Psychologia osobowości

WYKŁAD 1

Definicje osobowości

• dynamiczna organizacja systemów psychofizycznych w obrębie indywidualnym, które determinują charakterystyczny sposób zachowania i myślenia (Allport) - we wcześniejszej wersji tej definicji: determinują przystosowanie jednostki

• niepowtarzalny wzorzec cech osoby (Guilford)

• osobowość to te charakterystyki osoby, które wyjaśniają spójny wzorzec uczuć, myślenia i zachowania (Pervin)

• psychologia osobowości zajmuje się dwoma klasami zagadnień: różnicami indywidualnymi (ich źródłem, naturą i pomiarem) oraz funkcjonowaniem intrapersonalnym - osobowość nie jest statyczna (Carver)

Definicja wyczerpująca

Konstrukt osobowości powinien zawierać następujące aspekty:

• ciągłość, stałość i wewnętrzna spójność

• osobowość jest wyrażana na wiele sposobów (zachowanie, myśli, uczucia, etc.)

• osobowość jest systemem zorganizowanym

• determinuje relacje osoby ze światem społecznym

• osobowość jest konstruktem psychologicznym, ale jest związana z biologicznymi charakterystykami osoby

Typologia teorii osobowości

• ujęcie psychodynamiczne

- psychoanaliza - Freud

- rewizjonizm - Jung, Adler

- neo-freudyzm - Fromm, Erickson, Sullivan

- współczesne ujęcie psychodynamiczne

• ujęcie cechowe

- klasycy - Allport, Catell, Eysenck

- model pięcioczynnikowy - Goldberg, Costa, McCrae

• ujęcie fenomenologiczne

- Rogers - teoria Ja

- Kelly - psychologia konstruktów osobistych

- psychologia egzystencjalna - May, Binswanger

• ujęcie behawioralne

- behawioryzm radykalny - Skinner

- neobehawioryzm - Dollard, Miller

- Bandura - teoria społecznego uczenia

- Mischel - zmienne osobowe, poznawczo - społeczno - uczeniowe

• ujęcie poznawcze

- Higgins - ukierunkowania Ja

- Markus - teoria schematów Ja

Co wyróżnia psychologię osobowości jako dyscyplinę?

• badanie osoby jako całości

- Ja - konstrukt podkreślający dążenie ludzi do odnajdywania jedności i spójności

• motywacja

- cele

- ewolucyjne ujęcie (Hogan)

• różnice między ludźmi

- model pięcioczynnikowy (różne wersje)

Podstawowe problemy psychologii osobowości

• natura - wychowanie

• osoba - sytuacja

• świadomość - nieświadomość

• nomotetyczne - idiograficzne

• osobowość stała czy zmienna

Jak poznajemy osobę?

• poprzez jej codzienne zachowania i doświadczenia (próbki zachowania)

• poprzez to, co jej bliscy i znajomi o niej wiedzą

• poprzez wrażenie, jakie sprawia na innych

• poprzez jej twierdzenia samoopisowe (kwestionariusze)

• poprzez efekty jej wyobraźni i to, jak tworzy swoje doświadczenia

• poprzez to, jak reaguje na różne zadania i wyzwania

• poprzez historię jej życia (dane autobiograficzne, dzienniki, blogi)

Metoda samoopisowa:

- bezpośrednia i pośrednia metoda pomiaru

- zalety samoopisu:

• bogactwo informacji

• motywacja

• rola przyczynowa samowiedzy

• praktyczność

Pomiar osobowości - rzetelność

- natura konstruktów osobowościowych

• jaki jest oczekiwany stopień powiązania między twierdzeniami, które stanowią pomiar konstruktu

• jaka jest struktura konstruktu

• jaka jest stałość konstruktu

• jaki jest wzorzec związków interesującej nas miary konstruktu z innymi miarami tego samego konstruktu

- rzetelność

• wewnętrzna spójność (α Cronbacha) - słaba rzetelność wprowadza szum (większe rozproszenie wyników) obniżający korelację

• test - retest

Metoda IRT

- analiza poszczególnych pozycji testowych

• jak ludzie odpowiadają na daną pozycję testową

• moc różnicująca (dyskryminacyjna)

• łatwość / trudność itemów (pozycji testowych)

- uśrednienie całego narzędzia

• uśrednienie wszystkich itemów

• błąd pomiaru

Pomiar osobowości - trafność

- jaki jest sens uzyskanego wyniku

- dane świadczące o trafności:

• treść (zawartość pytań)

• kryteria zewnętrzne (trafność kryterialna - np. skorelowanie z narzędziem mierzącym to samo, ale w inny sposób)

• manipulacja eksperymentalna

• Matryca Wiele - Cech - Wiele - Metod

Matryca Wiele - Cech - Wiele - Metod

- porównanie kilku metod mierzących ten sam wymiar

- matryca korelacji

- sprawdzanie jak cechy, mierzone za pomocą różnych narzędzi, ze sobą korelują

- możliwość wystąpienia efektu metody

WYKŁAD 2

BIOLOGICZNE PODSTAWY OSOBOWOŚCI

Genetyka zachowania

Ewolucyjna psychologia osobowości

Ludzki genom

• zaskakujące dane genetyki:

- nicień - 18424 geny

- muszka owocowa - 13601 genów

- rzodkiewnik - 24489 genów

- homo sapiens - 35000 genów

Porównanie ludzkiego genomu i genomu małp człekokształtnych wskazuje na 1-2% różnicy

- z czego biorą się różnice?

• Steve Pinker - skanowanie genomu

• ma bujne blond włosy - wg. genomu: ma gen wczesnego łysienia i gen rudych włosów

• pojawia się pytanie o sensowność skanowania genomu

• ograniczenia możliwego wpływu genów

Metody genetyki zachowania

• Metoda bliźniąt

bliźnięta monozygotyczne (wychowywane razem lub osobno)

bliźnięta dyzygotyczne (branie pod uwagę tylko bliźniąt tej samej płci)

- przeciętnie dwa razy większe podobieństwo między monozygotycznymi niż między dyzygotycznymi

- duże podobieństwo bliźniąt wychowywanych osobno - wpływ genów

• Metoda adopcyjna

porównywanie dzieci adoptowanych z ich biologiczną rodziną i z rodziną zastępczą

• Metoda dopasowania modelu (metody strukturalne)

• OGOD: jeden - gen - jedno - zaburzenia (One Gen One Disorder)

- wyjaśnienie biologiczne

- pomysł mało prawdopodobny, sprawdza się tylko w przypadku pląsawicy Huntingtona

• QTL - geny cech ilościowych

- lokalizacja genów

- zakłada rozkład normalny

- próba znajdywania genów wyjaśniających mały fragment zmienności (ok. 1%)

- szukanie m.in. za pomocą wyłączania genów

Identyfikacja DNA związanego z zachowaniem - QTL

• jeśli wiele genów wpływa na jakąś cechę, to jest prawdopodobne, że będą się rozkładały ilościowo, a nie jakościowo

• z perspektywy QTL większość zaburzeń stanowi ekstremum cech ilościowych determinowanych przez te same czynniki genetyczne i środowiskowe odpowiedzialnych za zmienność na całym wymiarze

bliźnięta monozygotyczne: r = h² + c²

bliźnięta dyzygotyczne: r = ½ h² + c²

h - dziedziczenie, genom

c - środowisko

r - korelacja między bliźniętami

Odziedziczalność

- współczynnik odziedziczalności

• h² - zmienność genotypowa cechy / zmienność fenotypowa cechy -> statystyka, odnosi się do populacji, ale nie do jednostki

• odziedziczalność w szerokim rozumieniu

• zmienność addytywna i nieaddytywna (dominacja i epistacja)

• odziedziczalność w wąskim rozumieniu

Szeroki sens - zmienność nieaddytywna

- dominujące i recesywne geny - interakcja

- korelacja 0,25 między dziećmi i rodzicami

- efekt konfiguracji grupy genów

Wąski sens - zmienność addytywna

- materiał genetyczny od rodziców (sumowanie)

Epistacja - konfiguracja genów umożliwiająca posiadanie szczególnych zdolności w jednej dziedzinie przy braku zdolności w innych dziedzinach

Wpływy środowiskowe i genetyczne

• genetyka zachowania jako próba odpowiedzi na problem natura - wychowanie

• czynniki środowiskowe wspólne i specyficzne

• interakcja genotypu i środowiska (nie można ich traktować osobno)

- to samo środowisko ma odmienny wpływ na ludzi o różnych genach

- ludzie o różnych genach mogą wywoływać odmienne reakcje środowiska

- ludzie o różnych genach wybierają i tworzą odmienne środowiska

Oszacowania odziedziczalności:

- wzrost - 0,80

- IQ - 0,69

- osiągnięcia w szkole - 0,40

Słabość pomiaru osobowości - metody kwestionariuszowe

Przykład wychodzenia poza ograniczenia kwestionariuszy:

Borkenau i in. (2001) - dane obserwacyjna (GOSAT)

• oszacowanie zachowania bliźniąt przez obcych ludzi

• charakterystyki na podstawie Wielkiej Piątki

• odziedziczalność (różnice między bliźniętami) różnych wymiarów w zależności od środowiska

Tezy psychologii ewolucyjnej

• Socjobiologia - wyjaśnianie zachowań poprzez wskazanie ich wartości przystosowawczej

• (Wilson - badania nad owadami)

• Psychologia ewolucyjna - odkrycie organizacji i struktury ludzkiego umysłu

- mechanizmy psychologiczne

- powiązanie z istniejącą metodologią badań psychologicznych (zaplecze ewolucyjne)

Tezy:

• Mózg - system fizykalny, jego struktury mają na celu generowanie zachowania, które jest odpowiednie do okoliczności

• Struktury mózgowe zostały "zaplanowane" przez dobór naturalny

• Różne struktury neuronalne są wyspecjalizowane w rozwiązywaniu odmiennych problemów adaptacyjnych

• Nasze współczesne czaszki zamieszkuje umysł z epoki kamienia łupanego

(problemy adaptacyjne, kształtowanie mentalności - dostosowane do życia na afrykańskiej sawannie)

Uniwersalność natury ludzkiej

• osobowość - aspekt ogólny

• każdy aspekt osobowości można ująć z perspektywy ewolucyjnej jako:

- adaptację

- produkt uboczny adaptacji

- przypadkowy efekt mutacji

Podstawowe tendencje i charakterystyki osobowości z perspektywy ewolucyjnej

- określenie podstawowych motywów ludzkiego zachowania:

• przeżycie

• reprodukcja

• inwestycja rodzicielska

- struktura modularna

Cechy osobowości:

• fakt odziedziczalności cech osobowości jest poważnym problemem

• zaproponowano kilka hipotez wyjaśniających ten fakt:

- osobowość to produkt różnic środowiskowych (Cosmides i Tooby)

- osobowość jako krajobraz adaptacyjny (Buss)

- osobowość jako efekt doboru opartego na częstości (Figuenedo i King)

Teoria neutralności względem doboru:

• Tooby i Cosmides twierdzą, że cechy osobowości nie są rezultatem adaptacji

• Różnice indywidualne to według nich produkt "jednej wrodzonej psychologii" rozwijającej się w różnych środowiskach

- stała aktywacja mechanizmu w powtarzających się sytuacjach

- wczesne wskazówki środowiskowe w różnicujący sposób dopasowujące próg aktywacji - w efekcie stałe ścieżki rozwojowe

Teoria zależności od częstości

• Figuenedo i King sądzą, że to są najlepsze ramy dla zrozumienia różnic indywidualnych

• Różnice pojawiają się kiedy:

- ten sam gatunek używa różnych zasobów środowiska

- pojawi się dymorfizm płciowy - różne przystosowanie odmiennych płci

- sukces reprodukcyjny zmienia się wraz z niszą ekologiczną

• Wartościowe jest to, co nie jest częste

• W zależności od częstości występowania, jakaś charakterystyka może być adaptacyjna

Neurobiologia osobowości

- poszukiwanie korelatów osobowości

• samowiedza - kora przedczołowa

• dwa systemy samowiedzy - X, C (systemy mózgowe)

- X - szybki, przetwarzający równolegle

- C - wolny, szeregowy, refleksyjny

- badanie korelatów neurotyczności

(badania Eysencka: korelowanie z reaktywnością, korelowanie zachowania z aktywnością różnych części mózgu)

neuroobrazowanie a samoopisy

---