Komunikacja

wysyłanie jakiegoś przekazu ze świadomym zamiarem wywołania odpowiedzi

Komunikacja jednostronna-

Nadawca nie jest w stanie stwierdzić jak odbiorca rozumie przekazane informacje

Komunikacja dwustronna

Nadawca uzyskuje informację zwrotną od odbiorcy jaki na temat efektu jaki wywołał jego komunikat

Komunikacja jednostronna

• jest szybsza

• mniej dokładna

• poziom pewności odbiorców niższy

Skuteczność komunikacji

O skutecznej komunikacji mówimy gdy

• informacja nadawcy dokładnie oddaje jego intencję

• interpretacja odbiorcy zbiega się z zamiarami nadawcy

Trudności w sprawnej komunikacji

Rozmówcy nie rozumieją się nawzajem

Istnieje rozbieżność pomiędzy tym co nadawca miał na myśli, a tym co odbiorca myśli że nadawca miał na myśli

Przyczyny:

• Nadawca nie uporządkował swoich myśli zanim zaczął mówić, umieszcza w wypowiedzi zbyt wiele myśli często nie powiązanych ze sobą

• Rozmówcy są tak zajęci, że nie słuchają co mówią inni, pomijają uwagi poprzedniego nadawcy i nie odpowiadają na to co zostało powiedziane

• Rozmówcy są tak zainteresowani tym co mają powiedzieć, że słuchają tylko po to aby znaleźć chwilę i wypowiedzieć swoją kwestię

• Rozmówcy poprawnie rozumieją znaczenie używanych w komunikacie słów, ale nie rozumieją co znaczy komunikat

• Brak zaufania rozmówców do siebie nawzajem

• Rozmówcy słuchają z nastawieniem na osąd i ocenę, tendencja do odpowiedzi wartościujących

Komunikacja niewerbalna

W zwyczajnej rozmowie między dwoma osobami około 30% informacji przekazujemy sobie za pomocą słów a 70% informacji przekazujemy przez różnego rodzaju komunikaty niewerbalne.

Komunikaty niewerbalne przekazujemy poprzez:

• wygląd zewnętrzny

• sposób ubierania się,

• częstość kontaktu wzrokowego,

• ruchy rąk postawę ciała,

• odległość w przestrzeni,

• dotyk,

• ton głosu, rytm wypowiedzi, tempo.

Podwójne wiązanie

sytuacja gdy za pomocą kanału werbalnego i niewerbalnego podawane są sprzeczne komunikaty

Parafraza (odpowiedź rozumiejąca)

Zasady parafrazy

-odtwórz swoimi własnym słowami myśli i uczucia jakie wyraziła druga osoba,

-wypowiedzi poprzedzaj słowami Czujesz że...., Myślisz że...., Czasami masz wrażenie że.... Wydaje ci się że....

-Parafrazując czyjąś wypowiedź unikaj wszelkich oznak pochwały, nagany powstrzymaj się od zarzutów, tłumaczeń, rad.

Stres

Stres - niespecyficzna reakcja organizmu na wszelkie stawiane mu wymagania (Selye)

Reakcja na

• sytuację trudną tzn taką w której istnieje ograniczony dostęp do podstawowych czynników niezbędnych do normalnego funkcjonowania, lub gdy pojawia się niebezpieczeństwo

• nową nieznaną sytuację

• sytuację wymagającą podejmowania decyzji

• na sytuację braku kontroli nad wydarzeniami

Czynniki wywołujące stres ( stresory)

Biologiczne :długotrwały wysiłek, zmęczenie, ból

Psychologiczne( emocje):złość, gniew, radość, nienawiść

Objawy stresu biologicznego( Selye)

Mobilizacja organizmu do działania.

• Przyspiesza się tętno, więcej krwi płynie do mięśni i mózgu, mniej do skóry i narządów trawiennych.

• Rozszerzają się źrenice oczu, wzrasta ciśnienie krwi, przyspiesza oddech, zwiększa się produkcja adrenaliny, cukier magazynowany w wątrobie zostaje uwolniony do krwi

• Wzrasta zdolność do intensywnego wysiłku.

• Zmniejsza się wydzielanie soków trawiennych

• Skóra i owłosienie ciała wytwarzają „gęsią skórkę”

Fazy stresu biologicznego

Faza I alarmowa

W tej fazie pojawiają się

• zmiany w układzie hormonalnym

• zmiany w układzie sercowo naczyniowym,

• zmiany napięcia mięśniowego.

Faza II adaptacji

Następuje obniżenie aktywności wszystkich mechanizmów uruchomionych w fazie I

wzrasta odporność na określony działający stresor, wysoka wrażliwość na inne stresory.

Faza III wyczerpania

• mechanizmy adaptacyjne wyczerpują się,

• depresja

• śmierć

Stres psychologiczny

Objawy stresu psychologicznego: poczucie napięcia,

rozdrażnienie, agresywność, zmęczenie, rozczarowanie, poczucie osamotnienia,

apatię, depresję, czasem poczucie winy, wstydu, obniżenie samooceny, brak koncentracji, zaburzenia pamięci, rozkojarzenie, nadmierną wrażliwość na krytykę, wzmożony apetyt, lub utrata apetytu, skłonność do uzależnień, niepokój w zachowaniu, nadpobudliwość.

Objawy takie mogą być związane zarówno z ostrym jak i przewlekłym stresem

Zmiany utrzymują się przez pewien czas po ustąpieniu przyczyn, bardzo silny stres może doprowadzić do głębokich przekształceń w osobowości człowieka.

Fazy stresu psychologicznego

Faza I mobilizacji

Występuje aktywizacja procesów psychologicznych: sprawniej przebiegają procesy spostrzegania i myślenia, reakcje są szybsze i bardziej efektywne. Koncentrując się na zadaniach człowiek próbuje zwalczyć stres

Faza II rozstrojenia

Na skutek przedłużającego się stresu występuje obniżenia poziomu aktywności psychicznej, trudno jest skupić uwagę, myśleć logicznie, przewidywać skutki własnego działania. Może pojawić się poczucie bezradności. Przeżywane emocje wymykają się spod kontroli i człowiek może przejawiać wyraźne oznaki gniewu lub strachu

Faza III destrukcji

Człowiek staje się niezdolny do prawidłowej oceny sytuacji, obniża się jego chęć do działania i radzenia sobie z sytuacją ( mówi się że człowiek poddaje się, załamuje się. Żadna wykonywana przez niego czynność nie jest wykonana poprawnie. W tej fazie ujawniają się takie zachowania jak :gwałtowne poszukiwanie pomocy, płacz, agresja skierowana przeciw innym ludziom przeciw sobie lub przedmiotom.

Objawy zespołu stresu pourazowego (PTSD) to

• powtarzające się przeżywanie traumatycznego wydarzenia w snach i we wspomnieniach,

• niewrażliwość na otoczenie i unikanie bodźców przypominających o urazie

• odczuwanie objawów lęku i pobudzenia nieobecnych przed urazem

• nadmierna czujność, ciągłe sprawdzanie, również w sposób irracjonalny własnego bezpieczeństwa

Objawy stresu pourazowego mogą pojawić się w czasie kilku tygodni, lub miesięcy od przeżytego zdarzenia.

Mechanizmy obronne - nieświadome sposoby zachowania, obniżające napięcie emocjonalne i ułatwiające utrzymanie dobrej samooceny.

Racjonalizacja - dobieranie racjonalnego, rozsądnego, ale pozornie tylko słusznego wytłumaczenia dla swojego postępowania, którego prawdziwą przyczynę chcemy ukryć przed sobą.

Projekcja - przypisywanie innym własnych, niekorzystnych cech.

Wyparcie- usuwanie ze świadomości w sposób bezwiedny myśli, które jasno uświadomione mogłyby wzbudzić lęk lub poczucie winy.

Kompensacja - dążenie do uzyskania powodzenia w jakiejś dziedzinie i wyrównania(skompensowania) w ten sposób niepowodzeń doznawanych na innym polu,

Fantazjowanie - zaspokajanie w wyobraźni nie spełnionych pragnień, lub przeżywaniu w myśli sukcesów których poskąpiło życie.

Zaprzeczanie -negowanie występowania zagrożenia.

Osobowość

Teorie, która wiążą właściwości osobowości człowieka z fizjologią jego organizmu(fizjologiczne)

Teoria Hipokratesa

Hipokrates podzielili ludzi na 4 typy w zależności od tego jaki typ cielesnych „humorów” - płynów uznano za dominujący. Opisał osoby:
- melancholiczne,
- sangwiniczne,
- flegmatyczne,
- choleryczne.

Teorie, która wiążą właściwości osobowości człowieka z budową jego ciała (konstytucjonalne)

Teoria konstutycjonalna Sheldona

endomorfik

mezomorfik

ektomorfik

Teoria konstutycjonalna Kretschmera

astenik

pyknik

atletyk

Teoria psychoanalityczna Z. Freuda

Czynniki kształtujące osobowość:
1.nieświadoma motywacja
nieświadomość ma istotny wpływ na zachowanie człowieka, ponieważ to ukryte motywy i potrzeby kierują jego zachowaniem, a rozum i inteligencja pełni funkcję wtórną służą tyko racjonalizacji działania
2.seksualność dziecięca
to w jaki sposób człowiek jako dziecko przeszedł przez poszczególne stadia rozwoju psychoseksualnego

Wg Freuda osobowość składa się z trzech współdziałających systemów
Id, Ego i Superego

Id nieustannie dąży do zaspokojenia podstawowych popędów przetrwania, reprodukcji, agresji. Działa ono zgodnie z zasadą przyjemności i dąży do natychmiastowego zaspokojenia

Ego działa zgodnie z zasadami rzeczywistości, próbując zaspokoić impulsy Id w sposób rozsądny,

Superego jest głosem sumienia.
Superego dąży do doskonałości, uczestniczy w czynnościach oceniających i powstawaniu pozytywnych uczuć - dumy lub negatywnych uczuć - winy.

Osobowość powstaje w wyniku prób rozwiązania podstawowego konfliktu - wyrażenia impulsów w sposób dający satysfakcję i niesprowadzający poczucia winy ani kary

Wg Freuda dziecko przechodzi przez cykl stadiów psychoseksualnych - w których szukające przyjemności energie Id skupiają się na różnych strefach przyjemności ciała zwanych sferami erogennymi

Rozwój osobowości zależy od tego jak rozwiązaliśmy konflikty związane z tymi etapami i czy nie zostaliśmy zafiksowani w którymś stadium.

Stadium oralne - (0- 18 miesięcy) - przyjemność skupia się na ustach - ssanie, gryzienie, żucie.
 
Stadium analne - (18-36 miesięcy) - przyjemność koncentruje się na wypróżnianiu jelit i pęcherza, źródłem przyjemności jest wstrzymywanie wydalania i wypróżnianie jelit i pęcherza

Stadium falliczne - (3-6 lat) - strefą przyjemności są narządy płciowe, zmaganie się z kazirodczymi uczuciami seksualnymi (kompleks Edypa)
 
Stadium latencji - (od 6 lat do okresu pokwitania) - uśpione uczucia seksualne. Dzieci bawią się przeważnie z rówieśnikami tej samej płci.

Stadium genitalne - (począwszy od okresu pokwitania) - dojrzewanie zainteresowań seksualnych, człowiek zaczyna doświadczać doznań seksualnych wobec innych.

Zdaniem Freuda Ego broni się przed lękiem za pomocą mechanizmów obronnych - które w różny sposób zmniejszają lęk lub zmieniają jego kierunek - jednak to zawsze wiąże się z ze zniekształceniem rzeczywistości

Ważne: mechanizmy obronne są nieświadome!!!

Reakcja upozorowana - ego nieświadomie przekształca nieakceptowane impulsy w ich przeciwieństwo. Uczucia wyrażana mogą być przeciwieństwem budzących lęk uczuć nieświadomych. 
Projekcja - polega na ukrywaniu własnych niepokojących impulsów poprzez przypisywanie ich innym.

Racjonalizacja - mechanizm który podsuwa samousprawiedliwienia w miejsce rzeczywistych bardziej niepokojących, nieświadomych przyczyn postępowania.
 
Przemieszczenie - kieruje seksualne lub agresywne impulsy w stronę łatwiej akceptowanych lub budzących mniejszy niepokój przedmiotów i osób - dzięki czemu lek znajduje bezpieczne ujście.

Wyparcie - podstawowy mechanizm obronny, polegający na wyrzuceniu ze świadomości myśli, uczuć i wspomnień budzących lęk.
 
Regresja - powrót do wcześniejszego, bardziej dziecinnego stadium rozwoju. 

Teoria A.Maslowa

Zachowanie człowieka jest motywowane przez niezaspokojone potrzeby.

Zaspokojenie potrzeb niższego rzędu umożliwia dalszy rozwój i zaspokojenie potrzeb wyższego rzędu

Psychologia zdrowia

Psychologia zdrowia to całokształt specyficznego oświatowego, naukowego i profesjonalnego wkładu psychologii jako dyscypliny do promocji i utrzymywania zdrowia, zapobiegania chorobom i leczenia ich, rozpoznawania etiologicznych i diagnostycznych korelatów zdrowia, choroby i zbliżonych dysfunkcji.

(Joseph Matarazzo, 1980)

definicja zdrowia w psychologii zdrowia

Zdrowie

-potencjał, zasób, ogólna zdolność organizmu do wszechstronnego rozwoju i do stawiania czoła aktualnym wymaganiom. (Słońska i Misiuna 1993)

-proces poszukiwania i utrzymywania równowagi w obliczu obciążeń, jakie nieustannie nakłada na organizm otoczenie ( Aaron Antonovsky, 1979).

Koncepcja salutogenetyczna Antonovskiego

• zdrowie i choroba jako krańce tego samego kontinuum,

zdrowie-------------I---------------- choroba

• miejsce jednostki na w ciągu życia na kontinuum zdrowie choroba zmienia się rzadko osiągając pozycje krańcowe

Koncepcja salutogenetyczna Antonovskego

Stan zdrowia zależy od współdziałania następujących czynników

• uogólnionych zasobów odpornościowych

• stresorów

• poczucia koherencji

• zachowania i stylu życia

Uogólnione zasoby odpornościowe :

• biologiczne:genetyczne, konstytucjonalne,immunologiczne cechy organizmu człowieka

• psychologiczne:wiedza, intelekt,poczucie tożsamości, poczucie kontroli

• cechy społeczno-kulturowe:cechy grupy, więzi z innymi członkami grupy, wsparcie społeczne cechy kultury, religia, filozofia i sztuka

Stresory

Wymagania dla których nie ma gotowych reakcji adaptacyjnych i które rodzą stan napięcia

Poczucie koherencji

Przekonanie,  że świat zewnętrzny jest  sensowny i przewidywalny a to oznacza, że zdarzenia i procesy przebiegają zgodnie z naszymi oczekiwaniami.

Poczucie koherencji to poczucie pewności, że:

•  wydarzenia które się dzieją są dla człowieka przewidywalne i wytłumaczalne

• dostępne są zasoby, które pozwolą mu sprostać wymaganiom stawianym przez te bodźce.

• wymagania te są dla niego wyzwaniem wartym wysiłku i zaangażowania

Wysoka koherencja u człowieka powoduje, iż jest on bardziej odporny, rzadziej zapada na rozmaite choroby  i szybciej zdrowieje.

Polietologiczna koncepcja chorób somatycznych

Czynniki psychospołeczne związane z utrzymaniem zdrowia lub rozwojem chorób:

• predyspozycje osobowościowe

• czynniki sytuacyjne

• wsparcie społeczne

• styl życia

Predyspozycje osobowościowe

Helen Dunbar - klasyfikacja typów osobowości, które usposabiają do zachorowania na określoną chorobę psychosomatyczną (osobowość wrzodowa, wieńcowa, nowotworowa)

Badania innych psychologów , nie potwierdziły hipotez Dunbar.

Nie potwierdzono że określony profil osobowości determinuje powstanie i rozwój choroby somatycznej

ale uznano, że mogą istnieć pewne cechy osobowości, które przy współwystępowaniu innych cech ryzyka zwiększają ryzyko wystąpienia chorób (Wrześniewski,2000)

Do cech tych zalicza się:

• skłonność do tłumienia emocji negatywnych lub trudności w ich ekspresji

• wysoka potrzeba osiągnięć

• wysokie poczucie odpowiedzialności

• neurotyczność

• tendencja do depresji

• pesymizm i bezradność

Koncepcja wzoru zachowania A

M. Friedman R.Rosenman

• Silna potrzeba osiągnięć, tendencja do rywalizacji

• Tendencja do dominacji

• Agresywność, złość, szybka irytacja

• Ciągły pośpiech, niecierpliwość

• Żywa gestykulacja, szybkie tempo działania

Wzór zachowania A zwiększa prawdopodobieństwo pojawienia się innych czynników chorobotwórczych takich jak

• wzrost poziomu cholesterolu i trójglicerydów

• Palenie papierosów

• Nadciśnienie

Wyżej wymienione predyspozycje osobowościowe i zachowania zwiększają ryzyko wystąpienia chorób układu krązenia

Cechy charakteryzujące wzór zachowania B

• Łagodność, brak pośpiechu

• Łatwiejsze doznawanie satysfakcji

• Tendencja do godzenia się z tym co przynosi życie

• Umiejętność relaksowania się

Najzdrowszy, najbardziej odporny na choroby wzór osobowości

Cechy charakteryzujące wzór zachowania C

• Cierpliwość, spokój, kooperatywność

• Uległość wobec autorytetów

• Ukrywanie negatywnych emocji

• Łatwe poddawanie się

• Tendencja do stanów depresyjnych

Wyżej wymienione predyspozycje osobowościowe i zachowania zwiększają ryzyko wystąpienia choroby nowotworowej

Osobowość typu D- stresowa

• skłonność do zamartwiania się, napięcie.

• pesymistycznie spojrzenie na świat na świat

• mają skłonności do depresji,

• niskie poczucie własnej wartości,

• trudności w wyrażaniu emocji

Typ D jest znacznie bardziej narażony na choroby serca, częściej także nadciśnienie, łuszczyca i choroba wrzodowa ,i inne choroby psychosomatyczne

Czynniki sytuacyjne

wydarzenia traumatyczne

• ważne wydarzenia życiowe

• drobne, codzienne kłopoty

Wsparcie społeczne

Ilość i jakość relacji społecznych w sposób znaczący wiąże się z ryzykiem zachorowania i zdolnością powrotu do zdrowia

Wsparcie społeczne

• Wsparcie strukturalne

• Wsparcie funkcjonalne

Źródła wsparcia strukturalnego

• Rodzina

• Przyjaciele

• Sąsiedzi

• Współpracownicy

• Grupy samopomocy

• Instytucje świadczące pomoc

Rodzaje wsparcia funkcjonalnego

• wsparcie emocjonalne

• wsparcie informacyjne- stowarzyszenia

• wsparcie instrumentalne

• wsparcie rzeczowe

Styl życia a zdrowie

Wykazano związek pomiędzyi zachowaniami prozdrowotnymi człowieka a zdrowiem i długością jego życia

• Zachowania prozdrowotne

• Zachowania antyzdrowotne

Zachowania prozdrowotne

• utrzymywanie prawidłowej wagi ciała

• systematyczna aktywność fizyczna

• ograniczenie spożycia alkoholu

• niepalenie papierosów

• 7,8 godzin snu

• regularne spożywanie śniadań

Zachowania antyzdrowotne

• nadużywanie alkoholu,

• palenie papierosów,

• lekomania

• nieodpowiednia dieta, otyłość

• brak ruchu

Jak zmotywować ludzi do dbania o zdrowie?

Kampania pozytywna

podawanie informacji pobudzających i podtrzymujących człowieka w zachowaniach zmierzających do osiągnięcia określonych celów poprzez wytworzenie pozytywnych skojarzeń.

Pij mleko- będziesz Wielki

Kampania negatywna

• podawanie informacji pobudzających i podtrzymujących człowieka w zachowaniach zmierzających do osiągnięcia określonych celów poprzez stwarzanie poczucia zagrożenia

Czasem skuteczniejsza od motywacji pozytywnej bo wyzwala silniejsze emocje

Stop pneumokokom-”Nie pozwól by twoje szczęście odeszło”

Psychologia choroby i chorowania

Udajemy się do lekarza gdy

• zinterpretujemy odczuwane dolegliwości jako symptomy chorobowe

• uznamy że zachorowanie jest możliwe

• uznamy że choroba jest na tyle poważna, że należy zapobiec jej rozwojowi

• wierzymy że lekarz może nam pomóc

Powody dla których człowiek nie podejmuje leczenia mimo objawów choroby - Niedocenianie objawów zagrożenia chorobą

• Nieumiejętność rozpoznania sygnałów niebezpieczeństwa ( uznanie objawów za nieistotne)

• Dostrzeganie sygnałów ale skupianie uwagi na innych ważnych obszarach życia (dopóki choroba nie uniemożliwi wykonywania zadań)

• Lęk przed zagrożeniem (mechanizmy obronne)

• - lęk przed diagnozą

• brak zaufania do kompetencji lekarza

• obawa ze lekarz będzie obwiniał chorego

• o zbyt późne zgłoszenie się

• o spowodowanie choroby niewłaściwym postępowaniem

Bariery

• problemy finansowe,

• odległość od przychodni lub szpitala, nieumiejętność korzystania z oferty służby zdrowia

Przecenianie objawów zagrożenia chorobą

• lęk przed zachorowaniem,

• stałe skoncentrowanie na funkcjonowaniu własnego organizmu i wyłapywanie najdrobniejszych sygnałów dysfunkcji

Regularne wizyty u lekarza dają poczucie zmniejszania zagrożenia

Hipochondria

• nieustanny lęk przed chorobą lub przekonanie o jej występowaniu.

• chorego nie przekonuje fakt dobrych wyników badań ani zapewnienia lekarzy o pełnym zdrowiu.

Hipochondrię stwierdza się u ok. 10% pacjentów zgłaszających się do lekarza

Podstawowe kategorie informacji jakie powinien mieć przekazane pacjent w czasie wizyty lekarskiej

• Informacje o rozpoznaniu i przyczynach choroby

• Informacje o dalszym przebiegu choroby i rokowaniu

• Informacje o przebiegu leczenia i planowanych procedurach medycznych

• Praktyczne rady dotyczące zachowania w trakcie leczenia

Skutki udzielania pacjentowi zbyt małej ilości informacji

- wzrost obaw o własny stan zdrowia

- podejmowanie błędnych decyzji co do przyjmowanych leków

- niska motywacja do poddawania się badaniom diagnostycznym

- reagowanie lękiem w przypadku nasilenia się dolegliwości

- poszukiwanie informacji na własną rękę

Podawane informacje powinny być dostosowane do indywidualnych oczekiwań pacjenta

U niektórych pacjentów zbyt ogólnikowe, a u innych zbyt dokładne informacje budzą niepokój

S. Miller opisała dwa style radzenia sobie z napływającymi sygnałami zagrożenia:

- czujne obserwowanie

- wytłumianie ostrzeżeń

Czujne obserwowanie polega na kierowaniu uwagi na źródło zagrożenia, poszukiwaniu, gromadzeniu i wykorzystywaniu informacji

Wytłumianie ostrzeżeń polegające na unikaniu szczegółowych informacji o zagrożeniu, stosowaniu mechanizmów obronnych(wyparcie, racjonalizacja)

Choroba jako sytuacja stresowa

Czynniki wpływające na rodzaj reakcji człowieka na chorobę

• charakter i przebieg choroby

• warunki i sposoby leczenia

• relacje z personelem medycznym

• straty jakie ponosi chorujący w związku z chorobą

• stereotypy społeczne panujące w związku z chorobą

Postawy wobec choroby

Postawa wobec choroby stosunek pacjenta do faktu zachorowania i sytuacji związanych z leczeniem i rehabilitacją

1.Postawa sprzyjająca leczeniu

2.Postawa niekorzystna wobec leczenia

Postawa sprzyjająca leczeniu

• Chory otrzymał adekwatne informacje nt stanu zdrowia

• Zaakceptował rozpoznanie i postępowanie lekarskie

• Brak paraliżującego lęku

Motywacja do współpracy z personelem medycznym ,aktywne uczestniczenie w leczeniu, realizacja zaleceń

Postawa niekorzystna wobec leczenia

• Nastawienie lękowe

• Nastawienie bagatelizujące sytuację choroby

Nastawienie lękowe

• wychwytywanie informacji o zagrożeniu

• zniekształcanie wiedzy o chorobie

• pesymistyczne nastawienie co do możliwości wyleczenia i przyszłości

• oczekiwanie szczególnej troski od rodziny i personelu medycznego

Nastawienie bagatelizujące sytuację choroby

• Przyjmowanie do wiadomości tylko informacji zmniejszających lęk i zmniejszających znaczenie obecnej sytuacji zdrowotnej

• Posiadanie nieadekwatnego obrazu swojej sytuacji

• Nierealistycznie optymistycznie oceniają szybkość i możliwość wyleczenia

Etapy przeżywania choroby

I Zaskoczenie.

- zachorowanie,

- oczekiwanie na diagnozę i leczenie.

- niepewność przyszłości

- rozdrażnienie i niepokój

- obawami, zniechęcenie,

-podejmowanie nieprzemyślanych decyzji.

II Poszukiwanie wewnętrznej równowagi.

poszukiwanie wyjścia z zaistniałej sytuacji, które może przybrać kierunek negatywny lub pozytywny.

Nastawienie pozytywne

-refleksja nad sensem i celem życia,

- sytuacja choroby wykorzystywana do rozwoju wewnętrznego swojego i innych

Nastawienie negatywne

• traktowanie choroby jako porażki życiowej

• izolacja od innych ludzi

III Uwolnienie się od uzależnień chorobowych

Dotyczy osób które przeszły etap pozytywnego poszukiwania równowagi. Uwalnianie się one od wpływu choroby na sposób myślenia, działania i odczuwania.

- dążenie do rozwoju własnej osobowości.

- prowadzenie aktywnego życia

- realizacja celów życiowych

Choroba:

• powoduje określone utrudnienia życiowe

• ogranicza sposoby aktywności podejmowane przez człowieka

• często powoduje zmianę ról społecznych(człowiek dorosły potrzebuje pomocy i opieki jak dziecko)

• wywołuje konieczność podporządkowania się personelowi medycznemu i narzuconym przez niego rygorom

Choroba jako

• zagrożenie ważnych cenionych wartości, (zdrowia i życia)

• przeszkoda w osiąganiu celów ( frustracja) zmiana planów wakacyjnych lub zawodowych

• wyzwanie

• krzywda, lub strata dlaczego ja?

• zasłużona kara za wcześniejsze postępowanie

Ale także jako

wartość- choroba jako

wydarzenie niosące ze sobą pewne korzyści

- materialne (renta, odszkodowanie)

• społeczne

• psychologiczne( zainteresowanie, troska, innych osób)

-motywacja do rozwoju wewnętrznego,

• wzbogacenia duchowego,

• zwrócenie uwagi na inne osoby w podobnej sytuacji

Choroba somatyczna jako wydarzenie kryzysowe

• Choroba somatyczna nagła i poważna zagrażająca życiu lub zdrowiu -zwłaszcza gdy diagnoza jest szokująca dla chorego, może być uznana za wydarzenie krytyczne prowadzące często do powstania ostrego kryzysu psychologicznego

Kryzys psychologiczny

reakcja człowieka zdrowego na trudną sytuację, w której nie może wykorzystać swoich umiejętności rozwiązywania problemów, gdyż stały się już niewystarczające

(Lindemann i Caplan, 1964)

Ból

Ból jest nieprzyjemnym odczuciem i przeżyciem emocjonalnym, związanym z istniejącym lub mogącym wystąpić uszkodzeniem tkanek, lub opisywanym jako uszkodzenie

Międzynarodowa Organizacja Badań na Bólem

Zachowania bólowe

• ograniczenie życiowej aktywności

• wyrażanie cierpienia w postaci skarg, płaczu, domagania się pomocy

• nadużywanie leków

• izolowanie się od otoczenia

Cechy kliniczne bólu:

- lokalizacja,

- natężenie,

- czas trwania

- jakość

Lokalizacja

Zlokalizowanie bólu nie zawsze oznacza znalezienie miejsca lub narządu chorego,

- ból przeniesiony np. ból serca odczuwany w przedramieniu

• kauzalgia

• ból fantomowy

• ból psychogenny

Kauzalgia

bóle o charakterze palącym lub piekącym występujące po urazowym uszkodzeniu nerwów obwodowych, nasilające się pod wpływem nawet słabych bodźców dotykowych, trudny do zlokalizowania Jest następstwem wrastania uszkodzonego nerwu w bliznę i pociągania go przy ruchach

Ból fantomowy

- powstaje po przecięciu nerwów przy amputacji kończyny

Występuje częściej jeśli przed amputacją odczuwany był ból w kończynie.

Ból psychogenny

Występuje bez uszkodzenia tkanek, jest związany z procesami psychicznymi: emocjami, problemami społecznymi, stresem i zmęczeniem.

Do bólu psychogennego zaliczamy

• Ból konwersyjny

• Ból hipochondryczny

• Ból związany z depresją.

Ból psychogenny nie jest udawany, pacjent autentycznie cierpi

Czas trwania

Ból ostry

trwa krótko, najczęściej jako reakcja na uraz i uszkodzenie tkanek

Ból przewlekły

trwa dłużej niż 3 miesiące i nie ustępuje pomimo wygojenia tkanek.

Jakość

cecha pozwalająca na odróżnienie jednego bólu od drugiego.

- rwący

- pulsujący

- kurczowy,

- piekący,

- palący,

- rozsadzający

Natężenie

Odczuwanie natężenia bólu zależy od

- od siły działania bodźca bólowego.

- cech osobniczych np. progu bólowego

- czynników zewnętrznych np. ciepło, chłód (krioterapia)

- wewnętrznych np. stanu psychicznego

Próg czucia bólu- najmniejsze natężenie bodźca, które powoduje świadome odczuwanie bólu.

Próg tolerancji bólu-największe natężenie bólu, które człowiek cierpiący określa jako jeszcze do zniesienia.

Ocena stopnia natężenia bólu:

• zbieranie wywiadu od pacjenta

- obserwacja pacjenta( postawa ciała, stopień ograniczenia aktywności,napięcie mięśniowe, negatywne emocje)

• skale odczuwania bólu,

typu drabina, podziałka(skala od brak bólu do ból nie do wytrzymania)

Czynniki kształtujące reakcję na ból

• Czynniki psychiczne

• Czynniki społeczne

• Czynniki kulturowe

Czynniki psychiczne kształtujące reakcję na ból

1.Procesy uwagi

Koncentracja na bodźcu bólowym zwiększa odczucie bólu

2.Poczucie kontroli nad sytuacją bólu

Subiektywne przekonanie pacjenta, ze ma kontrolę nad bólem zmniejsza ból:

3.Procesy pamięci

4.Przekonania i normy dotyczące bólu

mogą zwiększać odczucia bólowe

-ból jest oznaką poważnej choroby”

-ból jest formą kary i trzeba go znosić

lub zmniejszać odczucia bólowe

-mężczyzna musi być dzielny

5.Ocena sytuacji związanej z bólem

Zdarzenie związane z bólem może dla człowieka mięć pozytywne (mniejsze odczuwanie bólu) lub negatywne znaczenie(większe odczuwanie bólu)

6.Czynniki emocjonalne

Czy lęk nasila ból, czy pod wpływem lęku następuje blokowanie percepcji bólu?

Istotne jest źródło lęku

Jeżeli lęk i ból mają tę sama przyczynę np. uraz lęk i lęk przed bólem nasila dolegliwości

Jeżeli źródło lęku jest niezależne od źródła bólu np. zewnętrzne zagrożenie, stres to koncentracja na tym wydarzeniu może zablokować odczuwanie bólu ( skupienie na bólu mogłoby uniemożliwić np ucieczkę)

7.Czynniki społeczne

W procesie wychowania rodzice kształtują u dziecka wzorzec reakcji na ból

8.Czynniki kulturowe kształtujące reakcję na ból

• rytuały Kavadi w hinduskiej ceremonii Thaipusam

Psychologiczne metody radzenia sobie z bólem

Do psychologicznych technik leczenia bólu zaliczamy:

• techniki warunkowania,

• biofeedback,

• hipnoza,

• relaksacja

• techniki poznawczo-behawioralne

Psychologiczne aspekty śmierci i umierania

Modele relacji pacjenta śmiertelnie chorego z otoczeniem z otoczeniem, w zależności świadomości śmierci

Zamknięta świadomość

pacjent nie zdaje sobie sprawy z tego, że umiera.

rodzina utrzymuje go w nieświadomości sama posiadając informacje.

 gdy chory zaczyna podejrzewać, że cos się dzieje, rodzina rozprasza wątpliwości, zmieniając temat rozmowy, nakłaniając do snucia planów.

podtrzymywana jest „zmowa milczenia”.

Podejrzewanie

pacjent przeczuwa, że jest umierający.

 rodzina to neguje a on udaje, że wierzy.

stara się pytać najczęściej nie wprost członków personelu.

W zależności od tego, czy podejrzenia zostaną potwierdzone, czy nie, wraca do modelu zamkniętej świadomości, wzajemnego udawania lub otwartej świadomości.

Wzajemne udawanie.

pacjent jest świadom swego stanu, rodzina również, ale zaprzecza.

 rozmowy dotyczą spraw związanych z teraźniejszością w szpitalu - diety, spania, drobnych wydarzeń.

pacjent nie chce smucić rodziny, a rodzina pacjenta.

 obawa, że druga strona nie udźwignie porażającej prawdy - umierania,

Rezygnacja z udawania ze strony pacjenta może być

spowodowana niemożnością znoszenia dłużej myśli o śmierci w samotności.

Otwarta świadomość

pacjent wie, że umiera,

 rodzina stara się, aby zaakceptował na tyle na ile to możliwe swój stan,

uspokaja go,

redukuje cierpienie fizyczne.

( Glasser i Strauss)

Pacjent, który dowiaduje się że jego choroba jest nieuleczalna przechodzi trzy fazy

(E. M. Pattison)

1. ostra faza kryzysu,

2. przewlekła faza życia-umierania,

3. faza terminalna.

Ostra faza kryzysu

przyjęcie przez pacjenta do wiadomości terminalnej diagnozy.

-niepokój

- paniczny lęk

- bezradność

Aby sobie poradzić pacjent uruchamia mechanizmy obronne, od których efektywności zależy przebieg procesu umierania.

Przewlekła faza życia-umierania.

-słabnięcie sił fizycznych

-nasilenie dolegliwości

-uzależnienie od innych osób

-rezygnacja przeplatająca się z nadzieją

-zaakceptowanie faktu umierania

Faza terminalna

zamknięcie się w sobie

wsłuchiwanie się w sygnały dochodzące z wnętrza organizmu

odwrócenie się psychicznie i fizycznie od świata zewnętrznego w kierunku swego świata wewnętrznego

Pięć etapów umierania: E. Kubler-Ross

1. Szok, zaprzeczanie. Nie przyjmowanie do wiadomości informacji o śmiertelnej chorobie.

2.Gniew na lekarzy, los. Zazdrość w stosunku do tych, którzy pozostają przy życiu.

3.Targowanie się" z Bogiem lub losem, próba odwleczenia tego co nieuniknione.

4.Depresja, opłakiwanie przeszłych strat i tej, która ma nadejść.

5.Akceptacja - brak jakichkolwiek uczuć, spokojne oczekiwanie na śmierć

Żałoba

Żałoba jest procesem pojawiającym się po stracie.

Cathreine M. Sanders (2001) wyróżnia pięć etapów żałoby

1. Szok.

niedowierzanie, wzburzenie, bezradność, psychologiczne dystansowanie się.

wstrząs, który przeżywają ludzie zależy m.in. od tego, czy spodziewano się śmierci czy też nie.

 psychiczne dystansowanie się (jakby widzieli siebie z zewnątrz) w tym okresie ma działanie ochronne.

2. Uświadomienie sobie straty.

niepokój

nadwrażliwość, złość gniew, poczucie winy.

poczucie , że straty kontroli nad swoim życiem,

brak poczucia bezpieczeństwa

wyczerpanie fizyczne,

zmęczenie, łatwiejsze zapadanie na różne

infekcje.

3.Chronienie siebie - wycofanie się.

wycofanie się, rozpacz, osłabienie systemu odporności,

zmęczenie,

„hibernacja uczuciowa”

 wycofanie się z kontaktów z innymi ludźmi,

spędzanie czasu w samotności i dłuższy sen

 głęboka rozpacz stany depresyjne

4.Powracanie do zdrowia.

 odzyskiwanie kontroli nad życiem,

tworzenie nowej tożsamości,

przebaczanie i zapominanie,

 poszukiwanie znaczenia, zabliźnianie się rany.

Proces powrotu do zdrowia przebiega powoli,

stopniowo odczuwany jest przypływ energii.

5.Odnowa

rozwijanie nowej świadomości siebie,

uczenie się życia bez zmarłej osoby

zajęcie się swoimi potrzebami wewnętrznym

aktywny kontakt ze światem,

wyznaczanie nowych celów)

Praca z pacjentem w stanie terminalnym jest bardzo wyczerpująca.

Rodzina, lekarze, pielęgniarki stosują mechanizmy obronne,

ponieważ trudno im funkcjonować zgodnie z wymaganiami sytuacji.

1.Unikanie pacjenta, które tłumaczy się zapracowaniem

2. Projekcja - „to okropny, złośliwy pacjent, dręczy mnie”

3. Racjonalizacja - wymijające odpowiedzi uzasadniające własne zmieszanie, niepokój

4. Pomniejszanie, bagatelizowanie swego stanu

5. Dystansowanie się

- ze strachu przed oskarżeniem, że nie umie pomóc,

- ze strachu przed spotkaniem z nieznanym (każdy choruje inaczej),

- ze strachu przed niekontrolowaną reakcją pacjenta, bojąc się własnych emocji.

Błędy jatrogenne

Błędy jatrogenne

Błędy jatrogenne-takie zachowania osób zajmujących się zdrowiem i chorobą, które wpływają szkodliwie na stan zdrowia człowieka

• Jatrosomatopatia- błędy personelu medycznego wpływające negatywnie na stan somatyczny pacjenta

• Jatropsychogenia- błędy personelu medycznego wpływające negatywnie na stan psychiczny pacjenta

Osoby mogące popełniać błędy jatrogenne

• Lekarze, laboranci, pielęgniarki, ratownicy salowe

• Dziennikarze ( lękotwórcze artykuły prasowe)

Rodzaje błędów jatrogennych

Błędy związane

• z przekazywaniem informacji pacjentowi

• z badaniem lekarskim

• z badaniami dodatkowymi

• z leczeniem

• Z hospitalizacją

Obchód

• nieprawidłowe referowanie pacjentów

• niewłaściwe demonstrowanie pacjentów

-Można urazić chorego

-Zachwiać wiarę w możliwość wyleczenia,lub uzyskania skutecznej pomocy

-Wywołać lęk

• Zamierzone i niezamierzone straszenie pacjenta

Badanie lekarskie

• lekceważenie całościowego podejścia do pacjenta,

• wytwarzanie odległego dystansu między lekarzem a pacjentem

-np. rozmowa o pacjencie ze stażystami bez udziału pacjenta, bez wyjaśnień dla pacjenta

• nie zachowanie intymności

-np. badanie pacjenta w obecności innych chorych, kiedy okoliczności do tego nie zmuszają

• przekazywanie trudnych informacji w obecności innych chorych

• okazywanie zniecierpliwienia gdy pacjent zbyt długo nie udziela odpowiedzi

• śmianie się z wypowiedzi pacjenta, z jego obaw (nic więcej nie powie i nie zapyta)

• wykonywanie dużej liczby badań dodatkowych, które nie są konieczne i budza u pacjenta lęk

• nieprzygotowanie psychiczne pacjenta do specjalistycznych badań diagnostycznych, nie wyjaśnianie po co są te badania

Leczenie

• Przeprowadzenie zabiegu bez ostatecznych wskazań

• Lekceważenie potrzeby psychicznego przygotowania do zabiegu

• Nieuzasadnione stosowanie leków

• Wystąpienie choroby jako skutku leczenia innej choroby

• Niewłaściwie prowadzona popularyzacja wiedzy medycznej, lub negatywne informacje o personelu med.

Przyczyny błędów jatrogennych

• czynniki osobowe

• czynniki środowiskowe

Przyczyny błędów jatrogennych

Czynniki osobowe

• postawa egocentryczna

• brak empatii

• układ pionowy w personel-pacjent

• niekompetencja

Czynniki środowiskowe

• destrukcyjne wzory osobowe

• funkcjonowanie instytucji w której lekarz, pielęgniarka, ratownik pracuje

Następstwa błędów jatrogennych

• pogorszenie choroby podstawowej

• zaburzenia psychosomatyczne

• nerwice

• psychozy reaktywne

• farmakomania

---