Wydarzenia mające znaczenie dla psychologii klinicznej:

1. Utworzenie przez Lightnera Witnera w 1886r. przy Uniwersytecie Pensylwania w Filadelfii pierwszej kliniki psychologicznej (zajmowano się problemami dzieci niepełnosprawnych, głuchych). Z inicjatywy Witnera zaczęto wydawać pierwsze pismo -„Psychologia kliniczna”.

2. Powołanie przez Beersa w 1908r. stowarzyszenia osób propagujących higienę psychiczną, a w 1909r. Towarzystwa Higieny Psychicznej (dezintegracja pozytywna K. Dąbrowskiego).

3. Osiągnięcia teoretyczne Z. Freuda -opis i interpretacja zaburzeń, zwrócenie uwagi na rolę podświadomości, źle rozwiązanych konfliktów.

4. Prace E. Kretschmera, akcentujące zróżnicowanie konstytucjonalne oraz związek cech konstytucjonalnych z różnymi formami zaburzeń.

5. Rozwój eksperymentalno - empirycznego nurtu w ramach psychologii -eksperyment psychologiczny i testy psychologiczne zaczęto wykorzystywać w badaniach; zapoczątkował tę praktykę Emil Kraepelin. Łuria, Zeigarnik, Korsakow.

6. Powoływanie psychologicznych towarzystw naukowych, które przekazywały wiedzę psychologii klinicznej, ułatwiając nabywanie zawodowych umiejętności psychologom klinicznym.

7. Rozwój ogólnych i cząstkowych teorii wyjaśniających określony model interpretacji i terapii zaburzeń, np. teoria Freuda, teoria uczenia się.

Wydarzenia w Polsce:

1. twórcami psychologii klinicznej w Polsce są: Ochorowicz, Abramowski, Błachowski, Grzegorzewska, K. Dąbrowski, Lewicki, Susłowska.

• Julian Ochorowicz -założył w 1891r. sekcję psychologii przy Towarzystwie Lekarzy i Przyrodników, w 1916r. opublikował pracę pt. „Psychologia i medycyna”;

• Stefan Błachowski -założyciel PTP -1949r. Był naczelnym redaktorem „Kwartalnika Psychologicznego”, a następnie „Przeglądu Psychologicznego”. Współpracował z lekarzami, swoje poglądy prezentował w czasopiśmie „Neurologia polska”;

• Edward Abramowski -twórca katedry psychologii na UW w 1910r., twórca prac teoretycznych poświęconych podświadomości, opublikował książkę „Źródła podświadomości i jej przejawy”;

• Kazimierz Dąbrowski -zorganizował Instytut Higieny Psychicznej oraz Wyższą Szkołę Higieny Psychicznej. Z inicjatywy Instytutu powoływano poradnie dla dzieci, gdzie pracowało grono psychiatrów i psychologów. WSHP kształciła psychohigienistów. W latach `50 poradnie psychohigieniczne zastępowano poradniami zdrowia psychicznego, a pracujących psychologów nazywano asystentami psychiatrycznymi.

2. W ramach niektórych wyższych uczelni powoływano psychologiczne kierunki studiów.

Polska: 1958 -1962r.:

• powstanie katedry psychologii klinicznej w Poznaniu (A. Lewicki);

• powołanie Zakładu Psychologii Klinicznej w Warszawie i Krakowie;

• powołanie sekcji psychologii klinicznej przy PTP;

• intensywne badania nad zaburzeniami przystosowania i zjawiskami z dziedziny psychopatologii;

• powołano Pracownię Psychometryczną PAN -kierowana przez M. Chojnowskiego (szkolenie praktyków -metody badania, wiedza psychologii klinicznej).

po 1962r.:

• w ramach studiów psychologicznych powoływano specjalizację z psychologii klinicznej;

• w 1964r. dzięki prof. A. Lewickiemu zdefiniowano pojęcie psychologii klinicznej;

• w 1969r. wydano pracę zbiorową pod redakcją A. Lewickiego „Psychologia kliniczna” -A. Frączek, K. Obuchowski, J. Reykowski, M. Susłowska;

• lata 60/70 -prezentowano dorobek dotyczący stresu psychologicznego, frustracji -agresji, zaburzeń zachowania w sytuacjach trudnych, mechanizmów obronnych, psychopatologii procesów poznawczych.

Aktywna działalność PTP -powstawały czasopisma, np. „Nowiny psychologiczne”. Lata 70`, 80` -burzliwy rozwój praktyki psychoprofilaktycznej, psychoterapii. PTPsychiatryczne; krajowy specjalista ds. psychiatrii, psychologii klinicznej =koordynator.

Społeczny aspekt psychologii klinicznej * akceptowanie społecznego kontekstu zaburzeń, diagnozy (np. zaburzenia mają związek ze środowiskiem, w którym żyje pacjent), terapii (np. wpływanie, oddziaływanie na rodzinę, środowisko, otoczenie pacjenta). Społeczny, środowiskowy model działań psychologii klinicznej. Nawet, jeśli zaburzenie ma charakter genetyczny, w pewnym momencie pojawią się problemy emocjonalne.

Psychologia kliniczna - to dyscyplina idiograficzna, zajmująca się opisem jednostkowych, niepowtarzalnych faktów, koncentrująca się na konkretnej osobie

Sekcja amerykańska określa psychologie kliniczną jako - psychologie stosowaną, która dokonuje:

1) oceny zdolności cech człowieka

2) udziela porad i zaleceń w celu wyeliminowania deficytów

Ostrzewski określa psychologię kliniczną:

• Jako naukę o zaburzeniach w kształtowaniu się mechanizmów sterujących zachowaniem rozwijającej się jednostki

• To nauka o zaburzeniach w kształtowaniu zdolności do samorealizacji

• Zdolna do coraz bardziej samodzielnego układania programów różnych działań niewchodzących w koalicję z normami społeczno-moralnymi, również układanie programów, które modyfikują warunki i umożliwiają w ten sposób realizację własnych celów życiowych

Wg Lewackiego psychologia kliniczna jest „nauką stosowaną, praktyczną koncentruje się na sposobach pomagania osobom z zaburzeniami zachowania”

Zaburzenie zachowania występuje wtedy, gdy nie jest spełniona przynajmniej jedna z dwóch funkcji:

1. nie pozwala na zaspokojenie potrzeb

2. uniemożliwia realizowanie ważnych zadań rozwojowych

Kim interesuje się psychologia kliniczna?

• Osobami, które maja kłopoty z zaspokojeniem swoich potrzeb

• Osobami, które maja kłopoty z realizacja zadań rozwojowych

• Osobami, które wchodzą w kolizję z normami prawnymi

• Osobami, które prezentują model rozwoju inny niż prawidłowy

• Osobami, które nie mogą samodzielnie zapewnić sobie warunków rozwoju

Aby zapobiegać zaburzeniu oraz przywracać zdrowie przedmiotem psychologii klinicznej są:

• Przyczyny i mechanizmy powstawania zaburzeń

• Teorie lub inaczej modele psychologii użytecznej w diagnozie i terapii

Psychologia kliniczna to dyscyplina, jej działy to subdyscypliny.

KRYTERIA:

1. wiek życia, faza rozwoju ontogenetycznego;

2. na usługach jakich innych nauk jest psychologia kliniczna (kryterium praktycznego zastosowania), instytucji (medycyna, więzienia -ps. penitencjarna); ps. kliniczno -rozwojowa, itp.

Działy:

1. Psychologia defektologiczna (ps. rewalidacyjna, pedagogika specjalna) * psychologiczne skutki upośledzenia umysłowego, uszkodzeń narządów; zainteresowanie osobami niepełnosprawnymi, ich rehabilitacją, oddziaływaniami psychomedycznymi likwidującymi skutki inwalidztwa. Rehabilitacja: sporządzanie bilansu funkcjonalnego (wskazuje on funkcje zatracone, osłabione itd.), który chroni przed negatywną oceną psychofizycznej sprawności osoby niepełnosprawnej.

W zależności od celu rehabilitacji są:

• rehabilitacja psychologiczna;

• fizyczna;

• zawodowa.

2. Psychologia sądowa i penitencjarna -skoncentrowana na osobach wchodzących w kolizje z normami prawnymi. Zachowania z grupy zachowań aspołecznych i antyspołecznych (rozboje, kradzieże, przemoc). Programy resocjalizacyjne, oddziaływanie stwarzające szanse zmian patologicznych zachowań. Pomocne w ocenie motywacji negatywnych zachowań, stopnia poczytalności osoby naruszającej ważną normę, wiarygodność jej zeznań w procedurach karnych, opiekuńczości w relacjach rodzinnych.

3. Psychopatologia -zaburzenia procesów poznawczych, osobowości, zachowania. Czynnikami patoplastycznymi nazywamy czynniki determinujące treść i głębokość zaburzeń psychologicznych. Społeczno - kulturowe i biologiczne uwarunkowania zaburzeń psychicznych. Dowodem na ważną rolę czynników społecznych w zaburzeniach jest zmiana tematu halucynacji (religijne, polityczne, a teraz techniczne).

4. Patopsychologia -bada życie psychiczne ludzi z chorobami somatycznymi. Wpływ choroby na psychikę. Wpływ czynników psychologicznych na powstawanie i przebieg choroby somatycznej. Problem bólu, akceptacji choroby czy inwalidztwa.

• Somatopsychologia -choroby somatyczne i ich powikłania psychologiczne;

• Psychosomatyka -np. choroba wrzodowa, zawały, „choroba dyrektorów”.

5. Toksykomania -narkomania, środki uzależniające, psychofizyczne skutki uzależnienia; objawy zespołu abstynenckiego, leczenie odwykowe, pomoc psychologiczna stosowana na oddziałach odwykowych i w różnych ośrodkach.

6. Suicydologia -zamachy, zwiastuny zamachów samobójczych, ocena ryzyka samobójstwa.

7. Psychodiagnostyka -metody użyteczne w diagnozie i terapii różnych zaburzeń; akcentuje się wagę dynamicznej diagnozy dokonywanej w czasie spotkań terapeuty i pacjenta. Korygujemy swe hipotezy, zbieramy wiedzę o pacjencie -diagnoza dynamiczna. Wywiad, rozmowa psychoterapeutyczna, eksperyment psychologiczny (psychopatologiczny).

8. Psychologia rozwojowo - kliniczna -nieprawidłowości rozwojowe zauważalne we wczesnej ontogenezie, a także ograniczenia w rozwoju spowodowane dziecięcym porażeniem mózgowym, padaczką, autyzmem, chorobą sierocą. Wskazuje metody terapii, rehabilitacji, zmniejszające skutki wad wrodzonych.

Botulina -zmniejsza spastyczność (napięcie) mięśni.

9. Psychologia kliniczno -wychowawcza -trudności występujące u dzieci podczas zorganizowanych form nauczania i wychowania, gromadzi wiedzę na temat przyczyn nieprzystosowania szkolnego, trudności w nauce, wskazuje możliwości reedukacji (zajęcia korekcyjno -kompensacyjne), socjoterapii.

10. Psychohigiena -higiena psychiczna, psychologia zdrowia, promocja zdrowia, prewencja, psychoprofilaktyka. Nastawiona na zapobieganie powstawania zaburzeń psychicznych, na minimalizowanie psychologicznych skutków choroby, urazów. Celem jest stworzenie optymalnych warunków dla utrzymania zdrowia psychicznego. Działalność w ramach tej subdyscypliny to:

1. prewencja pierwotna -skupia w sobie oddziaływania nastawione na minimalizowanie prawdopodobieństwa pojawienia się zaburzeń, poprzez: porady psychologiczne, wsparcie emocjonalne, grupy samopomocy, upowszechnianie wiedzy psychologicznej;

2. prewencja wtórna -skoncentrowana na ludziach, u których pojawiły się symptomy zaburzeń i możliwość ich pogłębiania się. Eliminowanie tego typu zaburzeń -pomoc biopsychiczna (psychoterapia, reedukacja, rehabilitacja, resocjalizacja).

• Psychoterapia -pomoc pacjentom w poznaniu siebie, lepszym przystosowaniu poprzez zastosowanie różnych środków psychologicznych;

• Reedukacja -dzieci z deficytami funkcji percepcyjno -motorycznej;

• Rehabilitacja -system leczenia niepełnosprawnych, minimalizujący skutki inwalidztwa wzroku, słuchu, narządu ruchu;

• Resocjalizacja -oddziaływanie uspołeczniające, ich celem jest zmiana utrwalonych, negatywnych wzorców zachowań (np. objawy niedostosowania społecznego).

3. prewencja trzeciego stopnia -stara się zapobiegać negatywnym skutkom przebytych chorób, negatywnym skutkom pobytu w szpitalu psychiatrycznym; leczenie szpitalne zastępowane jest leczeniem domowym (oddziały hospitalizacji domowej -podejmują zespołową pracę w środowisku pacjenta, pracę na rzecz jego zdrowia).

Profilaktyka uzależnień -na 3 poziomach:

1. profilaktyka pierwszorzędowa -działania promujące zdrowie, przedłużające życie człowieka, rozwijane są m.in. umiejętności radzenia sobie z wymogami życia;

2. profilaktyka drugorzędowa -celem jest identyfikowanie osób o największej podatności na uzależnienia, koncentracja głównie na grupach ryzyka -osobach szczególnie podatnych na uzależnienia, na patologię zachowań;

3. profilaktyka trzeciorzędowa -oddziaływanie interwencyjne po wystąpieniu choroby, uzależnienia; podejmowane są oddziaływania przeciwdziałające pogłębianiu się procesu chorobowego i powrotu do zdrowia.

Pojęcie psychologii klinicznej

• jest nauką stosowaną, praktyczną. Koncentruje się na sposobach pomagania osobom z nieprawidłowym rozwojem, zaburzeniami zachowania (występuje wtedy, gdy nie spełniają przynajmniej jednej z dwóch funkcji regulacyjnej: 1.Nie pozwala zaspokoić potrzeb; 2. Uniemożliwia realizowanie ważnych zadań rozwojowych).

O zaburzonym zachowaniu świadczą zachowania nie ukierunkowane na cel, zdezorganizowane, chaotyczne.

Psychologia kliniczna koncentruje się na osobach mających trudności w zaspokajaniu własnych potrzeb, nierealizujących własnych zadań rozwojowych (np. odroczony obowiązek szkolny), wchodzących w kolizję z oczekiwaniami społecznymi, prezentujących model rozwoju odbiegający od prawidłowego, niemogących samodzielnie zapewnić sobie optymalnego rozwoju (głusi, niewidomi, z uszkodzeniami narządu ruchu).

Przedmiot zainteresowań psychologii klinicznej:

• zaburzenia w rozwoju i zachowaniu;

• przyczyny i mechanizm powstawania zaburzeń;

• pomoc psychologiczna -różne formy działalności eliminujące lub zmniejszające natężenie zaburzeń, nie dopuszczające do zaburzeń wtórnych;

• ogólne i cząstkowe teorie wyjaśniające zachowanie i przydatne w diagnozie i terapii.

W związku z przyczynami zaburzeń, są następujące czynniki:

• konflikt

• przeżycia traumatyczne (np. chroniczna psychotrauma -można obserwować cielesną deformację)

• nadmierne obciążenie, przeciążenie organizmu

• niekorzystne czynniki cywilizacyjne

• frustracja i deprywacja potrzeb (sensoryczna, emocjonalna)

• chroniczny lęk (np. lęk w chorobach somatycznych)

• nieprawidłowe postawy, ustosunkowania interpersonalne.

Zadania psychologii klinicznej:

1. stosowanie pomocy psychologicznej -różnych oddziaływań pomocnych w przezwyciężaniu zaburzeń;

2. poradnictwo i doradztwo psychologiczne -pomoc w rozwiązywaniu problemów, wsparcie emocjonalne;

3. konsultacje i doradztwo psychologiczne w grupach samopomocy, AA;

4. opinie psychologiczne sporządzone dla różnych instytucji, np. szkoły (trudności w nauce), sądu (naruszenie norm);

5. upowszechnianie metod służących poznawaniu jednostki i jej środowiska (społeczny kontekst zaburzeń jest ważny, powiązania pacjenta z polem życiowym, czyli: warunki materialne -złe mogą przyspieszać decyzję o samobójstwie; praca, związki towarzyskie;

6. upowszechnianie wiedzy psychologicznej;

Właściwości psychologa klinicznego:

1. umiejętność nawiązywania kontaktów interpersonalnych;

2. umiejętność pracy w zespole (teamie);

3. umiejętność pełnienia wielu ról -terapeuty, diagnosty, doradcy;

4. umiejętność słuchania;

5. umiejętność nieszkodzenia, niemanipulowania!!!

PROBLEM ZDROWIA I CHOROBY W PSYCHOLOGII

Jakimi ludźmi, o jakich cechach, właściwościach powinna zajmować się psychologia kliniczna? Okazało się, że nie zawsze jest to proste pytanie, możliwe do zrealizowania (nie ma jednoznacznej odpowiedzi). Odpowiedź jest pozornie łatwa, bo przedmiotem badań psychologii klinicznej powinni być ludzie odbiegający od normy. Aby tych ludzi identyfikować, psychologia kliniczna starała się zdefiniować zdrowie i normę psychiczną. Ale jest to trudne -brak konsekwencji, zmienność i sprzeczność w definicjach, np. samorealizacja i akceptacja, refleksja i działanie, adaptacja i oryginalność.

Aktualnie obserwuje się dwie główne definicje normy i zdrowia, które mają być pomocne w ustaleniu przedmiotu zainteresowań psychologii klinicznej:

1. negatywne definicje zdrowia psychicznego -bazują na dobrze opracowanym zestawie objawów chorobowych → gdy żaden z objawów nie występuje u jednostki, to może ona występować jako zdrowa, przystosowana. Tymi ludźmi psychologia kliniczna nie będzie się zajmować, tylko odwrotnością. Okazuje się, że jest ograniczona użyteczność tego typu definicji w praktyce, bo zmieniły się opinie na temat niektórych objawów fakt występowania niektórych objawów nie musi świadczyć o braku zdrowia, braku normalności. Niektóre objawy mogą być traktowane jako neutralne (mało przydatne) dla oceny stanu zdrowia, np. masturbacja, nietypowe zachowania seksualne (Kinsey).

Ograniczenie tego typu definicji: objaw bez posiadania wiedzy o jego genezie i motywacji danego zachowania jest niewystarczający, by mówić o chorobie.

Definicje te negują potrzebę dokładnego zdefiniowania pojęcia zdrowia. Zakładają, że brak objawów jest wystarczającym dowodem zdrowia.

2. Pozytywne definicje zdrowia psychicznego -poszukują wskaźników zdrowia, wytyczają cele rozwojowe, kierunki samorealizacji ułatwiające osiągnięcie cech, standardów świadczących o zdrowiu psychicznym. Na osiąganie tych wyznaczonych standardów nastawione są działania pomagające w rozwoju i przygotowujące ludzi do określonych zawodów, a także oddziaływania psychoterapeutyczne.

Zróżnicowanie populacji ludzkiej podważa zasadność posługiwania się jedną uniwersalną, pozytywną definicją zdrowia. Powinno być tyle definicji, ile jest ludzi, ile jest grup klinicznych, do których należą różne osoby.

Mimo tych zastrzeżeń uniwersalne modele zdrowia trzeba proponować, głównie po to, by zakreślić granice:

• zdrowego i patologicznego zachowania;

• zdrowych i patologicznych potrzeb;

• prawidłowego i patologicznego środowiska.

Definicja normy potrzebna jest też do właściwej interpretacji i analizy wyników badania, a potem do zaplanowania dalszego działania.

Obserwuje się różne kategorie pozytywnych definicji zdrowia psychicznego:

1. postulatywne -wskazują idealny model osobowości, wzorzec, do którego jednostka powinna zmierzać w toku swego rozwoju osobistego i zawodowego (teoria dezintegracji pozytywnej Dąbrowskiego, Rogers);

2. koncepcje realistyczno -adaptacyjne -akcentują konieczność adaptacji do wymagań społecznych. Są to definicje oparte na teorii przystosowania homeostazy;

3. definicje, w których zdrowie traktowane jest jako dyspozycja do wszechstronnego rozwoju, do radzenia sobie z wszechstronnymi wymaganiami środowiska;

4. definicje, które zdrowie traktują jako proces poszukiwania i utrzymywania równowagi w obliczu obciążeń, z którymi organizm ma nieustannie do czynienia.

Pozytywne definicje zdrowia stawiają większe wymagania przy definiowaniu zdrowia. Wg wielu z tych definicji o zdrowiu ma świadczyć osiągnięcie pełnego dobrostanu psychicznego, fizycznego i społecznego. Nowe propozycje dotyczące rozumienia zdrowia nawiązują do propozycji sformułowanych przez WHO, bardziej konkretnie i dynamicznie. Pozytywne definicje zdrowia są definicjami zbyt idealistycznymi.

KRYTERIA ZDROWIA I CHOROBY

Kryteria zdrowia i choroby uwzględniane w definicjach i wykorzystywane do identyfikacji osób zdrowych i chorych:

1. statystyczne -normalne jest to, co jest przeciętne i nie odbiega od średniej w populacji. To kryterium realizuje się w oparciu o wartościowanie danej cechy zachowania z punktu widzenia częstości jej występowania w populacji. A gdy cecha zachowania jest mierzona, to normalność zachowania utożsamiana jest z uzyskaniem wyniku zbliżonego do średniej. Właściwości biopsychiczne (wzrost, temperatura, ciężar ciała, poziom neurotyczności) odbiegające od wyników przeciętnych wykluczają zdrowie.

To kryterium odgrywa bardzo ważną rolę w identyfikacji osób chorych. Jednak nie zawsze identyfikacja zdrowy-chory może być oparta na tym kryterium. Jego ograniczenie wynika z:

1. odchylenie od przeciętnej (zwłaszcza w kierunku powyżej) nie musi świadczyć o zaburzeniach (np. inteligencja, wydolność fizyczna, wzrost);

2. niezbyt często występujące w populacji zachowania nie muszą świadczyć o zaburzeniach (postawy altruistyczne, uzdolnienia genialne);

3. dla wielu ważnych właściwości psychologicznych nie opracowano norm (np. nie znamy przeciętnej) np. w ustosunkowaniach interpersonalnych → obserwuje się indywidualną interpretację cudzych i własnych zachowań i nieuzasadnione negatywne oceny osób, gdy ich cechy oraz natężenie tych cech nie są zgodne ze standardami proponowanymi przez „podwórkową edukację”

2. społeczno - kulturowe -rozważania oparte na tym kryterium akcentują, że przejawem zdrowia jest zgodność zachowania z porządkiem kulturowym i oczekiwaniami społecznymi. Zauważa się znaczący udział tego kryterium w selekcji osób do pracy medyczno-psychologicznej. Jednostka jest delegowana do pomocy, gdy jej zachowanie odbiega od oczekiwanego w jakiejś grupie lub społeczności. Społeczeństwo stosuje różne sankcje za „inność”, a ich wyrazem są różne etykiety, np. „dziwny”, „nieprzystosowany”. Ostrość sankcji zależy od poziomu kulturowego środowiska i od tego, jaką normę jednostka narusza i w jakiej dziedzinie życia zachowuje się niezgodnie z oczekiwaniami społecznymi. Szczególnie ostro na inność reaguje środowisko wiejskie, wojsko, szkoła.

Jest to kontrowersyjne kryterium i nie zawsze przydatne w różnicowaniu zdrowych i chorych. Spełnianie oczekiwań społecznych może determinować nieprawidłowy rozwój, ubogie życie, np. przystosowanie dziecka do rodziny patologicznej, akceptacja wzorców zachowań proponowanych przez współczesną cywilizację, fanatyzm wobec współczesnych antyhumanitarnych systemów społecznych (Niemcy), identyfikacja z grupą alternatywną (przestępczą).

Ograniczoność tego kryterium w diagnozie różnicowej zdrowych i chorych wynika z relatywizmu normy społecznej. Liczba zdrowych i chorych zależy od tolerancji społecznej, standardów osobistych lekarza, psychologa, nauczyciela. Jedni mogą nagradzać, a inni karać takie zachowania jak lizusostwo, uległość.

Kryterium kulturowe i oparte na nim definicje zdrowia akceptujące przystosowanie ignorują ograniczenia i możliwości wynikające ze swoistych cech organizmu jednostki.

3. psychopatologiczne -realizm jest podstawową własnością zdrowia. Spostrzeganie świata jako wolnego od deformującego wpływu potrzeb, świadczy o zdrowiu. Chory źle spostrzega świat zewnętrzny i wewnętrzny, nierealistycznie spostrzega siebie (urojenia wielkości).

4. ogólnobiologiczne -akcentuje zdolność przystosowania się do środowiska, jakość relacji ze środowiskiem społecznym, kulturą, umiejętność radzenia sobie z wymaganiami własnego organizmu jako najważniejsze kryteria zdrowia. Choroba psychiczna świadczy o nieumiejętności zaspokajania własnych potrzeb, osiągania zadowolenia i o bezradności wobec własnych potrzeb.

5. antropocentryczne -warunkiem zdrowia jest pełna realizacja własnych możliwości. Suwerenny rozwój, predyktywność, stadialność rozwoju, zdolność osiągania coraz lepszych umiejętności, większej samodzielności w spostrzeganiu, ustalaniu hierarchii wartości. Najważniejszą potrzebą wg tego kryterium jest potrzeba samoaktualizacji.

KRYTERIA NIENORMALNOŚCI:

Cierpienie, trudności w przystosowaniu, nienaturalność i dziwaczność, nieprzewidywalność i utrata kontroli, wyrazistość i niekonwencjonalność zachowania, dyskomfort obserwatora, naruszanie ideałów i norm moralnych.

KRYTERIA NORMALNOŚCI:

Pozytywne nastawienie do siebie, wzrost i rozwój osobisty - brak barier, adekwatne postrzeganie rzeczywistości, kompetencja w działaniu, kompetentne realizowanie zadań życiowych, pozytywne stosunki interpersonalne.

Aktualnie pojawiające się koncepcje zdrowia traktują zdrowie i chorobę jako dwa krańce stanu psychofizycznego człowieka.

Akcentują trudności w wyznaczaniu punktu granicznego dla zdrowia i choroby.

Analizując problem zdrowia wskazują zespół różnorodnych czynności leżących u jego podłoża:

• genetyczne

• psychospołeczne

• odpornościowe

• utrwalone strategie radzenia sobie z wymogami życia.

Koncepcje te wskazują, że zdrowie jest korzystnym stanem człowieka. Jest ono też wartością, którą można osiągnąć poprzez kształtowanie zdrowego pola życiowego. A to zdrowe pole życiowe tworzą czynniki:

• biologiczne

• techniczne

• społeczne

• kulturowe.

Decydują one o stanie zdrowia indywidualnego.

W potocznej świadomości rozumienie zdrowia jest indywidualne i obejmuje wszystkie możliwe warianty jego rozumienia. Zdrowie jako:

• stan braku choroby

• proces równowagi

• „dobre”, korzystne relacje jednostki z otoczeniem

• wartość

• stan posiadania najkorzystniejszych „zasobów”

Praktyka psychologiczna. Rodzaj zgłaszanych problemów.

Rodzaj zgłaszanych problemów zależy od wieku, płci i specyfiki instytucji świadczącej pomoc psychologiczną.

Przedmiotem refleksji i źródłem bólu człowieka mogą być następujące zagadnienia filozoficzno - egzystencjalne:

• cierpienie (jaki jest sens cierpienia?)

• osamotnienie i samotność

• obraz samego siebie (poczucie wartości)

• inny człowiek (potrzebny lub przeszkadzający)

• świat zewnętrzny (jego zło i obojętność)

• śmierć, starość

• życie, wymogi życia, pytanie o jego sens i o wartość.

Obserwuje się stałość i trwałość niektórych problemów ludzkich, są to problemy zlokalizowane w ważnych dziedzinach życia człowieka (miłość, małżeństwo, seks, stan zdrowia, kontakty interpersonalne).

Ale pojawiają się problemy nowe związane z nowymi wymaganiami (np. społecznymi), z nowymi problemami i wydarzeniami (AIDS, alkoholizm, narkomania, materialne ubóstwo, terroryzm).

Wiele zgłaszanych problemów ma podłoże społeczne, bo człowiek nie żyje sam, a jego potrzeby skoncentrowane są wokół wielu problemów społecznych. Inni ludzie mogą być źródłem frustracji, lęku społecznego.

Częste kategorie zgłaszanych problemów:

1. trudności w kontaktach interpersonalnych

2. trudności w kontaktach rodzice - dzieci

3. trudności w znalezieniu życiowego partnera

4. trudności i problemy skoncentrowane wokół seksu

5. trudności związane z wykonywaniem pracy zawodowej

Problemy zgłaszane w telefonie zaufania, jako instytucji udzielania pomocy, która jest zrzeszona, należy do Międzynarodowego Stowarzyszenia Pomocy Telefonicznej - IFOTES. Kategorie problemów:

2. problemy związane ze stanem zdrowia psychicznego

3. myśli, zamiary i próby samobójcze

4. poczucie osamotnienia, alkoholizm, narkomania

5. zaburzenia psychiczne

6. problemy seksualne

7. niepożądana ciąża

8. konflikty małżeńskie, rodzinne

9. trudności wychowawcze

10. niepokoje światopoglądowe

11. nagłe wypadki

12. deficyt informacji

13. problemy narzeczeńskie

14. konflikty z otoczeniem

15. troska o innych

Motywacja poszukiwania pomocy psychologicznej:

• wpływ presji otoczenia, w tym osób znaczących = motywacja zewnętrzna (przymus leczenia np. odwykowego);

• motywacja wewnętrzna (z własnej woli). Bazą do poszukiwania pomocy w pracy nad sobą może być świadomość nieprawidłowego natężenia jakiejś cechy, poczucie niedopasowania.

Ale pomocy psychologicznej nie szuka się wyłącznie z powodu dyskomfortu psychicznego wynikającego z niedopasowania do norm. Motywem poszukiwania pomocy może być potrzeba lepszego życia, potrzeba doskonalenia swoich umiejętności zawodowych.

Pomocy z własnej inicjatywy szukają osoby zdolne do wglądu we własne motywy zachowania, mający wizję własnego rozwoju i są to osoby o inteligencji przeciętnej, wkraczające w okres dojrzewania i inne fazy rozwojowe. Bo wymuszają one realizację własnych zadań spostrzeganych jako trudne, będące źródłem problemów.

Człowiek zgłasza się po pomoc, bo nie radzi sobie z wymogami życia.

Klasyfikacja zaburzeń. Systemy klasyfikacyjne

Klasyfikacje są potrzebne ze względów teoretycznych i praktycznych. Aspekt teoretyczny wynika z konieczności kategoryzacji szczegółowych objawów. Aspekt praktyczny grupowania objawów pomaga lekarzom w dokonywaniu trafnych diagnoz.

Analiza zaburzeń - kryteria:

1.Rodzaj zaburzeń - podstawą analiz są objawy, a także ich lokalizacja. Gdy to analizujemy, możemy zauważyć:

1. zaburzenia myślenia (myślenie paralogiczne);

2. zaburzenia świadomości (śpiączka, koma, przymglenie świadomości);

3. zaburzenia ruchu i działania (zaburzenia piramidowe, pozapiramidowe, ataksja);

4. zaburzenia popędów i emocji;

5. zaburzenia w systemie osobowości.

Objawy zaburzeń mogą być analizowane w innych też systemach osobowości (bardziej ogólnych).

Kategorie:

1. zaburzenia motoryczne

2. zaburzenia procesów poznawczych

3. zaburzenia emocjonalno - motywacyjne

4. zaburzenia napędu psychoruchowego

Analiza objawów, ich genezy a także dynamiki umożliwia specjalistom identyfikację istniejącego procesu choroby, problemu rozwojowego, np. na podstawie objawów można rozpoznać: upośledzenie umysłowe, autyzm, nerwice, depresję, psychozę, mózgowe porażenie dziecięce.

2.Zakres, rozległość zaburzeń - ilość reakcji patologicznych i ilość podsystemów osobowości objętych zaburzeniem.

• zaburzenia parcjalne vs globalne

• zaburzenia monosymptomatyczne vs polisymptomatyczne

np. anoreksja np. zespół móżdżkowy, zespół psychoorganiczny

3.Głębokość zaburzeń - intensywność, z jaką manifestują się objawy, częstotliwość objawów, podatność na terapię i leczenie, np.:

lekki stopień upośledzenia vs głęboki stopień upośledzenia

zachowania aspołeczne vs zachowania antyspołeczne

niedostosowanie społeczne vs socjopatia

4.Dynamika objawów - sposób manifestowania się objawów, długość, trwałość ich występowania, okres życia, w którym się pojawiają:

sytuacyjne vs trwałe

przejściowe vs chroniczne

5.Etiologia objawów

endogenne (genetyczne) vs egzogenne (nabyte)

organiczne (psychozy inwolucyjne, psychozy o niejasnej etiologii) vs funkcjonalne

. 6.Okres rozwojowy, w którym ujawniło się zaburzenie naruszające pełnione z racji fazy rozwojowej role, np. choroba sieroca, psychoza inwolucyjna, zaburzenia adolescencyjne, trudności dydaktyczne.

7.Miejsce, okoliczności wystąpienia zaburzeń; fobia szkolna, choroba szpitalna, nieprzystosowanie szkolne.

Systemy klasyfikacyjne pomocne w diagnozowaniu i skutecznym leczeniu

Aktualnie w praktyce psychomedycznej mamy systemy klasyfikacyjne pomocne w diagnozowaniu i skutecznym leczeniu:

1. Międzynarodowa statystyczna klasyfikacja chorób i problemów zdrowotnych - ICD-10 -opracowana przez WHO. Główne kategorie diagnostyczne:

• organiczne zaburzenia psychiczne włącznie z zespołami objawowymi

• zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych

• schizofrenia, zaburzenia typu schizofrenii [zaburzenia schizotopowe i urojeniowe]

• zaburzenia nastroju - zaburzenia afektywne

• zaburzenia nerwicowe związane ze stresem i pod postacią somatyczną

• zaburzenia behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi

• zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych

• upośledzenia umysłowe

• zaburzenia rozwoju psychicznego

• zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie i wieku młodzieńczym

• nieokreślone zaburzenia psychiczne.

2. Klasyfikacja Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego - ta klasyfikacja utożsamiana jest z symboliką diagnostyczny, statystyczny podręcznik. Najbardziej znany i popularny w świecie system, wiele rewizji - od DSM-I do DSM-IV. System wielowymiarowy -w trakcie diagnozowania uwzględnianych jest 5 ogólnych wymiarów:

2. powód poszukiwania przez osobę pomocy - ustalamy główny problem, nazywamy go posługując się tradycyjnym nazewnictwem (np. schizofrenia)

3. czy wcześniej występowały zaburzenia rozwojowe i zaburzenia osobowości, bo ich konsekwencjami są aktualne zaburzenia

4. czy występują zaburzenia fizyczne, somatyczne - stany ogólnomedyczne

5. stres przeżyty w ciągu ostatnich 12 miesięcy

6. wskazuje konieczność zanalizowania globalnego poziomu funkcjonowania pacjenta, aktualnego funkcjonowania i funkcjonowania w ciągu ostatnich 12 miesięcy (np. niezdolny do utrzymania podstawowej higieny psychicznej)

Po takiej analizie mamy następujące kategorie zaburzeń:

1. zaburzenia świadomości (zaburzenia poznawcze, itp.)

2. zaburzenia psychiczne spowodowane stanami ogólnomedycznymi (zatrucia)

3. zaburzenia związane z używaniem substancji toksycznych, uzależniających

4. schizofrenia i inne zaburzenia psychotyczne

5. zaburzenia nastroju

6. zaburzenia lękowe

7. zaburzenia pod postacią somatyczną (dawniej: psychosomatyka)

8. zaburzenia pozorowane

9. zaburzenia dysocjacyjne (dysocjacja =rozszczepienie) -dawniej: zaburzenia histeryczne; psychogenna amnezja, psychogenna fuga (ucieczka), po urazach mózgowo - czaszkowych

10. zaburzenia seksualne i zaburzenia tożsamości płciowej (zaburzenia funkcjonowania seksualnego, „dewiacje”)

11. zaburzenia odżywiania się

12. zaburzenia snu (somnambulizm)

13. zaburzenia kontroli impulsów (kleptomania, piromania)

14. zaburzenia osobowości (antyspołeczne, pograniczne -border line)

15. inne stany, które mogą być przedmiotem klinicznej uwagi

W klasyfikacji akcentuje się pojęcie zaburzenia a nie choroby (cierpienie, niesprawność, złe funkcjonowanie, zwiększone ryzyko śmierci).

Oprócz w/w występują też inne systemy klasyfikacyjne:

• system klasyfikacyjny Amerykańskiego Towarzystwa ds. Upośledzenia Umysłowego (ND)

• system Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów -wiele wersji tej klasyfikacji WHO.

Czynniki społeczne w genezie zaburzeń zachowania:

• Czynniki patogenne tkwiące w rodzinie:

1. struktura rodziny

2. cechy osobowości obojga rodziców

3. relacje uczuciowo - interpersonalne

4. komunikacja w rodzinie (wyrażanie uczuć, przeżyć)

5. homeostaza rodzinna

6. granice swobody jednostek w rodzinie

7. stosunek do dziecka

Struktura rodziny - rozbicie rodziny, ponowna rekonstrukcja rodziny -nadmiar ojców, matek, wujków, cioć. Niepełna rodzina: synowie bez matek, córki wychowywane bez ojców - trudności w nawiązywaniu kontaktów z osobami płci przeciwnej. Badania wskazują, że chłopcy wychowywani bez ojca demonstrują słabsze przystosowanie do życia, bojaźliwość, upór, trudności w przystosowaniu do wymagań szkolnych, tendencję do tworzenia idealistycznego obrazu ojca, trudności w nawiązywaniu kontaktów partnerskich z rówieśnikami.

Cechy osobowościowe rodziców -postawy, zachowania w stosunku do dziecka:

• nadmierna dominacja / uległość któregoś z rodziców

• zaburzenia emocjonalne

• chroniczne konflikty, wrogość

• chaos, przypadkowość kontaktów i wydarzeń w życiu rodziny

• separacja emocjonalna, brak silnych więzi uczuciowych między członkami rodziny

• zaniedbywanie funkcji opiekuńczych w stosunku do dziecka

• nadmierna symbioza, uzależnienie dziecka od siebie, nie pozwalanie na samodzielność, tzw. świadome lub nieświadome wiązanie dziecka ze sobą

• nadmierna ingerencja w przeżycia, nie pozwalanie na intymność

• nadopiekuńczość jako wyraz postawy lękowej lub odrzucenia

• erotyzacja stosunków rodzic - dziecko -osadzanie dziecka w roli męża / żony

• parentyfikacja - „wtłaczanie” dziecka w role, do których jeszcze nie dorosło

• trudności z utrzymywaniem ról związanych z płcią

• złe funkcjonowanie w rolach rodzinnych (np. zaniedbywanie roli matki, a nadmierne skupienie na roli żony)

• ojciec paranoidalny, agresywny, wzbudzający lęk; nadmiernie rygorystyczny, surowy

• ojciec psychicznie nieobecny („ojciec Dulski”), zdominowany przez żonę

• matka lękowa.

Zaburzenia komunikacji:

• brak przepływu informacji między rodzicami i dzieckiem

• sprzeczność między wysyłanymi komunikatami werbalnymi i niewerbalnymi:

• np. podwójne wiązanie -BATESON -matka mówi, że kocha, a nie pokazuje tego -nie ważne do którego z komunikatów się dziecko dostosuje, zostanie ukarane. Efektem tego podwójnego wiązania jest rozdarcie.

Skutki podwójnego wiązania: zaniechanie działań, np. mutyzm

• niekorzystny dla rozwoju system norm, opinii, przekonań słyszanych w domu

• nieświadome komunikowanie błędnej interpretacji obiegowych pojęć

• nieświadome przekazywanie irracjonalnej interpretacji zachodzących w otoczeniu dziecka zjawisk społeczno - przyrodniczych (np. jest burza, bo byłeś niegrzeczny)

• brak precyzji, niejasność, zawoalowanie komunikatów

• komunikaty uderzające w poczucie własnej wartości, powodujące niezaspokojenie potrzeby dodatniej samooceny

• karanie za prawidłowe rozpoznanie komunikatu, zaprzeczanie.

Mechanizmy równoważenia systemów rodzinnych:

• KOLUZJA, związki koluzyjne (J. WILLI) - nieprawidłowe relacje interpersonalne. Związki interpersonalne wynikają z poszukiwania partnera o cechach dopełniających -silny szuka słabego itd. To jest dobre, ale pod warunkiem że nie jest to sztywne. W związkach koluzyjnych partner nie zgadza się na chęć zmiany drugiej strony. Wymuszanie od partnera biegunowo przeciwstawnych zachowań, ról. Te role, w których są partnerzy, mają charakter zachowań przymusowych. Wysiłek partnerów w związku skoncentrowany jest wokół przyjętych ról.

• Lojalność wobec rodziny (M. Spark), wobec tradycji rodzinnej poprzez pielęgnowanie niekorzystnych dla rozwoju opinii, zwyczajów, sposobów wymierzania kar. Na taki sposób funkcjonowania rodziny zwrócił uwagę Spark w swojej „koncepcji ukrytej lojalności”. Dzieci nieświadomie kontynuują niewłaściwe zachowania rodziców (np. mama karze ojca strajkiem seksualnym i córka potem robi to samo w dorosłym życiu),

• Delegowanie do pełnienia niekorzystnych dla rozwoju ról (H. Stierlin) -równowaga rodzinnego systemu może być utrzymywana przez delegowanie jednego z członków rodziny do pełnienia niekorzystnej dla rozwoju roli, np. kozła ofiarnego, osoby chorej, nieprzystosowanej. Członek rodziny otrzymuje „zlecenie”, którego realizacja wypacza rozwój. Delegacja to zmuszanie kogoś do życia zgodnego z nakazem, który najczęściej jest zawoalowany. Np. zlecenie odnoszenia sukcesów bez względu na cenę; zlecenie wybitnych osiągnięć niedostępnych obecnie lub w przeszłości rodzicom (np. licznych przygód miłosnych); zlecenie niezwykłej czystości moralnej (to jest oczyszczanie sumienia rodziców, nobilitacja); zlecenie nabywania cech, których nie mogli się pozbyć rodzice w toku własnego rozwoju (np. depresyjny, zamknięty); zlecenie choroby, nieprzystosowania, które może zapewnić ciągłość systemu rodzinnego, uchronić przed rozwodem lub ułatwić spotkanie rozwiedzionym rodzicom.

Przedszkole, szkoła - cechy sprzyjające zaburzeniom:

1. utrata wyjątkowej, centralnej pozycji zajmowanej w rodzinie

2. nadmierne obciążenie pracą umysłową

3. ograniczenie aktywności ruchowej, hałas

4. stresy związane z kontrolą osiągnięć szkolnych

5. niewłaściwa organizacja systemu nauczania, sztywna realizacja programu, przeładowane programy

6. niekorzystne cechy osobowości nauczyciela, sztywność zachowań i opinii dotyczących dziecka i jego osiągnięć

7. nieprawidłowe relacje między nauczycielem i uczniem ujawniają się przez postawy:

• obojętną

• konfliktową -wyzwala poczucie zagrożenia u dziecka w związku z niesprawiedliwymi ocenami, karami

8. nadmierne eksponowanie przez szkołę wartości intelektualnych

9. konieczność adaptacji do nowego środowiska, nowych wymagań szkolnych

10. konieczność zmian w zachowaniu w tzw. sytuacjach progowych:

• pierwsze dni pobytu w przedszkolu, szkole

• zmiana sposobu nauczania

11. narażanie dziecka na kontakt z sytuacjami trudnymi:

• sytuacja zagrożenia, możliwość ciągłej kompromitacji, obniżanie samooceny

• przeciążenia - proponowane zajęcia przekraczają wydolność dziecka

• deprywacja potrzeb: potrzeba bezpieczeństwa, znaczenia, uznania

• sytuacja zakłócenia - dziecko nie nadąża za grupą.

Szkoła może zadziałać jak wyzwalacz zaburzeń. Szok szkolny, fobia szkolna. Zaburzenia snu, łaknienia, zaburzenia pracy układów, lęk separacyjny. Mogą się w szkole ujawnić wcześniej istniejące zaburzenia -np. deficyty wzroku, słuchu, zaburzenia emocjonalne (np. egocentryzm dziecięcy)

Grupy, wśród których najczęściej obserwujemy trudności:

• dzieci wiejskie

• chłopcy

• dzieci ze złych warunków socjalno - bytowych

• dzieci z niepełną dojrzałością szkolną

• dzieci z opóźnionym rozwojem

• dzieci przewlekle chore

• dzieci uzdolnione

• dzieci z obniżonym poziomem rozwoju umysłowego

• dzieci nadpobudliwe ruchowo

• dzieci z fragmentarycznymi deficytami rozwojowymi

• dzieci z dysharmonią rozwoju somatycznego

Ogólne kategorie trudności dziecka na terenie szkoły:

• niepowodzenia szkolne -niepowodzenia dydaktyczne - brak harmonii miedzy wymaganiami szkoły a osiągnięciami ucznia - powodem jest sztywność postaw i wymagań nauczyciela; zaniedbania środowiskowe, niska motywacja poznawcza dziecka, brak motywacji, niepełna dojrzałość szkolna, deficyty;

• trudności szkolne -mniej nasilona forma niepowodzeń szkolnych. Minimalne osiągnięcia przy dużym nakładzie pracy. Występuje u dzieci z niższą niż przeciętna inteligencją, u dzieci z bardzo wolnym tempem myślenia, u dzieci zahamowanych i u dzieci mających trudności w organizacji pracy;

• trudności wychowawcze -niezgodność między zachowaniem ucznia a wymaganiami szkoły. Obserwujemy negatywny stosunek do zadań stawianych przez szkołę. Dzieci z rodzin zdemoralizowanych (patologicznych, dysfunkcjonalnych, niewydolnych wychowawczo). Przyczyna: dzieci nadpobudliwe ruchowo;

• nieprzystosowanie szkolne -trudności wychowawcze utrzymują się i dziecko w związku z tym nieprawidłowo funkcjonuje w roli ucznia. Wyrazem tego są: złe postępy w nauce, brak motywacji do nauki, rozwijania uzdolnień, niezdyscyplinowanie, niewłaściwa aktywność społeczna, nieprawidłowe relacje z rówieśnikami.

Fobia szkolna - skrajny wyraz nieprzystosowania szkolnego. Lęk przed szkołą, objawy wegetatywne, a także odmowa realizacji obowiązku szkolnego.

FOBIA SZKOLNA - niechęć lub odmowa uczęszczania do szkoły (dzieci, młodzież).

Zwiastuny: somatyczne objawy, dolegliwości występujące w okresach poprzedzających wyjście do szkoły, np. bóle brzucha, nudności, biegunka, bóle i zawroty głowy, omdlenia.

Objawy fobii ułatwiają racjonalizację niechodzenia do szkoły.

Sposób przejawiania się fobii i ostra postać fobii szkolnej spowodowane są najczęściej traumatycznym doświadczeniem zaistniałym na terenie szkoły („szok szkolny”).

Przewlekła postać fobii szkolej -narastająca stopniowo, poprzedzona opuszczaniem zajęć w I i II klasie szkoły podstawowej.

Przyczyny: lęk; źródła lęku:

szkoła -trudności w nauce, zaburzone relacje z nauczycielem lub rówieśnikami;

dom -(rodzina) nieprawidłowe, utrudniające przystosowanie do szkoły postawy rodziców, np. oczekiwanie wybitnych osiągnięć, nadopiekuńczość w okresie nasilenia objawów fobii; przejmowanie przez dziecko niepokoju matki skoncentrowanego wokół zadań szkolnych dziecka;

cechy dziecka niekorzystne dla przystosowania szkolnego -niedojrzałość emocjonalna, słabe ego, egocentryzm, deficyty funkcji percepcyjno - motorycznych.

Jednostki chorobowe, które leżą u podłoża niepowodzeń szkolnych:

• dysleksja - niemożność opanowania umiejętności pisania, czytania (2-8% dzieci w wieku szkolnym, częściej u chłopców).

Kryteria:

1. stosowanie w odniesieniu do dziecka z problemami, u którego występuje norma intelektualna;

2. u którego nie stwierdza się drastycznych zaniedbań środowiskowo - pedagogicznych;

3. dziecko które mimo zastosowanej pomocy nie mogą nabyć tej umiejętności.

Aby mówić o dysleksji, te 3 kryteria muszą być spełnione.

Koncepcja genetyczna, organiczna, rozwojowa, psychogenna, neuropsychologiczna.

Podłoże specyficznych trudności:

• zaburzenia funkcji percepcyjno - motorycznych

• zaburzenia integracji informacji z różnych analizatorów

• zaburzenia językowe

• zaburzenia fiksacji wzroku podczas czytania

• nieprawidłowa czynność bioelektryczna mózgu

• zaburzenia gospodarki hormonalnej

• zaburzenia migracji neuronów do odpowiednich warstw kory mózgowej w okresie prenatalnym

• uszkodzony system przedsionkowo - mózgowy

• zamieniona asymetria funkcjonalna półkul mózgowych -przewaga prawej dla bodźców werbalnych (odwrócony wzorzec asymetrii).

DYSLEKSJA:

1. dysfonetyczna nieumiejętność wydzielania liter składowych słowa

2. dysejdetywna brak zdolności syntetyzowania liter w słowo

3. mieszana

DYSORTOGRAFIA - niemożność opanowania umiejętności bezbłędnego pisania, zwłaszcza ze słuchu i pamięci mimo normy intelektualnej, braku zaburzeń słuchu i prawidłowego procesu nauczania.

Szczególne rodzaje błędów:

• zamiana liter o podobnym kształcie, ale odwrotnym kierunku;

• dodawanie lub opuszczanie liter w wyrazie

• zmiana znaczenia wyrazu

• wolne tempo pisania

• nieczytelność pisma

• liczne błędy ortograficzne mimo znajomości zasad.

DYSKALKULIA -niemożność opanowania arytmetyki u dzieci z normą, u których zastosowano poprawne uczenie.

PRZYNALEŻNOŚĆ DO GRUP ALTERNATYWNYCH

Grupa ma bardzo duże znaczenie dla rozwoju, dla identyfikacji płciowej, ale i uczy konformizmu. Udział grupy w nieprzystosowaniu -np. ucieczki z domu, fanatyzm wobec jakiejś ideologii.

• Grupy przestępcze -manifestują zachowania aspołeczne i antyspołeczne

• Grupy alternatywne, o swoistej strukturze, o swoistej ideologii

• Grupy kliniczne (gr. mniejszościowe) -np. chorzy na AIDS, na gruźlicę.

Postawy otoczenia w stosunku do grup mniejszościowych:

• konflikt między postawami deklarowanymi a przejawianymi

• na poziomie deklaratywnym -postawy umiarkowanie pozytywne

• na poziomie behawioralnym -postawy raczej negatywne.

Przyczyny negatywnych postaw na poziomie behawioralnym:

• lęk

• brak wiedzy na temat chorób, zaburzeń w rozwoju, autentycznego stopnia zagrożenia i w efekcie negatywna zgeneralizowana ocena

• uprzedzenia - negatywne oceny egzystujące w określonych kręgach społecznych

• niesprzyjający akceptacji przez społeczeństwo system wartości i użyteczność społeczna, niezależność ekonomiczna, zagrażający innym styl życia

Cechy lub właściwości osób z grup klinicznych:

• zdeformowane ciało

• zaskakujące, nieprzewidywalne zachowania (np. aura przedpadaczkowa, zachowanie w fazie zwiastunowej)

• niehigieniczny wygląd zewnętrzny

Negatywne postawy są względnie trwałe, mimo, że mogą zagrażać poczuciu własnej wartości, wchodząc w kolizję z takimi normami jak: słabszym i chorym należy pomagać, nie tworzyć gett, stosunek do chorych i słabszych.

Trudne sytuacje zagrażające naszemu poczuciu wartości wynikające z-

Mechanizmy względnie trwałe, stosowane przez społeczeństwo:

1. wyolbrzymianie zagrożenia i stawianie siebie w roli ofiary zamiast w roli prześladowcy

2. selektywne spostrzeganie uzasadniające negatywne postawy - opór przed przyjmowaniem informacji zagrażających poczuciu własnej wartości

3. działania o charakterze samospełniających się proroctw -wyzwalanie u ofiary takich zachowań, które potwierdzają negatywne opinie

4. unikanie kontaktu, omijanie problemu.

Czynniki mogące łagodzić negatywne postawy:

nieuchronność kontaktu z osobą z grupy klinicznej

dokładna wiedza na temat choroby, świadomość posiadania cech charakterystycznych

przynależność do danej grupy klinicznej

świadomość własnych braków, ograniczeń, choroby

wysokie nagrody, gratyfikacje za kontakt z osobami z grup mniejszościowych

możliwość vendetty , odwzajemnienia negatywnych postaw od grupy mniejszościowej

pełnione role, styl życia osób chorych, zgodny z oczekiwaniami społecznymi.

Koncepcje interakcyjne:

• znajomość genezy zaburzeń ma pomóc osobom z grup klinicznych.

Zwolennicy tej teorii znaczącą rolę w genezie zaburzeń może odgrywać szkoła, rodzina, rozkład pracy. W każdym ze środowisk jednostka może być wciągana w nieprawidłowe wzorce komunikacji. Podkreśla się, że trudności mogą wynikać z różnych form zaburzonych interakcji rozpoznawanych w procesie analizy psychologicznej jako brutalne delegowanie do niedostosowanych do nich ról; wciąganie, wikłanie w związki kolizyjne.

Środowiskowo zdeterminowane zaburzenia mogą ujawniać się w różnych fazach życia:

• w pierwszych miesiącach w sytuacji podwójnego wiązania;

• później - w okresie podejmowania nowych ról. Wtedy trudności jednostki wynikają z powielania nieprawidłowych interakcji występujących w rodzinie.

U podłoża trudności najczęściej leży mechanizm naśladownictwa oraz lojalność wobec tradycji rodzinnej. Trudności podczas podejmowania nowych ról wynikają z pewnej względnej stałości sposobu komunikowania się, czyli przekazywania i odczytywania informacji. Poglądy na genezę zaburzeń determinują proces terapii; jest stosowana głównie terapia rodziny.

Cele terapii rodziny:

identyfikacja patologii w rodzinie, rodzaju patologii oraz przyczyn jej występowania

identyfikacja potrzeb poszczególnych członków rodziny ze zwróceniem uwagi na potrzeby patologiczne

identyfikacja pełnionych ról, zwrócenie uwagi na role ukryte, niejawne

analiza interakcji i komunikacji między członkami

ustalenie genezy funkcjonowania współmałżonków

pomoc rodzinie w opanowaniu sił destrukcyjnych poprzez korektę, zmianę obrazu poszczególnych członków rodziny oraz rodziny jako całości, systemu wartości.

ANALIZA TRANSAKCYJNA E. Berne

Transakcja - jednostka stosunków międzyludzkich, realizowana przez 3 stany ego: rodzic, dorosły, dziecko

Transakcje: - komplementarne reagowanie na tych samych poziomach - skrzyżowane reagowanie na różnych poziomach, stanach ego (np. rodzic - dziecko).

Trzy stany ego wyznaczają 3 różne wzorce zachowania wobec tego samego obiektu lub różnych obiektów.

Rodzic lub Dziecko może ujawniać się w 2 formach, np. Rodzic ujawnia się w formie bezpośredniej (X reaguje tak jak jego ojciec) lub w formie pośredniej (X zachowuje się zgodnie z oczekiwaniami rodzica).

SPECYFIKA ZABURZEŃ U DZIECI:

szczególna podatność na zaburzenia:

• duża podatność i mała odporność układu nerwowego

• bezradność w zetknięciu się z sytuacjami trudnymi

• niezdolność do komunikowania problemu

• brak wypracowanych technik adaptacyjnych

• łatwość utrwalania się pierwszych doświadczeń zaburzających rozwój

każdy rodzaj zaburzeń zakłóca rozwój, hamując nabywanie pożądanych zmian progresywnych, każdy rodzaj zaburzeń ma negatywny wpływ na całość zachowania;

duża zmienność objawów, gdy zaburzenie ma początek we wczesnym dzieciństwie; dzieciństwo zapoczątkowuje zaburzenia, a dorosłość nadaje im określoną postać, np. choroba sieroca jako podstawa do niedostosowania społecznego;

stosunkowo częsta obecność objawów monosymptomatycznych, np. zaburzenia w karmieniu, wymioty, moczenie;

obecność zaburzeń związanych z nauką szkolną i sytuacjami progowymi, np. dysleksja, nieprzystosowanie szkolne;

występowanie zaburzeń pojawiających się w procesie kształtowania nawyków, zautomatyzowanych czynności; mogą dotyczyć kontroli potrzeb fizjologicznych nabywanych poprzez trening czystości, mogą dotyczyć samodzielności w czynnościach samoobsługowych; umiejętność związana z praksjami, komunikowaniem potrzeb;

leczenie, terapia poprzez oddziaływanie na środowisko, instytucje i osoby opiekujące się dzieckiem;

duża zmienność i elastyczność dziecięcej psychiki, otwartość na nowe doświadczenia korygujące zaburzenia.

Zaburzenia w rozwoju wywołane przez lęk separacyjny:

proces oddzielenia się od matki, separacji, indywiduacji -rozpoczyna się ok. 5-6 miesiąca życia, szczególnie nasilając się około 1 r.ż.;

obserwowane zaburzenia są spowodowane źle rozwijającym się konfliktem między potrzebą przynależności a potrzebą odrębności;

trudności w rozwiązywaniu tego konfliktu mogą się rozwijać pod wpływem postaw matek, które świadomie lub nieświadomie nie zgadzają się na „przecięcie pępowiny”;

mogą występować sytuacyjnie w niewielkim nasileniu lub trwale, utrwalane jako reakcje nerwicowe, lub manifestować się w sposób drastyczny -tzw. psychoza symbiotyczna.

Inwentarz możliwych reakcji, wyzwalanych przez lęk separacyjny:

przystosowawcze zachowania regresywne, np. zaburzenia snu, niepokój ruchowy, płacz, utrata apetytu lub wcześniej nabytych umiejętności;

napady złości poprzedzające wyjście matki;

odmowa wychodzenia do żłobka, przedszkola, szkoły;

regresja kontaktów z rówieśnikami;

niemożność zasypiania bez matki;

sny i lęki o tematyce separacyjnej;

objawy negatywne przed wyjściem do przedszkola, szkoły lub antycypujące rozłąkę.

Swoim zachowaniem dziecko wyraża pragnienie wejścia w okres ponownej symbiozy.

CHOROBA SIEROCA (depresja anaklityczna, choroba szpitalna)

Spitz Bolwby -akcentował istnienie choroby szpitalnej u dzieci pozostawionych w szpitalu, hospitalizowanych.

przyczyna:

wczesna deprywacja uczuciowa

fizyczna lub psychiczna rozłąka z matką

porzucenie dziecka

niepełnowartościowa opieka

choroba matki lub dziecka

niedorozwój umysłowy matki

odrzucenie lub zaniedbywanie emocjonalne

trudne do zaakceptowania cechy dziecka

nieprawidłowe relacje z matką.

uniemożliwiają zaspokojenie potrzeby przynależności, utrwalenia związku między matką a dzieckiem;

objawy: w zależności od tego jak przebiegał i w jakim stopniu był utrwalony związek przynależności (motyw)

jeśli nigdy nie został utrwalony, to w dorosłości obserwuje się niezdolność do nawiązywania trwałych związków z ludźmi, egocentryzm (niezdolność do uwzględniania potrzeb innych ludzi);

jeżeli nastąpiło po utrwaleniu związku przynależności -powierzchowne związki emocjonalne z ludźmi, nastawienie na zaspokajanie własnych potrzeb i pragnień;

niedostosowanie społeczne wyzwalane przez przewlekłą frustrację potrzeby miłości.

Wg Robertsona, Bolwby'ego: (3 rodzaje reakcji na rozłąkę)

1. faza protestu - trwa kilka godzin, kilka dni; objawy czynnego protestu;

2. faza rozpaczy - kilka dni, kilka tygodni; osłabienie aktywności

3. faza tłumienia (odcinania się) - różne mechanizmy obronne nabierają cech trwałości, np. stereotypia ruchowa, hiperaktywność.

Rodzaj, intensywność objawów zależy od:

• czasu trwania osamotnienia

• biopsychicznych właściwości organizmu dziecka

• zastosowanych form pomocy dzieciom osieroconym (adopcja dziecka, jakość opieki)

U dzieci osieroconych obserwuje się nieprawidłowości:

wtórne upośledzenie umysłowe

poszukiwanie indywidualnego kontaktu tak nasilone, że ma charakter przymusowy

kontakty powierzchowne, nietrwałe z ludźmi nieznajomymi;

zmniejszona odporność na infekcje

wycofanie się z kontaktu, izolacja

utrwalone, nieakceptowane społecznie sposoby zaspokajania potrzeb (negatywizm, zanieczyszczanie się, moczenie)

zaburzenia neurodynamiki procesów nerwowych.

Reakcje nerwicowe -odnosimy do dzieci, a do dorosłych -nerwice lub zespoły nerwicowe. DSM III -IV E -zaburzenia niepokoju, zaburzenia somatyczne, zaburzenia dysocjacyjne -to określenia nerwic w tej klasyfikacji.

(nerwica histeryczna = nerwica pitiatyczna)

Nerwica -względnie trwałe, ale odwracalne zaburzenie funkcji regulacyjno - integracyjnych, ujawniające się w sytuacjach trudnych.

Przyczyny: teorie psychologiczne wskazują na różne przyczyny. Ich analiza wskazuje, że podłożem może być zespół czynników biologicznych oraz psychospołecznych.

Psychospołeczne: patologia rodziny, zakłócenia więzi emocjonalnych dziecka z rodziną lub osobami znaczącymi, deprywacja potrzeb, a także w sytuacjach przeciążenia, utrudnienia, zagrożenia; także złe kontakty z rówieśnikami, niepowodzenia w szkole, w pracy, mikrozaburzenia CUN.

Patomechanizmy zachowań nerwicowych (mechanizm wytwarzania objawów nerwicowych):

1. objawy nerwicowe powstają na skutek zakłócenia równowagi między podsystemami osobowości: niedorozwój podsystemu poznawczego, zaburzenia w obrębie struktur popędowo - emocjonalnych z powodu częstego przeżywania lęku, buntu;

2. objawy nerwicowe są zewnętrzną formą zaktywizowanych i utrwalonych mechanizmów obronnych stosowanych w celu zmniejszenia lęku, niepokoju. Objawy =mechanizmy obronne.

Objawy: u dzieci jest przewaga objawów psychosomatycznych zlokalizowanych w układzie ruchu (tiki, jąkanie), układu pokarmowego, moczowego. U dorosłych -zespoły reakcji nerwicowych.

Podział objawów:

1. osiowe:

lęk

egocentryzm

zaburzenia czynności układu autonomicznego

2. brzeżne: -objawy charakterystyczne dla określonych nerwic. Są podstawą do wyodrębniania rodzajów nerwic.

Nerwica neurasteniczna -wyczerpanie, znużenie, zaburzenia snu, kołatanie serca, parastezje (uczucie mrowienia, kłucia, pieczenia w różnych okolicach skóry)

Nerwica histeryczna -wynik zaburzenia regulacji systemu osobowości. Regulacja struktur podkorowych; osłabiona aktywność systemu poznawczego. Lęk przekształcany jest w różne czynnościowe zaburzenia somatyczne.

Nerwica hipochondryczna -poczucie zagrożenia życia, lęk o własne zdrowie.

Nerwica natręctw (zaburzenia kompulsywno - depresyjne) -natrętne myśli, czynności. Treść ich jest niezgodna z wymaganiami kulturowymi, moralnymi. Poczucie winy, lęk. Początki rozwijającej się choroby psychicznej (często). Zespół anankastyczny.

Nerwica depresyjna -obniżenie nastroju, aktywności, uczucie zmęczenia, wyczerpania.

ADHD Zespół hiperkinetyczny -zaburzenia hiperkinetyczne (WHO, ICD-10), zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi, ADHD. Charakterystyczny dla 3-5% uczniów szkół podstawowych i zdecydowanie częściej występuje u chłopców (3-5 x częściej).

OBJAWY: nadaktywność ruchowa, częste zmiany aktywności, angażowanie się w aktywność niebezpieczną dla zdrowia fizycznego, niepokój, trudności w koncentracji uwagi, wzmożona pobudliwość na bodźce, labilność emocjonalna, nieadekwatne reakcje emocjonalne, mała odporność na stres i frustrację, zaburzone relacje z otoczeniem. Jest to osobowość źle kontrolowana.

Objawy mogą być zlokalizowane z jednej lub we wszystkich sferach rozwijającej się osobowości:

motorycznej -nadaktywność motoryczna;

poznawczej -deficyty uwagi, wzmożony odruch orientacyjny;

emocjonalnej -pierwotne lub wtórne zaburzenia emocjonalne, osobowość o cechach antysocjalnych.

Wraz z wiekiem może wystąpić przesunięcie objawy motorycznej do emocjonalnej. Ale zawsze jest deficyt uwagi.

Zależnie od dominujących objawów, wyróżniamy podtypy nadpobudliwości:

1. z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi

2. z przewagą nadpobudliwości w sferze motorycznej (psychomotorycznej)

3. typ mieszany.

PRZYCZYNY:

biologiczne - niekorzystne właściwości neurofizjologiczne (zaburzenia neurodynamiki podstawowych procesów nerwowych, CUN o cechach minimalnej dysfunkcji mózgowej).

• u osób z ADHD zaburzona jest równowaga między dwoma podstawowymi przekaźnikami (neurotransmiterami) -noradrenaliną i dopaminą. Brak odpowiedniego poziomu dopaminy zaburza gotowość do odbioru i przetwarzania informacji oraz zdolność umysłu do koncentrowania się na jednym bodźcu;

• hipoteza wskazująca, że płaty czołowe pracują gorzej u dzieci nadpobudliwych i źle współpracują z innymi strukturami mózgowymi: korą przedczołową, spoidłem wielkim, móżdżkiem. Zła współpraca płatów czołowych = zaburzenia przetwarzania bodźców oraz zaburzenia procesu ich syntezy.

społeczne - rygoryzm w wychowaniu, hamowanie zaspokajania potrzeby ruchu, chaotyczne, nieustabilizowane bodźcowo środowisko rodzinne.

FOBIA SZKOLNA - niechęć lub odmowa uczęszczania do szkoły (dzieci, młodzież).

Zwiastuny: somatyczne objawy, dolegliwości występujące w okresach poprzedzających wyjście do szkoły, np. bóle brzucha, nudności, biegunka, bóle i zawroty głowy, omdlenia.

Objawy fobii ułatwiają racjonalizację niechodzenia do szkoły.

Sposób przejawiania się fobii i ostra postać fobii szkolnej spowodowane są najczęściej traumatycznym doświadczeniem zaistniałym na terenie szkoły („szok szkolny”).

Przewlekła postać fobii szkolej -narastająca stopniowo, poprzedzona opuszczaniem zajęć w I i II klasie szkoły podstawowej.

Przyczyny: lęk; źródła lęku:

szkoła -trudności w nauce, zaburzone relacje z nauczycielem lub rówieśnikami;

dom -(rodzina) nieprawidłowe, utrudniające przystosowanie do szkoły postawy rodziców, np. oczekiwanie wybitnych osiągnięć, nadopiekuńczość w okresie nasilenia objawów fobii; przejmowanie przez dziecko niepokoju matki skoncentrowanego wokół zadań szkolnych dziecka;

cechy dziecka niekorzystne dla przystosowania szkolnego -niedojrzałość emocjonalna, słabe ego, egocentryzm, deficyty funkcji percepcyjno - motorycznych.

MÓZGOWE PORAŻENIE DZIECIĘCE (CEREBRAL PALSY)

Upośledzenie neuromotoryczne, spowodowane nieprawidłowym rozwojem mózgu, uszkodzeniem mózgu lub zaburzeniami funkcji mózgu. Powstaje przed, podczas lub po porodzie.

Przyczyny: niedotlenienie, urazy, zaburzenia przemiany materii. Prawdopodobieństwo MPD wzrasta we wcześniactwie, ciąży mnogiej, niedotlenieniu, wylewach krwi do mózgu, w przypadku występowania MPD w rodzinie.

Formy kliniczne i rodzaj dysfunkcji motorycznych zależy od tego jakie struktury nerwowe zostały uszkodzone.

Postacie MPD:

móżdżkowa (gdy uszkodzony jest głównie móżdżek)

piramidowa

pozapiramidowa

mieszana

kryterium patofizjologiczne:

mózgowe porażenie dziecięce z atetozą (ruchy robaczkowe harmonijne, choreograficzne);

mózgowe porażenie dziecięce ze sztywnością:

mózgowe porażenie dziecięce ze spastycznością;

mózgowe porażenie dziecięce z ataksją (niezborne ruchy, nieskoordynowane; trudności w utrzymaniu równowagi -uszkodzony móżdżek);

drżenia zamiarowe;

atonia (słabe napięcie mięśni).

Klasyfikacja Ingrama (oparta na kryterium topograficznym):

• porażenie kurczowe połowicze (hemiplegia spastica);

• porażenie kurczowe obustronne (diplegia spastica);

• obustronne porażenie połowicze (hemiplegia bilateralis);

• postać móżdżkowa (ataktyczna)

• postać pozapiramidowa

hemiplegia - dotyczy obu kończyn po tej samej stronie ciała.

kryterium: zakres i umiejscowienie porażenia:

monoplegia;

hemiplegia;

triplegia - porażenie 3 kończyn, silnie naznaczone w kończynach dolnych

quadriplegia - porażenie 4 kończyn

diplegia - obustronny, symetryczny niedowład

paraplegia - porażenie tylko kończyn dolnych.

Objawy:

• opóźnienie rozwoju funkcji statyczno - kinetycznych

• niedowłady, porażenia kończyn -trudności w wykonywaniu czynności dowolnych

• wzmożone lub obniżone napięcie mięśniowe

• brak zdolności wykonywania ruchów precyzyjnych

• brak koordynacji ruchowej

• zaburzenia równowagi, lokomocji

• upośledzony zakres ruchów

• nieprawidłowa postawa ciała

• nieprawidłowe ułożenie kończyn wzdłuż osi ciała (odwiedzenie / przywiedzenie ręki do ciała; zrotowanie nogi do wewnątrz / zewnątrz), ułożenie w supinacji (ręka do sufitu) lub pronacji (ręka do dołu, a właściwie dłoń)

• ręka wiodąca niezgodna z dominacją lateralną

• nasilenie odruchów Babińskiego

• dysmetria -zasięg ruchów za mały / za duży

• asymetria -nieprawidłowe współdziałanie różnych odcinków ciała w wykonywaniu czynności złożonych

• porażenie czucia kinestetycznego (brak czegoś w naszym ciele, problemy tożsamościowe)

• zaburzenia ruchów:

akineza - brak ruchów niezbędnych, zubożenie realizowanych czynności

hipokineza - niedobór ruchów

hiperkineza - nadmiar ruchów (nadmierna aktywność)

mioklonie - nagłe, nieregulowane skurcze różnych grup mięśniowych

zaburzenia neuromotoryczne - są podstawą do rozpoznania mózgowego porażenia.

Objawy towarzyszące:

• deficyty w rozwoju intelektualnym (nawet upośledzenie umysłowe)

• braki w rozwoju mowy

• upośledzenie słuchu

• wady wzroku

• padaczka

Leczenie: metoda Wojty, Domana, hipoterapia, ośrodki rehabilitacji

• palce jak bagnety (nie może chwytać)

• kciuk przywiedziony do wnętrza dłoni

• skrzyżowanie rąk

AUTYZM WCZESNODZIECIĘCY:

może to być stan towarzyszący innym problemom, np. finalny efekt choroby sierocej, psychozy symbiotycznej

może być izolowanym problemem rozwojowym, występującym 3-5 razy częściej u chłopców; częściej u dzieci pierworodnych, u dzieci przedwcześnie urodzonych

ujawnia się przed 3 r.ż., ale występuje najczęściej już od urodzenia.

OBJAWY (wczesne):

brak uśmiechu na widok matki i jej twarzy

brak reakcji poszukiwania kontaktu wzrokowego

brak reakcji radosnego ożywienia podczas trzymania w ramionach

brak lub słabo odznaczająca się poznawcza eksploracja świata; jeśli eksploracja występuje, to jest gwałtowna, rytualna, chaotyczna

wraz z wiekiem zabawa niekonwencjonalna, sztywna preferencja przedmiotów, zabawa samotna, lepszy kontakt z przedmiotami niż z osobami, unikanie kontaktu z bodźcami wzrokowymi lub słuchowymi

gwałtownie manifestujące się reakcje złości, protestu, szczególnie przy próbach pozbawienia skupiającego uwagę przedmiotu lub przy próbie modyfikacji spontanicznie realizowanych działań

zaburzenia kontaktu czuciowego

niezdolność do nawiązania związków emocjonalnych, nieadekwatna odpowiedź lub brak odpowiedzi na próbę nawiązania kontaktu

brak preferencji osób z najbliższego otoczenia

zaburzenia komunikacji:

• brak mowy; a gdy jest, to nie pełni funkcji łącznika, gdyż obserwuje się nieadekwatne do sytuacji jej używanie, np. realizuje się ona w postaci echolalii (powtarzanie dawniej usłyszanych zwrotów), brak odpowiedzi lub odpowiedź spóźniona, brak kontaktu wzrokowego, tendencja do mówienia o sobie w 3 os.l.poj. (odwracanie zaimków z „ja” na „on”), unikanie używania wszelkich zaimków, operowanie zakazami i nakazami usłyszanymi w przeszłości;

paradoksalne reakcje, np.:

• unikanie kontaktu z bodźcami wzrokowymi, słuchowymi;

• obniżona / zwiększona reakcja na ból z jednoczesną nadwrażliwością na dotyk skóry;

• brak reakcji na głośny głos, a reakcja na cichy szept;

• zmniejszone wydalanie substancji wegetatywnych, brak łzawienia, potliwości, bardziej dynamiczne wdechy niż wydechy;

subtelne nieprawidłowości w wyglądzie zewnętrznym:

• inteligentna fizjonomia, ale ona się nie realizuje;

• prawidłowy ogólny rozwój, ale nieznacznie obniżona sprawność motoryczna, niezręczność, zahamowanie lub rytualna ekspansja ruchowa; sprawność ruchów stawów zlokalizowanych blisko tułowia i słabsza w stawach oddalonych (długo te dzieci chodzą na palcach i zginanie palców u nasady dłoni);

• zawężony obszar własnego działania - nie machają rękami lub machają w sposób zrutynizowany, nie wyciągają dłoni do matki.

Podział Bettelkeim (3 stopnie autyzmu):

1. dzieci nie posługujące się mową, nie przejawiające zainteresowania otoczeniem, uciekające od rzeczywistości, ignorujące osoby;

2. dzieci, które potrafią porozumiewać się, ale często używają mowy w sposób nieadekwatny, nie szukają kontaktów z innymi;

3. dzieci zwane schizofrenicznymi, posługujące się nieadekwatnie mową jako przejawem nietypowego życia wewnętrznego.

Geneza autyzmu:

1. obserwujemy teorie akcentujące czynniki społeczne, np. patologiczna rodzina, matka (u której zauważa się brak odpowiedzi matki lub odpowiedź nieprawidłową na próby nawiązania kontaktu przez dziecko); częściej rodzone w rodzinach o wyższym poziomie socjokulturowym, praca zawodowa (dziennikarz, naukowiec), chłód uczuciowy;

2. teorie biologiczne (obecnie preferowane) - czynniki uszkadzające struktury podkorowe, układ siatkowaty, wzgórze -pobudzenie układu korowego;

3. teorie biologiczno - środowiskowe: szczególna podatność uszkodzonego układu nerwowego na traumatyczne czynniki rodzinne.

Zaburzenia zbliżone do autyzmu:

• zespół Aspergera (psychopatia autystyczna) -występuje wyłącznie u chłopców z pierwotnie normalnym lub ponadprzeciętnym II; dzieci dostrzegają osoby, ale traktują je jako przeszkadzające; objawy -nie dostrzegamy upośledzenia rozwoju poznawczego i rozwoju mowy;

• zespół Retta -występuje u dziewcząt między 7 a 24 miesiącem życia; obserwuje się częściową lub całościową utratę mowy, umiejętności lokomocyjnych i manipulacyjnych; zahamowanie wzrostu głowy (małogłowie) upośledzenie umysłowe.

Czynniki biologiczne powodujące upośledzenie umysłowe

Upośledzenie umysłowe = oligofrenia = niedorozwój umysłowy (obniżona sprawność umysłowa) = opóźniony rozwój psychoruchowy = zubożony potencjał umysłowy (rozwojowy), spowodowany niepełnowartościowym układem nerwowym.

Niepełnowartościowy układ nerwowy wyznaczają patogenne czynniki biologiczne, społeczne, aktualizujące się w okresie pre-, peri-, lub postnatalnym, do 3-5 roku życia (niektórzy twierdzą, że do 18-go r.ż., ale pan Siwek się z tym nie zgadza .

Dziecko upośledzone nie nabywa lub ma duże trudności w nabywaniu odpowiednich do wieku kompetencji intelektualnych, społecznych, szkolnych, a niekiedy także ruchowych. U dzieci upośledzonych obserwujemy więc opóźniony rozwój. Opóźnienie jest wielozakresowe, ale dominuje niedorozwój najmłodszych, najpóźniej kształtujących się w ontogenezie funkcji intelektualnych, takich jak:

• myślenie abstrakcyjne

• logiczne zapamiętywanie

• zdolność myślenia twórczego, krytycznego, przyczynowo-skutkowego.

W związku z trudnościami w nabywaniu różnych kompetencji sprawność upośledzonych jest obniżona o co najmniej 2 odchylenia od średniej w populacji. Gdy dokonujemy pomiaru, to IQ będzie zawsze mniejsze od 70.

Powoduje trudności w uczeniu oraz w społecznym przystosowaniu się.

Populacja osób upośledzonych nie jest populacją jednolitą. Różnice pod względem etiologii oraz poziomu rozwoju umysłowego. Wyróżnia się takie stopnie upośledzenia umysłowego:

Stopień upośledzenia	Termann - Meril	Wechsler
Lekki	52 - 67	50 -55 → 70 - 75
Umiarkowany	36 - 51	35 - 40 → 50 - 55
Znaczny	20 - 35	20 - 25 → 35 - 40
Głęboki	0 -19	poniżej 25

Jest to klasyfikacja oparta na IQ, ale w diagnozowaniu upośledzenia umysłowego uwzględnia się też kryterium lekarskie, społeczne, pedagogiczne i psychologiczne.

Etiologia:

1. głębokie stopnie upośledzenia umysłowego spowodowane są czynnikami uszkadzającymi CUN. Najczęściej obserwuje się tu etiologię jednoczynnikową. W tej grupie zauważa się tzw. kliniczne postacie upośledzenia umysłowego. Jest to populacja z tzw. stygmatyzacją fizyczną (upośledzenie umysłowe widoczne jest w wyglądzie zewnętrznym).

2. Lekki stopień upośledzenia umysłowego spowodowany jest zwykle etiologią złożoną, czynnikami bio-społecznymi. Ten stopień upośledzenia utożsamiany jest z aklinicznymi postaciami, tzn. że upośledzenie umysłowe nie musi być widoczne w wyglądzie zewnętrznym.

Czynniki etiologiczne:

1. endogenne -wewnętrzne, dziedziczne, genetyczne -dwie główne grupy zaburzeń spowodowanych tymi czynnikami:

1. zaburzenia w kodzie genetycznym:

• zespół Downa -trisomia 21-go chromosomu

• zespół Edwardsa -trisomia 18-go chromosomu)

2. zaburzenia komórkowej przemiany materii -mutacje kodu genetycznego w obrębie DNA i RNA (zaburzenia przemiany białkowej, węglowodanowej, tłuszczowej):

• fenyloketonuria

• choroba Hulera -wadliwa przemiana tłuszczów

• galaktozemia -wadliwa przemiana węglowodanów

2. egzogenne -w czasie ciąży, w czasie porodu oraz po urodzeniu:

1. wirusowe, bakteryjne, toksyczne, urazowe, powodujące: embriopatie oraz fetopatie

• różyczka

2. urazy występujące najczęściej podczas porodu patologicznego:

• zamartwica płodu

• krwawienie do mózgu

3. urazy czaszkowo - mózgowe spowodowane pobiciem, czy wypadkami.

dependence - uzależnienie

Zjawisko narkomanii, uzależnienia zaczyna się we wczesnej młodości.

Motywacja:

• ciekawość

• nuda

• konformizm

• presja

• chęć eksperymentowania

• niezaspokojenie potrzeb emocjonalnych

• frustracje

• niedojrzałość emocjonalna

• niezrównoważenie emocjonalne

• nadwrażliwość

• niedostateczna integracja osobowości

• mechanizmy obronne - ucieczka.

PRZYCZYNY

1. przyczyny fizjologiczne:

metabolizm sprzyjający uzyskiwaniu pożądanych efektów psychologicznych

2. przyczyny psychologiczne:

zaburzenia osobowości

wysoki poziom lęku

konflikty emocjonalne

3. przyczyny społeczne:

agresywne, naruszające bezpieczeństwo środowiska wychowawcze, środowisko wyzwalające lęk, środowisko kształtujące nieprawidłową osobowość

praca zawodowa wymagająca ciągłej aktywności, dyspozycyjności

Objawy uzależnienia:

• Uzależnienie jest, gdy istnieje potrzeba stałego i regularnego zażywania środków, ze względu na ich działanie psychologiczne, lub po to, by przeciwdziałać skutkom wynikającym z przerwania zażywania środka. Zespół abstynencyjny.

• Uzależnieni ma swój kontekst fizyczny i psychiczny. Wyrazem uzależnienia psychicznego jest ciągła potrzeba uzyskiwania euforyzujących efektów, przyjemności afektywnej.

• Fizyczne - ciągła potrzeba brania środków uzależniających, by neutralizować związki trujące zalegające w organizmie, lub by eliminować objawy zespołu abstynencyjnego.

• Narkotyk jest stale obecny w organizmie jako związek trujący, neutralizuje się efekty jego zalegania poprzez nową dawkę („klin na kaca”).

Ogólna klasyfikacja środków uzależniających:

środki z grupy paralizatorów

środki z grupy stymulatorów

analgetyki (znoszące ból, przerywające dopływ impulsacji do kory)

barbiturany (uspokajające, nasenne, przeciwbólowe)

trankwilizatory (usuwające stan napięcia, lęku)

substancje chemiczne

opiaty (alkaloidy -podstawowy składnik opium):

• kodeina

• morfina

• heroina

• papaweryna

HEROINA - działa 6x silniej przeciwbólowo i narkotycznie niż morfina. Szybkie przenikanie przez barierę hematoencefaliczną -wywołuje gwałtowne i silne stany „odlotu”; potem głód narkotyczny.

KOMPOT, polska hera -mieszanka pochodnych opium (Polska, l. `70)

Po 2 tygodniach możliwe uzależnienie. Szczyt objawów po 12 godzinach po odstawieniu.

Narkotyki „miękkie” i „twarde”.

MARIHUANA -jest to środek uzyskiwany z konopi meksykańskich. Działa na czynność OUN, wywołuje halucynacje, uczucie euforii, błogości. Powoduje zmiany w sferze intelektualnej i emocjonalnej.

HASZYSZ -jest to oczyszczona żywica z kwiatów konopi indyjskich. Zawiera środki halucynogenne. Skutki: zespół amotywacyjny -brak ochoty do podejmowania jakichkolwiek działań; psychoza toksyczna, paranoidalna. Zaburzenia emocjonalne, zmiany w odczuciu czasu i przestrzeni; zaburzenia czucia, zaburzenia pamięci krótkotrwałej.

KOKAINA -alkaloid otrzymywany z liści krzewu kokainowego. Używany w lecznictwie -znieczula, ale też o silnym działaniu pobudzającym.

LSD-25 -lasargid, lisergid -„kwas”, „podróż”. Pierwotnie stosowany do wywoływania psychoz eksperymentalnych. Wywołuje barwne halucynacje wzrokowe, najczęściej w postaci figur geometrycznych.

AMFETAMINA -psychodryna -lek psychotropowy z grupy energizerów -pobudza, znosi zmęczenie, senność, zwiększa uwagę, zdolność koncentracji, obniża łaknienie.

XTC -extasy -mieszanka amfetaminy i metaamfetaminy. Działanie pobudzające. Lepiej się tańczy (pobudzenie psychoruchowe). Powoduje odwodnienie organizmu, zagęszczenie krwi i zaburzenia gospodarki elektrolitowej.

ALKOHOL -społeczne wzorce spędzania wolnego czasu. Szybko działa jako bodziec wzmacniający (natychmiast daje efekt). Ten efekt jest ważniejszy niż nagrody czy kary, które są zwykle oddalone w czasie.

Uzależnienie -aktywność ograniczona do poszukiwania alkoholu (gotowość na wszystko). Obserwuje się tzw. farmakofilię -wypijanie kropli żołądkowych, denaturatu itp. w miarę nasilania się zespołu abstynenckiego.

Leczenie alkoholika jest trudne, bo włączają mechanizmy obronne: zaprzeczenie, racjonalizacja, płytka refleksyjność (filozofia wyjaśniająca postępowanie alkoholika). Brak motywacji do leczenia, a przymus nie daje efektów.

Zachowania ułatwiające identyfikację osób z drogi uzależnienia:

• nieuzasadnione niepowodzenia w nauce, wagary;

• niezrównoważenie emocjonalne (zmienność nastrojów)

• zbyt liczne kontakty towarzyskie (krótkotrwałe kontakty telefoniczne)

• zbyt późne powroty do domu z objawami: blada twarz, bełkotliwa mowa, przymglony wzrok

• długie poranne spanie, trudności w budzeniu się

• ślady nakłuć na rękach i nogach, wzdłuż żył, plamy krwi na ubraniu

• światłowstręt, zaczerwienienie i obrzęk powiek, zwężone źrenice (marihuana i klej: rozszerzone)

• utrata łaknienia, spadek wagi

• pojawienie się strzykawek, igieł

• niechlujność w ubraniu

• oznaki niecodziennego ożywienia w okolicach piwnic, strychów

• przebywanie w miejscach charakterystycznych dla narkomanów (dworce, klatki schodowe, itp.)

• częsty i długi pobyt w zamkniętych pomieszczeniach (łazienka, pokój)

• przerwanie pracy, nauki, niechęć bądź trudności

• odrzucenie starych przyjaciół, nowe kontakty z „dziwnymi” ludźmi

• pojawienie się żargonu w mowie

• powolne lub gwałtowne narastanie degradacji psychofizycznej. Przejawy:

zaburzenia ze strony układu wegetatywnego - LSD =wymioty, zimne dłonie, stopy

zachowania destrukcyjne -klej

zaburzenia myślenia -amfetamina

obniżenie nastroju, depresja -marihuana

tendencje samobójcze -LSD-25

psychozy toksyczne -barbiturany

zmiany chromosomatyczne -LSD-25

uszkodzenia płuc, wątroby, mózgu; zatory, zakrzepy

stopniowe lub natychmiastowe zagrożenie życia (przedawkowanie lub uduszenie przy kleju)

Koncepcje behawiorystyczne wykorzystywane w diagnozie, a szczególnie w terapii (Pawłow, Eysenck, Skinner, Dollard, Miller, Bandura) -niepożądane formy zachowania należy utożsamiać z niewłaściwymi nawykami, które utrwalają się pod wpływem stosowanych przez jednostkę lub otoczenie wzmocnień.

Ważną rolę odgrywają nasze pierwsze doświadczenia, wśród których powtarzane i utrwalane są te, które spowodowały pożądany efekt (zaspokoiły potrzeby np. głodu, zredukowały lęk, zaspokoiły potrzebę zwracania uwagi). Niewłaściwe nawyki mogą powstać we wszystkich etapach rozwoju ontogenetycznego.

By zrozumieć jakieś niepokojące zachowanie, należy odpowiedzieć na pytanie:

1. jakie psychologiczne gratyfikacje uzyskuje osoba demonstrująca jakieś niepokojące reakcje?

2. w oparciu o jaką formę uczenia się jednostka nabyła lub utraciła określone reakcje?

• warunkowanie klasyczne

• warunkowanie instrumentalne

• naśladowanie

3. Jaki rodzaj wzmocnień leży u podstaw utrwalonych, patologicznych reakcji? Jaki rodzaj wzmocnień należy wykorzystać, aby utrwalić pożądane reakcje?

Teorie uczenia się odgrywają dominującą rolę w wychowaniu, diagnozie i terapii małych dzieci, osób upośledzonych umysłowo, chorych psychicznie a także w interpretacji genezy oraz terapii nerwic i uzależnień.

NERWICE to wynik nadmiernego hamowania lub pobudzania powstającego w sytuacjach trudnych. Zwolennicy tych teorii twierdzili, że typ nerwicy jest zależny od typu układu nerwowego oraz od reakcji zachodzących między strukturami korowymi i podkorowymi oraz 1 a 2 układem sygnałów.

• histeria -powstaje gdy jest przewaga czynności podkorowych oraz 1-go układu sygnałów i osłabienie funkcji korowych

• psychastenia -obserwuje się przewagę ośrodków korowych oraz 2-go układu sygnałów (słów, pojęć, myślenia abstrakcyjnego). Osłabienie funkcji podkorowych (oderwanie od rzeczywistości)

• niedostosowanie społeczne -wynik deficytu uczenia się lub wynik uczenia się niewłaściwych reakcji poprzez naśladownictwo. Wynik działania czynników wzajemnie zakłócających się i dezorganizujących pożądaną reakcję, np. zachęcamy dziecko do spożywania pokarmów z jednoczesnym zachęcaniem do zabawy.

Leczenie, terapia, zabiegi wg teorii uczenia się:

1. aktywizowanie podstawowych procesów nerwowych -pobudzania i hamowania, np. nowe zainteresowania, zajęcia -pobudzają nowe struktury korowe i zmniejszają reakcje patologiczne np. obsesję (w teorii uczenia się jest to indukcja ujemna);

2. Eliminowanie zaburzeń dynamiki procesów nerwowych, np. nadpobudliwość psychoruchowa i uczenie powściągu ( trzeba wciskać pacjentowi że potrafi się powstrzymać, opanować no i trzeba pochwalić powiedzieć że się udało). Metoda Greena - Mówimy, ze Jasio tez na to chorował i się wyleczył.

3. Oddziaływania równoważące procesy korowe i podkorowe (1 i 2 układ sygnałów) np. smakowanie wody, obserwowanie lasu - obozy psychoterapeutyczne.

4. Oddziaływanie na 2 układ sygnałów a za jego pośrednictwem na cały organizm przez objaśnianie przekonywanie, sugestię. Patrz: treść treningów relaksacyjnych

5. Oddziaływanie wzmacniające hamowanie ochronne ( przez sen, hipnozę sugestię). Zmniejszenie efektu niepożądanych reakcji

6. Oddziaływanie zmniejszające siłę procesów nerwowych ( odpoczynek, sen, sanatorium)

7. Oddziaływanie likwidujące zastoinowe pobudzenie poprzez odreagowywanie i środki farmakologiczne

Podsumowanie: na osiągnięciach teorii uczenia się wypracowano popularne metody terapii:

1. Metoda wzajemnego hamowania (Metoda Wolpego, desensytyzacja) - Gdy chcemy wyeliminować reakcję utrwalone na bazie lęku. W sytuacjach bodźcowo-lękotwórczych, terapeuta wyzwala reakcję antagonistyczna w stosunku do wyzwalanych przez bodziec lękotwórczy.

Opisywanie własnych przeżyć - wyzwalanie reakcji autorealizacyjnych. Intensyfikacja potrzeb seksualnych , niezadaniowe podejście do kontaktu - to proponujemy pacjentowi; agresja wobec terapeuty i relaksacja.

2. Metoda treningu negatywnego (terapia awersyjna) - niepożądane reakcje np. alkoholizm, perwersje seksualne, łączone są z bodźcami przykrymi: prąd, esperal, torsje, krytyka, ośmieszanie zawstydzanie. Stosowane są do czasu, aż pojawia się tendencje do unikania reakcji patologicznych.

3. Metoda wzmacniania selektywnego - metoda socjalizacji oparta na warunkowaniu instrumentalnym. Nagradzane są reakcje pożądane, a nienagradzane reakcje patologiczne.

4. Nie zawsze kontrolowana metoda - metoda uczenia się za pomocą doświadczeń zastępczych, przez naśladownictwo, modelowanie, obserwację, np. terapeuty, kogoś z grupy. Dzieci agresywnych rodziców, są bardzo często agresywne.

TEORIE PSYCHODYNAMICZNE - INTRAPSYCHICZNE

• psychoanaliza

• neopsychoanaliza

Koncepcje psychodynamiczne bazują na teorii Freuda, Eriksona, Fromma, Horney, Sullivana, Junga.

Pracują w oparciu o ten model w procesie psychoterapii zwraca się uwagę na potrzeby psychiczne, negatywne urazy z dzieciństwa, negatywne skutki operowania lękiem, jako środkiem wychowawczym.

Przyczyny zaburzeń - szczególna rola przezywanych w różnych okresach rozwojowych konfliktom, nierozwiązanym lub źle rozwiązanym, które są źródłem uruchamiania różnych mechanizmów obronnych, wchodzą w skład nieświadomej motywacji i determinacji zachowań człowieka.

Podkreśla się społeczna genezę konfliktów akcentując nieuniknione zderzenie potrzeb jednostki z jej oczekiwaniami. Problemy egzystencjalne jednostki, ujawniają się poprzez nieunikniony konflikt między natura i kultura miedzy popędami pierwotnymi a wtórnymi.

Popędy pierwotne: instynkt samozachowawczy, płciowy (podtrzymanie życia)

Popędy wtórne: normy kulturowe, etyczne, religijne.

Efektem tego zderzenia może być nerwica, zaburzenia osobowości i różne chorobowe objawy.

Terapeuta będzie objawy spostrzegał jako:

skutek niezaspokojonych potrzeb,

skutek nie rozwiązanych lub źle rozwiązanych konfliktów,

przejaw aktualnie rozgrywających się konfliktów,

przejaw nie rozładowanej energii,

przejaw złego rozładowania energii,

przejaw mechanizmów obronnych.

Modele osobowości proponowane przez teorię:

model topograficzny - z trzema podsystemami: Ego, Id, Superego, które wchodzą ze sobą w konflikt. Superego jest częściowo świadome i podświadome. Stąd geneza konfliktu, lęku;

model ekonomiczny - wiąże się z energią, z wytwarzaniem energii i wokół jakich obiektów jest ona skoncentrowana, na co jest skierowana. Kateksja -energia skoncentrowana wokół obiektów zastępczych, wskazuje na przystosowawczy model lokowania energii. Pacjent niedoenergetyzowany, brak energii w zdobywaniu potrzeb; przemieszczenie energii, sublimacja, kompensacja;

model psycho - genetyczny - fazy rozwoju psychoseksualnego: oralna, analna, falliczna, latencji i genitalna. Objawy utożsamiane z fiksacjami, regresjami; np. bulimia, otyłość, palenie papierosów - wyraz niezaspokojenia potrzeb w poszczególnych fazach rozwoju, zaniedbania, złych stosunków między jednostką a otoczeniem. Źródłem mogą być frustracje doznane w tych fazach. Mogą być też gratyfikacje doznawane w TYLKO JEDNEJ fazie rozwoju psychoseksualnego - poprzez objawy chcemy wrócić do tej fazy, w której nam było tak dobrze.

Zadania, cele w procesie terapeutycznym bazującym na koncepcji psychodynamicznej:

analiza potrzeb, konfliktów, motywacji leżących u podstaw zachowania jednostki;

ocena możliwości zaspokajania różnych potrzeb, także ocena możliwości ich sublimacji;

pomoc w wypracowaniu dojrzalszych form zaspokajania potrzeb a także dojrzalszych sposobów samorealizacji;

pomoc w zrozumieniu przyczyn tłumienia pragnień, potrzeb;

pomoc w zrozumieniu roli objawów chorobowych, czerpanych korzyści, ponoszonych strat;

oddziaływanie pozwalające zmienić motywację nieświadomą na świadomą;

pomoc w uniezależnieniu się od nadmiernych wpływów środowiska zewnętrznego;

minimalizowanie cierpienia poprzez wybór działalności skupiającej skumulowaną energię.

Wymienione cele mogą być osiągnięte poprzez lepszy wgląd pacjenta we własne zachowania, likwidację oporu, poprzez dotarcie do nieświadomości.

W czasie interakcji terapeuta - pacjent, zwraca się uwagę na opór pacjenta (bolesne, wstydliwe sprawy).

Reakcja przeniesienia i przeciwprzeniesienia.

Przeniesienie to:

proces powtarzania, aktualizowania przeżyć emocjonalnych i wzorców zachowań z przeszłości;

nieświadome upodabnianie osoby terapeuty do osób, które odgrywały lub odgrywają znaczącą rolę w życiu pacjenta (rodzice, partner erotyczny, nauczyciel);

powtarzanie stosunku uczuciowego do tych osób z przeszłości;

spostrzeganie osoby terapeuty, w jaki pacjent spostrzegał te osoby;

odnawianie dziecięcych uczuć;

spostrzeganie osoby terapeuty jako obiektu, który zapewni realizację potrzeb.

Analizując emocje uaktywniane przez pacjenta można wyróżnić rodzaje przeniesienia:

przeniesienie pozytywne -zaufanie, sympatia, pragnienia o zabarwieniu erotycznym;

przeniesienie ambiwalentne -wątpliwości, niepewność, obawa, rezerwa;

przeniesienie negatywne -lęk, wrogość, agresja, złość.

Przeniesienie jest zjawiskiem pożądanym w terapii, bo jest formą wtórnej nerwicy -pozwala na usuniecie trudności, problemu w trakcie przeniesienia.

Jakimi sposobami wyzwalać przeniesienie? Uaktywnieniu przeniesienia sprzyja:

neutralna postawa terapeuty;

dystans;

kontrola emocjonalna;

unikanie odwzajemniania uczuć miłości, wrogości;

przyjmowanie postaw pozbawionych reakcji przeciwprzeniesienia.

Przeciwprzeniesienie -niepożądane reakcje terapeuty, utrudniające leczenie, bo terapeuta reaguje uczuciowo na przeniesieniowe postawy pacjenta. Terapeuta przenosi na pacjenta swoje własne potrzeby, problemy, pragnienia. Postawy terapeuty wobec pacjenta są nadmiernie zdeterminowane jego własnymi przeżyciami w kontaktach z rodzicami, własnymi dziećmi, nauczycielami. Przy przyjmowaniu niewłaściwych postaw terapeuta może wzmacniać agresję dzieci do rodziców lub odwrotnie, może nadmiernie chronić dzieci przed złymi rodzicami lub rodziców przed dziećmi. Terapeuta oczekuje uznania dla własnych umiejętności zawodowych, a pacjent, który to wyczuwa, nadaje sygnały o natychmiastowej poprawie. Pacjent może „podkręcać” te objawy, by wydłużyć kontakt z terapeutą, który zaspokaja wszystkie jego neurotyczne potrzeby.

Opór -wszystkie reakcje pacjenta utrudniające przyjęcie niewygodnych treści. Są to reakcje utrudniające proces analizy. Opór motywowany jest nieświadomie (najczęściej).

Zachowania pacjenta świadczące o oporze:

dłuższe chwile milczenia (przy swobodnych skojarzeniach);

niemożliwość wyobrażenia sobie czegoś;

odmowa, niechęć przyjęcia treści interpretacji;

bóle głowy;

odmowa dalszego uczestnictwa w terapii;

zmienianie tematu.

Techniki pokonywania oporu:

pokazywanie akceptacji, zrozumienia;

nie przekazywanie w sposób zbyt autorytatywny negatywnych treści.

Model biomedyczny -biofizyczny -jest ważny w leczeniu i terapii gdyż wiele zaburzeń w rozwoju i zachowaniu wynika z anatomiczno - fizjologicznych defektów organizmu (uszkodzenia układu nerwowego, niepełnowartościowość układu nerwowego, nieprawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, choroby somatyczne).

Defekty organizmu, a szczególnie CUN powodują różne czynniki biologiczne:

infekcyjne -porażenie postępujące, wywołane zakażeniem krętkami bladymi; niedostosowanie społeczne po zapaleniu opon mózgowych;

genetyczne;

biochemiczne -nadmiar dopaminy, serotoniny; dopaminowa hipoteza schizofrenii (nadmiar dopaminy =schizofrenia paranoidalna); serotoninowa hipoteza chorób afektywnych (niedobór serotoniny =depresja endogenna). Leki zapewniające odpowiedni poziom tych substancji zapewniają regulację funkcji;

fizyczne -upośledzenie umysłowe, afazje, mózgowe porażenie dziecięce, zaburzenie wyższych czynności mózgu.

Terapia biomedyczna poprzez interwencję farmakologiczną stara się poprawić fizjologiczne warunki organizmu, mózgu. Stara się eliminować zaburzenia poprzez leki:

• wyciągi z poporodowych łożysk ludzkich -niezastąpione w leczeniu choroby GAUCHERA (genetycznie uwarunkowane zaburzenie przemiany tłuszczów spowodowane niedoborem enzymów, kumulowanie tłuszczów w komórkach układu siateczkowo-śródbłonkowego śledziony, wątroby, szpiku kostnego -choroba dziedziczy się jako cecha autosomalna, recesywna. Postać ostra dziecięca i przewlekła u dorosłych).

Dość często w ramach terapii biomedycznej stosuje się takie metody rehabilitacji, które łączą w sobie model medyczny i psychologiczny. Taki model leczenia -rehabilitacja osób z afazją, dzieci z MPD, osób hospitalizowanych z powodu chorób somatycznych -nowotwory, cukrzyca.

Zalety modelu biomedycznego -odwołuje się do konkretnych danych dotyczących wyposażenia genetycznego i cytologicznego, a także danych dotyczących pracy mózgu, np. EEG, użyteczne w diagnozie i leczeniu padaczki.

Wady: nie ma powszechnego zastosowania w terapii, gdyż nie wszystkie objawy psychopatologiczne powstają na podłożu zmian somatyczno-fizjologicznych. Nie wszystkie mogą być leczone farmakologicznie. Negatywnym skutkiem farmakoterapii są efekty uboczne.

SUICYDOLOGIA -nauka o samobójstwach, o zamachach samobójczych.

Rozbicie jedności psychofizycznej, bo osoba taka jest owładnięta myślą o zamachu samobójczym.

Potrzeba samouszkodzenia na poziomie psychologicznym -gotowość do samozagłady, do eksperymentowania z własnym życiem, ciałem.

Wzrasta liczba samobójstw i prób samobójczych. Także wśród młodzieży.

STATYSTYKI -15 samobójstw na dobę, 5000 rocznie -Polska jest pod koniec pierwszej 10-tki krajów. Austria, Finlandia, Węgry, Rosja -w tych krajach jest najwięcej samobójstw. Polska -15,7 wskaźnik. Dziennie ginie ponad 1300 osób od prób samobójczych.

Populacja samobójców jest zróżnicowana -młodzi, starsi, osoby z chorobami psychicznymi, osoby „zdrowe”, bez wyraźnych zaburzeń psychicznych.

Przyczyną samobójstw może być zaburzony wzorzec samorealizacji („Stowarzyszenie umarłych poetów”), choroby.

Nie wszystkie próby samobójcze prowadzą do śmierci. Biorąc pod uwagę skuteczność zamachów, można dokonać podziału:

1. zamachy dokonane

2. zamachy niedokonane (samobójstwa usiłowane)

Wśród samobójstw usiłowanych mogą wystąpić próby samobójcze:

liczba prób samobójczych jest większa od liczby dokonanych samobójstw;

próby samobójcze istotnie częściej podejmują ludzie młodzi (poniżej 40r.ż.);

próby samobójcze są najczęściej wołaniem o pomoc, w przeciwieństwie do samobójstw, które są brakiem wiary w pomoc;

częstym motywem prób samobójczych jest dążenie do uzyskania korzystnych zmian w środowisku;

a to wskazuje na instrumentalny charakter prób samobójczych;

istnieje duże ryzyko powtarzania prób samobójczych, bo są one najczęściej utrwaloną reakcją na trudności i dlatego trzeba je traktować poważnie.

Poszukiwanie motywów, motywacji:

motywy pośrednie, głębokie często nieuświadomione, ale jednocześnie prawdziwe i bardzo trudne do zidentyfikowania, np.:

potrzeba ukarania siebie

bunt wobec świata

zemsta poprzez uruchomienie cierpienia bliskich

chęć przekonania bliskich o swojej wartości i pozbawienia ich tej wartości

sztywność postaw, trudność modyfikacji postaw, gdy zachodzi taka potrzeba

bezpośrednie, uświadomione, przyspieszające zamach samobójczy

Motywy samobójstw wśród młodzieży są bardziej jednolite i jawne niż u dorosłych, łatwiejsze do identyfikacji. Mogą być przyczyną zamachów na życie mimo, że nie należą do motywacji głębokiej.

Istotną rolę w podejmowaniu tych zamachów mogą odgrywać istotne przyczyny, cele:

• ukaranie rodziców lub innych osób znaczących

• manifestacja problemów (wołanie o pomoc)

• domaganie się uwagi

• komunikowanie kryzysu psychologicznego

• odciążenie rodziny (gdy rodzina sygnalizuje ciężar)

• deprywacja afektywna (uczucie utraty miłości)

• brak lub utrata autorytetu i związane z tym błędne wartościowanie, brak zasad etycznych

• złe wyniki w nauce, niekorzystna sytuacja szkolna

• frustracje z powodu niezaspokojonej potrzeby sukcesu

• eros

• załamanie się linii życiowej

POPULACJA SAMOBÓJCÓW:

1. młodzież - obserwujemy objawy uszkodzenia CUN, przynależność do rodzin o załamanej strukturze, gdzie jest brak silnej sylwetki ojca (75%), często przedstawiciele tej grupy przezywają takie emocje jak gniew, wrogość, agresja, uczucie porzucenia, bezradności, poczucie winy;

2. osoby z zaburzeniami psychicznymi -z psychozą depresyjną jedno- lub dwubiegunową; osoby z urojeniami winy, grzeszności -gwałtowny i często rozszerzony charakter zamachów (zabijają osoby bliskie, a potem siebie), osoby ze schizofrenią zwłaszcza w początkowych stadiach, gdy młodzi ludzie są zdolni do krytycznej oceny zjawisk zachodzących w ich psychice.

3. Osoby bez objawów choroby psychicznej -„niby zdrowe”, ale są to osoby z zaburzeniami osobowości, osoby nieodporne na stres, uzależnione od alkoholu, narkotyków.

PODZIAŁ SAMOBÓJSTW wśród „niby-zdrowych” wg Kurta Schneidera:

1. samobójstwa bilansowe w przełomowych etapach życia

2. samobójstwa jako forma ucieczki od życia -np. ucieczka osób niedostosowanych od wymogów rodzinnych, społeczno -prawnych

3. samobójstwa w afekcie -impulsywna reakcja w związku z trudnością w adaptacji do nagłego, silnego bodźca

4. samobójstwo - szantaż -ma na celu osiągnięcie pewnych korzyści.

Różne zmienne, mogące modyfikować przebieg zamachu:

wiek:

• młodzi -próby samobójcze, zamachy usiłowane

• starsi -samobójstwa dokonane

• młodzi -forma wołania o pomoc

• starsi -przywoływanie śmierci

płeć: mężczyźni częściej niż kobiety odbierają sobie życie, a kobiety 2-3x częściej usiłują popełnić samobójstwo, a u podłoża ich zamachów często leży stres interpersonalny.

Sposób pozbawiania się życia -różne sposoby i środki wśród kobiet i mężczyzn:

środki farmakologiczne, tlenek węgla, gaz świetlny K

środki farmakologiczne, uspokajające, nasenne K

podcięcie naczyń krwionośnych M, rzadziej K

powieszenie M

skok z wysokości M

środki lokomocji, rzucanie się pod koła M

broń palna M

topienie

SAMOBÓJCA -osoba w wieku 31-50 lat, wykształcenie podstawowe, zawodowe, robotnik który mieszka w mieście, zatrudniony w wielkim zakładzie.

Środowisko przyrodnicze jako wyznacznik prób samobójczych:

jesień, wiosna, początek zimy

klimat

dni tygodnia -poniedziałek

cykl dobowy -maximum zamachów godz. 9-11, 17-19, 4-6 minimum 1-3 (młodzi M najczęściej po południu, starsi -godziny poranne)

Czynniki pozytywnie korelujące i pozwalające ocenić ryzyko:

płeć męska

wzrastający wiek

wdowieństwo

niezamęście

rozwód

bezdzietność

duże zagęszczenie ludności

zamieszkanie w dużych miastach

wysoki standard życia

kryzys ekonomiczny

spożycie alkoholu

samotność społeczna !!!

Czynniki negatywnie korelujące:

płeć żeńska

młodszy wiek

niski stopień zaludnienia

duża liczba dzieci

zajęcia na roli

religijność

związek małżeński

przynależność do niższych klas ekonomicznych

wojna (bo zwiększa się więź w grupie)

Próba oceny ryzyka samobójstwa

Ocena ryzyka, czynniki szczegółowe, wg Kielholza:

1. czynniki dotyczące samego samobójstwa:

• występowanie samobójstwa w rodzinie lub najbliższym otoczeniu (tzw. czynnik sugestywny)

• wcześniejsze próby samobójcze

• bezpośrednie lub pośrednie informowanie, „odgrażanie się” samobójstwem

• posiadanie wyobrażeń o sposobie dokonywania samobójstw

• sny autoagresywne, katastroficzne

2. czynniki związane ze stanem psychofizycznym i jego osobowością:

• stan depresji (na początku i końcu)

• stany lękowe z pobudzeniem, zaleganie afektu agresji, nasilenie poczucia winy i nieprzydatności

• stan przełomu biologicznego

• długotrwałe zaburzenia snu

• nieuleczalna choroba lub urojenia choroby

• alkoholizm, toksykomania

• przewlekła choroba somatyczna

• przekonanie o znajdowaniu się w sytuacji bez wyjścia

3. rozbite związki rodzinne w dzieciństwie

• utrata lub brak związku interpersonalnego

• utrata pracy, brak zadań życiowych

• troski finansowe

• brak zasad religijnych

RINGEL -dynamika zachowań osób zawładniętych myślą samobójczą (zespół presuicydalny)

1. zawężenie życia psychicznego

2. brak dążeń rozwojowych, autorealizacyjnych

3. brak kontaktów interpersonalnych

4. brak systemu wartości motywującego do określonych działań

5. hamowanie agresji w stosunku do otoczenia i skierowanie jej na siebie

6. uruchamianie mechanizmów obronnych angażujących własną osobę w przedmiot obrony (tłumienie, sublimacja, a brak mechanizmów przesuwających konflikt w kierunku środowiska)

Fazy procesu suicydalnego:

1. FAZA PRODROMALNA -zwiastunowa, wstępna, zapowiadająca -podjęta decyzja, ale nie ma bezpośredniej tendencji do wykonania. W zachowaniach obserwuje się: stany depresyjne, brak apetytu, zaniedbywanie w pracy, chęć przebywania w grupie, ale nie z kimś konkretnym, oddawanie się najprostszym rozrywkom, nadużywanie środków nasennych, słowne zapowiedzi samobójcze.

2. DOKONANIE ZAMACHU -faza rekonwalescencji po zamachach nieudanych. Trudne jest to zdrowienie, bo motyw ciągle pozostaje.

1

1

1

25

}

---