub innej emocji o znacznym nasileniu, a jednak „działa przytomnie', skutecznie kontroluje swoje zachowanie i zmierza do realizacji obranego celu.

Uwarunkowania odporności psychicznej zależą od:

• właściwości układu nerwowego, od których zależą siła i trwałość emocji

• od typu reagowania emocjonalnego

- osoby o nastawieniu lękowym już przy zetknięciu się z sytuacją trudną przeżywają niepokój uniemożliwiający sprawne działanie i skłaniający do rezygnacji

- osoby nastawione na pokonywanie trudności rzadziej przeżywają takie pobudzenie

• od treści i siły motywacyjnej dominującego dążenia /wiodąca idea/

• od układu hierarchii potrzeb z uwzględnieniem miejsca, jakie w nim zajmuje potrzeba pozytywnej samooceny i akceptacji przez innych

• od poziomu aspiracji i relacji jaka zachodzi pomiędzy nim a poziomem osiągnięć

• od dojrzałości osobowości

• od nawyków reagowania na trudności

Czynniki obniżające odporność psychiczną:

1. destrukcyjne schematy poznawcze - niekorzystnie zniekształcają obraz sytuacji trudnej, tj. wyolbrzymiają trudności, a zarazem obniżają samoocenę, ocenę siebie w obliczu trudnego zadania. Np.:

1. schemat ryzyka zmian - każda zmiana w życiu jest trudna i niepewna

2. schemat upośledzenia manualnego - nic mi się nie udaje, gdy potrzebuję coś naprawić, taki już jestem

3. schemat neurastenicznego fatum - niektórych ludzi wszystko łatwo denerwuje i męczy, a natury nie można zmienić

4. schemat wyczerpania naukowego - kto dużo czyta ten niebezpiecznie osłabia umysł

5. schemat renty jako kresu czynnego życia

6. schemat starości jako choroby i pesymizmu

7. schemat stresu i frustracji jako choroby XX wieku

8. schemat niekorzystnej inności

2. nastawienie lękowe i rezygnacyjne - obniża odporność psychiczną, a tym samym powoduje wzrost możliwości poniesienia nowej porażki /niekorzystne wzmocnienie zwrotne/

3. brak lub utrata idei dominującej

• idee dominujące /nadwartościowe/ wiodące pełną rolę mechanizmu obronnego osobowości. To przekonania, które człowiek uważa za szczególnie ważne i z którymi jest silnie związany emocjonalnie. Istnienie takiej idei świadczy o posiadaniu nadrzędnego celu w życiu. Jednak nadmierne nasilenie tej idei /patologiczne/ zawęża krytycyzm i uniemożliwia harmonijne funkcjonowanie osobowości i przypomina fanatyka.

• Nie rozwinięcie się idei dominującej może wskazywać na bezideowe środowisko, w którym człowiek wzrastał; charakteryzuje zwykle człowieka o osobowości niedojrzałej, którego kierunki działania są rozproszone, a linia życiowa zależy od wpływów zewnętrznych oraz od aktualnego nasilenia potrzeb i doraźnych możliwości ich zaspokojenia

• zwątpienie w słuszność idei

• utrata idei na skutek osiągnięcia nadrzędnego celu.

4. przewaga regulacji egocentrycznej

• koncentracja na sprawach dotyczących własnej osoby, stanu posiadania, umocnienia własnej pozycji. Ludzie o takiej postawie często utożsamiają się z wynikami własnej działalności, dlatego niepowodzenia odbierają jako zagrażające dla własnej osoby, co wzbudza znaczne pobudzeni4e emocjonalne i wskutek tego dezorganizuje działanie

5. nieswoiste czynniki astenizujące

• często stwarzają one „tło” nasilające oddziaływanie stresorów psychicznych. Są to, np.: niedobór snu, choroby prowadzące do ogólnego spadku sił i odporności ustroju.




ĆWICZENIA 8

NEUROPSYCHOLOGIA

FUNKCJONALNY MODEL MÓZGU:

• struktura hierarchiczna

• wyodrębniane elementy tworzą całości złożone z powiązanych ze sobą jednostek, wykonujących specyficzne czynności, mniej złożone od czynności całego elementu

TRZY PODSTAWOWE JEDNOSTKI FUNKCJONALNE

1. regulująca poziom pobudzenia, aktywacji

2. odbierająca, przetwarzająca i magazynująca informacje ze środowiska

3. programująca, regulująca i kontrolująca zachowania organizmu

I. JEDNOSTKA FUNKCJONALNA REGULUJĄCA POZIOM POBUDZENIA, AKTYWACJI:

UKŁAD SIATKOWATY PNIA MÓZGU

• utrzymuje i reguluje poziom pobudzenia struktur korowych

• optymalne warunki dla funkcjonowania kory mózgowej stwarza poziom ogólnej aktywacji całej struktury

• podlega zwrotnej regulacji przez procesy korowe

3 PODSTAWOWE ŹRÓDŁA AKTYWNOŚCI UKŁADU:

1. procesy metaboliczne

2. dopływ bodźców ze środowiska

3. pobudzenia wysyłane przez korę mózgową

II. UKŁAD ODBIERAJĄCY, ANALIZUJĄCY I PRZECHOWUJĄCY INFORMACJE

• boczna i tylna powierzchnia kory mózgowej

• części tego układu wykazują różny stopień specyfiki modalnościowej

Pola w obrębie tej jednostki:

1. pierwszorzędowe

2. drugorzędowe

3. trzeciorzędowe

1. POLA PIERWSZORZĘDOWE

• Inaczej okolice pojekcyjne

• największy stopień specyfiki modalnościowej

• większość neuronów reaguje na konkretne bodźce

bodźce adekwatne- wywołujące optymalne pobudzenie neuronu

• bodźce adekwatne tutaj to: bodźce proste pozbawione znaczenia

• to tak jak wrażenia

• zniszczenie części takiego pola- ograniczenie zdolności odbioru bodźców z danej modalności (ograniczenie pola widzenia)

2. POLA DRUGORZĘDOWE

• gnostyczne

• więcej niż w pierwszorzędowych niespecyficznych komórek reagują na różnego rodzaju bodźce

• kiedy pobudzimy to pole to będzie to nie tylko pobudzenie przez bodziec ale i rozpoznanie bodźca, więc mamy do czynienia ze spostrzeganiem

• uszkodzenia w tym obszarze skutkują agnozją- zaburzeń rozpoznawania znanych złożonych bodźców, przy zachowaniu odbioru bodźców prostych

3. POLA TRZECIORZĘDOWE

• na pograniczu płatów- skroniowego potylicznego i ciemieniowego

• wielomodalne

• reaguje na różne cechy bodźca

• ich zadaniem jest integracja informacji pochodzących z różnych receptorów

• mają przekształcać pojedyncze bodźce w całości

• dzięki nim zorganizowane doświadczenie człowieka zostaje zapamiętane i jest przechowywane

III. UKŁAD PROGRAMUJĄCY, REGULUJĄCY I OCENIAJĄCY ZACHOWANIE

• przednie części kory mózgowej- płaty czołowe

• w jego skład wchodzą pola pierwszo, drugo i trzeciorzędowe

• okolica przedczołowa jest niejednorodna funkcjonalnie

• uszkodzenia w tym obrębie prowadzą do zaburzeń świadomości, konfabulacji i bezkrytycznego podejścia do działalności własnej

• urazy w tych okolicach prowadzą do ogólnego rozhamowania i zaburzeń emocjonalnych

CZĘŚCI BOCZNE OKOLIC PRZEDCZOŁOWYCH-

• odpowiedzialne za tworzenie złożonych programów działania,

• jak uszkodzimy to ludzie nie będą w stanie podporządkować swojego działania zamiarom

OKOLICA PRZEDRUCHOWA

• pole drugorzędowe

• kiedy uszkodzone to brak płynności ruchów

• dezautomatyzacja nawyków ruchowych typu pisanie i czytanie

OKOLICE KORY RUCHOWEJ

• pole pierwszorzędowe

• przesyła impulsy ruchowe (organizowane w drugo i trzeciorzędowych) do efektora

• uszkodzenie kory prowadzi do parezy (niedowładu) lub plegii (porażenia)kończyny przeciwnej strony ciała

ZRÓŻNICOWANIE PÓŁKUL MÓZGOWYCH

PÓŁKULA DOMINUJĄCA

• w niej znajdują się struktury warunkujące prawidłowy przebieg danej czynności

PÓŁKULA PODLEGŁA

• jest niezaangażowana w regulację czynności

FUNKCJONALNA ASYMETRIA:- lewa półkula

• specyficzna cecha gatunkowa

• u przeważającej części populacji dominuje prawa połowa ciała

• lateralizacja prawostronna

MOWA :

• LEWA PÓŁKULA u dorosłych to ona głównie odpowiada za mowę

• dla niej istnieje kontinuum dominacji którejś z półkul

• pełna dominacja jednej z półkul- programy zapisane i sterowane w strukturach nerwowych jednej półkuli

• dominacja niepełna- głównie w jednej, ale druga też ma swój udział

• brak dominacji- obie półkule zaangażowane tak samo

ZRÓŻNICOWANIE PÓŁKUL:

• wytwarza się w rozwoju osobniczym człowieka

• w najwcześniejszym okresie obie półkule są równoważne

CO SIĘ DZIEJE Z MOWĄ, GDY DOMINUJĄCA PÓŁKULA ZOSTAJE USZKODZONA (2 hipotezy):

1. funkcje uszkodzonych struktur są przejmowane przez inne struktury tej samej półkuli

2. kompensacja zachodzi dzięki przejęciu funkcji przez symetryczne homologiczne struktury nerwowe półkuli podległej

najprawdopodobniej one↑ współwystępują ze sobą

PÓŁKULE
LEWA	PRAWA
Uszkodzenia
zaburzenia w kategorialnym ujmowaniu percypowanego materiału i posługiwania się językiem kłopoty z uogólnianiem spostrzeganych danych- zapominają np. nazwy barw czy przedmiotów schematyczne przedstawianie relacji przestrzennych agramatyzm- posługiwanie się słowami oznaczającymi stosunki przestrzenne	lekceważone bądź nieuświadamiane
Zadania
TESTOSTERON HAMUJE JEJ ROZWÓJ	zadania niewerbalne wzrokowa i dotykowa percepcja kształtów i form percepcja czasu i przestrzeni magazynowanie informacji wizualnych orientacja w przestrzeni percepcja i wykonywanie muzyki
analizator	syntezator

„OBSZAR MOWY”

• struktury nerwowe sterujące czynnościami mowy

• środkowa część półkuli dominującej dla mowy

• występuje zróżnicowanie funkcjonalne poszczególnych okolic w obrębie obszaru mowy

SZKODZENIE OKREŚLONEJ OKOLICY W OBSZARZE MOZY POWODUJE ZABURZENIE WIELU RÓŻNYCH CZYNNOŚCI MOWY

USZKODZENIA RÓŻNIĄCE SIĘ LOKALIZACJĄ W RÓŻNY SPOSÓB WPŁYWAJĄ NA TĘ SAMĄ CZYNNOŚĆ

FUNCJA WG ANOCHINA:

• dynamiczny układ funkcjonalny utworzony szereg struktur nerwowych, które uczestniczą w realizacji czynności ze względu na specyficzne dal tych struktur możliwości

CZYNNIKI/ OGNIWA NIEZBĘDNE DLA PRAWIDŁOWEJ MOWY (ŁURIA):

1. słuch fonematyczny

posługiwanie się regułami interpretacji dźwięków mowy

2. słuchowa pamięć słowna

możliwe jest utrzymanie w pamięci wypowiadanych i odbieranych wypowiedzi

3. analiza i synteza impulsów proprioceptywnych

nadawanie ustom odpowiedniego kształtu podczas wypowiedzi

4. sekwencyjna organizacja ruchów aparatu artykulacyjnego

płynne łączenie ruchów podczas artykulacji

5. synteza symultatywna

utrzymywanie na raz kilku powiązanych ze sobą elementów

6. mowa wewnętrzna

NEUROPSYCHOLOGIA KLINICZNA

bada objawy zaburzeń wyższych czynności psychicznych u chorych z ogniskowymi uszkodzeniami mózgu, leczonymi w klinikach neurologicznych i neurochirurgicznych

PRZYCZYNY OGNISKOWYCH USZKODZEŃ MÓZGU:

1. urazy czaszki np. rany postrzałowe

2. choroby naczyniowe mózgu- zakrzepy, zatory, wylewy

3. guzy mózgu powodujące zniszczenie tkanki w miejscu guza

OGNISKOWE USZKODZENIE:

• zazwyczaj obejmuje więcej niż jeden ośrodek, co prowadzi złożoności objawów

• powoduje szereg bardzo poważnych objawów zaburzenia rożnych czynności i funkcji organizmu

• zaburzenia dotyczą elementarnych funkcji ruchowych bądź czuciowych

• mogą także wystąpić liczne zaburzenia czynności wyższych takich jak percepcja, działanie, mowa, pismo, czytanie, operacje na liczbach

AGNOZJE:

• zachowana zostaje zdolność odbioru elementarnych impulsów adresowanych do danego receptora, natomiast chory nie jest w stanie percypować impulsów jako całości

AGNOZJA WZROKOWA- pola drugorzędowe

• w wyniku uszkodzenia okolic znajdujących się w płatach potylicznych i przylegających do okolicy projekcyjnej dla wzroku

• mogą nie mieć ubytków pola widzenia

• nie rozpoznają widzianych przedmiotów

• nie potrafią nadać nazwy temu, co widzą

• poznają i nadają nazwy rzeczom po usłyszeniu odgłosu jaki wydają itp.

RODZAJE AGNOZJI WZROKOWEJ

1. przedmiotowa

2. symultatywna

3. twarzy

4. aleksja bez agrafii

1. PRZEDMIOTOWA

• problemy z rozpoznaniem pojedynczych przedmiotów

2. SYMULTATYWNA

• równoczesności

• chorzy spostrzegają jedynie jeden element sytuacji

• zaburzona interpretacja obrazków tematycznych

• nie potrafi ustalić związków zachodzących na obrazku

• problemy w życiu realnym

3. TWARZY

• nie rozpoznają znanych osób

• rozpoznają swoich bliskich np. po głosie

4. ALEKSJA BEZ AGRAFII

• zaburzenia w czytaniu- chorzy potrafią prawidłowo pisać i mówić ale nie potrafią czytać, tego co napisane,

• nie potrafią odczytać nawet tego, co sami przed chwilą napisali

AGNOZJE W PERCEPCJI SŁUCHOWEJ

• Chorzy nie różnicują i nie rozpoznają dźwięków charakterystycznych dla różnych przedmiotów

• Np. afazja akustyczna- nierozpoznawanie dźwięków mowy, prowadzi do zaburzeń mowy

AGNOZJA A PERCEPCJA DOTYKOWA

• asterognozja

• nie rozpoznają przedmiotu po dotyku

ANOZOGNOZJA:

• nieuświadamianie sobie przez chorego swojego kalectwa

• próbuje posługiwać się niesprawnymi kończynami tak, jakby były sprawne

AGNOZJA BARW

APRAKTOGNOZJA:

• problemy z poruszaniem się

• błądzenie np. po szpitalnych korytarzach

DERMOALEKSJA

• nierozpoznawalnie liter i cyfr napisanych na skórze

ZABURZENIA W SCHEMACIE CIAŁA:

• chory nie potrafi nazwać części ciała

APRAKSJA UBRANIOWA:

• pacjent nie może ustalić do którego rękawa należy wsadzić rękę

APRAKSJE

chory nie potrafi wykonać ruchów celowych

potrafi wykonać te ruchy jeśli są one mimowolne

RODZAJE APRAKSJI wg Łurii:

1. pozy/ kinestetyczna

2. oralna

3. dynamiczna

4. przestrzenna

5. konstrukcyjna

6. czołowa

1. POZY/ KINESTETYCZNA

• nie mogą odpowiednio do czynności ułożyć kończyn

• nie potrafią zorientować kończyn w przestrzeni

• nie wiedzą jaka jest poprawna kolejność ruchów

• nie potrafią wybrać dłoni do dokonania pewnej czynności

• trudności z zapinaniem guzików, sznurowaniu butów

2. ORALNA

• odmiana kinestetycznej

• nie potrafią odpowiednio ułożyć ust, warg, języka

• więc też nie potrafią gwizdać, całować, cmokać

• jaskrawo widać to zaburzenie przy próbach artykulacji

• nie potrafi poprawnie artykułować więc mowa ulega zniekształceniu

3. DYNAMICZNA

• dezautomatyzacja wcześniej nabytych nawyków

• wykonanie serii ruchów stanowi problem

• kłopoty z pisaniem ręcznym

4. PRZESTRZENNA

• apraktoagnozja

• gdy wymaga orientacji w przestrzeni i uwzględniania stosunków przestrzennych

5. KONSTRUKCYJNA

6. CZOŁOWA

• związana z uszkodzeniem płatów czołowych

• przejawia się w zaburzeniu planu wykonania czynności

INNE APRAKSJE:

1. konstrukcyjna-

nie potrafi łączyć części w konstrukcje

2. perseweracyjna

ciągłe powtarzanie tej samej czynności, mimo iż obecnie nie ma już ona sensu

3. symboliczna/ gestowa

nie rozumie gestów, ilustratorów

4. sensoryczne

5. związana z zaburzeniami czuciowymi

dysartria- mowa powolna, bezgłośna

AFAZJE

• zaburzenia mowy

• jeden z najczęstszych objawów ogniskowego uszkodzenia mózgu CENTRALNY UKŁAD NERWOWY

• najbardziej rzucające się w oczy objawy

• trudności z porozumieniem się z otoczeniem

• w ciężkich przypadkach mowa staje się niezrozumiała

• chory wydaje bełkotliwe, artykułowane dźwięki

RÓŻNE DEFINICJE:

1. zaburzenie zdolności do tworzenia i posługiwania się symbolami służącymi do komunikowania innym ludziom swoich myśli i uczuć

2. przejaw utraty pamięciowych obrazów potrzebnych do wypowiadania i rozumienia mowy

3. zaburzenia Mozy nie związane z zaburzeniami w czynnościach narządów artykulacyjnych, obwodowych narządów zmysłowych lub ogólną demencją

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA:

Częściowe lub całkowite zaburzenie mechanizmów programujących czynności mowy spowodowane uszkodzeniem odpowiednich struktur mózgowych u człowieka, który już opanował te czynności

ALALIA:

• inaczej afazja wrodzona

• odróżnia ją od afazji to, że nie występuje u człowieka, który nabył pewne czynności tylko np. na skutek urazu we wczesnym dzieciństwie zanim nabycie danej umiejętności było możliwe

• niedorozwój mowy

RODZAJE AFAZJI:

1. ruchowa/ motoryczna- AFERENTNA

2. czuciowa

3. mieszana czyli czuciowo- ruchowa

4. totalna/ globalna

5. amnestyczna

1. RUCHOWA/ MOTORYCZNA

• rozumieją w zasadzie, co mówią inni sami mówić nie potrafią

• nie do końca niedokładnie będą rozumieć, co mówią inni

• afazja głównie ruchowa

• afazja głównie ekspresyjna

2. CZUCIOWA

• sensoryczna

• może mówić ale w zasadzie to nie rozumie innych

3. MIESZANA CZYLI CZUCIOWO- RUCHOWA

• dwie powyższe rzadko występują w czystej formie

• najczęściej mamy do czynienia z zaburzeniami obejmującymi zarówno mówienie jak i odbiór mowy

4. TOTALNA/ GLOBALNA

• czynności mowy zostają niemal całkowicie zniesione

• porozumiewanie się staje się całkowicie niemożliwe

5. AMNESTYCZNA

• nie potrafią posługiwać się nazwami przedmiotów

• nie potrafią nazwać tego co widzą, mimo iż wiedzą co, to jest

NEUROPSYCHOLOGIA

• badanie mózgowych mechanizmów procesów psychicznych i zmian funkcji psychicznych w uszkodzeniach mózgu

• lokalne uszkodzenie mózgu (lezja mózgowa) wywołuje zaburzania w całym systemie funkcji psychicznych, przy czym ich zasięg nie jest wprost proporcjonalny do rozmiarów lezji

FUNKCJE PSYCHICZNE

• wymagają współpracy złożonych systemów obejmujących obszary, które mogą znajdować się w zasadniczo odmiennych i oddalonych od siebie częściach mózgu- icj lokalizacja nie jest stała

SYSTEMY MÓZGU:

• odmienne

• funkcjonalnie zintegrowane

1. aktywacji- regulujący napięcie kory i stan czuwania

• recepcja informacji ze środowiska zewnętrznego

• układ siatkowaty, okolice wzgórza i śródmózgowia

źródła aktywacji

1. bodźce sensoryczne wywołują bioelektryczną reakcję układu siatkowatego

• instynktowne zachowanie

• funkcje życiowe

• przemiana materii

1. bodźce ze środowiska- odruch orientacyjny

2. plany, programy, perspektywy czynności

2. odbierający, przetwarzający i przechowujący informacje

• półkule mózgowe, wzrokowe, słuchowe i czucie somatyczne (ciemieniowe) i odpowiadające im struktury podkorowe

• aparaty tego bloku mają budowę hierarchiczną

• podział na pierwotne (recepcja informacji), wtórne (synteza napływających), trzeciorzędowe (współpraca analizatorów)

• blok programujący, regulujący i kontrolujący złożone formy psychiki

• najważniejsza rola płatów czołowych

PROJEKCJA IDIODROMICZNA

• specjalne tory, po których docierają bodźce sensoryczne z organów zmysłowych

PŁATY CZOŁOWE:

• nie tworzą jednolitego, homogenicznego systemu

PROCESY PSYCHICZNE

• rezultat współpracy różnych okolic kory mózgowej i pozostałych struktur mózgowych

OGNISKOWE USZKODZENIA MÓZGU

• powodują zarówno pierwotne zaburzenia odpowiedniego analizatora i wtórne systemowe

• zmiany pierwotne- z powodu osłabienia funkcjonalnego stanu komórek tych okolic, które zostały urażone

• każde uszkodzenie kory to zmiany i zaburzenia całego systemu funkcjonalnego

• względnie ograniczone dają konkretne zaburzenia percepcji i ekspresji, zgodne z lateralizacją, zaburzenia intelektu tylko cząstkowe

• pola Broca uszkodzone- zaburzenia mowy

• wtórne zmiany wynikające z uszkodzenia mózgu bez względu na miejsce uszkodzenia skutkują zaburzeniami uwagi i pamięci bezpośredniej

DEFICYT PSYCHICZNY jego charakter i rozległość zależy od miejsca uszkodzenia:

1. miejsce uszkodzenia ale raczej nie rozległość

uszkodzenie poniżej granicy krytycznej- nie musi dawać objawów

2. aktywne (pod względem elektrofizjologicznym) uszkodzenia są gorsze od pasywnych bo oprócz deficytu dają jeszcze nienormalne objawy

3. rozlane uszkodzenia gorsze od ograniczonych

4. ważny jest wiek- im wcześniej nastąpi uraz tym większe szanse na rewalidację

5. ostateczny charakter zależny od cech pacjenta

JAK LEŻĄ ZMYSŁY W NASZYM MÓZGU?

ZMYSŁ	POŁOŻENIE
WZROK	płat potyliczny, koło bruzdy ostrygowej
SŁUCH	płat skroniowy- bilateralnie, oddzielny dla każdego ucha
SMAK	przykrywa czołowo- ciemieniowa
WĘCH	zakręt hipokampa
DOTYK	przednia część zakrętu zarodkowego
RUCH	zakręt przedśrodkowy, czołowy górny, środkowy i dolny TU TEŻ ZNAJDUJE SIĘ OŚRODEK BROCA

PŁAT CZOŁOWY:

• miejsce nakładania się wielu analizatorów

• synteza i kontrola kompleksowych programów czynności i regulacji celowego zachowania

• zaburzenia regulacji czynności dowolnych

• bierność

• niemożność wykonania czynności według planu

• czyny impulsywne

• obniżenie spontaniczności

• zawężenie zainteresowań

• zaburzenia logicznego myślenia

• nie ma zdawania sobie sprawy z błędów

• nie ma kompleksowej czynności analityczno- syntetycznej

• moria- głośna wesołość połączona z niewłaściwym dowcipkowaniem

• brak krytycyzmu

• eferentne afazje i apraksje

PŁAT CIEMIENIOWY:

• aferentna, kinestetyczna apraksja i afazja

PŁAT SKRONIOWY:

• lewy płat uszkodzony- afazja sensoryczna

• amnezja akustyczna

PŁAT POTYLICZNY:

• agnozja wzrokowa

• zaburzenia pamięci

• zaburzenia świadomości

• naruszanie wyuczonych zachowań




ĆWICZENIA 9

ETIOLOGIA I PATOGENEZA NERWICY

URAZY PSYCHICZNE

• ujęcie BILIKIEWICZA

• jednorazowe wstrząsy emocjonalne

• długo działające mniejsze, przykre przeżycia

• nie może on wyjaśniać przyczyn powstawania nerwicy

STRES

• jedynie jego zrozumienie może wyjaśniać etiologię i patogenezę nerwic

Wg niektórych podejść należy rozróżnić rodzaj stresu działającego na jednostkę, wg drugich należy zwrócić uwagę na jednostkę, na którą działa.

TYP JEDNOSTKI A STRES

• to ujęcie wyjaśnia powstawanie nerwicy na drodze uchwycenia związków miedzy cechami jednostki a działającymi na nią stresami

• Pawłow: słaby i silny niezrównoważony układ nerwowy jest bardziej podatny na wystąpienie zaburzenia nerwicowego

• krańcowe psychologicznie stanowisko- patologiczne cechy osobowości wywołują nerwicę

NEUROTYCZNA OSOBOWOŚĆ wg Eysencka charakteryzuje się:

• zależnością

• brakiem energii

• wąskością zainteresowań

• nie angażowaniem się społecznym

• hipochondrycznymi skargami

• kompleksem niższości

• drażliwością

• nietolerancją na wysiłek

• cyklotymizmem

• bojaźliwością

• małą pewnością siebie

KAREN HORNEY:

• akcentuje znaczenie osobowości pacjenta

• zasadniczą rolę odgrywa jego struktura osobowości

• nerwicowe reakcje na stres są zrozumiałe jedynie wtedy, gdy odniesiemy je do osobowości jednostki

• zachowanie człowiek determinuje dążenie do zaspokojenia potrzeby bezpieczeństwa

• lęk podstawowy- poczucie zagrożenia u dziecka rodzi się na skutek niewłaściwych warunków w okresie dzieciństwa (brak ciepła, nadmierna odpowiedzialność, nadmierna ochrona, niekonsekwentne wychowanie), świat jest wrogi

POTRZEBY NEUROTYCZNE:

1. potrzeba aprobaty

2. posiadanie partnera sterującego naszym życiem

3. życie toczące się w wąskich ramach

4. potrzeba siły

5. chęć wykorzystywania innych

6. uznanie

7. szacunek

8. potrzeba odsunięcia się

9. samowystarczalność i niezależność

10. perfekcja i doskonałość

• potrzeby neurotyczne- irracjonalne i będące źródłem wewnętrznych konfliktów

POSTAWY WOBEC LUDZI:

1. do ludzi

2. od ludzi

3. przeciw ludziom

• u zdrowych osób te 3 postawy współgrają ze sobą

• w nerwicy postawy ulegają usztywnieniu, nie są dostosowane do sytuacji

KONSEKWENCJE KONFLIKTÓW:

• lęki

• utrata energii

• poczucie beznadziei

MECHANIZMY OMINIĘCIA KONFLIKTÓW

• prowadzą do powstawania nowych konfliktów i wtórnego lęku

• usztywnienie jednej postawy i tłumienie sprzecznych- pozorna harmonia i równowaga

• odsunięcie od ludzi- by nie widać było braku harmonii między postawami

• idealizacja własnej osoby- przypisywanie sobie pozytywnych cech, których brak lub takich, które są tylko w zalążku

SAMOOCENA NEUROTYKA:

• nadmierna- ja jestem idealny, inaczej w toku nerwicy należałoby się przyznać do wad

• zaniżona- nadmierny krytycyzm, bo nie dorasta do ideału

EKSTERNALIZACJA

• tendencja do przeżywania procesów wewnętrznych jako przebiegających na zewnątrz i obarczanie czynników zewnętrznych odpowiedzialnością za trudności

• drażliwość i gniew wobec wad innych ludzi, których neurotyk nie akceptuje u siebie, występuje bo neurotyk eksternalizuje gniew na samego siebie

PSYCHOTERAPIA

• tylko ona może pomóc

• ma wzmocnić konstruktywne siły tkwiące w „ja” realnym

• „ja” realne- źródło prawidłowego rozwoju potencjalnych możliwości jednostki

• poprzez uświadomienie jednostce i zlikwidowanie neurotycznych potrzeb, postaw i mechanizmów obronnych

POSTAWA WOBEC LUDZI
DO	PRZECIW	OD
potrzeba miłości i aprobaty przyjmuje postawę bezinteresowności, poświęcenia, pojednawczości za niepowodzenia obarcza siebie krytyka to katastrofa samoocena zależy od otoczenia silne tendencje agresywne tendencje do wywyższanie się są tłumione lekarstwa dla siebie taki neurotyk upatruje w miłości- jak mnie ktoś pokocha to znaczy, że jestem coś wart	dominuje potrzeba siły wespół z potrzeba dominacji chce być silny lub też sprawiać takie wrażenie, w otoczeniu uważanym za wrogie nie przyznaje się do pomyłek umacnia tendencje agresywne odrzucając wszystko, co mogłoby być poczytane za słabość wykorzystuje ludzi chce zdobyć uznanie, które miałoby dowieść tego, że jest najlepszy	potrzeba bycia samowystarczalnym niezależność najważniejszy jest dystans emocjonalny wyeliminować konflikt odrzuca to, co tradycyjne rezygnuje z celów, których osiągnięcie uzależnione jest od innych taka postaw jest koniecznością, bo nie potrafi dostosować się do warunków życia

( a teraz coś o Horney z II roku z osobowości)

KAREN HORNEY


• Towarzystwo Rozwoju Psychologii (Associaton For The Advancment Of Psychoanalysis)

• Amerykanski Instytut Psychologii
  

STANOWISKO:

• Przeciwstawienie się Freudowi

Nie podoba jej się id, ego, super ego

Agresja to mechanizm obronny

- kobieta

po prostu ma inna psychikę, jest mniej pewna siebie, potrzebuje wiecej miłości - co nie idzie w parze z żeńskimi narządami płciowymi

-kompleks Edypa

nie ma charakteru seksualno-agresywnego, jest to lęk spowodowany istotnymi zaburzeniami między dzieckiem a jego rodzicami- odrzeczenie, nadopiekuńczość etc.
- narcyzm

nie jest miłością do samego siebie, lecz wywyższaniem i przecenianiem siebie wynikającym z braku poczucia bezpieczeństwa. (mechanizm obronny)

• POJĘCIE LĘKU PODSTAWOWEGO (BASIC ANXIETY)
  -uczucie doznawane przez dziecko gdyż jest ono odosobnione i bezradne w wyniku:
  * bezpośredniej/pośredniej dominacji
  * obojętność
  * niekonsekwentne postępowanie
  * brak poszanowania indywidualnych potrzeb
  * brak rzeczywistego pokierowania nim
  * pokazywanie zbyt wiele / zbyt mało podziwu
  * brak wiarygodnej serdeczności
  * zmuszanie go do stawania po którejś ze stron
  * zbyt wiele/ mało obowiązków
  * nadmierna opiekuńczość
  * izolowanie od innych dzieci
  * niesprawiedliwość
  * dyskryminacja
  * niedotrzymywanie przyrzeczeń
  * wroga atmosfera
  - dziecko wtedy:
  może stać się wrogie i zemścić się
  zbyt uległe aby odzyskać miłość
  wytworzyć nieprawdziwy obraz siebie
  roztkliwianie się nad sobą

Neurotyk jest w stanie spełnić swoje groźby

Nerwice osobowości= neurotyzm

Jeśli neurotyk jest inteligentny to ma więcej mechanizmów obronnych

Ma mnóstwo mechanizmów obronnych

NEUROTYK:

• zaprogramowany na konflikt

• sprzeczność

• wrogość
  

• NEUROTYCZNE POTRZEBY
  

1. Uczucia i uznania
   -podobanie się innym
   - spełnianie ich oczekiwań
   

2. Potrzeba „partnera”, który weźmie w ręce życie
   - osoba mająca taką potrzebę jest pasożytem?
   - przypisuje nadmierną wartość miłości
   - obawia się że zostanie osamotniona
   

3. Zamykanie życia w wąskich granicach
   -niewymagający
   -trzyma się na uboczu
   -nade wszystko ceni skromność
   

4. Władzy
   - brak szacunku do innych
   -pogarda do słabości
   -inny rodzaj jest przypisywanie niezmiernej władzy sile woli




5. Potrzeba wykorzystywania innych
   

6. Potrzeba prestiżu
   - ważne jest dla niej uznanie innych
   

7. Potrzeba podziwu własnej osoby
   - podziwianie jej za to co sobie przypisuje
   

8. Ambicja dotycząca własnych osiągnięć
   - dąży do bycia najlepszym z powodu braku bezpieczeństwa
   

9. Potrzeba samowystarczalności i niezależności
   - rozczarowuje się w kontaktach z ludźmi
   -osoba taka staje się samotnikiem
   

10. Potrzeba perfekcji i nienaruszalności
    - osoba taka boi się krytyki
    - staje się niedostępna i nieomylna
    

• Każdy ma konflikt, lecz u niektórych ludzi, głównie z
  powodu doświadczeń z dzieciństwa nabierają one silniejszego charakteru.
  
  „Neurotykiem staje się ten, kto przeżywał zdeterminowane kulturowo trudności w intensywnej postaci, przeżywanie w formie doświadczeń z okresu dzieciństwa

TEORIA POSTACI

• podkreśliła konieczność rozpatrywania osobowości i procesów psychicznych w całym ich kompleksie

• przyniosła pojęcie wglądu- możność zrozumienia złożonego problemu

• podejście do pacjenta- anamneza (wywiad lekarski), analiza relacji środowisko- jednostka

• Lewin- teoria motywacji, podkreśla wagę indywidualności

• potrzeba- nie zaspokojona- brak równowagi, powstaje napięcie (napięcie może być też wywołane niedokończeniem zadania)

relacja między jednostką i otoczeniem (ujęcie Lewina)

• zróżnicowana przestrzeń życiowa

• obejmuje teraźniejszość, przeszłość i przyszłość

• w przyszłości i przeszłości wyróżniane są części centralne i peryferyjne- różnie wpływają na zachowanie

TEORIA KONFLIKTÓW

• kiedy na jednostkę działają dwa wektory o tej samej sile

• konflikt między dwoma dążeniami

• dokonywanie wyboru między dwoma celami o wartości ujemnej

• dążenie do celu mimo napotykanych trudności

PSYCHOLOGIA GŁĘBI

FREUD

• zasada przyjemności- determinuje zachowanie

• libido- siła napędowa, zamknięty system energii, która musi jakoś znaleźć swoje ujście

• w nieświadomości zostaje energia z libido jeśli pozostaje on w sprzeczności z tym, co ogólnie aprobowane

• dwa popędy Thanatos i Eros

• przeceniał znaczenie podświadomości

• tłumienie to przesuwanie treści z obszaru świadomego do nieświadomego

• podświadome dążenia jednostki tłumaczą zapominanie, przejęzyczenia i czynności pomyłkowe

• sublimacja- np. sztuka

• nerwica- nieuświadamianie przez jednostkę konfliktów, które są wynikiem tłumienia wspomnień i pragnień w szczególności o treści erotycznej

• konflikt- gdy popęd nie może się ujawnić, sprzeczność między popędem a moralnością

• kompleksy- Edypa

rozróżnienie między nerwicami aktualnymi a psychonerwicami

• nerwica aktualna

• neurastenia

• nerwica lękowa

• psychonerwica

• fobia

• lęk

• obsesja

• konwersja (problemy emocjonalne ujawniające się somatycznie)- służy do wyjaśnienia zaburzeń histerycznych

• do zaburzeń tego typu należą:

• histeryczna ślepota

• głuchota

• astazja (niemożność utrzymania pozycji stojącej, występująca najczęściej (z abazją) w histerii i w niektórych schorzeniach neurologicznych.)

• abazja (objaw kliniczny polegający na niemożności chodzenia (w zaburzeniach dysocjacyjnych), poruszania całością lub częścią kończyny, niedowład lub całkowite porażenie. Chorzy na abazję zachowują pełne funkcje kończyn dolnych w pozycji leżącej, jednak doprowadzeni do pozycji pionowej po kilku krokach przewracają się.)

• cel leczenie- odreagowanie problemów emocjonalnych

FROMM

• większe znaczenie dla rozwoju osobowości niż Horney przykłada do dzieciństwa

• stosunek do partnera może być w pewnej mierze powtórzeniem stosunku do rodzica

• neurotyk- silny związek z rodzicami (fiksacja matki)

• człowiek boi się i niepewności i wolności

• iluzje- każdy je ma, ale neurotyk się nimi kieruje- nie rozróżnia siebie i realnej rzeczywistości

proces socjalizacji u neurotyków według Fromma

1. sadyzm- zmuszanie do zależności

2. masochizm- neurotyczne oddanie

3. konformizm- bez własnego zdania

• konflikty- źródło w zaburzeniu socjalizacji, poczucie niepewności osamotnienia, wynik niewłaściwej asymilacji z otoczeniem

• charakter produktywny- jedyny wolny od nerwicy i od lęku przed wolnością, twórczy, zdolny do miłości

WOLNOŚĆ „OD”:

• jarzma

• grupy społecznej

• zasad

• reguł

WOLNOŚĆ „DO”

• indywidualności

• autokreacji

• samorealizacji

• rozwoju

chce zapanować nad swoimi instynktami

MECHANIZMY UCIECZKI OD WOLNOŚCI czyli jak od niej uciekamy :

• autorytaryzm

• destruktywność

• mechaniczny konformizm

• AUTORYTARYZM:

• rezygnujemy z niezależności własnego, indywidualnego „ja”

• wtapiamy się w kogoś lub coś znajdującego się na zewnątrz, w naszym otoczeniu

• poprzez wtopienie się zyskujemy SIŁĘ, inaczej jej nie mamy

• siła grupy- naszą siłą

• identyfikacja

„WTÓRNE WIĘZY”:

• poszukujemy ich by zyskać substytut utraconej więzi pierwotnej

DĄŻENIE DO DOMINACJI I PODPORZĄDKOWANIA SOBIE INNYCH:

• skłonności masochistyczne i sadystyczne

• chęć do uzależnienia innych od siebie

• eksploatowanie innych, wykorzystywanie ich do własnych celów, instrumentalne traktowanie

• chęć zadawania bólu i cierpienia a na dodatek patrzenie na to (i wychodzi na to, że miało to takiej jednostce sprawiać przyjemność…)

• narzucone

• DESTRUKTYWNOŚĆ

• istnieje w nas irracjonalna żądza niszczenia, destrukcji różnych przedmiotów bez konkretnej przyczyny

• to ucieczka przed nie dającym się znieść uczuciem niemocy

• chcemy usunąć (zniszczyć) wszystkie przedmioty, z którymi musielibyśmy się zmierzyć a nie możemy tego zrobić- czujemy wszak niemoc

• wynik niespełnionego życia

• MECHANICZNY KONFORMIZM

• jeśli jestem konformistą wierzę, że jedynym słusznym posunięciem jest całkowite podporządkowanie się, dostosowanie się, zrezygnowanie z własnego „ja” w imię czegoś innego

• interioryzacja wzoru kulturowego i uznanie go za własny

• dzięki temu znika rozbieżność między „ja” a światem

• jestem taka jakim chce mnie widzieć świat

• nie ma lęku przed samotnością , bezsiłą czy odrzuceniem- wszyscy są tacy sami, tacy jak ja

• ten mechanizm został wykorzystany przez Hitlera

CHARAKTERY:

• receptywny- obserwator

• eksploratorski- wędrujący, odkrywający

• gromadzący- np. innych wokół siebie

• handlowy- nawiązuje kontakty, które mogą się później przydać

• produktywny- rozkręci imprezę

Różne charaktery dominują w różnych etapach życia

SULLIVAN

• zaburzenia osobowości- zaburzenia stosunków interpersonalnych

• istota ludzka- wytwór oddziaływania jej i innych ludzi

• człowiek ma potrzebę zaspokojenia potrzeby bezpieczeństwa

• brak poczucia bezpieczeństwa- wynik złego samopoczucia na skutek gniewu i dezaprobaty matki

• dezaprobata nasila lęk przed odrzuceniem

• lęk powoduje dezintegrację zachowania (lęk spowodowany hamowaniem dezaprobaty)

• dążymy też do usunięcia niepokoju (selektywna uwaga, dysocjacja)

• parataktyczna forma gromadzenia doświadczeń (spostrzeganie chronologii zdarzeń ale bez skutków i przyczyn)- powodować może, po nagromadzeniu niewłaściwy stosunek do siebie samego i innych

ADLER

• popęd mocy

• pragnienie bycia silnym

• dążenie do przewagi w dziedzinie socjalnej, ekonomicznej, seksualnej

• gdy brak samopotwierdzenie- frustracja

• poczucie braku akceptacji- zaburzenia równowagi psychicznej i zaburzenia neurotyczne

• początkowo podejmowane są próby kompensacji, ale gdy jest nieskuteczna, albo przybiera zły obrót to pojawia się nerwica

• nerwica- ma chronić przed przeżywaniem małowartościowości

• izolacja, lęk, bezsenność, poczucie przymusu- tym kończy się próba zdobycia prestiżu przez neurotyka- bo chce się bronić metodami nieakceptowanymi w jego kręgu kulturowym

• twórczość- powstaje jako kompensacja małowartościowości

• mechanizmy kompensacyjne uruchamiane są też przez niepełnosprawność lub defekt

• nadkompensacja (nadmierna kompensacja)- źródło zaburzeń psychicznych i odchyleń w zachowaniu

• słabość i bezsilność- każdy je przeżywał w dzieciństwie

• neurotyczny charakter powstaje na skutek podejmowania prób udowodnienia siły, mocy

• organiczna małowartościowość potęguje pierwotny kompleks małej wartości

• neurotyczny styl życia- nerwicowa zmiana całego sposobu życia

• samopotwierdzenie- jego potrzeba jest wrodzona

• psychoterapia: należy zmienić styl życia, określić cele życiowe

• kompensacja: wrodzona tendencja do równoważenia poczucia małowartościowości

KĘPIŃSKI

FORMY LĘKU NERWICOWEGO

Lęk nerwicowy jest szczególnym przypadkiem, gdyż brak jest wyraźnej obecności niebezpieczeństwa prowokującego lęk, ale obawa przed nim jest realna, intensywność przeżywania lęku identyczna, jak w każdej ewidentnie niebezpiecznej sytuacji.

Forma i nasilenie leku w nerwicach bywa różnorodne. Można wyróżnić 3 najczęściej występujące postacie lęku nerwicowego:
- lęk o charakterze nieokreślonego niepokoju- występuje on najczęściej w nerwicach. Przejawia się odczuwaniu napięcia w mięśniach, narządach wewnętrznych. Niekiedy niepokój ten koncentruje się na drobnych trudnościach powodując, iż urastają one do wielkich problemów. Rodzi to łączącą się często z lękiem agresję. Charakterystycznym objawem jest zaburzenie snu związane z trudnością osiągnięcia jednej z faz snu - stanu głębokiej relaksacji, sen nie daje odpoczynku. Występuje także mechanizm błędnego koła związanego z układem endokrynno-wegetatywnym. Stałe napięcie powoduje, iż jest on w pogotowiu do walki i ucieczki, co z kolei zwiększą stan napięcia wewnętrznego.

- lęk napadowy- jest to lęk stały, wahaniom ulega jedynie nasilenie. Występuje w formie skrajnych ataków lękowych, nie ma żadnej przyczyny występowania ataku. Ataki połączone są z takimi objawami jak; bicie serca, zlewne poty, biegunka, parcie na pęcherz. Między atakami lęk jest subiektywnie i obiektywnie dla pacjenta nieobecny, jest nieodczuwalny i niediagnozowalny w przerwach między atakami. Tego typu ataki oprócz nerwicy występować też mogą np. w zawale serca, padaczce (skroniowej), ostrych psychozach zwłaszcza schizofrenii. Lęk napadowy występuje samoistnie.

- lęk zlokalizowany (skrystalizowany)- najbardziej przystosowana forma leku, nad którym pacjent posiada dużą kontrolę. Atak lękowy powodowany jest przez konkretny już bodziec lub sytuację. Ma to miejsce w różnego rodzaju fobiach, czyli atakach lękowych niewspółmiernie silnych do zagrożenia. Fobie może spowodować nagła sytuacja życiowa np.: przerażające przeżycie, utrata kogoś bliskiego, ale może zacząć się bez czynnika wyzwalającego z zewnątrz. Fobia jest ucieczką od przyczyn powodujących ataki lękowe i histeryczne. Atak lękowy związany z określonym narządem ciała lub chorobą występuje w zespołach hipochondrycznych. Pacjent koncentruje lek skrystalizowany na narządach swojego ciała. Pacjentowi hipochondrycznemu choroba jest potrzebna, podświadomie do niej dąży. W zespołach anankastycznych, (czyli natręctw) lęk lokalizować się może wokół myśli (natręctwo), czynności (czynności przymusowe), lub sytuacji, która prowokuje lęk (fobie)




Oprócz klasyfikacji ważne jest również rozpoznanie objawów nerwic, które za Antonim Kępińskim możemy podzielić na objawy osiowe, występujące w każdej nerwicy, do których autor zalicza: lęk, zaburzenia wegetatywne, egocentryzm i objaw „błędnego koła” oraz objawy brzeżne (inaczej charakterystyczne), na podstawie, których można wyróżnić kilka zespołów nerwicowych, czyli postaci nerwic.

A Kępiński (1992) ze względu na czynniki lękotwórcze wyróżnił w klasyfikacji genetycznej cztery rodzaje lęku:

 lęk biologiczny - wynikający z zagrożenia dwóch podstawowych praw biologicznych: zagrożenia własnego życia i życia gatunku. Lęk ten związany jest z występowaniem zagrożenia z, zewnątrz czyli świata otaczającego bądź wnętrza człowieka. W pierwszym przypadku lęk jest przedmiotowy, czyli zagrażające niebezpieczeństwo jest dostrzegalne i znane. Lęk przedmiotowy najczęściej nazywany jest strachem. Przedmiotowość jest względna, co oznacza, iż drobne zagrożenie może wywołać nieproporcjonalnie silna reakcję lękową i odwrotnie. Zwykle maksymalne nasilenie lęku występuje w chwili dostrzeżenia zagrożenia, którą poprzedza powstanie sygnału alarmowego.

Niekiedy dolegliwości i objawy skupiają się na poszczególnych narządach, np. sercu - chory może odczuwać przyspieszone, gwałtowne czy też nieregularne bicie serca, wewnętrzne rozdygotane, suchość w jamie ustnej. W przypadku występowania zagrożenia z wewnątrz lęk jest bezprzedmiotowy, czyli człowiek nie wie, co tak naprawdę mu zagraża.


 lęk społeczny - Związany jest z zależnością od środowiska społecznego i występuje w sytuacji, w której grozi potępienie przez nie bądź niebezpieczeństwo zerwania z nim więzi. Naruszenie bądź zerwanie łączności ze społeczeństwem polega na ośmieszeniu, potępieniu lub odrzuceniu przez osoby tworzące to środowisko. Otoczenie społeczne spełnia rolę zwierciadła odbijającego zachowanie człowieka, co pozwala na jego korygowanie.

Lęk społeczny ma podłoże w dzieciństwie. Jeżeli w kontaktach dominowała niepewność lub odrzucenie, to prawdopodobieństwo powstania nerwicy jest bardzo wysokie. U dzieci, które spotkało odrzucenie w dzieciństwie, częstokroć pojawiają się bóle somatyczne, głównie są to bóle brzucha. W dorosłym życiu społeczny lęk przeradzać się może w różnego rodzaju fobie.


 lęk moralny - wywołany zagrożeniem ze strony zinternalizowanego zwierciadła społecznego. Internalizacja zwierciadła społecznego polega, bowiem na zastąpieniu sygnałów zwrotnych pochodzących z otoczenia społecznego sygnałami pochodzącymi z własnych zapisów pamięciowych.

   Dla psychoanalityków właśnie lęk moralny odgrywa główną rolę w narodzinach nerwicy. Każdy człowiek posiada własne pragnienia, marzenia, fantazje, dążenia, nie zawsze one muszą współgrać z nakazami lub zakazami społecznymi. Wtedy to zaczyna się dramat i koszmar walki wewnętrznej w człowieku, między tym, czego się pragnie a tym, co należy. Bardzo często energia, która jest wydatkowana do schowania wewnątrz siebie nieakceptowanych społecznie zachowań, emocji, przekracza możliwości człowieka i wtedy dochodzi do powstania nerwicy. Może ona przyjąć rozmaite formy, np. napady panicznego lęku, różnorakie objawy somatyczne np. świąd całego ciała, zaburzenia lękowe w postaci fobii itp.


 lęk dezintegracyjny -powstaje w wyniku zmian, jakie następują podczas,,każdorazowej zmiany struktury metabolizmu  informacyjnego” (A. Kępiński), Ten rodzaj lęku wiąże się z niepewnością i dezorganizacją dotychczas poukładanego świata. Na przykład u człowieka skupionego na pracy nowy bodziec zwiększa dezintegrację, u człowieka odpoczywającego natomiast może wytworzyć się na skutek tego bodźca nowa struktura metabolizmu integracyjnego w postaci myśli wrażenia, wspomnienia.

Zasoby, jakimi dysponuje człowiek mają ograniczone rozpiętości i każde wahnięcie w dół czy w górę rozbija cały system. Oczywiście skutki, jakie ponosi człowiek w związku z destabilizacją zależą od jego indywidualnych predyspozycji. Takie rozstrojenie może przybrać formę prawie niedostrzegalnego „rozdygotania wewnętrznego” poprzez narastający niepokój aż po panikę, która w dalszym etapie przeistoczyć się może w histerię. Końcowym etapem rozstrojenia może stać się nerwica.


II ZABURZENIA WEGETATYWNE
Występują w każdego rodzaju nerwicy. Według Kępińskiego: do najczęstszych dolegliwości nerwicowych można zaliczyć bezsenność, bóle głowy, bóle i kołatanie serca, zaburzenia oddechu, duszności, bóle brzucha, brak apetytu, zburzenia seksualne, bóle wędrujące, mrowienia, drętwienia palców, drżenie kończyn, oraz wiele innych. Objawy te, o zmiennym nasileniu utrzymują się długo lub dochodzi do tzw. napadów (przełomów) wegetatywnych. Przebiegają one często w postaci gwałtowanego kołatania serca lub uczucia zamierania serca, duszności, nawałów gorąca do głowy lub zblednięcia, uczucia spadku sił i omdlenia, zwykle połączonego z silnym lękiem pogłębiającym odczyn wegetatywny. W nerwicach często spotyka się zaburzenia snu a zwłaszcza trudności w zasypianiu. Nerwicowy lęk przed bezsenną nocą jest też lękiem przed poczuciem osamotnienia nasilającym się w nocy.



III EGOCENTRYZM
Koncentracja na swoim cierpieniu fizycznym i psychicznym. Pacjent wszystko usprawiedliwia swoim cierpieniem, jest o nie zazdrosny, nie wyobraża sobie, że ktoś mógłby bardziej cierpieć niż on sam. Uważa, że tylko on jeden ma problemy, że tylko on jeden na całym globie doświadcza zła świata, że tylko wobec niego sprzęgło się całe życie. W egocentryzmie nerwicowym jest wyraźna pretensja w stosunku do otoczenia a także potrzeba opieki z jego strony. Egocentryzm jest wyrazem buntu przeciw własnemu losowi i wiąże się z agresją oraz ambiwalentnym stosunkiem do siebie i świata.


IV BŁĘDNE KOŁO

    Ostatnim objawem osiowym w nerwicy jest tak zwane nerwicowe błędne koło. Sama nazwa objawu niesie w sobie wyjaśnienie, brak końca i początku, brak początku i końca i tak w nieskończoność. To dodatnie sprzężenia zwrotne między przyczynami, skutkami i wszystkimi objawami nerwicy. Na przykład hamowanie swoich pragnień powoduje ciągłe napięcie i wzmożoną kontrolę siebie samego. To  z kolei wywołuje nadmierny lęk przed ujawnieniem swoich pragnień. Nerwicowe błędne koło w tym przypadku wygląda tak: napięcie powoduje kontrolę, kontrola podwyższa napięcie, napięcie powoduje lęk, lęk wzmaga i kontrolę i napięcie, i tym samym myśli dotyczące zakazanych pragnień umacniają się i stają się dominującym przewodnikiem w kole nerwicy.

A. Kępiński wyróżnia ponadto w swojej typologii różne rodzaje lęku;

Lęk anankastyczny- występujący przede wszystkim w nerwicy natręctw, koncentruje się na tematach a absurdalnych takich jak obawa przed zabrudzeniem, dotknięciem jakiegoś przedmiotu, otwartej bądź zamkniętej przestrzeni, natrętnych myślach bądź czynnościach.

Lęk hipochondryczny- koncentruje uwagę pacjenta na narządach swojego ciała. Związany jest z przesadnym niepokojem o własne zdrowie i życie oraz ciągłym wmawianiem sobie urojonych chorób Zdarza się, że pacjent doprowadza do choroby, którą sobie uroił aby uspokoić siebie i stwierdzić, że rzeczywiście miał rację.

Lęk przed śmiercią- typowy dla ludzi starszych, objawy nasilają się w samotności. Jest to lek skrystalizowany. Śmierć pojmowana jest jako ostateczne zagrożenie człowieka, wywołujące sygnał lękowy.

Lęk przed choroba psychiczną- towarzyszy mu uczucie chaosy w głowie, nieumiejętność uporządkowania własnych myśli. Chory ma poczucie, że za chwilę zwariuje, a uczucia i myśli przerażają niekiedy samego chorego.

Lęk przed samotnością- związany z odbieraniem samotności jako zagrożenia, niepokój w samotności wywołuje liczne obawy. Chorzy boją się otaczającej ich rzeczywistości, wyobrażając sobie liczne czyhające na nich niebezpieczeństwa.

Lęk sumienia- powoduje zmianę zachowania pod wpływem sygnału lękowego pochodzącego z sytuacji zewnętrznej, wewnętrznej lub własnego układu samokontroli.

Lęk depresyjny- lęk jako istotna składowa każdego zespołu depresyjnego, w lżejszych depresjach ma charakter nerwicowy, w głębszych natomiast psychotyczny. W sytuacji obniżenia nastroju sygnał lękowy staje się silniejszy.

Lęk schizofreniczny- prowadzi do przekształcenia obrazu otaczającego świata i własnej osoby tworząc struktury urojeniowe i omamowe.

Lęk psychoorganiczny- różna postać i geneza lęku w poszczególnych grupach zespołów psychoorganicznych. W ostrych zespołach psychoorganicznych występuje lęk dezintegracyjny dotyczący czasu i przestrzeni. W przewlekłych zespołach psycgoorganicznych źródłem lęku jest poczucie bezradności. W zaburzeniach charakteropatycznych natomiast pojawić się mogą gwałtowne reakcje lękowe i agresywne.

Lęk oligofreniczny- jest wynikiem zubożenia w możliwościach tworzenia struktur czynnościowych. Jego źródłem jest niemożność zrozumienia otaczającego świata.

Lęk urojeniowy- jest jedna z zasadniczych przyczyn urojenia i jest zarazem reakcją na urojeniowe przekształcanie rzeczywistości. Często u podłoża urojenia tkwi lęk społeczny.

Lęk biologiczny- często wywołany przez dysfunkcję ciała, związany z narruszeniem jednego z dwóch praw biologicznych.

DEZINTEGRACJA POZYTYWNA

Sfery funkcjonowania człowieka.
Można wyróżnić kilka sfer w zależności od tego, jak szczegółowe aspekty funkcjonowania bierze się pod uwagę. Do podstawowych należą:
- fizjologiczna (dotyczy uwarunkowań biologicznych; większość zachodzących tu reakcji ma charakter odruchowy, popędowy; świadoma ich kontrola jest ograniczona),
- psychiczna (dotyczy intelektu, emocji, relacji z otaczającym światem - w tym z innymi ludźmi; w dużym stopniu podlega świadomej kontroli, jednak niektóre aspekty życia psychicznego mogą pozostawać nieuświadamiane),
- duchowa (dotyczy uczuć wyższych, doznań estetycznych i religijnych; rozwój tej sfery wymaga świadomego i systematycznego zaangażowania człowieka; potrzeby duchowe stanowią najwyższy szczebel na drabinie potrzeb i są realizowane dopiero wówczas, gdy zaspokojone są potrzeby podstawowe).

Zdrowie.
Przez termin „zdrowie” rozumie się stan pełnej sprawności fizycznej, psychicznej i społecznej; w węższym znaczeniu - nieobecność choroby lub kalectwa; z fizjologicznego punktu widzenia zdrowie to zdolność organizmu do odpowiedniego przystosowania się do warunków środowiska.
Zdrowie psychiczne zaś to zdolność człowieka do rozwoju w kierunku coraz wyższych uczuć i wartości oraz realizacji twórczych możliwości, czyli kształtowania siebie na coraz wyższym poziomie i szerszych płaszczyznach (intelektualnej, emocjonalnej, moralnej itp.).

W literaturze pojęcie zdrowia psychicznego jest pojmowane bardzo różnie. Przykładowo zdrowie to interpretuje się jako:
• brak zaburzeń psychicznych;
• integracja, zespolenie i organizacja struktur oraz funkcji psychicznych;
• rozwój w kierunku coraz wyższej rzeczywistości, a więc rozwój hierarchiczny;
• stan równowagi psychicznej (homeostaza);
• zdolność do działań produktywnych i efektywnych;
• wyraz sprawności zespołowej podstawowych funkcji psychicznych;
• zdolność do współżycia z otoczeniem i do przekształcania tego otoczenia;
• zdolność do przystosowania się do zmieniających się warunków życia;
• pełny dobrostan fizyczny, umysłowy i społeczny, a nie tylko nieobecność choroby, czy kalectwa (całościowe ujęcie zdrowia somatycznego i psychicznego jednostki przyjęte przez Światową Organizację Zdrowia).
Według K. Dąbrowskiego zdrowie psychiczne oznacza "zdolność do rozwoju w kierunku wszechstronnego rozumienia, przeżywania, odkrywania i tworzenia coraz wyższej hierarchii rzeczywistości i wartości, aż do konkretnego ideału indywidualnego i społecznego", lub węziej: "zdolność do wielopłaszczyznowego i wielopoziomowego rozwoju psychicznego". Zdolność ta obejmuje wszystkie zasadnicze funkcje człowieka: intelektualne, dążeniowo-uczuciowe, intuicyjne i inne, a także wartości moralne, etyczne i społeczne.
Potocznie zdrowie rozumiane jest jako stan braku choroby, ale to podejście już dawno zostało uznane za niewystarczające. Podjęto wiele prób określenia czym jest zdrowie, jak do niego dążyć i jak je utrzymać. Część badaczy ujmuje zdrowie jako stan równowagi pomiędzy człowiekiem a otoczeniem oraz odpowiadającą jej równowagę wewnętrzną (Hipokrates), inne traktują je jako zespół pozytywnych cech, pozwalających na wykorzystanie wszelkich możliwości twórczych oraz osiągnięcie siły i szczęścia (Dubos). Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), zdrowie jest stanem pełnego dobrostanu fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie jedynie brakiem choroby.

Najnowsze definicje, nawiązujące do podejścia społeczno - ekologicznego, traktują zdrowie jako poddającą się zmianom zdolność człowieka zarówno do osiągania szczytu własnych możliwości fizycznych, psychicznych i społecznych, jaki do pozytywnego reagowania na wyzwania środowiska. Podobnie Psychologia Zdrowia i Choroby intensywnie podkreśla, że zdrowie nie jest stanem, lecz procesem. Jest aktywnym poszukiwaniem i utrzymywaniem równowagi psychofizycznej, rozumianej jako pełnia sił witalnych i obronnych organizmu oraz efektywne radzenie sobie z wymaganiami codziennego życia. Podsumowując można powiedzieć, że zachowania normalne czy zdrowotne to takie, które pomagają nam dotrzeć do równowagi psychofizycznej i ją utrzymać.

Choroba.
Przez pojęcie „choroba” rozumie się reakcję organizmu na działanie czynnika zewnętrznego, który przekracza zdolności obronne organizmu; w efekcie powstają zaburzenia we współdziałaniu narządów ustroju; choroba ma swoją etiologię (czynnik wywołujący), patogenezę (mechanizmy jej powstania); początek choroby może być nagły lub powolny, przebieg gwałtowny (w chorobach ostrych) lub długotrwały i wyniszczający (choroby przewlekłe); wiele chorób ostrych może przechodzić w postać przewlekłą, choroby zaś przewlekłe mogą wykazywać zaostrzenia objawów chorobowych; większość chorób w swoim przebiegu ma okres utajenia, kiedy przebiega bezobjawowo; mogą być choroby całego organizmu (choroby ogólne) oraz dotyczące tylko jednego narządu lub organu (choroby miejscowe); choroby czynnościowe po ustaniu przyczyny ustępują całkowicie (np. choroba morska); choroby dziedziczne są przekazywane potomstwu w układzie genetycznym; choroby wrodzone zostały nabyte w okresie życia płodowego; choroby, których etiologii nie udało się ustalić, są nazywane chorobami samoistnymi.
Ogólna klasyfikacja chorób dzieli je na somatyczne oraz psychiczne. Choroby somatyczne to choroby ciała - od najlżejszych dolegliwości takich jak katar, po nagłe i ciężkie (np. zawał mięśnia sercowego czy uszkodzenie ciała), aż po przewlekłe (np. cukrzyca, nowotwór). Im dolegliwość jest poważniejsza i długotrwała, tym większy wpływ wywiera na funkcjonowanie psychiczne, dotykając obszaru myśli, emocji i zachowań. Można powiedzieć, że w tym przypadku zaburzenie życia psychicznego jest konsekwencją choroby somatycznej. Inna sytuacja ma miejsce w przypadku chorób psychicznych, gdzie podstawowy problem stanowi zaburzone myślenie, przeżywanie czy zachowanie. Chociaż przyczyny choroby mogą mieć podłoże biologiczne (genetyczne czy neurohormonalne), jej przebieg może prowadzić do zaburzeń somatycznych, wyniszczenia, a nawet śmierci organizmu. Przykładem może być narkomania, depresja prowadząca do samobójstwa czy zaburzenia jedzenia (anoreksja, bulimia i inne).
Norma - są 2 ujęcia normy:

• norma jako najwyższy wskaźnik właściwego zachowania i postępowania człowieka - jako miara konkretna, choć wciąż w pełni nie urzeczywistniona;

• norma jako zespół cech ludzkich najczęściej występujących, czyli ujęcie raczej statystyczne.

Człowiek NORMALNY

• W. Glasser - człowiek normalny to taki którego ja działa bez zakłóceń, dając zaspokojenie zarówno podstawowym jak i pochodnym wobec nich potrzebom, co w rezultacie przynosi mu dobre samopoczucie i zwiększa jego szanse życiowe. Podstawową cechą człowieka normalnego jest efektywność, a nienormalnego efektywność. Osobnik neurotyczny odczuwa lęk przed realizowaniem potrzeb, bo jego ja widzi część otaczającej go rzeczywistości jako coś co jest niebezpieczne. Przeżywa on poczucie pustki z powodu niezrealizowania zadań i często przejawia wrogość wobec otoczenia. Przyjmuje wówczas postawę usztywnienia i oczekiwania (bezruchu).

• R. Sutherlanda osobnik normalny musi podlegać zmianom psychicznym i pracy własnej świadomości. Charakteryzuje go równowaga i poczucie pewności. Osobnicy niepewni i lękliwi działają według przyjętych według dawniej wzorów, są sztywni psychicznie.

• H. Bowmana normalna zdrowa osoba dorosła przejawia m.in. takie właściwości jak:

• praca dla polepszenia warunków bez konieczności znacznej adaptacji

• poczucie bycia częścią grupy i przejawianie zadowolenia ze swego wkładu pracy w grupę,

• potrzeba kontaktu z całym światem i wyższą rzeczywistością (postawa religijna),

• posiadanie dość znacznego i rzeczywistego zaufania do siebie,

• integracja osobowości,

• realistyczny i konsekwentny stosunek do rzeczywistości,

• postawa zwracania się ku przyszłości, a nie ku przeszłości.

• R. F. Peck zmienia normalny na termin typowy jako uzasadnienie podaje wyniki badań przeprowadzonych w Kansas CITY, KTÓRE WYKAZAŁY że pragnienia ludzi różnych grup społecznych nie zawsze zawieraja to co zwykliśmy przypuszczać.


Źródła chorób.
Zwykle kiedy doszukujemy się przyczyn konkretnego zaburzenia czy choroby dochodzimy do wniosku, że miało w tym swój udział kilka czynników. Mogą to być zarówno czynniki zewnętrzne - niezależne od człowieka, jak i wewnętrzne - związane z jego indywidualnym funkcjonowaniem. Mogą być obiektywne, czyli takie na które nie mamy bezpośredniego wpływu oraz subiektywne, czyli wynikające z naszego postrzegania danej sytuacji. Mogą mieć podłoże biologiczne lub psychologiczne, czyli wynikające z wewnętrznych przeżyć, przekonań czy relacji z innymi ludźmi.
Źródła niektórych chorób somatycznych upatrywano w nieświadomych konfliktach. Uważano, iż określone traumatyczne doświadczenia przeżyte w dzieciństwie prowadzą do powstawania wewnętrznych konfliktów, które są przyczyną określonych chorób. Odmiennym sposobem patrzenia na przyczyny chorób cechowało się podejście Dunbar. Określone choroby kojarzyła ona z określonym profilem osobowościowym. Alexander bardziej przedstawił bardziej rozbudowaną koncepcję obejmującą trzy czynniki:
• cechy osobowości, związane z nieświadomymi konfliktami, powstałymi w okresie dzieciństwa
• sytuację która powstał bezpośrednio przed zachorowaniem
• konstytucjonalna słabość określonego narządu(słabe ogniwo)
Obecnie klasyczne poglądy wymienione powyżej są nieakceptowane. Jest kilka przyczyn takiego stanu.
1. koncepcje te opierały się na badaniach i obserwacjach klinicznych, czyli zarzuty metodologiczne
2. dychotomia procesów ciała i psychiki, dziś wiemy już o komunikacji pomiędzy OUN i układem immunologicznym
3. Koncepcje te koncentrowały się tylko wokół wybranych chorób, pomijanie czynników psychicznych w przebiegu powstawaniu i leczeniu chorób o podłożu organicznym
4. koncepcje te opisywane są dość hermetycznym językiem psychoanalizy
Początkowo nie dostrzegano ogromnego postępu w badaniach psychofizjologicznych. Dopiero w latach trzydziestych przedstawiciele psychosomatyki dostrzegli rolę badań dotyczących mechanizmów tłumienia i wyparcia. Sztandarowym badaniem z tego pola jest eksperyment Deutscha, dotyczący zmian w fizjologicznym funkcjonowaniu organizmu na nieświadomy problem(powstały w wyniku sugestii hipnotycznej) i braku takiej reakcji po uświadomieniu sobie problemu.
Współcześnie medycyna psychosomatyczna postrzegana jest przez pryzmat poglądów Groena "Medycyna psychosomatyczna bazuje na holistycznym ujmowaniu człowieka zarówno w zdrowiu jak i chorobie" jak i Lipowskiego który stawia następujące postulaty:
• człowiek jest organizmem biopsychospołecznym, odbierającym przechowującym i przetwarzającym, tworzącym i przekazującym informacje, informacje te wywołują emocje,
• zdrowie i choroba to stany współdeterminowane przez czynniki biopsychospołeczne,
• w badaniu, leczeniu i zapobieganiu należy brać pod uwagę wszystkie z tych trzech klas czynników,
• etiologia wieloczynnikowa,
• optymalna opieka to uwzględnienie powyższych postulatów.
Norma czy patologia?
Wbrew pozorom, jednoznaczne określenie granicy pomiędzy normą a patologią nie jest proste. Zależy przede wszystkim od punktu odniesienia, czyli przyjętego kryterium. To co dla jednej osoby czy grupy osób, albo w danych okolicznościach jest normalne, nie musi takie być w innym przypadku. Można przyjąć, że normalne jest to, co: a) występuje statystycznie najczęściej, b) jest akceptowane w danej kulturze, c) nie pozostaje w sprzeczności z naturą lub d) służy zdrowiu. Dla potrzeb nauki tworzy się porządkujące klasyfikacje określające normę i patologię, jak np. medyczna klasyfikacja chorób. Należy jednak pamiętać, że mają one charakter pomocniczy, a ocena zdrowia człowieka wymaga uwzględnienia całego kontekstu jego funkcjonowania (m.in. przeszłości, warunków życia, aktualnej sytuacji, wewnętrznych uwarunkowań i przeżyć). Pełna ocena zdrowia ma charakter zarówno obiektywny, jak i subiektywny. W pierwszym przypadku bierze się pod uwagę wyniki badań , w drugim - głównie samopoczucie.

Znaczenie emocji dla zdrowia.
Doświadczanie emocji wiąże się z uwalnianiem w organizmie różnorodnych substancji chemicznych oraz ogólną zmianą jego aktywności. Zmiany te zaznaczają się w wielu obszarach, np. aktywności układu nerwowego, hormonalnego, pokarmowego, w napięciu mięśniowym, a przede wszystkim - w odporności psychofizycznej. Pozytywne emocje wzmacniają odporność i wydolność organizmu, negatywne je osłabiają i doprowadzają do większej podatności na czynniki chorobotwórcze. Zależność ta występuje nie tylko u ludzi, ale również u zwierząt. Np. szczury pozbawione możliwości uniknięcia szoku elektrycznego, po serii nieudanych prób wpadały w stan odrętwienia i apatii, nie reagowały na bodźce i nie próbowały zmienić sytuacji nawet wtedy, kiedy pojawiła się taka możliwość. Stopniowo ich stan się pogarszał, doprowadzając do śmierci. Również małpy obarczone odpowiedzialnością za unikanie szoku elektrycznego poprzez odpowiednie naciskanie dźwigni, po pewnym czasie zapadały na wrzody żołądka i zaczynały poważnie chorować.
Predyspozycje do zdrowia lub choroby mogą wynikać z osobowości.
Na osobowość człowieka składa się wiele czynników, m.in. sposób wyznaczania i realizowania celów, układania relacji z innymi ludźmi, radzenia sobie ze stresem. To wszystko tworzy bardziej lub mniej spójny styl funkcjonowania, który odnosi się również do spraw zdrowotnych i pozostaje względnie stały przez całe życie. Tak więc troska o stan własnego zdrowia, zapobieganie chorobom, sposób reagowania w momencie pojawienia się objawów, stosowanie się do zaleceń lekarskich, itp., są bardzo indywidualne i niewątpliwie stanowią pewną predyspozycję do zachowania zdrowia lub chorowania.
Stres jako wróg zdrowia.
Stres, zwłaszcza gdy jest silny i przewlekły, powoduje zmianę funkcjonowania psycho - fizycznego całego organizmu, a nierzadko doprowadza również do trwałego uszkodzenia konkretnych obszarów w ciele. Zdecydowanie osłabia odporność i sprawia, że stajemy się bardziej podatni na czynniki chorobotwórcze oraz uaktywnienie się niekorzystnych mechanizmów. Np. obciążająca, odpowiedzialna i nerwowa praca może przyczynić się do wzrostu ciśnienia tętniczego krwi, konflikt z inną osobą doprowadzić do uporczywych bólów głowy, a śmierć życiowego partnera wyzwolić proces nowotworowy.

Sytuacje szczególnie szkodliwe dla zdrowia.
Każdy z nas reaguje na życiowe sytuacje w swój indywidualny sposób, można jednak wyróżnić kilka, które u większości z nas wywołują podobne, negatywne emocje i obciążenie układu odporności psychofizycznej. Należą do nich:
* konflikty - zarówno interpersonalne, czyli z innymi ludźmi - partnerem, dziećmi, znajomymi i nieznajomymi, szefem, jak i te wewnętrzne, czyli przeżywane np. wtedy, gdy trzeba podjąć jakąś ważną decyzję
* frustracje - sytuacje, w których nie jesteśmy w stanie zaspokoić jakiejś ważnej potrzeby, np. spieszymy się na spotkanie, a autobus właśnie się zepsuł, bezskutecznie szukamy pracy czy nie zdajemy egzaminu, pomimo wysiłku włożonego w przygotowanie
* utrata cenionej wartości, a nawet sam lęk przed taką utratą - cenioną wartością mogą być zarówno idee, jak i przedmioty czy konkretni ludzie - wszystko to, co jest dla nas ważne i nadaje sens naszemu życiu
* odtrącenie i odosobnienie - człowiek jest istotą społeczną, dlatego większość ludzi źle znosi samotność - zwłaszcza wtedy gdy nie jest wyborem, ale koniecznością

Czynniki wpływające na stan zdrowia:
Na stan zdrowia ma wpływ wiele niezależnych czynników, które oddziałują również na siebie nawzajem. Do podstawowych należą:
- uwarunkowania genetyczne (związane zarówno z rozwojem osobniczym w trakcie życia płodowego, jak i z dziedziczeniem cech czy skłonności z pokolenia na pokolenie; w tym drugim przypadku stanowią najczęściej określoną predyspozycję, która ujawnia się dopiero wówczas, gdy zaistnieją dogodne okoliczności)
- środowisko życia i pracy (jest to szeroka kategorią, w skład której wchodzą takie aspekty, jak m.in.: ekologia, gospodarka, polityka, finanse, klimat psychologiczny; ogólnie mówiąc, jest to otoczenie, w którym człowiek żyje; największe znaczenie ma otoczenie najbliższe, czyli obok warunków mieszkaniowych i warunków pracy, przede wszystkim ludzie - rodzina, znajomi i współpracownicy; relacje z nimi w znaczący sposób wpływają na zdrowie i samopoczucie)
- zachowanie (jest to kategoria, która w największy stopniu zależy od decyzji człowieka; dotyczy zachowań wyznaczających tzw. styl życia, czyli m.in.: odżywiania się, aktywności fizycznej, dbania o zdrowie, spędzania czasu wolnego, radzenia sobie ze stresem)

Co pomaga zachować zdrowie i uniknąć chorób?
- organizowanie korzystnych warunków fizycznych życia i pracy (m.in. odpowiednia przestrzeń, temperatura, nasłonecznienie, minimalizacja hałasu i zanieczyszczeń, przyjemna kolorystyka, wygodne i estetyczne urządzenie wnętrz)
- zdrowy styl życia (m.in.: regularne i odżywcze posiłki, ograniczenie używek, aktywność fizyczna, odpowiednia ilość snu, higiena osobista, brak nałogów)
- zachowania prozdrowotne (mające na celu ochronę lub poprawę własnego stanu zdrowia, np. szczepienia ochronne, badania kontrolne, korzystanie z porad lekarskich i wypełnianie zaleceń)
- higiena psychiczna (m.in.: efektywne radzenie sobie ze stresem, sprawianie sobie przyjemności, pozytywne relacje z innymi ludźmi, stabilna sieć wsparcia społecznego).

Dezintegracja pozytywna, wg teorii K. Dąbrowskiego proces rozpadu (dezintegracji) struktury psychicznej jednostki, będący warunkiem integracji osobowości na wyższym poziomie wewnętrznego rozwoju.

W życiu człowieka występuje etap integracji pierwotnej, prymitywnej (psychopatycznej), następnie 3 etapy dezintegracji pozytywnej, czyli dezintegracji jednopoziomowej, wielopoziomowej spontanicznej i wielopoziomowej zorganizowanej, a wreszcie etap dezintegracji pozytywnej wtórnej. Proces dezintegracji pozytywnej jest zgodnie z tą teorią "trudem istnienia", związanym z wewnętrznymi załamaniami, kryzysami, konfliktami, niezadowoleniem z siebie, z poczuciem winy, wstydu i niższości w stosunku do samego siebie, pozytywnym nieprzystosowaniem, poszukiwaniem sensu życia i podejmowaniem ciągłych aktów wyboru. Towarzyszące temu procesowi stany zachwiania równowagi psychicznej są pozytywnymi objawami normalnego rozwoju jednostki - reakcje nerwicowe, szkodliwe na pierwszym etapie, na drugim stają się drogą do wyższych wartości. Wobec tego zaburzenia psychiczne, zwłaszcza większość nerwic (psychonerwic), to nie choroby, ale przejaw pozytywnego procesu rozwojowego.

W świetle teorii dezintegracji pozytywnej zdrowie psychiczne nie jest przystosowaniem do warunków życia i osiągnięciem dojrzałości psychicznej, wiąże się natomiast z rozwojem, napięciem, przemianami świadomości i podjęciem trudu istnienia.

Efekt dezintegracji pozytywnej to powstanie ideału osobowości, jej ośrodka kierowniczego oraz tzw. czynnika trzeciego, będącego jakby sumieniem, które ustala, co jest wartościowe w samowychowaniu i budzi wyższe potrzeby psychiczne. Czynnik ten współdziała z czynnikiem pierwszym, tj. z cechami wrodzonymi człowieka, i z czynnikiem drugim, czyli z wpływami środowiska.

Teoria dezintegracji pozytywnej stanowi nowe ujęcie osobowości, będącej przejawem trwającego całe życie i wszechstronnego rozwoju. Przeciwieństwem dezintegracji pozytywnej jest natomiast dezintegracja negatywna, obniżająca poziom rozwojowy przez mechanizmy obronne lub cofająca osobowość ludzką do integracji pierwotnej, psychopatycznej, tj. do rzeczywistej choroby psychicznej.

Człowiek od przyjścia na świat rozwija się, uczy, buduje swoje wewnętrzne bogactwo na bazie przeżytych doświadczeń. Opisuje to teoria dezintegracji pozytywnej Kazimierza Dąbrowskiego, która zakłada ewolucję psychiczną człowieka w oparciu o kolejne fazy rozpadu i integracji osobowości, ale na coraz wyższym poziomie (dlatego pozytywna). Pierwotna, poprzednia struktura (system wartości, autorytety, modele itp.) jest zastępowana przez nową. Proces dezintegracji pozytywnej, określany mianem "trudu istnienia", związanym jest z wewnętrznymi załamaniami, konfliktami systemu moralnego, hierarchii wartości, kryzysami, depresjami, podważaniem autorytetów, niezadowoleniem z siebie, z poczuciem winy, wstydu i niższości w stosunku do samego siebie, wątpliwościami, negowaniem norm społecznych, poszukiwaniem sensu życia, podejmowaniem ciągłych aktów wyboru i niezdecydowaniem. Mogłoby się wydawać, że są to negatywne symptomy, raczej destruktywne niż konstruktywne dla rozwoju osobniczego. Jednak gdy przyjrzymy się bliżej, dostrzeżemy w nich sens. Destrukcji ulegają stare przekonania, wierzenia, poglądy. To wymusza wytworzenie nowych, lepszych.

Dlaczego dochodzi do dezintegracji?

Na skutek narastających konfliktów między zawartością podświadomości a niezgodnych z nią napływających doświadczeń, dochodzi w końcu do punktu krytycznego. Te doświadczenia są zbyt odmienne i mają inny potencjał wartościowo niż matryca podświadomości (mechanizmy główne), która wymaga przystosowania do siebie wszystkich doświadczeń. Podświadomość nie wiedząc co zrobić z niezwartościowanym doświadczeniem, oddaje je pod osąd świadomości. To nie zawsze jest jednak możliwe; świadomość może je najzwyczajniej zignorować. Szczególnie gdy w "kolejce" do zweryfikowania czeka zbyt wiele zdewaluowanych, przeczących sobie nawzajem doświadczeń. W podświadomość wtedy wdziera się chaos. Mechanizmy główne podświadomości oraz nowe doświadczenia będą próbowały się jakoś nawzajem zintegrować, stworzyć nową całość lub przynajmniej częściowo dopasować się, aby nieco unormować proces. Najczęściej ma miejsce trzecia sytuacja, tj. do częściowe dopasowanie. I wtedy dochodzi do tzw. rozpadu osobowości. Główny mechanizm okazuje się być sam ze sobą niezgodny. Spójność zostaje zaburzona, może współistnieć wiele zupełnie odmiennych, typów mechanizmów głównych tego samego rodzaju. Jest to punkt krytyczny, którego konsekwencją jest lawinowy zalew świadomości treściami poszczególnych mechanizmów. Musi ona wybrać z każdego typu jeden, co w praktyce jest niezmiernie trudne i powoduje "trud istnienia", czyli cierpienie i zagubienie jednostki. Poszczególne sprzeczne ze sobą mechanizmy "walczą", zarówno w płaszczyznach podświadomości jak i świadomości. W tym momencie zostaje uświadomionych, a wiec w konsekwencji zwerbalizowanych, wiele niedostępnych do tej pory świadomości doświadczeń. Dochodzi do poważnych zaburzeń psychicznych - takich jak depresja, nerwice, a nawet w sytuacjach, gdy nie ma możności wyboru ostatecznego modelu nowej matrycy mechanizmów głównych podświadomości, do poważnych chorób psychicznych. Z punkty widzenia teorii dezintegracji pozytywnej, te choroby psychiczne nie są chorobami, a pozytywnymi skutkami rozwoju osobniczego. Wybór nie jest prosty, gdyż jednostka musi porzucić stare, bezpieczne i sprawdzone wzorce osobowe dla innych, niesprawdzonych. Z drugiej strony stare wzorce nie mogą mieć już zastosowania, ponieważ w obliczu nowych jakościowo doświadczeń nie sprawdzają się, okazują się nieprawdziwe.

Okres wahania zwany jest okresem wahadła, a to ze względu na popadanie z jednego stanu (np. euforia) w inny, przeciwstawny (np. depresja). Z punktu widzenia podświadomości są to okresy dominacji kolejnych mechanizmów głównych oraz jej utraty na korzyść innego. Można też założyć, że są to okresy stabilizacji (dominacja mechanizmu) oraz destabilizacji (utrata dominacji i anarchia, chaos oraz walka o kolejną dominację). Są to porównania mocno przybliżone i metaforyczne lecz jak najbardziej prawdziwe. W większości przypadków, wcześniej czy później dochodzi do integracji, już na wyższym poziomie wewnętrznego rozwoju.

Kazimierz Dąbrowski wyróżnia w życiu każdego człowieka kilka okresów naprzemiennej integracji i dezintegracji. Ich największa częstotliwość występuje w wieku 14-19 lat, chociaż są to elastyczne granice (szczególnie górna). W tym wieku występuje tzw. bunt młodzieńczy, który jest w rzeczywistości naturalnym i pozytywnym procesem dezintegracji pozytywnej. Każdy kolejny cykl wymaga coraz większego udziału świadomości, aż do ostatecznej integracji wtórnej, kiedy to człowiek dochodzi do "najwyższego szczebla w rozwoju osobniczym człowieka dającego się opisać empirycznie", jak to ujmuje Dąbrowski. Nie każdy człowiek dochodzi jednak do tego stopnia swojego rozwoju. Towarzyszące całemu procesowi stany zaburzeń równowagi psychicznej są pozytywnymi objawami ewolucji osobniczej jednostki. Te reakcje nerwicowe, depresje oraz inne symptomy wymienione wcześniej, są szkodliwe tylko na pierwszym etapie dezintegracji, gdy następuje destrukcja i podważanie mechanizmów podświadomości; na drugim etapie umożliwiają wytworzenie lepszych mechanizmów, które zastąpią poprzednie, a dzięki temu stają się drogą do wyższych wartości. Naturalnie, nie musi dojść do wymiany całości matrycy podświadomości - właściwie to nigdy do tego nie dochodzi, ponieważ stworzyłoby to zbyt duży wewnętrzny chaos. Niemożliwe jest również dlatego, iż świadomość nie miałaby do oparcia żadnych stałych systemów i działałaby na bazie wielu współistniejących. Gdy mimo wszystko dochodzi do takiej sytuacji to mamy doczynienia z negatywnym aspektem dezintegracji. Wtedy prawdopodobnie podświadomość wróci do schematów pewnych, opartych na potencjale podstawowych potrzeb i popędów, czyli na Freudowskim id. Mówimy wówczas o integracji pierwotnej, najniższej w hierarchii. Jest to wtedy dezintegracją destruktywna, zwana też negatywną, która prowadzi do regresji w ewolucji osobniczej, powrotu do integracji pierwotnej i/lub prawdziwych chorób psychicznych.

Teoria dezintegracji pozytywnej pokazuje, że zdrowie psychiczne człowieka nie jest wynikiem procesu przystosowawczego do warunków życia i osiągnięciem stabilizacji i dojrzałości psychicznej. Wiąże się z trudem istnienia, cierpieniem psychicznym, którego efektem jest dążenie do doskonalenia własnej struktury psychicznej.

W dezintegracji pozytywnej bardzo ważną rolę odgrywają trzy czynniki. Najważniejszy w niej, zależny od świadomości, a nie podświadomości, a więc będący wyrazem wolnej woli, zwany jest czynnikiem trzecim. Jest on swoistym sumieniem, które opiera się nie na sztywnych mechanizmach podświadomości, ale raczej na zdolności logicznego myślenia i świadomej syntezy doświadczeń. Jego zadaniem jest wartościowanie doświadczeń według świadomego wyboru, zgodnie z potrzebą integracji wyższych wartości psychicznych od obecnych. Wartościowanie nie jest jednak obiektywne, a wola mimo wszystko musi zważyć na subiektywne potrzeby czynnika pierwszego, którego funkcja jest analogiczna do id oraz czynnika drugiego, czyli wpływów środowiska.

Obecność zwłaszcza czynnika drugiego świadczy o tym, że musimy mimo wszystko zważać na podświadomość i nie możemy całkowicie wyzbyć się przejętych i posiadanych w podświadomości aktualnie obowiązujących, choć podczas dezintegracji pozytywnej niestabilnych, mechanizmów. Nowe tworzymy na bazie starego, przeinterpretowując stare. Jednak to właściwością świadomości jest stanowienie nowych doświadczeń ze starych.

Doświadczenia napływające do nas z zewnątrz zawsze wywołują jakąś reakcję. W 99,9% są to reakcje automatyczne, jak np. oddychanie, przymykanie powiek, gdy nas razi słońce, chodzenie (przecież ruchy kończyn wykonujemy automatycznie), itp. Reakcji automatycznych jest jednak znacznie więcej i obejmują one niemal wszystko czego doświadczamy. W miarę rozwoju osobniczego ograniczmy ich automatyzm lub przynajmniej kształtujemy odpowiednie mechanizmy tak, aby wyraziściej były takie, jakie uważamy, że być powinny. Gdyby się zastanowić, to ma to wiele wspólnego z rozwojem postawy konformistycznej przez życie. Zastanówmy się, dlaczego dochodzi do naprzemiennych cykli dezintegracji i integracji pomijając cel, o którym była już mowa. Przecież o ile wygodniej byłoby dokonać dezintegracji i od razu integracji wtórnej. Chodzi o to, że jako dziecko mamy niski poziom nonkonformizmu, a wysoki konformizmu. Toteż dzieci są bardzo podatne na wpływy doświadczeń z przejawiającej się rzeczywistości, nie tworzą samodzielnie wielu nowych idei, ani nie używają własnych mocy kreatywności mentalnej. Nie potrafią tego. Dlatego koncentrują się na doświadczaniu. Nie mają innego wyjścia, ich podświadomość jest niemal czysta, w chwili narodzin jedyne mechanizmy jakie nią rządzą to cechy genetyczne - id. W miarę rozwoju kształtują się wzorce osobowe i wykształcają mechanizmy główne. Dlatego tak ważny we wczesnym dzieciństwie jest konformizm. Świadomość dzieci przejmuje osądy, systemy wartości ze środowiska, ponieważ same nie są w stanie wytworzyć w oparciu o swój niski potencjał zgromadzonych doświadczeń spójnej i sprawnej struktury. Ich podświadomość celowo przejmuje sprawdzone mechanizmy uznając za swoje. Jednak z wiekiem zaczyna manifestować się INDYWIDUALIZM jednostki co ogranicza konformizm, a wzmacnia chęć tworzenia własnej rzeczywistości, nie bazowanie na cudzej. Przybiera to na sile od ok. 10-14 roku życia do ok. 19-21 albo i o wiele dłużej, w zależności od czasu potrzebnego na stałą integrację zwaną też przez ludzi dojrzałością. Nonkonformizm pojawia się najintensywniej w pierwszej fazie dezintegracji pozytywnej, gdyż wtedy są przełamywane stare wzorce oraz olbrzymia potrzeba wykształcenia własnych, czyli w odczuciu podświadomości lepszych. W drugiej fazie nonkonformizm ma za zadanie nie dopuścić do przesilenia w drugą stronę, tzn. do przełamania dopiero co wytworzonych i ciągle kształtowanych mechanizmów głównych. Zgodnie z tym, nasz rozwój jest napędzany buntem, sprzeciwem wobec rzeczywistości. Paradoksalnie, to co uważamy za źródło cierpienia i ograniczeń, umożliwia nam rozwój i ewolucję świadomości. Wynika z tego, że w podświadomości jest zakodowana informacja, że człowiek musi się rozwijać. Ma zakodowany indywidualizm, subiektywizm, jednak na pierwszym miejscu muszą być zawsze zaspokojone fundamentalne potrzeby, dopiero później pojawia się potrzeba indywidualności.
Powszechnie uważa się, że zdrowie psychiczne, to stan niezmienny, bezkonfliktowa pogoda ducha, umiejętność radzenia sobie w życiu codziennym. Na pierwszy rzut oka przekonanie to wydaje się zresztą być prawdziwe, zwłaszcza w konfrontacji z negatywnymi odchyleniami od normy (pozytywnym jest geniusz, ta jednak zdaniem większości dotyczy ich samych, więc też jest normą). Nerwowość i nadwrażliwość utrudniają życie, są objawem niedoskonałości, cechą którą nikt się nie szczyci, a ci którym została oszczędzona, jak się zdaje, wygrali los na loterii. Ale czy na pewno?

Profesor Kazimierz Dąbrowski, twórca teorii dezintegracji pozytywnej, uważał inaczej. Zdrowie jako stan niezmienny było dla niego zdrowiem zwierzęcym, prawdziwe zaś zdrowie psychiczne to zdolność do rozwoju. Cóż, człowiekiem nie wystarczy się urodzić. Trzeba się nim stać i jak się okaże, trzeba siebie stworzyć, jak wiersz, albo obraz. I właśnie w procesie autokreacji, niezwykłą rolę odgrywają konflikty wewnętrzne. Nerwice i nadwrażliwość, paradoksalnie nie są objawem choroby i regresu, ale rozwoju i duchowego wzrostu.

Jak wiadomo życiem człowieka żądzą dwa determinanty - społeczny i fizjologiczny. Rodzimy się w określonym miejscu i czasie, określeni przez czynniki ekonomiczne, czy struktury socjalne, w dodatku we własnym ciele, dziedzicząc wszystkie mechanizmy fizjologiczne właściwe całemu gatunkowi. Jesteśmy na siebie skazani i nie mamy wyboru... Zdaniem prof. Dąbrowskiego to nie prawda. Wskazał on na istnienie jeszcze jednego determinantu (tym razem wewnętrznego), który nazywał po prostu Czynnikiem Trzecim, bądź zdolnością do autokreacji. Czynnik Trzeci jest wyrazem buntu i niezgody na zastany stan rzeczy. Osobowość zaś - zdaniem Dąbrowskiego - byłaby jednocześnie "celem i rezultatem procesu dezintegracji" byłoby to "zdrowie stale rozwijające się". Niejasne jeszcze pojęcie "dezintegracji" jest kluczem do teorii rozwoju osobowości, zwłaszcza osobowości twórczych i jednocześnie kluczem do zrozumienia mechanizmu psychonerwic, mylnie branych za zjawiska chorobowe.

Wybitni twórcy często byli nerwowi, konfliktowi, nieudolni, czy wręcz niezrównoważeni psychicznie. Przykładów jest wiele: Kafka, Unamuno, Camus, Sartre, Poe, Słowacki, Leonardo, Michał Anioł i wielu innych, aż strach pomyśleć, co by się stało gdyby ktoś zaczął ich leczyć. Byli ludźmi nieprzeciętnymi, czego nikt chyba nie zaneguje - trudno jednak twierdzić, że tylko dziełem przypadku kondycja psychiczna tych ludzi odbiegała od normy. Widać w tym pewną prawidłowość. Zdaniem prof. Dąbrowskiego rozwój psychiczny dokonuje się poprzez rozkład środowiska wewnętrznego pod wpływem napięć psychicznych powodujących nerwice i konflikty wewnętrzne, i stworzenie (Czynnik Trzeci) nowego, doskonalszego systemu wartości. To oczywiście uproszczenie, które pozwala zrozumieć pojęcie dezintegracji pozytywnej - rozkład jest pozytywny, bo warunkuje powstanie nowych, wyższych struktur.

ROLA KRYZYSÓW ROZWOJOWYCH W ŻYCIU CZŁOWIEKA WG K. DĄBROWSKIEGO
Teoria dezintegracji pozytywnej dowodzi, że kryzysy czy zaburzenia mogą pełnić rolę rozwojową. Z reguły procesy te są traktowane jako negatywne. Dąbrowski prezentuje pod tym względem zdecydowanie odmienny punkt widzenia. Przyjmuje mianowicie że dezintegracja jest pozytywnym procesem rozwojowym.
Teoria dezintegracji pozytywnej:
1. Wprowadza nowe elementy do współczesnej klasyfikacji rozwoju instynktu.
2. Nie traktuje popędów jako form sztywnych i pozostających pod zasadniczym wpływem zmian filogenetycznych, ale ujmuje je jako zmienne uwarunkowane przez procesy dezintegracji pozytywnej.
3. Podkreśla wagę kryzysów rozwojowych i symptomów pozytywnej dezintegracji.
4. Inaczej interpretuje tzw. trudności wychowawcze, fobie szkolne, dyslekcje i nerwowość dzieci.
5. Wskazuje na wielopoziomowość postaw społecznych, akcentuje wartości moralne i podkreśla ich większą lub mniejszą niezależność od wpływów środowiska, a tym samym podkreśla znaczenie ich potencjału rozwojowego.
Zgodnie z teorią dezintegracji pozytywnej w cyklu rozwojowym człowieka można wyodrębnić pięć poziomów:
I. Integracja pierwotna, tzw. STRUKTURA ZINTEGROWANA NISKA (poziom psychopatyczny) Odnosi się do dziecka i osobowości przedrefleksyjnej, typ osobowości dążącej do celu niezależnie od napotkanych trudności, „po trupach do celu”.
Jest najniższym poziomem rozwoju. Jednostki znajdujące się na tym poziomie cechuje jednostronny rozwój intelektualny z niedorozwojem uczuć. Brak im empatii, konfliktów wewnętrznych, wrażliwości na cierpienia i śmierć innych, brak zrozumienia i prób rozwikłania zagadnienia własnej śmierci ( np. psychopaci i większość tzw. ludzi przeciętnych). Są to jednostki agresywne, kierujące się własnym interesem, mało wrażliwi na krzywdę innych.
II. Dezintegracja jednopoziomowa (rozluźnienie struktury) Osobowość refleksyjna, jest to okres niebezpieczny, mogą pojawić się choroby psychiczne, targanie się na swoje życie.

Jednostki należące do tej grupy przejawiają pewne zdolności do rozwoju. Cechują je ambiwalencje, sprzeczność popędów i działania, zmienność nastrojów. Brak wyraźnie określonego kierunku rozwoju decyduje o częstych tendencjach samobójczych i ciężkich zaburzeniach psychicznych.
III. Dezintegracja wielopoziomowa spontaniczna, impulsywna, niedostatecznie zorganizowana (skok rozwojowy) Jest to dobre stadium rozwoju osobowości.

Poziom ten jest wyrazem stopniowego odbiegania od pełnego uzależnienia od faz rozwojowych. Następuje tutaj przekraczanie w mniejszym lub większym stopniu faz rozwoju psychicznego i biologicznego. Na tym etapie rozwoju mamy do czynienia ze stanami dużego napięcia psychicznego, z konfliktami wewnętrznymi, kryzysami. Pojawiają się różne rodzaje nerwic, występują silne napięcia, zdarzają się czasem załamania, nawet samobójstwa.
IV. Dezintegracja wielopoziomowa zorganizowana, usystematyzowana (dynamizm) Osobowość, która funkcjonuje prawidłowo, realizuje cele, dobrze sobie radzi, ale te osoby również przeżywają handrę lecz sobie z tym radzą, mają zdolności autoterapeutyczne.

Tu pojawia się znaczne uspokojenie psychiczne, organizacja i systematyzacja rozwoju. Spośród najważniejszych dynamizmów wymienimy: dynamizm przedmiot-podmiot w sobie, dynamizmy wysokiego poziomu empatii i samoświadomości, samowychowania i autopsychoterapii.
V. Integracja wtórna, tzw. POZIOM INTELIGENCJI GLOBALNEJ WTÓRNEJ (globalna harmonia) Poziom twórców, wszystko jest jasne.

Jest to poziom, który cechują takie dynamizmy, jak: autonomia, autentyzm, odpowiedzialność, samoświadomość, ukształtowanie wszystkich ważniejszych zainteresowań i uzdolnień oraz dynamizacja ideału osobowości. Jest to poziom, który, wg teorii dezintegracji pozytywnej, wyraża samouświadomioną, samowybraną, samopotwierdzoną i samowychowującą się jedność podstawowych właściwości psychicznych, realizującą konkretny ideał indywidualny i społeczny.


Dezintegracja wg K. Dąbrowskiego jest więc, ogólnie biorąc, pozytywnym procesem rozwojowym. W psychologii znaczenie teorii dezintegracji pozytywnej polega głównie na akcentowaniu doniosłości kryzysów rozwojowych, ukazywaniu rozwojowej roli poczucia winy i wstydu, poczucia niższości i wyższości, przeżywania dynamizmu przedmiot- podmiot w sobie, czy działania ”trzeciego czynnika”, a także tzw. symptomów pseudopatologicznych.
W myśl teorii dezintegracji pozytywnej nie możemy pewnych niesprawności, pewnych dezorganizacji krócej czy dłużej trwających, pewnego nieporządku psychicznego traktować jako kryteriów niższości, patologii itd. Okres np. dojrzałości nie musi być przecież w pełni podporządkowany instynktowi seksualnemu, instynktowi posiadania, potrzebom uzyskiwania znaczenia i władzy, dążeniom do dobrobytu materialnego. Okres starzenia nie musi się koniecznie wiązać z poczuciem niższości, obniżeniem sprawności psychicznej i moralnej czy fizycznej. Przy odpowiednim potencjale rozwojowym, w każdym z tych okresów człowiek widzi i powinien widzieć pewnego rodzaju misterium rozwojowe, w którym własnym wysiłkiem i wolą byłby zdolny przejść na wyższy poziom, przejść do niższych popędów do wyższych, od niższych uczuć do wyższych, od rozumowania na usługach popędów prymitywnych do rozumowania na usługach osobowości.


Czy nerwowość, nerwice i psychonerwice są przejawami choroby czy zdrowia psychicznego?

Nerwowością - to wzmożona pobudliwość psychiczna w różnych jej formach:sensualna, psychoruchowa, uczuciowa lub afektywna, imaginatywnej i intelektualnej. Istotne cechy to:

- niewspółmierność reakcji w stosunku do bodźca (znacznie silniejsza reakcja niż przeciętna);

- dłuższe trwanie oraz specyficzność reakcji, np. jednostka wykazuje wzmozoną pobudliwość typu uczuciowego.

Nerwice i psychonerwice - wg. K. Dąbrowskiego to struktury i funkcje oraz procesy psychiczne najczęściej pozytywne, tj. rozwojowe, wyrażające się konfliktami zewnętrznymi a przedewszystkim wewnętrznymi, wzmożona pobudliwością, inhibicjami, kryzysami nerwowymi, a w głównych grupach objawów stanami lękowymi, depresyjnymi i obsesyjnymi.

Psychonerwice to usystematyzowane formy wzmożonej pobudliwości psychicznej lub nerwowości. Nie występują wyraźne różnice pomiędzy nerwicą a psychonerwicą, z wyjątkiem gdy uważamy nerwice za zjawisko bardziej psychosomatyczne, a psychonerwice za zjawisko bardziej somatopsychiczne, oraz gdy uważamy, że objawy nerwicowe są zespołami bardziej prymitywnymi, a psychonerwice wyrazem dramatu psychicznego na poziomie wyższych funkcji psychicznych.

Nerwice wg. Dąbrowskiego nie są chorobami, ale strukturami, funkcjami i procesami, niezbędnymi w rozwoju w ogóle, a w przyspieszonym rozwoju w szczególności, że są to procesy budujące psychiczne środowisko wewnętrzne i jego hierarchiczne poziomy. Wzmożona pobudliwość jest w dużej mierze synonimem wzmożonej wrażliwości psychicznej i nie można jej uznać za zjawisko chorobowe. Dlatego powinna być uważana za cechę pozytywną lub wybitnie pozytywną.

Wzmożona pobudliwość psychiczna czy też pewne formy nerwicowe i psychonerwicowe są jakby wyrazem wzmożonej receptywności, zdolności do przekraczania zainteresowań codziennych - wejściem w rzeczywistość odkrywczą, twórczą. Jednostki o wzmożonej pobudliwości psychicznej mają dużo bogatsze od jednastek przeciętnych reakcje na rzeczywistość wew i zewnetrzną, dużo bogatsze „transformatory” bodźców a nawet dynamizmy poszukujące i odkrywające te bodźce. To, że jednostki nerwowe mają te właściwości silniejsze niż jednostki przeciętne, nie znaczy jednak, że są chore lecz, żę - przeciwnie - są zdrowsze od jednostek stereotypowych, usztywnionych psychicznie.

NP. Słowacki - przejawiał wzmozoną pobudliwość uczuciową i wyobraźni, doznawał silnych stanów smutku, niepokoju a nawet obsesji

np. Norwid - wzmożona pobudliwośc uczuciowa i wyobraźnia oraz wyraźne rysy depresyjne.

Wzmożona pobudliwość psychiczna albo nerwowość, jak i większość nerwic i psychonerwic nie są chorobami lecz są warunkiem rozwoju psychicznego, rozwoju pozytywnego, a często rozwoju przyspieszonego właśnie poprzez te wzmożona pobudliwość, konflikty wewnętrzne, inhibicje, kryzysy, stany lękowe, depresji, obsesji poprzez świeżość doznań entuzjazm, postawę egzystencjalną, poprzez postępujący proces rozwoju psychicznego środowiska psychicznego wielopoziomowego.

Im niższa pobudliwość psychiczna, niższy poziom nerwic i psychonerwic tym niższy poziom zdrowia psychicznego. Pomimo to nawet nerwice niższego poziomu stanowią zawiązki budowy psychicznego środowiska wewnętrznego przez „dramat wegetatywny”, który zachodzi także poprzez częściowe przeżywanie dynamizmu przedmiot-podmiot w sobie, poprzez zaburzenia sercowe, ruchowe, trawienne, spazmy naczyniowe, mdłości, spastyczne objawy jelita, spastyczne bóle gardła, itp., a więc poprzez doświadczenia jakiejs inności w sobie. I w organizmie, i w psychice dzieje się coś innego, obcego, co jest postawą wyodrębnienia „innego”, „dziwnego” - powodem rozdziału na przedmiot i podmiot w sobie. Te różne poziomy objawów i doznań psychonerwicowych Dąbrowski ujmuje jako tzw. internerwicowe i intranerwicowe różnice poziomów funkcji psychicznych.

Psychonerwica a twórczość

• Wzmożona pobudliwość psychiczna zwłaszcza uczuciowa, wyobrażeniowa i intelektualna - daje podstawy innemu twórczemu i odkrywczemu stosunkowi do rzeczywistości, która wywołuje u nich silne, długotrwałe i wielopoziomowe reakcje, co prowadzi do odkrywania innej rzeczywistości niż, tzw. normalnej oraz do prób jej przekształcenia, do tworzenia własnych wyższych rzeczywistości.

• Nerwice i psychonerwice lękowe będące wyrazem lęków egzystencjalnych wiążą się z poczuciem osamotnienia, sensu czy bezsensu życia.

• Nerwice o typie altruistycznym wiążą się z przeżyciami i poczuciem zagrożenia najbliższych i mogą ogarniać grupy społeczne - są to wówczas psychonerwice lękowe dotyczące bólu świata dotyczące najistotniejszych spraw człowieka. Wyrastają w znacznym stopniu z przezwyciężenia lęków związanych z instynktem samozachowawczym, niepowodzeniem czy zagrożeniem osobistym, ale wkraczają w przeżycia altruistyczne, ogólnoludzkie jako zjawisko transcendentne..

• Psychonerwica depresyjna - występuje tu ostra krytyka w stosunku do samego siebie, poczucie niższości w stosunku do innych i do siebie poczucie braku sił i przeżywanie odpowiedzialności za zło na świeci, wyraża często ona jakby niszczenie własnego dynamizmu, entuzjazmu, twórczości.

• Psychonerwica obsesyjna - występuje często na wysokim poziomie rozwoju. Łączy się z entuzjazmem, depresją, stanami lękowymi poczuciem siły lub słabości oraz konfliktami wewnętrznymi-z niemożliwością przezwyciężenia tego co się chce przeżyć. Bywają one ….

• Hipochondria, neurastenia i psychastenia - wyst. tu pewna gradacja rozwojowa, mianowicie hipochondria ma najniższy stopień rozwoju, neurastenia wyższy a psychastenia najwyższy. Dla 2 pierwszych form charakterystyczne jest skoncentrowanie mysli, wyobraźni, stanów uczuciowych i pamięci na własnym organizmie i własnej psychice. Są to stany w których występuje ograniczenie myslenia i przeżywania tylko do własnych trudności. Występuje silna komponenta psychosomatyczna, wegetatywna. Jest to wyraz silnego egocentryzmu, wyrażającego się w dramacie wegetatywnym czy psychosomatycznym.

• Psychostemia - wyraża się w asteni w codziennych czynnościach życiowych, w próbach przystosowania się do zmieniających się warunków życia, psychostenicy są często systematycznie twórczy na poziomie wyższej rzeczywistości, tj. twórczości literackiej, muzycznej, malarskiej, filozoficznej. Do asteników na poziomie niższym i bardzo silnych psychicznie na terenie wyższej funkcji rzeczywistości zalicza się m.in. Prosta, Kafkę, Norwida, Szulca.

• Histeria - podobnie jak inne psychonerwice ma poziomy od psychopatii czy charakteropatii histerycznej, przez poziom histerii konwersyjnej, kończy się na poziomie histeropodobnych zespołów empatii, zdolności do wcielania się w różne osobowości, wybitnych zdolności aktorskich, przejmowania się sprawami wyższymi, entuzjazmu, kontemplacji i ekstazy. Są to formy bardzo różne od mało twórczych do esencjonalnie twórczych.

• Psychonerwica infantylna - jest to jakby psychonerwica regresyjna w sensie zachowania okresowego potęgowania cech infantylnych w rozwoju psychicznym. Można ją nazwać „stale rozwijającą się”, ale jednostki takie nie chcą czy nie mogą utracić swej otwartości, szczerości, bezposredności, pewnej poetyckości, entuzjazmu, czasem myślenia magicznego. Są przeważnie twórczy, nie staja się jednak nigdy dojrzali w sensie usztywnienia swojego środowiska wewnętrznego i przystosowania do środowiska zewnętrznego. Są plastyczni, przeżywający, przejmujący się rozwijają się stale ale nie według stadiów rozwoju wspólnych człowiekowi i zwierzęciu, lecz według praw rozwoju wielopłaszczyznowego i wielopoziomowego. Załamani, sfrustrowani poprzez swoja wrażliwość są traktowani- niesłusznie jako niedojrzali, gdyż są dojrzali do rozwoju nawet przyspieszonego, a są niedojrzali tylko do czynności i wymagań stereotypowych, codziennych.

• Psychonerwica niepowodzeń jest też wielopoziomowa. Niepowodzenia przy braku silnego potencjału rozwojowego prowadzą w kierunku hipochondrii, neurastenii, a przy silnym potencjale rozwojowym idą w kierunku kompensacji czy sublimacji trudności, w kierunku twórczości, medytacji, rozwoju postaw egzystencjalnych, rozwoju oryginalnych pogladów filozoficznych, itp.

LUDZIE WYBITNI A LUDZIE O UKSZTAŁTOWANEJ OSOBOWOSCI

Ludzie wybitni są na poziomie 4 ROZWOJU PSYCHICZNEGO, CZYLI DEZINTEGRACJI WIELOPOZIOMOWEJ ZORGANIZOWANEJ, USYSTEMATYZOWANEJ ORAZ NA POZIOMIE 5. TO ZNACZY INTEGRACJI WTÓRNEJ.

Ludzie wybitni w potocznym ujęci to:

• ci, którzy osiągnęli najwyższy poziom pełnego rozwoju

• ci którzy legitymują się wysokim czy najwyższym poziomem w jakimś szerszym czy węższym zakresie

• w innych zakresach mogą nie osiągnąć nawet części tego poziomu

• w większości u os. wybitnych trudno odnaleźć program własnego wszechstronnego rozwoju, który by był wyrazem ich samoświadomości i wewnętrznego nakazu, programu realizowanego we wszystkich ważniejszych dziedzinach życia (f. uczuciowa i popędowe, wartościom wyższe intelektu, samoświadomość, intuicja).- Wg. t. dezintegracji jest to różnica pomiędzy ludźmi wybitnymi a o ukształtowanej osobowości.

• im jednostka jest wybitniej i wszechstronniej uzdolniona czy utalentowana tym bardziej dąży do całościowego rozwoju a więc i tych elementów których dotychczas nie rozwijała, a które są nie odmowne do najwyższej syntezy - do osiągnięcia, tzw. ideału osobowości, np. Sokrates- zdecydowany był na realizowanie syntezy całego swojego życia przez odważne pójście na śmierć z zachowaniem prawa umierania w swoich Atenach widząc w wizji transcendencji wyższy poziom sprawiedliwości i przyjaźni; Michał ANIOŁ, Miguel deUnamunoSoren Kierkegaard.

Charakterystyka zdrowia psychicznego ludzi wybitnych, przeciętnych i o ukształtowanej osobowości tab. s. 173

PSYCHOPATIA I STRUKTURY ZBLIŻONE DO PSYCHOPATYCZYCH

Psychopaci i ludzie z pogranicza psychopatii :

- są na bliskim poziomie rozwoju psychicznego w stos. do ludzi przeciętnych, a niekiedy jednostronnie wybitnych

- psychopatia wg. Dąbrowskiego to struktura psychiczna zintegrowana na niskim poziomie, struktura usztywniona rozwijająca się jednostronnie w kierunku realizacji wąskich, egoistycznych celów jednostki, w której inteligencja jest podporządkowana prymitywnym popędom i znajduje się na ich usługach,

- cechy najbardziej typowe dla psychopatii:

1. brak konfliktów wewnętrznych,

2. łatwe powodowanie konfliktów zewnętrznych, brak przejawów empatii,

3. raczej niechęć do innych,

4. wymaganie bezwzględnego posłuszeństwa

5. łatwe uleganie samemu wobec silniejszych

6. agresywność

7. dbałość o swoje interesy

8. narzucanie swojego zdania innym

9. energiczność

10. operatywność działania

11. szybkość podejmowania decyzji.

Psychopaci mają dobrą opinię otoczenia jako sprawni, efektywni, dobrzy organizatorzy, jako ludzie dobrze radzący sobie w życiu. Nie ma oporów przeciw im jako kandydatów do małżeństwa czy odpowiedzialne stanowiska. Dopiero po pewnym czasie ujawnia się: trudności w życiu indywidualnym, konflikty małżeńskie, klęski społeczne. Wielcy psychopaci powodują klęski i zniszczenia, których skutki odczuwane są przez całe pokolenia na przestrzeni wielu lat. Mord, ludobójstwo, ulepszenie tortur, stworzenie atmosfery stałego zagrożenia to teren ich działalności. Lubią działa na skalę historii, najczęściej niszczą wartości ludzkie i społeczne, choć czasem wydaje im się że je budują. W działaniu tym pomaga im ich niezwykła pobudliwość psychoruchowa i pozostająca na jej usługach inteligencja, brak hamulców i wahań daje im siłę automatyzmu, siłę bezwzględności pozbawia skrupułów i wyobraźni. Mali i średni psychopaci organizują tylko małe ludobójstwa i mordy, małe intrygi, podstępy, oszustwa, staja się często prowadirami różnych gangów. Psychicznie nie są w stanie rozwinąć się poza pogranicze integracji prymitywnej i dezintegracji jednopoziomowej. Nie posiadają takich dynamizmów jak: zdziwienie w stosunku do samego siebie, zaniepokojenie sobą, poczucie niższości, wstydu, winy czy nieprzystosowanie pozytywne. Brak im wszechstronnej refleksji identyfikacji uczuciowej z innymi, zawiązków tak zwanej esencji społecznej. Psychopaci nie posiadają psychicznego środowiska wewnętrznego, ani wielopoziomowej struktury psychicznej, nie rozumieją i nie maja potrzeby wszechstronnego rozwoju psychicznego, dla ich celów wystarcza rozwój jednokierunkowy.

Osoby z pogranicza psychopatii i normy statystycznej - to jednostki egocentryczne, kierujące się egoizmem, ustanawiające swoje normy i cele w stosunkach ze środowiskiem zewnętrznym, a nie dla środowiska wewnętrznego i jego hierarchii. Przejawiają częściej postawę na „nie', lubią odmawiać, dążą do podporządkowania sobie innych, a nie do rozumienia innych, nie maja potrzeby kontaktów przyjacielskich, odczuwają swoją niższość lub wyższość w stosunku do innych co łączy się często z uczuciem zawiści..

PSYCHOPATIA I PSYCHONERWICA- SĄ TO SPRZECZNE STRUKTURY

PSYCHOPATIA	PSYCHONERWICA
Są popędy prymitywne i inteligencja im podporządkowana	Budują swoje środ. wew. poprzez wzmożoną pobudliwość psychiczną poprzez takie stany jak: lęk, depresja, obsesja.
Egoizm, egocentryzm
Bodźce płynące głównie ze środowiska zewnętrznego
Łatwość popadania w konflikty zewnętrzne Upośledzenie uczuć wyższych, oschłość	Mają poczucie konkretności ideału , rozumieją i przeżywają wzory wychowawce, widzą różne hierarchie rzeczywistości i wartości. Przejawiają duże możliwości pozytywnego, a nawet przyspieszonego; duże możliwości rozumienia innych, natomiast wyraźnie są u nich zahamowania w sferze działania, podejmowania decyzji co nie stanowi problemu dla psychopatii.
Pseudoobiektywny, rzeczowy stosunek do innych	Psychoneurotycy - działaja u nich zazwyczaj uczucia wyższe popędy wyższego poziomu i sprzężona z nimi inteligencja, empatia, opiekuńczość alterocentryzm, współczucie, potrzeba pomocy innym, identyfikacji z innymi, bodźce działające ze środowiska wewnętrznego już wielopoziomowego, konflikty wewnętrzne,
Psychopata nie może być dobrym autentycznym psychiatrą, pedagogiem, psych,	a psychoneurotyk - odpowiednio do swojej krytyki jest najlepszym kandydatem do tych zawodów
	Są przyszłością każdego społeczeństwa pod warunkiem że nie będzie się ich odrzucać, uważać za innych obcych, dziwacznych, itp.

- Grupa jednostek przeciętnych stanowiąca większość społeczeństwa upodabnia się bardziej do psychopatów niż do psychoneurotyków

- Psychopatów i ludzi przeciętnych łączy przewaga prymitywnych popędów samozachowawczych, seksualnych, dążenie do władzy, posiadanie czegoś, itp.

- wspólna cecha to znaczne ograniczenie celów, pola zainteresowania oraz działanie inteligencji na usługach popędow,

- u ludzi przeciętnych wrażliwość psychiczna środowiska wewnętrznego jest na ogół zjawiskiem rzadkim niewielka jest zdolność do rozluźnienia czy rozbicia psychicznego środowiska wewnętrznego, nie często pojawiają się nerwice egzystencjalne i psychonerwice: lękowa, depresyjna, czy obsesyjna

- jednostki przeciętne są pod wpływem bliższej im, łatwiejszej do zrozumienia psychopatów, bo nie działają zazwyczaj żadne ważniejsze dynamizmy wyższego poziomu, jak przedmiot-podmiot w sobie, autonomia i autentyzm, głęboka empatia, wysoki poziom świadomości itp., dlatego jednostki przeciętne dość szeroko ulegają oddziaływaniu psychopatów w warunkach podniecenia zbiorowego czy trudnych okresów w życiu społecznym,

- Psychopatia - to struktura a nie proces chorobowy, ale w jej rozwoju można zauważyć wczesne rysy paranoidalno podobne a w ostatniej fazie życia często objawy paranoi. Można stąd potwierdzić, że zarówno struktura psychopatyczna, jak i niektóre procesy psychopatyczno-psychotyczne wyrażają chorobę lub degenerację psychiczną.

- W przypadkach psychopodobnych pewien stopień rozluźnienia lub rozbicia ich struktury może być wstępnym przejawem zdrowia psychicznego..

Podsumowanie

„(...) Teoria Dąbrowskiego jest teorią rozwoju psychicznego człowieka, teorią osobowości, teorią psychonerwicy i teorią zdrowia psychicznego, Integruje bowiem spojrzenia z różnych dyscyplin, dotyczące wielu płaszczyzn i aspektów życia psychicznego, wokół podstawowej myśli, że istotę rozwoju człowieka stanowi osiąganie wyższych poziomów życia psychicznego przez stopniowe rozluźnianie i zastępowanie prymitywnych form czynności psychicznych odznaczają się większym stopniem świadomości i większą koordynacją funkcji, zwłaszcza funkcji intelektualnej i emocjonalnej, a w konsekwencji większą autonomią i większą zdolnością do zrozumienia samego siebie i otoczenia oraz do rozwiązywania coraz bardziej złożonych problemów, stających przed człowiekiem.
Przezwyciężanie pierwotnych, niższych form życia psychicznego nie przebiega bez zakłóceń i częściowej dezorganizacji funkcji i struktur psychicznych, tzn. bez ich dezintegracji. Dezintegracja ta ma w zasadzie pozytywne znaczenia, bo jest ona drogą do osiągnięcia wyższych poziomów funkcji i różnych aspektów życia psychicznego i do ich świadomej integracji na poziomie nieporównywalnie wyższym od stadiów początkowych. Stąd Dąbrowski wywiódł nazwę swojej teorii, mówiąc o niej jako o teorii rozwoju psychicznego przez dezintegracje pozytywną. Przyjęła się skrócona nazwa: teoria dezintegracji pozytywnej.
Szczególnym osiągnięciem teorii Dąbrowskiego jest sprzężenie zarówno typu zaburzeń psychicznych, jak też sposobu odczuwania wartości, zwłaszcza wartości religijnych, moralnych, estetycznych, z poziomem rozwoju psychicznego jednostki. Do najciekawszych elementów teorii należą analizy psychologicznych dynamizmów rozwojowych i przemian ludzkich postaw oraz sposobu myślenia w miarę kształtowania się uczuć złożonych i tworzenia się autonomicznej osobowości. (...)”

BIBLIOGRAFIA:
1. K. Dąbrowski Dezintegracja pozytywna. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1979. (str.5-51)
2. K. Dąbrowski W poszukiwaniu zdrowia psychicznego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1989. (str.53-77)
3. K. Dąbrowski Wprowadzenie do higieny psychicznej. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne 1979.




Ćwiczenia 10

DIAGNOZA

MODELE DIAGNOZY W PSYCHOLOGII KLINICZNEJ

1. kliniczna

2. funkcjonalna

3. psychospołeczna

1. KLINICZNA

• podporządkowana diagnozie medycznej

• ma wybrać jednostkę chorobową da danego pacjenta

• ma paralelny cel co diagnoza lekarska (brak konsekwencji co do postępowania terapeutycznego)

• rozpoznanie na podstawie sprowokowanego symptomu zaburzenia

• rozpoznanie i integrowanie pewnej liczby symptomów

• wpłynęła na wzrost zainteresowania problematyką chorób neurologicznych i zaburzeń psychicznych

2. FUNKCJONALNA

• nacisk położony na funkcjonowanie pacjentów

• zainteresowanie:

• adekwatność zachowania pacjenta w stosunku do wymagań otoczenia

• funkcjonalność procesów psychicznych odpowiedzialnych za prawidłową regulację zachowania

• badane są zachowania świadczące o trudnościach pacjenta w przystosowaniu się do otoczenia i procesy psychiczne, które warunkują stan nieprzystosowania

• musi odpowiadać na konkretne pytania

• uświadamianie sobie celu diagnozy sprzyja trafnej diagnozie dotyczącej tego, czy ktoś jest zdolny/ niezdolny do normalnego funkcjonowania w określonych warunkach

• składa się z 2 etapów:

1. rozpoznanie

• czy ktoś/ nie jest w stanie regulować stosunki z otoczeniem

• jaki jest zakres trudności

• wyjaśnianie

• przy zastosowaniu specyficznych, psychologicznych metod badawczych

• w tym etapie zostaje też sformułowany program działania

• wyjaśnia istniejące u pacjenta trudności w regulacji stosunków z otoczeniem

STAWIA WIĘKSZE WYMAGANIA PSYCHOLOGOWI, WYMAGAJĄC OD NIEGO:

• dużej dozy samodzielności (pociągająca za sobą odpowiedzialność)

• znajomości metod badawczych- wiedzy, czego dotyczą wskaźniki na co wskazują

• wiedzy teoretycznej- informuje o mechanizmach i zasadach działania i współdziałania poszczególnych procesów i funkcji psychologicznych

• praktyka kliniczna- musi wiedzieć w jakich warunkach żyje dany człowiek, jakie wymagania są mu stawiane

STOSUNEK PSYCHOLOGÓW DO TEJ METODY JEST DWOJAKI:

1. obwiniają ją winą za winą za to, że pomoc udzielana nie jest efektywna

2. jeśli uznają ją za dobrą metodę a mimo to ona nie działa to za niepowodzenie zaczyna się obwiniać osoby współpracujące z pacjentem

OSOBY WSPÓŁPRACUJĄCE:

• podkreślają niezrozumiałość i ogólnikowość orzeczeń

• nierealność zaleceń

3. PSYCHOSPOŁECZNA

• od GETZELSA

• wyróżnił 4 płaszczyzny organizacji życia społecznego

1. ideologiczna

2. instytucjonalna

3. psychologiczna

4. podkulturowa

1. IDEOLOGICZNA

• kultura

• treści normatywne

• wyznacza wzory zachowań

• hierarchia wartości społecznych

• wpływa na kolejną warstwę-

2. INSTYTUCJONALNA

• instytucje społeczne rozpatrywane są przez pryzmat ról i wymagań społecznych

• role określane są przez etosy społeczne

3. PSYCHOLOGICZNA

• tworzona przez konkretnych ludzi, ich osobowości i właściwości psychiczne

• szczególnie ważne dla psychologa jest zetknięcie tej warstwy z instytucjonalną

• chodzi o zgodność ról społecznych i osobowości ich członków

• jeśli ktoś przez posiadane właściwości nie podoła wymaganiom to sam ma problemy i może sprawić, że system nie będzie sprawnie działać

• rozwój jednostki i instytucji nie nastąpi jeśli jednostce nie będą stawiane adekwatne wymagania

4. PODKULTUROWA

• jesteśmy otoczeni nie tylko systemem instytucji ale także nieoficjalnie rozwijającym się życiem społecznym

• treści podkultury

• te same składniki co w kulturze

• sprawnie działający system zawiera mechanizmy skłaniające do możliwie najlepszej realizacji zadań instytucjonalnych

• chodzi o to, by odpowiednie osoby podejmowały odpowiednie role

• psycholog więc pracuje między 2 a 3 warstwą systemu

• główne zadanie psychologa: zapewnienie funkcjonalności instytucji społecznych

• diagnoza dokonywana jest w interesie interesu społecznego

• sposób traktowania osób mających problemy z regulacją swoich stosunków z otoczeniem zależy np. od:

• ilość osób z danym zaburzeniem

• rozmiar trudności (nie tylko rozległość i głębokość uszkodzenia funkcji, ale także to jak to wpływa na zadania społeczne)

• o podjęciu czynności diagnostycznych przez psychologa decydują nie tylko właściwości osób badanych, ale także mechanizmy społeczne

• może dochodzić do konfliktu między interesami jednostki a społeczeństwa

• mit: diagnoza kliniczna jest zawsze wykonywana w interesie badanej jednostki- upośledzenie stwierdzone może być równoznaczne z odrzuceniem przez społeczeństwo czy nawet samych rodziców

• diagnoza psychologa powinna być mediatorem, pośrednikiem jeśli istnieje konflikt między interesem jednostki a instytucji, nie powinien opowiadać się za żadną ze stron

• i pacjent i środowisko aktywnie odnosi się do diagnoz stawianych przez psychologa

• diagnoza i pacjent są zależne od siebie

• członkowie społeczeństwa współuczestniczą w tworzeniu diagnozy

• mają rozpoznawać osoby odbiegające od normy

• podstawą diagnozy w tym ujęciu jest weryfikacja sądów społeczeństwa

• stosunek pacjent- lekarz jest partnerski niemalże

• diagnoza w ostatecznym rozrachunku ma być dialogiem z twórcami protodiagnozy- najbliższym otoczeniem chorego

• centralne znaczenie: określenie problemu pacjenta, który lepiej lub gorzej umie go nazwać a psycholog po badaniu sam dochodzi do własnej definicji problemu pacjenta i wzbogaca to, co sam wymyślił pacjent. Kiedy definicje są sprzeczne psycholog:

• rekonstrukcja definicji problemu przez pacjenta

• analiza własnego postępowania diagnostycznego

• analiza definicji pacjenta

• wtedy gdy wszystkie 3 są na minus to psycholog skłania pacjenta do przyjęcia swojej wersji albo jeśli pacjent nie chce przyjąć wersji lekarza ustalają wersję wspólną przyjętą

• jeżeli sam pacjent nie może uczestniczyć w formułowaniu dialogu, bo np. jest dzieckiem lub jest zbyt chory, to ktoś z najbliższego otoczenia zastępuje go

• jeśli ją stosujemy to wzrasta szansa realizacji rezultatów diagnozy ponieważ:

• łatwiej osobom zainteresowanym zaakceptować coś w czym sami uczestniczą

• rezultat jest formułowany w języku potocznym więc jest lepiej rozumiany przez adresata

• w sposób realistyczny formułuje się zalecenia dotyczące udzielania pomocy

• najkrócej mówiąc to proces uzgadniania definicji problemu pacjenta i sposobów jego rozwiązania między psychologiem a badaną lub najbliższym otoczeniem

• badanie nie odbiega zasadniczo od modelu funkcjonalnego

• na przebieg badania znacznie większy wpływ wywiera definicja problemu prezentowana przez pacjenta

PROTODIAGNOZA

proces poznawczy zachodzący w społeczeństwie

METODY DIAGNOZY

Nie można negować znaczenia diagnozy różnicowej i funkcjonalnej, ponieważ

1. czasami zadania wymagają przeprowadzenia diagnozy funkcjonalnej i różnicowej

2. diagnoza interakcyjna wymaga czasami oparcia się na różnicowej i funkcjonalnej

3. interakcyjna to rozwinięcie dwóch poprzednich, dialog pacjenta z psychologiem

różnice:

• różnicowa jest diagnozą o pacjencie a funkcjonalna i interakcyjna dla pacjenta, on znajduje się w nich w centrum uwagi

• odmienny poziom aktywności diagnosty- największą musi się popisać w diagnozie interakcyjnej

• stosunek diagnozy do terapii: szczególnie przydatna interakcyjna bo dzięki współdziałaniu psychologa z pacjentem i osobami z otoczenia kolejne bariery, które mogłyby uniemożliwiać terapię upadają

• cele: w interakcyjnej to uzgodnienie wspólnie z pacjentem i jego otoczeniem definicji problemu osoby badanej

kolejne modele diagnozy klinicznej przyjmują coraz bardziej złożone cele diagnostyczne ale uwzględniają to, co było zawarte w poprzednich modelach

METODY DIAGNOZY W PSYCHOLOGII KLINICZNEJ

ROZMOWA PSYCHOLOGICZNA

• podstawowa metoda

• konieczny ale nie wystarczający element procesu diagnostycznego

• dzięki niej następuje porozumienie między psychologiem a pacjentem

INNE METODY

• pomocnicze i uzupełniające w stosunku do rozmowy

• do poznania problemów życiowych i ich uwarunkowań

• określenie sposobów ich rozwiązania

ROZMOWA PSYCHOLOGICZNA

• do:

• profilaktyki

• terapii

• diagnozy

• udzielenie porad

• kilka rodzajów

1. wywiad

• obserwacja naukowa

• interakcja i interkomunikacja, twarzą w twarz

• cel uzyskanie informacji

• określony zamiar

• konwersacja

• nie jest skoncentrowana na realizacji celów naukowych

• wg GERSTMANNA wywiad to uzyskiwanie informacji od osób trzecich a z rozmową jeśli dane uzyskujemy od pacjenta

• anamneza

• specjalny rodzaj rozmowy

• prowadzona tylko z osoba chorą

• poruszane tematy dotykają tylko przebiegu i przyczyn choroby

• przebiega według ustalonego schematu

• podczas niej prowadzi się zapis uzyskiwanych informacji

TO, CO NA TEMAT ROZMOWY MÓWI SĘK

• można stosować ją w różnych wariantach

• łatwo dostosowuje się do potrzeb

• elastyczność posługiwania się nią

• spotkanie zapewniające komunikację

• wypowiedzi tworzą zarówno pacjent jak i lekarz

• językowa rekonstrukcja i organizacja doświadczeń i przekonań związanych z tematem

• określanie problemów życiowych pacjenta

• „proces komunikacji językowej i ewentualnie pozajęzykowej, który ma w taki sposób pomóc pacjentowi w rekonstrukcji i organizacji jego przeszłych doświadczeń oraz aktualnych przekonań związanych z posiadanymi problemami, aby mogły one wpłynąć na skuteczne rozwiązanie tych problemów”

STOPIEŃ INGERENCJI PSYCHOLOGA:

1. niedyrektywne

mała ingerncja

2. dyrektywne

duża ingerencja

TECHNIKI ROZMOWY WG SVOBODA

1. wykorzystywanie ciszy

2. całkowita akceptacja

3. parafrazowanie

4. wychwytywanie problemu i jego wyjaśnianie

5. interpretacja

6. stawianie pytań

7. prowokowanie wyładowania

1. WYKORZYSTYWANIE CISZY

• gdy milczy terapeuta

• może wyrażać akceptację pacjenta

• dowodzi gotowości do przyjęcia wypowiedzi pacjenta

• gotowość wytworzenia silnej więzi emocjonalnej

• prowokuje do coraz dalszych aspektów przeżywania problemu

• gdy nie ma ciszy to oznacza ze psycholog nie potrafi porozumiewać się innymi technikami niż werbalne

• kiedy milczy pacjent to może to być:

• brak akceptacji psychologa

• opór przed nadmierną aktywnością psychologa

• przejaw niechęci do danego tematu- milczenie obronne- trafna interpretacja problemów pacjenta

• między kolejnymi wypowiedziami powinny być spore odstępy czasu, by sam mógł analizować to, co powiedział i co powiedział psycholog

2. CAŁKOWITA AKCEPTACJA

• czynnie skłania do wypowiadania się

• przede wszystkim psycholog jest słuchaczem

• tylko chrząknięcia, monosylaby, mhm, itp.

• ważna mimika i pantomimika- ma wyrażać zaangażowanie i zainteresowanie

• wg ROGERSA to zmniejsza postawę obronną i prowadzi do pełnej ekspresji własnego doświadczenia

PARAFRAZOWANIE

• psycholog sam powtarza pewne urywki rozmowy

• po to, by:

• pokazać, że pewien fragment rozmowy został zakończony

• dać chwilę oddechu pacjentowi

• stworzyć pacjentowi okazję do wysłuchania i sprawdzenia czy został prawidłowo zrozumiany

• zmuszenie do refleksji nad wypowiedzianym

• pacjent sam staje się bardziej krytyczny wobec własnych wypowiedzi

• nie można jej zbyt często stosować

3. WYCHWYTYWANIE PROBLEMU I JEGO WYJAŚNIANIE

4. INTERPRETACJA

• tak podobne, że można je omówić łącznie

• psycholog przedstawia pacjentowi, to co jest ważne w jego wypowiedzi lub tylko ich podtekście

• taka prezentacja musi uwzględniać skutki jakie może wywołać

• musi mieć uzasadnienie w wypowiedziach

• nie mogą być podawane jako nie odwoływalne dogmaty

• pacjent musi być gotowy do przyjęcia do wiadomości tego, co lekarz ma mu do powiedzenia

• pacjent musi akceptować psychologa

• powinny być formułowane stopniowo, tak by były przyjmowane krok po kroku

5. STAWIANIE PYTAŃ

• najbardziej powszechna

• pytania dotyczą faktów

• powinno prowokować do dłuższych wypowiedzi- unikamy takich, które ograniczają się do „tak” lub „nie”

• nie pytamy tak, by skłaniać pacjenta do interpretacji spraw będących przedmiotem dyskusji

• unikamy pytań zawierających sugestie

• rozmowa jest zorganizowana- dzięki zaprogramowanej treści i formie stawianych pytań

6. PROWOKOWANIE WYŁADOWANIA

• najbardziej dyrektywna

• najrzadziej stosowana

• gdy pytania dotyczą spraw bardzo osobistych i stawiających pacjenta w złym świetle

• nagannym jest jednak przełamywanie mechanizmów obronnych lub świadomego maskowania się i tak samo naganne jest prowokowanie wyładowania

PRZEBIEG ROZMOWY

ma 4 etapy:

1. przygotowawczy

2. wstępny

3. zasadniczy

4. końcowy

PRZYGOTOWAWCZY

• należy zebrać jak najwięcej wiadomości

• wykorzystuje się dokumenty osobiste dotyczące pacjenta (z pierwszej- od pacjenta, z drugiej- od innych osób)

• na ich podstawie formułuje cel rozmowy, nie powinien być zbyt ogólny

• po określeniu celu rozmowy dobieramy tematy, które należałoby omówić w trakcie spotkania

• opracowanie zestawów zagadnień, które należy omówić w trakcie rozmowy- zestaw ten stanowi ogólny schemat rozmowy, a poszczególne jego punkty określają treść pytań stawianych pacjentowi

• schemat winien zawierać:

• definicje problemów życiowych- dlaczego przyszedł

• dane identyfikacyjne

• dane dotyczące biologicznego i psychicznego rozwoju, wpływ środowiska na rozwój

• informacje o rozwoju problemów życiowych pacjenta

• określenie oczekiwań pacjenta

• istnieje możliwość improwizowania przebiegu rozmowy- ci, którzy zakładają niedyrektywność rozmowy

• ten etap zawiera także określenie sposobu obserwacji pacjenta w trakcie badania

2. WSTĘPNY

• tak samo ważny jak poprzedni

• na podstawie informacji, które zdobył musi zadecydować, czy może się podjąć leczenia pacjenta i czy problemy są natury psychologicznej, czy jest kompetentny

• jeśli między pacjentem a lekarzem jest kontakt, to:

• ich uwaga jest skoncentrowana na tej samej sprawie

• mają poczucie porozumienia

• aby zaistniał kontakt musi istnieć:

• chęć spotkania z psychologiem

• przekonanie pacjenta o tym, że kontakt będzie korzystny

• stwierdzenie, że psycholog nie należy do najbliższego otoczenia pacjenta

• przekonanie o tym, że kontakt nie będzie jednorazowy

• przekonanie o poufności rozmowy

• powstrzymanie się od ocen i uwag krytycznych w stosunku do pacjenta

3. ZASADNICZY

ma dwa podetapy

1. poprzedzający szczegółowe badania psychologiczne i opierający się na technice zadawania pytań

koncepcja łańcucha komunikacyjnego, na 3 płaszczyznach analizujemy, te płaszczyzny to :

• informacyjna

• badacza interesuje stopień zgodności między treścią wypowiedzi o rzeczywistości a nią samą

• powinien nie pytać o fakty, których pacjent może nie znać, zadawać powinien pytania pomocnicze i zachować odrobinę sceptyczności

• ekspresyjna

• szczególnie interesująca jest zgodność wypowiedzi z nie wyrażonymi przekonaniami

• poznanie pewnych faktów w wypowiedzi ułatwia psychologowi poznanie aktualnego stanu psychicznego osoby badanej

• komunikacyjna

• jeśli psycholog zrozumiał o co chodzi pacjentowi

• nie powinno być trudne jeśli żyją w ramach tych samych oddziaływań społeczno- kulturowych

• to pacjent może mieć większe problemy ze zrozumieniem psychologa

1. po badaniach szczegółowych, gdy psycholog dysponuje w miarę spójną koncepcją problemów pacjenta i dyskutuje o niej z pacjentem

• tu głównie niedyrektywne techniki

• głównie wychwytywanie problemów, objaśnianie i interpretacja

Pierwszy podetap to zdobywanie jak największej liczby informacji o pacjencie

Drugi podetap to weryfikacja wiadomości o problemie życiowym pacjenta, zdobytych w całościowych badaniach

4. KOŃCOWY

• po wykonaniu wszystkich niezbędnych badań

• należy dokonać krótkiego podsumowania

• określić istotę problemu pacjenta i główne kierunki jego rozwiązywania

• rozmowa powinna być konstruktywnym doświadczeniem i dopóki wszystkie wątpliwości pacjenta nie zostaną wyjaśnione to nie można jej zakończyć

• po wyjściu pacjenta trzeba natychmiast uporządkować robione w trakcie rozmowy notatki

• w trakcie rozmowy robimy jedynie krótkie notatki obejmujące wszystkie poruszone w niej ważne sprawy, potem uzupełniamy i wysnuwamy wnioski

EKSPERYMENT PATOPSYCHOLOGICZNY

• daje dane jakościowe

• między eksperymentem laboratoryjnym i testem psychometrycznym

• wykorzystywany w różnicowym modelu diagnozy klinicznej

• pierwszorzędne znaczenie mają dane jakościowe a nie ilościowe

• SĘK: najpierw powinna nastąpić analiza ilościowa, by wyeliminować pozorne różnice w wykonywaniu prób eksperymentalno- klinicznych przez przedstawicieli poszczególnych grup porównawczych, a następnie „zobiektywizowane” różnice interpretujemy zgodnie z zaakceptowaną perspektywą teoretyczną

• jest pomocny w analizie struktury i stopnia natężenia zaburzeń psychicznych

• po analizie ilościowej analiza jakościowa w ramach danej koncepcji

• nie można go za bardzo wykorzystywać do określania dynamiki danych zjawisk

• nosi znamiona procedury quasieksperymentalnej

• słabsza odmiana procedury eksperymentalnej

• nie wyklucza stosowania analizy statystycznej

• badanie eksperymentalno- kliniczne nie powinno przebiegać według algorytmu, powinno być elastyczne, dawać możliwość ingerencji w strategię eksperymentu

• można podawać kawałki psychometrycznego testu, ale trochę inaczej niż pierwotnie zamierzone

STUDIUM PRZYPADKU

• główne źródło hipotez i intuicji na temat przyczyn zaburzeń psychicznych i sposobów ich leczenia

• nie pozwalają na wyodrębnienie poszczególnych przyczyn

• szczególnie podatna na zniekształcenia zarówno przez diagnostę jak i przez pacjenta

• zalety:

1. pozbawione sztuczności

2. w nich opisuje się zjawiska tak rzadkie, że inaczej nie można by ich było zbadać bardziej standardowymi metodami

3. ważne źródło hipotez na temat etiologii i leczenia zaburzeń psychicznych

4. może dostarczać dowodu przeciwko ogólnie przyjętej hipnozie

• wady:

1. selektywność

• przekazane dane mogą być zniekształcone

• czasem pacjent kieruje się kieruje się własnym, ukrytym interesem

• selektywnie i naumyślnie dobiera dane

• czasem teoria wyznawana przez diagnostę wpływa na to, jak percypuje informacje

2. nie można takiej historii powtórzyć

• wycinek życia a tu nie ma dubli

3. brak możliwości generalizowania wniosków

4. nie można mówić o istnieniu związków przyczynowo- skutkowych
   
   

Ćwiczenia 11

PSYCHOTERAPIA

PSYCHOTERAPIA TO JEDNA Z NAJSTARSZYCH METOD LECZNICZYCH

PODZIAŁ ODMIAN PSYCHOTERAPII WG WOLBERG

1. podtrzymująca- ma zwiększyć istniejących sposobów obrony, by wróciła równowaga

2. wglądowa terapia ukierunkowana na dostosowanie dążeń jednostki do jej możliwości

3. wglądowa- koncentracja na nieświadomych konfliktach, ma rozwijać osobowość i kształtować nowe możliwości adaptacyjne

KONCEPCJE wg MILLON

1. biofizyczne

• determinanty zaburzeń- natury anatomicznej, fizjologicznej, biochemicznej

2. intrapsychiczne

• nacisk na doświadczenia z dzieciństwa- one powodują zaburzenia

• analityk- anonimowy, nie przejawia uczuć

• po to by zaszło przeniesienie

3. fenomenologiczne

• każdy reaguje na świat zgodnie ze swoim własnym indywidualnym postrzeganiem świata

• zachowanie ludzi zdeterminowane przez posiadany obraz świata i obraz samego siebie

• obraz świata może być zniekształcony

• reakcje jednostki są spójne z obrazem świata

• subiektywny obraz świata może być poznany dzięki empatii

• to jak wypowiada się pacjent odzwierciedla jego sposób postrzegania świata, to jak doświadczane są przez niego zdarzenia

• doświadczenia składają się na obraz własnej osoby

• zaburzenia to wynik

• przyjmowania światopoglądu innych, wartości, jeśli zaś skoncentruje się na własnych odczuciach i przeżyciach to problemów mieć nie będzie

• kontaktów z ludźmi prowadzących do izolacji oraz poczucia braku własnej tożsamości

• utrzymanie i rozwój „ja” to podstawowa potrzeba ludzka

• na „ja” może składać się „ja” prawdziwe i „ja” fałszywe

• ja fałszywe:

• kontakt z otoczeniem

• wykształca się podczas kontaktów z innymi ludźmi

• noszenie masek

• konformizm

• cel terapii: rozwijanie własnych wartości przez pacjenta, realizacja prawdziwego ja

• pacjent ma być zdolny do oceny własnego zachowania wedle własnych kryteriów

• analizuje się stany świadomości pacjenta, przez którą możliwa jest zmiana spostrzegania siebie i świata

• najważniejsza jest postawa wobec pacjenta

• lekarz ma zrozumieć, co komunikuje mu pacjent

• nie można degradować pacjenta do roli przedmiotu

• terapeuta- pacjent to bycie ze sobą nawzajem

4. behawiorystyczne

• koncepcje sprawdzalne empirycznie

• zachowania niepożądane są nabyte, podporządkowane prawom uczenia się

• nieprzystosowawcze powstają w sytuacjach wywołujących lęk i konfliktowych

• terapia nastawiona na objawy pacjenta

• ma wytworzyć pożądane zachowania pacjenta wyeliminować niepożądane

• nie ma dokonywać zmian w osobowości pacjenta

• mamy w jej obrębie 2 orientacje:

• TERAPIA BEHAWIORALNA

• stosuje się odpowiedni program wzmocnień, które mają modyfikować zachowanie pacjenta

• warunkowanie awersyjne

• technika desensytyzacji

• STOSOWANA ANALIZA ZACHOWANIA

• z eksperymentów nad warunkowaniem instrumentalnym

• jeśli jednostka ma jakieś nieodpowiednie zachowania to nie w niej samej jest defekt ale najprawdopodobniej w otoczeniu

• leczenie więc powinno się odbywać w środowisku jednostki

• jak zmienimy środowisko to i zachowanie ulegnie zmianie

• terapeuta planuje zmianę, obmyśla środki, obserwuje zmiany, kontroluje ja

• stosowane wzmocnienia powinny mieć charakter naturalny

5. interakcjne- WOLBERG

• koncentracja na procesach zachodzących w grupie

• w powstawaniu zaburzeń szczególną rolę odgrywają komunikaty nie wprost

• jeśli źle odczyta się te komunikaty to pojawiają się konflikty

• sprzeczne komunikaty też powodują konflikty

• zaburzenia w przystosowaniu powstają na skutek trudności w rozpoznawaniu komunikatów nadawanych z zewnątrz i wewnętrznych takich jak myśli i uczucia

• duża waga przywiązywana do rodziny

• chory jest nie tylko pacjent ale i rodzina

• rodzina to system

• forma terapii: grupowa wobec rodziny

• cel- określić źródło patologii, zrozumieć potrzeby poszczególnych członków rodziny

• koncentracja na interakcjach

MECHANIZMY PSYCHOLOGICZNE

• odgrywają istotną rolę w leczeniu

• modyfikują skuteczność pozostałych form leczenia (farmakoterapię i leczenie zabiegowe)

• one też powodują zmiany w narządach po zastosowaniu preparatu farmakodynamicznie obojętnego ale wspartego sugestią lekarza

PSYCHOTERAPIA:

• lecznicze oddziaływanie za pomocą środków psychologicznych

• jej celem jest złagodzenie, usunięcie lub skorygowanie zaburzeń

• wykorzystuje jako „lekarstwa”: słowo, niewerbalne zachowania, milczenie, słuchanie, organizuje odpowiednie sytuacje

KIERUNKI:

• odrębne podejścia do natury zaburzeń i psychoterapii

4 GŁÓWNE KIERUNKI:

1. psychoanaliza

2. dynamiczna

3. fenomenologiczna

4. terapia zachowania

1. PSYCHOANALIZA

• oparta na koncepcji Freuda

• szczególnie ważne:

• procesy nieświadome

• wyparte kompleksy wczesnodziecięce

• wewnętrzne konflikty

• mechanizmy obronne

• podstawowe procesy pojawiające się podczas terapii:

• opór

• przeniesienie- nastawienie jakie było żywione do rodzica jest przenoszone na analityka

• wgląd- umożliwia racjonalne opracowanie nieuświadomionych motywów postępowania i kontrolę zachowania

• metody swobodne skojarzenia

• przedmiot analizy:

• czynności pomyłkowe

• marzenia senne

• treści symboliczne

• powściągliwa emocjonalnie postawa terapeuty wobec pacjenta

2. DYNAMICZNA

• istota zaburzeń tkwi w stosunkach międzyludzkich i uwarunkowaniach kulturowych

• analiza postaw przeniesieniowych ujawnionych wobec terapeuty

3. FENOMENOLOGICZNA

• nacisk położony na zaburzenia zdolności swobodnego rozwoju jednostki i jej samorealizacji

• przyczyna zaburzeń tkwi w konflikcie między własnymi przekonaniami a wartościami i wymaganiami otoczenia

• podstawa terapii: analiza problemów egzystencji człowieka, a opiera się na tym, co jest człowiekowi dostępne w świadomości

• psychoterapia ma pomóc w odnalezieniu samego siebie , poznaniu własnej osoby,

• do zaburzeń nerwicowych prowadzi tak zwana frustracja egzystencjalna będąca brakiem wartości mobilizujących, nadających sens

• terapeuta ma stwarzać warunki sprzyjające analizie stanów świadomości i rozwojowi pacjenta

• powodzenie terapii uzależnione jest od terapeuty- jego empatii, zrozumienia

• TERAPIA ZACHOWANIA

• behawioralna

• zaburzenia: nieprzystosowawcze formy zachowania, wadliwe nawyki,

• powstają one na skutek złego warunkowania, uczenia się

• terapia: modyfikowanie, usuwanie, wygaszanie zachowań niepożądanych i wzmacnianie pożądanych

LEKARZ- PACJENT

• psychoterapia

• powinna być stosowana przez każdego lekarza

• ma być postawą względem drugiego człowieka

• wymaga dużej wrażliwości, doświadczenia zawodowego i życiowego

• kontakt lekarz pacjent: istnieje w nim więź emocjonalna + zdolności poznawcze + instrumentalne

• pacjent i lekarz muszą się wzajemnie rozumieć

• właściwy klimat emocjonalny spotkania- spokój

• nacisk położony na osobę lekarza

• przede wszystkim ma umiejętnie, pełnie i życzliwie taki lekarz słuchać musi

• ważne jest też to żeby pacjent rozumiał to, co przekazuje mu lekarz

• lekarz musi się upewniać, że pacjent go zrozumiał

• nie może oceniać pacjenta jako dobrego lub jako złego

• lekarz nie może podważać zaufania do innych lekarzy

• po zbudowaniu porozumienia można zachęcać pacjenta do współdziałania

• lekarz musi być plastyczny w pełnieniu swojej roli

METODY PSYCHOTERAPII

• jedną z najistotniejszych cech psychoterapii jest działanie zamierzone i świadome celu

METODY PSYCHOTERAPII
POŚREDNIA	BEZPOŚREDNIA
	PODTRZYMUJĄCA	AKTYWNA
		OBJAWOWA	PRZYCZYNOWA

METODA POŚREDNIA:

• oddziaływanie na rodzinę pacjenta

• szczególne znaczenie przy zaburzeniach nerwicowych, osobowościowych- bo ich przyczyny mogą tkwić w stosunkach rodzinnych

• przyjmuje różne formy:

• poradnictwo

• udzielanie psychologicznego wsparcia rodzinie chorego

• korekcja wadliwych przekonań o chorobie i leczeniu

• kontakty z osobami znaczącymi (poradnictwo dla wychowawców itp.)

• bardziej skomplikowane oddziaływanie na rodzinę to psychoterapia rodzinna

• wymaga od lekarza specjalistycznej wiedzy , umiejętności

• zależy od:

• pozytywnych stosunków panujących w rodzinie

• czy są szanse na ich odnowienie

• przeciwwskazanie: rozpad rodziny, rozkład stosunków między małżonkami

PSYCHOTERAPIA BEZPOŚREDNIA

1. PODTRZYMUJĄCA

• jej zadanie- podtrzymać zdrowe, mocne strony funkcjonowania bez aktywnej ingerencji w zaburzone procesy

• stosuje się ją u pacjentów:

• bardzo przygnębionych

• w stanach depresji

• będących w głębokim lęku

• zadanie lekarza- być z takim pacjentem, okazać zrozumienie i wsparcie

• troskliwość szczególnie ważna w terapii terminalnej

• to także znajdowanie u pacjenta jego mocnych stron, budzenie zainteresowań

• poradnictwo w różnych trudnych sytuacjach życiowych- cel to ułatwić podejmowanie decyzji (czasem to tylko akceptacja wyborów pacjenta)

• może być samodzielną metodą

• może być wstępem do bardziej aktywnych metod

2. AKTYWNA

• chce usunąć objawy lub przyczyny zaburzeń tkwiących najczęściej w osobowości pacjenta

• dzielimy ją na objawową i przyczynową

OBJAWOWA

• łagodzenie objawów choroby

• poprawa nastroju pacjenta

• redukcja negatywnych emocji- lęku i strachu

• pomaga w korekcji i usuwaniu niektórych zaburzeń zachowania np. natręctw ruchowych

• metody:

• relaksacja

• sugestia

• autosugestia

• metoda autogennego treningu-

• początkowo z lekarzem, następnie już samodzielnie,

• najczęściej w pozycji leżącej lub półleżącej

• wymaga izolacji od źródeł hałasu, wygodnego stroju, pragnie się uzyskać:

1. rozluźnienie mięśni

2. zmniejszenie napięcia naczyń krwionośnych- uczucie ciepła

3. regulacja czynności serca

4. regulacja oddechu

5. zniesienie napięcia jamy brzusznej

6. opanowanie naczyń krwionośnych głowy

• do kolejnych etapów przechodzi się po uzyskaniu pierwszych

• zawsze zamknięte oczy

• zawsze te same sugestie

• koniec ćwiczeń: wyprężenie ramion, głęboki oddech + otworzenie oczu

• ćwiczy się 2-3 razy dziennie, systematycznie

• do ogólnych sugestii można dołączyć indywidualne

• bierna koncentracja na autosugestiach

• usuwa stany napięcia psychofizycznego

• reguluje funkcje wegetatywne

• pomocnicza funkcja w terapii zachowania

• hipnoza

• zachowany zostaje tylko kontakt z hipnotyzerem

• w zaburzeniach psychosomatycznych

• nałogach

• nerwicach

• sposoby odreagowujące emocje-

• wyrzucanie ich na zewnątrz

• przynosi tylko ulgę

• spadek napięcia

• oczyszczenie

• desensytywizacja

• systematyczne odczulanie

• głównie w fobiach

PRZYCZYNOWA

• cel- reorganizacja osobowości

• nastawienie na odkrycie związków między doświadczeniami pacjenta z różnych okresów w jego życiu na obecne zachowanie

• pacjent ma uzyskać wgląd w siebie by wybrać nowe wartości i cele

• leczenie powolne i wymaga niejednokrotnie dużo czasu

PSYCHOTERAPIA KIEROWANA

• aktywnie korygowane są zachowania pacjenta

• przekonuje

• wyjaśnia

• stosuje sugestię

PSYCHOTERAPIA NIEKIEROWANA

• stwarzanie warunków, poprzez akceptację, takich, by pacjent sam był aktywny

• podtrzymany jest proces samoeksploracji

• w ciepłej, pełnej akceptacji atmosferze poznaje samego siebie, zaczyna wierzyć w siebie

PSYCHOTERAPIA GRUPOWA:

• grupa daje poczucie przynależności więc człowiek nie czuje się samotny i nie pojawia się egocentryzacja

• zmniejsza się tendencja do izolacji i bierność

• każdy z uczestników może doświadczać siebie na tle grupy

• zwiększa się poczucie odpowiedzialności i realności

• bardziej ekonomiczna

• zwiększa samodzielność i pewność siebie

• leczenie: uczestniczenie w aktywnym rozwoju grupy

• terapeuta musi rozumieć każdego z osobna, interakcje między członkami grupy, zjawiska charakterystyczne dla danej grupy

• grupa dyskusyjna- oddziaływania tylko werbalne, terapeuta dyskretnie kieruje dyskusją

• grupy spotkania- encounter- wyraźny kontakt emocjonalny, uzewnętrzniany, bez konwencji

• zadania pantomimiczne- mimiczno- ruchowe przedstawienie zdarzeń ważnych dla całej grupy, ułatwiają przełamanie milczenia, ujawniają ukryte treści emocjonalne

• psychodrama- metoda diagnozy i terapii, improwizowane granie pewnych ról przez pacjenta, chcemy dzięki temu dotrzeć do ukrytych motywów oraz ujawnić to, co pacjent czuje w różnych sytuacjach interpersonalnych

• muzykoterapia- zmniejszenie napięcia, regulacja czynności psychowegetatywnych

• choreoterapia- taniec, działa relaksacyjnie

• techniki rysunkowe- zasady projekcji, to jednocześnie diagnoza i terapia

• grupy są najczęściej małe 8- 12 os.

• jednorodne/ niejednorodne (różny wiek, płeć, jak płeć to najlepiej taka sama liczba kobitek i facetów)

• spotkania co 2-3 dni lub codziennie

• trwają około 2 godzin

PSYCHOTERAPIA DZIECI DO LAT DWUNASTU

• podstawy teoretyczne psychoterapii dzieci są takie same jak dorosłych

• sposób prowadzenia jest odmienny, bo dziecko ciągle się rozwija

• różna jest także sytuacja dziecka i dorosłego

RÓŻNICE MIĘDZY DOROSŁYM A DZIECKIEM

1. dziecko samo nie przychodzi do specjalisty, nie odczuwa potrzeby pozbycia się nieprawidłowych zachowań (chyba, że są to tiki, które powodują uwagi ze strony rówieśników)

2. cała rodzina powinna zostać objęta terapią (rodzice negatywnie/ pozytywnie mogą oddziaływać na dziecko)

3. terapeuta powinien przyjąć postawę pośrednią wobec dziecka- nie może być ona bierna, zaś dyrektywna nie umożliwia rozładowania wewnętrznych napięć

4. konflikt może rozwinąć się u dziecka na skutek tego, że rodzice różnią się znacząco od terapeuty, który staje się nowym wzorcem idealnego dorosłego (cała rodzina powinna być objęta terapią)

5. dziecko silnie przeżywa tu i teraz, za to nie potrafi dokonać introspekcji

6. mechanizmy obronne są łatwiej odwracalne (bo mniej zakorzenione), powstają na skutek lęku przed utratą miłości rodziców a nie z powodu superego

7. zachowania dziecka łatwiejsze w interpretacji bo nie stosuje aż tak silnych masek

3 RODZAJE ODDZIAŁYWAŃ TERAPEUTYCZNYCH

1. wyrównanie rozwoju, wyrobienie pewnych umiejętności- reedukacja funkcji podstawowych i terapia zajęciowa w różnych formach

2. reedukacja psychomotoryczna, psychokinezyterapia, relaksacja- sfera ruchowa oddziałuje na psychikę i układ nerwowy

3. poprzez psychoterapię wpływa się na psychikę dziecka by oddziaływać na osobowość

TERAPIA ZAJĘCIOWA:

• szereg form metodycznego oddziaływania za pomocną naturalnych bodźców, angażujących do współdziałania

• ma usunąć wtórne niekorzystne zmiany w aktywności dziecka:

• apatia

• spowolnienie

• brak zainteresowania otoczeniem

• złe nawyki pracy

• brak radości

• nadpobudliwość psychoruchowa

• cel:

• podniesienie nastroju

• pobudzenie do celowego działania

• wzmożenie motywacji

• uspołecznienie dziecka

• poprawa samooceny

• odreagowanie emocji

• wyuczenie działań planowych, zorganizowanych, skutecznych

• może ją prowadzić odpowiednio przygotowany pedagog

• zajęcia w jej ramach:

• lepienie

• malowanie

• rysowanie

• kolekcjonerstwo

• by wyeliminować chaotyczne wyładowania ruchowe u nadpobudliwych dzieci włącza się zadania wymagające działania celowego spokojnego

• od zajęć o atrakcyjnej tematyce narzuconej do zajęć dowolnych, tak by dziecko poźniej samo umiało w domu zaplanować sobie czas- samokontrola

• tempo dostosowuje się możliwości dziecka

• zajęcia dobiera się bieżących potrzeb

REEDUKACJA PSYCHOMOTORYCZNA

• sprawność ruchową dziecka poprawia się poprzez zestawy ćwiczeń poszczególnych grup mięśni lub całego ciała

• w niezręczności ruchowej, opóźnieniu rozwoju ruchowego, zaburzenia lateralizacji

• terapia ruchem- psychokinezyterapia- ma poprawić funkcjonowanie układu nerwowego przez oddziaływanie na sferę ruchową, prawo Duprego to jej podstawa, (Dupne- ścisła zależność między motoryką a psychiką, i ich wzajemny wpływ)

• ma prowadzić do uspokojenia i odprężenia psychicznego

• doprowadzić do równowagi między procesami pobudzania i hamowania

• ułatwić samowyrażanie

RELAKSACJA

• metoda Bergera

• wypracowuje się rozluźnienie poszczególnych partii ciała

• ustala się rytm oddechu i odczuwanie ciepła

• tyle seansów ile potrzeba do osiągnięcia pełnego relaksu

• do leczenia:

• tików

• nadpobudliwości ruchowej

• zaburzeń lateralizacji

• prowadzona indywidualnie lub w grupach 3- 6 osobowych

CHOROBA SIEROCA

• terapia skutkuje w dwóch pierwszych fazach choroby- protestu i rozpaczy

• wystarczy przydzielić osobę zajmująca się na stałe dzieckiem

PSYCHOTERAPIA MAŁEGO DZIECKA:

1. wykorzystuje przede wszystkim środki niewerbalne

2. czas spędzony z terapeutę musi być wolny od zagrożenia i oceny

3. wiek rozwojowy jest podstawą do postępowania z dzieckiem ( nie metrykalny), tak by dziecko mogło na nowo przeżyć w odpowiedniej atmosferze wcześniejsze stadia rozwoju

ETAPY POSTĘPOWANIA Z DZIECKIEM:

1. oswajanie

2. kształtowanie porozumienia emocjonalnego

3. wytwarzanie więzi uczuciowej

1. OSWAJANIE

• terapeuta musi dawkować swoja obecność

• nie może zalewać czułością

• należy unikać kontaktu wzrokowego wprost

• terapeuty obecność ma być życzliwa i ma on obserwować

• nawiązanie kontaktu ułatwiają atrakcyjne zabawki

• terapeuta musi w pełni zaakceptować dziecko

• KSZTAŁTOWANIE POROZUMIENIA EMOCJONALNEGO

• ma przezwyciężyć lęk przed ludzką twarzą

• trwa aż dziecko odzwierciedla mimikę dorosłego

• terapeuta ma wzbudzać przekazywać dobry nastrój

3. WYTWARZANIE WIĘZI UCZUCIOWEJ

1. często jej wskaźnikiem bywa agresja, wrogość, złość

2. dziecko odreagowuje doznane do tej pory frustracje

3. równowagę psychosomatyczną odzywka dziecko jedynie wtedy, gdy więź zostanie nawiązana

2 ETAPY PSYCHOTERAPII INDYWIDUALNEJ

1. PROJEKCJA

2. KANALIZACJA

1. PROJEKCJA

• ujawnia się ogólna postawa emocjonalna dziecka

• ujawnia się lęk podstawowy

• typowe reakcje na trudności

• KANALIZACJA

• ma wytworzyć społecznie wartościowe sposoby zaspokajania pragnień i potrzeb

• wzory zachowań podsuwa się przez perswazję, tłumaczenie i sugestię

• ważny jest rysunek- przez niego komunikacja

• nadal główny nacisk położony na gest i mimikę

9- 12 lat:

• pewne oddziaływania werbalne

• za wzór stawia się bohaterów książek

• dyskusja na temat trudności dziecka i popełnianych przez niego błędów

• wskazuje się czynne formy prawidłowych zachowań, tak by samo mogło wyciągnąć wnioski

• dziecko ma zacząć oceniać swoje zachowanie a następnie podejmować i dotrzymywać zobowiązania, poczynając od małych

• terapia grupowa daje szanse prawidłowego rozwoju ego i właściwą samoocenę

TECHNIKA KUKIEŁEK

• grupa liczy 5- 6 dzieci

• różnica wieku w grupie nie powinna przekraczać 2 lat

• 4 fazy techniki:

1. planowanie- wybór postaci do gry

2. projektowanie- swoje aspiracje dziecko zestawia z możliwościami i koniecznością dostosowania się do pracy w zespole

3. realizacja- obserwacja postaw dziecka wobec zadania, trudności, innych dzieci

4. oceny- po przedstawieniu dziecko ocenia siebie i innych- by korygowało własne zachowania

ODDZIAŁYWANIE TERAPEUTYCZNE ZMIERZA DO WYTWORZENIA POSTAWY AKTYWNEJ I KRYTYCZNEJ

TERAPIA RODZINNA

• początkowo tylko rodzic przyprowadzający dziecko na terapię był obejmowany leczeniem, najczęściej matka

• w końcu cała rodzina zaczęła być obejmowana leczeniem

• często objawy chorobowe są wynikiem konfliktów między rodzicami

• pacjent- rodzina

• cel psychoterapii rodziny- zmiana jej zaburzonej struktury lub nieprawidłowego systemu stosunków interpersonalnych

• cele bezpośrednie:

• ustalenie, w jaki sposób istniejący problem włączony jest w ogólny system interakcji w rodzinie

• określenie roli poszczególnych członków rodziny w jej strukturze

• ukazanie poziomu zaangażowania poszczególnych członków

• cele odległe:

• poprawa komunikacji

• poprawa niezależności i indywidualności

• redukcja konfliktów

TERAPIA MINUCHINA

• cel to szybka

• diagnoza

• doprowadzenie do przemian w rodzinie

• wytworzenie motywacji do zmian

• terapeuta:

• dynamiczny

• dyrektywny

• kompetentny

• daje całościowe interpretacje

• ważne dla niego jest tu i teraz

• zawiera się umowę z rodziną, że cała będzie brała udział

• cele terapii są jasne i niewygórowane

7 sposobów przebudowania rodziny

1. prawidłowe wzorce, zachęcenie do bezpośredniego zwracania się do siebie

2. oznaczanie granic- niewyraźne mają być wyraźne

3. stopniowe wzmacnianie stresu, by nie odbijał się na dziecku

4. wyznaczanie zadań do wykonania

5. objawy są wykorzystywane do rozwiązywania problemów

6. wzmacnianie objawu

7. dostrajanie nastroju do sytuacji

BOWEN

• patologiczna rodzina to trójkąty

• striangularyzowane bywa dziecko jako najmniej odporne

• poznawcza

• uczy jak racjonalnie pokonać trudności i konflikty emocjonalne

• terapeuta jest pośrednikiem

• terapeuta musi mieć silne i zróżnicowane ego- pomaga wypożyczając swoje ego

• terapia dyrektywna i edukacyjna

• duże obciążenie dla terapeuty

TERAPIA PARADOKSALNA

• zastosowanie paradoksów

• terapeuta chce by komunikacja stała się otwarta

• sytuację rodzinną sprowadza się do absurdu

• rodzina sama musi wypracować bardziej konstruktywne od dotychczasowych formy działania

• zawiera się kontrakt na określony czas

PSYCHOTERAPIA MŁODZIEŻY

• wyjątkowo trudna

• powinna stawiać ograniczone cele uwzględniając możliwości pacjenta

CELE WG ORWID:

1. rozwiązanie bieżących problemów rozwojowych

2. rozwiązanie wczesnodziecięcych konfliktów

3. budowa systemu wartości

4. nauka wglądu we własne emocje, w siebie samego

5. stworzenie perspektywy wzięcia za siebie odpowiedzialności

stworzenie adekwatnego obrazu własnej osoby

adekwatna samoocena

uniezależnienie się od osób znaczących

ukształtowanie partnerskich relacji z rodzicami

przyjęcie postawy do ludzi

METODY

• te stosowane u dzieci odpadają- bo przecież młodzież nie jest dzieciaczkami małymi

• werbalne metody- nie do końca umieją zwerbalizować swoje odczucia

• nie ma metod swoistych dla terapii młodzieży

• trzeba dostosować metodę werbalną do możliwości młodzieży

TERAPIA KRÓTKOTERMINOWA

• taką najczęściej jest terapia młodzieży

INTERWENCJA KRYZYSOWA

• rozwój przebiega przez kolejne kryzysy

• najłatwiejsza jest w drugiej fazie kryzysu- fazie dezorganizacji, napięcie jest duże, ale nie pojawiły się nowe nieskuteczne metody rozwiązywania problemów

• określamy czym jest przeżywana trudność, opracowanie nowych skutecznych sposobów,

• nie zaleca się odchodzenia od problemu

• najprostsza interwencja- wprowadzenie ojca do bezpośrednich kontaktów z dzieckiem, bo najczęściej to matka jest pośrednikiem

72

---