PAŃSTWO JAKO PODMIOT PRAWA MN.
S. Sałajczyk „Zmierzch Lewiatana? ...”
Od początku lat 70'- pogląd, że państwo SŁABNIE, STARZEJE SIĘ, UPADA, a nawet widzimy ZGON państwa jako uczestnika SM. Powolne odejście od poglądu, że rzeczywistość mn. postrzegana jest w taki sposób, że jej centralnym elementem, ogniskową są państwa i relacje między nimi.
Spór w definicji państwa:
państwo w pełni kontroluje swe terytorium, zasoby oraz ludność; jednostki i organizacje funkcjonujące na terytorium państwa podlegają jego wyłącznej jurysdykcji (z wyjątkiem określonymi prawem mn.) Dla sprawowania kontroli oraz realizacji swych funkcji państwo dysponuje monopolem na prawomocne użycie siły.
Jest suwerenne zarówno w wymiarze wew., jak i zew. W sposób samodzielny i niezależny decyduje o tym, jak rozwiązywać swe wew. i zew. problemy, w tym tak istotne, jak zwieranie sojuszy, podejmowanie decyzji o wojnie i pokoju, podpisywanie traktatów z innymi państwami. Państwo rezerwuje sobie także prawo określenia, kiedy jego słuszne interesy są zagrożone lub naruszone, oraz prawo użycia siły w ich obronie.
Państwa kontaktują się i rozwijają swe stosunki kanałami „rządowej polityki zagranicznej”. Stosunki między państwami są „nadrzędne wobec stosunków między pozostałymi uczestnikami życia mn. (organizacjami, ruchami, partiami, korporacjami). Determinują bowiem charakter, kierunki, ramy, zakres i klimat wszystkich pozostałych stosunków. Tworzą ramy prawne i uwarunkowania rzeczowe.
Państwo dzięki temu, że jest podmiotem politycznym zorganizowanym terytorialnie wyznacza linię demarkacyjną między tym, co wew., a tym co mn. Jest ono wew. organizowane i konsolidowane po to, by zwiększać swoją potęgę, zdolność oddziaływania w stosunkach zew. Państwo staje się najważniejszym uczestnikiem życia mn., państwo dysponuje potęgą (zwłaszcza militarną) i oddziałuje na ŚM.
Państwo jest podstawową jednostką polityczną organizacji świata. Za sprawa upowszechniania się zasady suwerenności i innych historycznych okoliczności, organizacja ta ma charakter zdecentralizowany- nie istnieje zwierzchnia struktura dysponująca władzą wobec państw. Kształtują swe stosunki w anarchii mn. Nie ma w SM centralnej władzy, która określałaby reguły wzajemnego zachowania państw, zapobiegała konfliktom między nimi i chroniła przed napaścią zbrojną. Dbanie o bezp. jest podstawowym celem polityki zagranicznej.
Źródła i przesłanki zmiany pozycji państwa w SM
wzrost liczby i aktywności tzw. transnarodowych (niepaństwowych) uczestników życia mn. i co się z tym wiąże, rozwój i intensyfikacja stosunków transnarodowych (procesy rewolucji przemysłowej i technologicznej, gwałtowny wzrost we współczesnym świecie powiązań transnarodowych i komunikacyjnych, rozwój sił wytwórczych, intensyfikacja i pogłębianie więzi ekonomicznych w skali mn.). Uczestnikami transnarodowymi są te wszystkie podmioty mające swój ośrodek kierowniczy w określonym państwie, które realizują określone zadania lub interes w wielu krajach (to korporacje mn., organizacje mn. nierządowi, ruchy mn.- społ., ekologiczne, kościoły, grupy religijne, prywatne fundacje mn.). Za ich sprawą rozwijają się stosunki transnarodowe. To kontakty przekraczające granice, które umykają władzy lub kontroli państw.
zwolennicy tezy o zmierzchu państwa podkreślają, że w miarę rozwoju i intensyfikacji ST (stosunków transnarodowych), rozszerzania się ich skali i zakresu, państwa tracą nad nimi kontrolę. W konsekwencji wzrasta autonomia aktorów transnarodowych. Słabnie zarówno zdolność, jak i poziom kontroli państwa nad społeczeństwem i procesami wew., zmniejsza się lojalność obywateli wobec państwa- jego suwerenna władza więdnie.
rozwój ST sprawia także, że rozszerzają się więzi i relacje wew. grup i interesów w ramach szerszych transnarodowych struktur (ponadnarodowych organizacji), które służą realizacji ich interesów, koordynacji działania i uzgadniania stanowiska. Prowadzi to do rozszerzenia kanałów oddziaływania wew. grup i interesów na SM. ST doprowadziły do pojawienia się do pojawienia się nowych poziomów i obszarów stosunków w płaszczyźnie mn., granice państw stają się coraz bardziej rozszerzone- pogłębia się proces internacjonalizacji polityki wew.
polityka mn. staje się zależna od tendencji wewnątrzpaństwowych, które nie uznają barier granicznych i wymagają zbiorowej reakcji przez różne rządy, coraz mniej mogące pozwolić sobie na suwerenne działania.
narastający wzrost współzależności państw, szczególnie w sferze stosunków ekonomicznych (wzrost handlu i przepływu kapitału w sferze mn., pogłębia się mn. podział pracy, rozwój ST). Pogłębia się wrażliwość i podatność państwa zmiany i procesy zachodzące w ŚM. Coraz częściej zmiana polityki jednego państwa pociąga za sobą trudne do uniknięcia następstwa dla innego państwa.
miarę wzrostu współzależności państwa tracą swą autonomię polityczną i ekonomiczną, której zachowanie było jednym z najważniejszych celów w tradycyjnym systemie mn. Ogranicza to swobodę rządów w kształtowaniu polityki zagranicznej i wew.- zmniejsza się zakres wybory pożądanych przez nie wariantów działania w sferze wew. i mn. Możliwość realizacji przez rząd zamierzonych celów zależy coraz bardziej od działań i decyzji rządów innych państw.
w wielu dziedzinach stosunków poszerza się pole zbieżności (wspólnoty) interesów państw. Sfera interesów przeciwstawnych ulega istotnemu ograniczeniu. W warunkach rosnącej współzależności osiąganie partykularnych celów (interesów) wymaga angażowania coraz większej ilości własnych zasobów i wysiłków. Skłania to państwa do poszukiwania dróg osiągania swych celów i interesów raczej przez współdziałanie, harmonizowanie i uzgadnianie stanowiska niż przez uciekanie się do działań egoistycznych. Spory rozstrzygane są środkami pokojowymi, drogą negocjacji i kompromisu. Wzrastająca współzależność prowadzi do względnego wyrównywania potęgi państw.
Monopol na posiadanie siły militarnej i rezerwowania sobie prawa jej użycia w obronie własnych interesów, była wyznacznikiem pozycji państwa i prestiżu na arenie mn. Dopóki siła militarna spełniała tego rodzaju funkcje, dopóty istniała racjonalna zależność między uciekaniem się do przemocy jako narzędziem polityki zagranicznej i celami polityki zagranicznej. Po pojawieniu się broni nuklearnej- siła militarna stała się wyznacznikiem pozycji państwa na arenie mn.
za sprawą broni nuklearnej straciło na znaczeniu terytorium państwo jako element zapewniający mu bezpieczeństwo.
zdecydowane ograniczenie racjonalności uciekania się do siły militarnej w polityce zagranicznej- możliwość powszechnej wojny nuklearnej.
na ograniczenie użyteczności siły militarnej ma proces transformacji natury potęgi w SM (przez pogłębiającą się współzależność państw, pluralizację uczestników SM, rozwój i rozprzestrzenianie się nowoczesnej technologii militarnej, wzrost znaczenia czynników ekonomicznych i społ. w SM). Jednym z zasadniczych wymiarów transformacji potęgi jest dywersyfikacja jej źródeł. Tracą na znaczeniu tradycyjne czynniki potęgi (ludność, terytorium, przemysł ciężki, siła zbrojna, wzrasta natomiast znaczenie czynników: ekonomicznych, sprawności organizacyjnej i instytucjonalnej, atrakcyjność ideologiczna i kulturalna państw, potencjał naukowy i technologiczny. Niektóre te czynniki zaczynają kontrolować uczestnicy transnarodowi. Państwa przestały być jedynymi ośrodkami siły w sferze mn.- rolę taką pełnią też uczestnicy ST. Potęga w SM uległa rozproszeniu.
Interakcje i kontakty miedzy państwami maja wymiar globalny (globalizacja). Za sprawą tego procesu cały szereg tradycyjnych funkcji i zadań państwa (bezp., pobudzenie koniunktury gosp., ochrona obywateli, zwalczanie przestępczości) nie może być już skutecznie realizowany bez uciekania się do nowych form współpracy mn. Państwa uwikłane są w złożona sieć zależności i uwarunkowań instytucjonalnych, istotnie ograniczających ich autonomię i swobodę działania.
społeczeństwo globalne; globalna wioska, społeczność światowa- następują zmiany w świadomości narodów i społeczeństw, słabnie poczucie lojalności obywateli wobec państwa, rozszerza się sfera wspólnych dla całej ludzkości wartości interesów- proces homogenizacji świata. Zrodziło to wspólne dla wszystkich społeczeństw cele i aspiracje.
TEZĘ O ZMIERZCHU PAŃSTWA UZASADNIA SIĘ
suwerenność państwa zarówno w aspekcie zew. (za sprawą wzrostu współzależności), jak i wew. (za sprawą aktorów i procesów transnarodowych) ulega erozji- państwa w coraz mniejszym stopniu kontrolują swe społ. i terytorium, ich autonomia maleje.
Zmniejsza się zdolność państwa do kontrolowania wydarzeń wew. i zew. - próby wpływania na nie stają się b. trudne i kosztowne, możliwość spełniania przez państwo tradycyjnych funkcji (zapewnienie bezp., ochrona wartości narodowych) wyraźnie maleje.
Wzrasta znaczenie i rola aktorów transnarodowych- ich możliwość działania i autonomia wobec państwa zwiększają się; w rezultacie względna pozycja państwa w życiu mn. ulega istotnemu osłabieniu; polityczna org. świata bazująca na państwie kruszeje
Traci na znaczeniu terytorium jako czynnik zapewnienia społeczeństwu bezp. i możliwości ochrony.
Maleje użyteczność siły militarnej jako narzędzia polityki zagranicznej- racjonalna zależność między uciekaniem się do siły militarnej a celami polityki zagranicznej została zerwana- w konsekwencji traci na znaczeniu monopol państwa na posiadanie siły militarnej, a przez to również znaczenie tej siły jako wyznacznika pozycji, prestiżu i roli państwa
Państwa muszą wchodzić w różnego rodzaju mn. struktury org. i instytucje, aby rozwiązać swoje problemy; ogranicza to ich swobodę działania, narzucone są im określone reguły postępowania.
Przedwczesna prognoza: przesłanki i uwarunkowania trwałości pozycji państwa w SM
największym zagrożeniem dla pozycji państwa są aktorzy transnarodowi i rozwijające się ST. Ważne w jaki sposób te podmioty działać poza kontrolą państwa, w którym mają swoją siedzibę- ośrodek kierowniczy (państwo macierzyste) & w jakim zakresie mogą działać poza kontrolą państw, na obszarze których prowadzą operacje- realizują swoje interesy i zadania (państwa przyjmujące).
w miarę wzrostu liczby i zakresu działania aktorów transnarodowych wzrastają koszty ewentualnej próby podporządkowania tych aktorów i ich działalności kontroli rządów państw macierzystych. Rządy w mniejszym stopniu gotower są podjąć taką próbę.
rządy państw przyjmujących dysponują prawem udzielenia zgody do działania (operowania) na swym terytorium. Prowadzenie działalności podmiotu transnarodowego na terenie danego państwa tylko za zgodą jego rządu. Muszą zawrzeć POROZUMIENIE O DOSTĘPIE- warunki na jakich ten pierwszy będzie mógł działać na terytorium tego ostatniego. Rządy zgadzają się na jego zawarcie tylko wtedy, gdy działania aktora transnarodowego służyć będą celom rządu lub będą z nimi kompatybilne, lub jeśli aktor ten zapłaci odpowiednią cenę za zgodę na prowadzenie operacji. Zwiększa się popyt na zasób, który znajduje się pod wyłączną kontrolą państwa: dostęp do terytorium.
polityczna organizacja świata ulega transformacji: ewoluuje w kierunku organizacji, w której władza państwowa współwystępuje z władzą z innych ośrodków, zakresy ich wł. (nad terytorium i społ.) nakładały się na siebie, lojalność społ. była rozproszona. Pogląd o grze o sumie zerowej: wzrostowi możliwości aktorów transnarodowych towarzyszyć będzie osłabienie władzy państwa narodowego (tak naprawdę nie konkurują one na tym samym polu działania). Oba rodzaje uczestników potrzebują siebie nawzajem, ich funkcje i zadania są w pewnym sensie komplementarne, niekoniecznie zysk jednej strony oznacza stratę (osłabienie pozycji) drugiej.
postępujący wzrost współzależności powoduje, że państwa tracą autonomię polityczną i ekonomiczną: suwerenne państwo: decyduje ono za siebie, jak stawia czoła zew. i wew. problemom, czy szuka pomocy u innych czy nie.
J. W. Górski „Państwo narodowe- przedmiot czy podmiot gospodarczych procesów globalnych?”
Terytorialna suwerenność państwa dawniej i w erze globalizacji
GLOBALIŚCI: globalizacja jest siła sprawczą osłabienia wł. sprawowanej przez państwo oraz tradycyjnej odpowiedzialności spoczywającej na nim. Państwo traci, wskutek mn. przepływów gosp., możliwość efektywnej kontroli tego, co dzieje się na jego terytorium. Zanik formalnych struktur oraz utrata autorytetu władz państwowych powodują, że państwo przestaje być skuteczną formą organizacji społ., która mogłaby zarówno zapewnić obywatelom korzyści z globalizacji, jak i zadbać o uniknięcie zagrożeń globalnych.
GLOBALSCEPTYCY: globalizacja jest tylko pojęciem, inną nazwą umiędzynarodowienia gosp. sfer życia. Państwo pozostaje jedynym liczącym się, w pełni decyzyjnym podmiotem w SM.
NURT TRANSFORMACJI GLOBALNYCH: państwo narodowe i globalizacja - nie są alternatywnymi formami org. Kompleksowa przemiana systemu SM, a także wew. relacji w państwach. Uwaga koncentruje się na nowych zadaniach państwa w dobie globalizacji oraz na konieczności przedefiniowania jego funkcji, zakresu odpowiedzialności i sposobów realizacji szeroko rozumianej polityki.
SUWERENNOŚĆ WEW.: strzeżona prawem możliwość rozciągania nadrzędnej wł. nad danym społ. przez osobę lub ciało polityczne. Rząd sprawuje wtedy ostateczną i absolutną wł.
SUWERENNOŚĆ ZEW.: nie ma wyższej wł. poza i ponad państwem narodowym. Kraje musza być niepodległe we wszystkich aspektach polityki wew. To atut, które społ. zorganizowane w państwach posiadają względem siebie. Aspiracje narodów do niezależnego, wolnego od zew. wpływów określania własnego rozwoju i polityki.
wzajemna akceptacja krajów jako dominujących źródeł władzy i jako organizacji posiadających monopol nad aparatem przymusu na danym terytorium,
traktat wersalski usankcjonował realizację polityki na danym obszarze zamieszkiwanym przez określone społeczeństwo w sposób autonomiczny, czyli przez władzę suwerenną sprawowaną na tym geograficznie wyodrębnionym terenie.
Lata 70' i 80' - nieaktualny klasyczny układ SM (zdominowany przez relacje między państwami); ważne analizy globalnych podmiotów.
Do globalnych podmiotów mn. zalicza się: mn. ugrupowania gosp.-polit., org.mn.(czy supranarodowe), koncerny transnar., org. pozarządowe.
Globaliści mówią o: rozdzieleniu władztwa od terytorium i o zmierzchu instytucji państwa.
1945- gdy państwa podpisały Kartę NZ- ograniczenie omnipotencji suwerennego państwa zarówno w stosunku do innych państw, jak i własnych obywateli. Suwerenności nie można postrzegać jako nieskrępowanej, efektywnej wł. Międzynarodowe oddziaływania i polityki wypracowane na nowych płaszczyznach ponadnarodowego zarządzania osłabiają granice państw i zaprzeczają idei suwerenności jako niepodzielnej, nieograniczonej, wyłącznej i trwalej formy wł. publicznej przypisanej do danego kraju.
Wierzą, że schyłek XX w. przyniósł koniec suwerenności państwa (Lester Thurow i Wolfgang Reinecke). Paul Hirst i Grahame Thompson-to właśnie w wieku XX państwa pozyskały środki i znalazły metody, by efektywnie zarządzać gospodarkami narodowymi albo przez autarkię i centralne planowanie, albo przez państwowe sterowanie gospodarkami.
Niszczycielskie działanie globalizacji na suwerenność i autonomię państw wynikają często z przyjęcia zbyt rygorystycznej definicji suwerenności jako zdolności kontrolowania wszystkiego na określonym terytorium. Państwo pozostaje jedtnym legitymizowanym źródłem reguł obowiązujących na danym obszarze.
Kraje rozwinięte o mocnych i autonomicznych władzach wew., a także silnej reprezentacji w ponadnarodowych org. o dużym wpływie na stosunki globalne, forsują rozwiązania polityk neoliberalnych nazywanych „złotym kaftanem bezp.” (to pragmatyczne zastosowanie zasad liberalnych).
Autonomia państwa w dziedzinie polityki gosp.
Całkowita utrata podmiotowości państwa w procesach globalnych. Oddziaływanie sił globalnych na zdolność realizowania przez państwo suwerenne polityki gosp. odbywa się na 3 zasadniczych płaszczyznach:
międzynarodowego handlu dobrami i usługami
umiędzynarodowienia produkcji
integracji rynków finansowych.
HANDEL GLOBALNY: istotne zagrożenie dla realizacji idei państwa dobrobytu, w której dużą rolę odgrywają dwa zasadnicze elementy: publiczne zaopatrzenie w usługi społeczne (edukacja i ochrona zdrowia)oraz programy redystrybucji dochodów (renty, zasiłki dla bezrobotnych).
Drugim ograniczeniem autonomiczności jest UMIĘDZYNARODOWIENIE PRODUKCJI. Trwa rywalizacja gospodarek narodowych o inwestycje firm zagranicznych. Z jednej strony uważa się, że presja taka uruchamia proces „RÓWNANIA W DÓŁ” polityk gosp.- obniżanie kosztów ekonomicznych przez zmniejszenie podatków i ograniczenie regulacji państwa. Z drugiej nie należy przeceniać znaczenia czynnika kosztowego, którym kierują korporacje w wyborze lokalizacji dla swoich zakładów.
ZINTEGROWANE RYNKI FINANSOWE: Uważa się, że kapitał globalny jest ostatecznym i niewzruszonym arbitrem poczynań państw, środkiem dyscyplinującym politykę gosp.
Globalizacja uniemożliwia wprowadzenie w życie wszelkich form polityki gospodarczej państwa. Ilościowe i jakościowe uczestnictwo państwa w gospodarce oraz zakres regulacji tej gosp. przez administrację publiczną zależą nie tylko od stopnia zintegrowania konkretnego kraju z gosp. św., ale przede wszystkim od samego państwa- jego instytucji, reżimu politycznego, rodzaju władz.
Czy ekonomiczna logika globalizacji prowadzi do zaniku państwa?
Warunki globalnej gosp. ograniczają przede wszystkim możliwości działania państw słabszych- mogą mieć problemy z utrzymaniem sterowności nad krajowymi procesami społ., gosp. Są one podatne na wpływy innych podmiotów ponadnarodowych, presje inwestorów zagranicznych, warunki stawiane przez kapitał mn., polityki proponowane przez silne kraje i org. mn.
Państwo jako podmiot globalizacji gosp. Międzynarodowa społeczność państw
Państwo narodowe napędza procesy globalizacji gosp., wpływa na kierunek i tempo rozwoju procesów gosp. Państwo poprzez TRIADĘ KIERUNKÓW POLITYKI GOSP.: deregulacja, liberalizacja i prywatyzacja, uczestniczy bezpośrednio w stwarzaniu warunków dla rozwoju globalizacji gosp. Nie wszystkie kraje potrafią wpływać na procesy globalizacji. Poszczególne państwa poddawane są w nierównym stopniu presjom 4 głównych obszarów:
globalnych rynków finansowych
konkurencji globalnej
globalizacji produkcji (+ korporacji mn.)
działalności gosp. oraz infrastruktury globalizacyjnej (rynków, instytucji, regulacji).
3 odpowiedzi państwa na nieproporcjonalność presji globalnych:
RADYKALNA: odrzucenie globalizacji i przeciwstawianie się temu, co wiąże się z rynkami światowymi. Negacja zasady wolnego rynku, globalizacji handlu i finansów oraz informacji, jak również unifikację wzorców kulturowych. Protekcjonistyczne nastawienie w mn. polityce gosp. i zamknięcie na handel czy finanse zagraniczne,
NEOLIBERALNA: przyjmowanie tego, co niesie globalizacja i pozwoleniu siłom rynkowym na podjęcie nowych wyzwań. Globalny rynek i korporacje najlepiej określają przebieg rozwoju światowego, a zadaniem państwa jest nie przeszkadzanie konkurencji globalnej- potrzeba zatem bezwzględnego wdrażania polityk deregulacyjnych, liberalizacyjnych i prywatyzacyjnych.
REFORMISTYCZNA: traktowanie globalizacji jako wyzwanie, źródło szans przynoszących korzyści, jak i zagrożeń narażających na straty. Największa, aktywna rola państwa narodowego jako podmiotu globalnego. Głównym zadaniem państwa jest wspieranie dostosowań mających wzmocnić korzyści globalizacji.
Najbardziej zglobalizowane państwa na świecie: Irlandia, Szwajcaria, Singapur, Holandia, Finlandia, Austria i Kanada.
MIĘDZYNARODOWA SPOŁECZNOŚĆ PAŃSTW (spojrzenie na problematykę aktywnego uczestnictwa państwa w globalizacji) => państwo jest postrzegane jako specyficzna jednostka przynależąca do społeczności wszystkich państw świata udzielających sobie wzajemnej legitymacji. Jako uprawomocniona, suwerenna instytucja reprezentująca określone terytorium państwo uczestniczy w stanowieniu mn. prawa czy wytwarzaniu równowagi sił w stosunkach światowych, posługując się w tych celach: dyplomacją.
Państwa postrzegane w kontekście wielostronnych interakcji. Państwa identyfikowane są poprzez swoją suwerenną wł. i na jej gruncie tworzone są wszelkie ich formalne interakcje. Normą jest brak interwencji s stosunki wew. państwa.
GLOBALIZACJĘ trzeba zatem rozumieć nie tylko jak zbiór procesów stanowiących pewne zagrożenia dla suwerenności politycznej i gospodarcze państwa, ale także jako mniej lub bardziej zamierzone przejście państw na wyższy etap formowania międzynarodowej społeczności państw i zyskiwania przez nie nowych kształtów podmiotowości.
SUWERENNOŚĆ PONADNARODOWA: jej wymiarem jest multilateralizm w SM (tworzenie globalizacji gospodarczej). Państwa o większej sile politycznego i gospodarczego głosu stają się głównymi globalnymi wyborcami. Uczestnictwo państw w mn. społeczności sprawia, że przynajmniej w umiarkowanym stopniu podmioty mn. prowadzą politykę w imieniu światowej opinii publicznej, a działania te zyskują wsparcie prawodawstwa i polityk narodowych.
Regionalizacja jako instrument kontroli państw nad globalizacją
Procesy globalizacyjne rozprzestrzeniają się ponad państwami, docierają do społeczności zamieszkujących odległe części świata. Równoległe z globalizacją są procesy LOKALIZACJI: wywodząca się z presji, które motywują ludzi, grupy, społ., rządy i org. mn. do zawężenia swoich horyzontów, poszukiwania lokalnych różnorodności w sposobach zachowania, metodach i zakresie działania orz przechodzenia do mniej kompleksowych form organizacji.
GLOBALIZACJA |
LOKALIZACJA |
Pomniejsza rolę granic i tożsamości terytorialnej. |
Duże znaczenie granic, a tożsamość terytorialna jest bardzo ważne. |
Rozszerza granice. |
Pomniejsza granice. |
Wychodzenie produkcji, handlu i inwestycji poza granice kraju i uzależnianie działania podmiotów od warunków ściśle ograniczonych terytorialnie. |
Ograniczenie obszaru działania producentów i konsumentów do mniejszych terytoriów i uzależnianie ich od czynników lokalnych. |
Integracja lokalna jest namiastką integracji globalnej, odbywa się na ograniczoną skalę. Jej postęp jest kierowany przez organy ugrupowania integracyjnego, powoływane decyzjami państw- członków. Integracja staje się tym samym regulowaną, oswojoną kopią integracji globalnej.
REGIONALIZACJA jest formą aktywnej obrony przed zagrożeniami ze strony globalizacji. Stanowi sposób organizowania się państw w koalicje celem zwiększenia swej konkurencyjności i budowania siły przetargowej w stosunkach globalnych zarówno względem pozostałych, silnych ekonomicznie lub politycznie państw czy ich sojuszy, jak i względem innych aktorów ponadnarodowych.
Integracja regionalna jest zinstytucjonalizowanym i w pewnym zakresie kontrolowanym wprowadzeniem intensywniejszego oddziaływania sił globalnych na wspólne terytorium krajów przystępujących do ugrupowania. Integracja regionalna jest strategią władz publicznych, która ma na celu wzmocnienie decyzyjności państw w SM, poprawienie pozycji konkurencyjnej gospodarek narodowych i w rezultacie osiągnięcie ekonomicznych oraz politycznych korzyści z globalizacji.
Nowy wymiar podmiotowości państwa narodowego
Władza globalna nie jest zmonopolizowana przez państwa, a współczesna polityka światowa nie może być postrzegana przez świat państw, lecz jako domena różnorodnych aktorów posiadających inny zakres władzy. Państwa kształtują realia globalne. Wyraźna jest potrzeba wielorakich adaptacji i transformacji państwa w obszarze instytucjonalnym, gospodarczym i społecznym.
PAŃSTWA KATALICZNE: państwa poszukujące sposobów wzmocnienia kontroli nad otoczeniem zew. oraz adaptacji rekonstrukcji swych sił. Nie polega ono wyłącznie na swoich zasobach, ale poszukuje dominującej lub znaczącej pozycji w koalicjach państw, instytucji transnarodowych i grup wywodzących się z sektora prywatnego. Jako katalizator takie państwo stara się wytyczać kierunki działania oraz być głównym autorem sukcesu danego sojuszu strategicznego, pozostając przy tym zasadniczo niezależnym od pozostałych członków koalicji bez względu na to, czy to są rządy, firmy czy inne pomioty. Takie państwo jest dalekie od zarzucenia swych specyficznych celów i swej tożsamości, a budowanie porozumień o współpracy służy mu jako środek do zwiększenia realnej kontroli nad gospodarką w obliczu przeobrażeń globalnych.
L. Antonowicz „Podręcznik prawa mn.”
PAŃSTWA KLASYFIKACJA PAŃSTW: Suwerenność jest cechą wszystkich państw.
KONWENCJA O PRAWIE MORZA Z DN. 10 XII 1982 R.: państwa nadbrzeżne i śródlądowe; państwa archipelagowi i położone niekorzystnie pod względem ich dostępu do morza. Watykan- państwo kościelne.
Położenie geograficzne nie ma znaczenia z punktu widzenia prawa mn.
Współczesna społeczność mn. składa się z państw o różnych ustrojach społeczno- politycznych. Prawo mn., licząc się z tym stanem rzeczy, zawiera zasadę pokojowego współistnienia państw bez względu na ich ustrój. W świecie współczesnym istnieje jeden system prawa mn., który przyznaje jednakowe uprawnienia i nakłada jednakowe obowiązki na wszystkie państwa, bez względu na ich ustrój społeczno-polityczny.
Do niedawna była rozpowszechniona koncepcja podziału państw współczesnych na 3 główne grupy:
państwa socjalistyczne
kapitalistyczne
państwa „trzeciego świata”
państwa rozwinięte i rozwijające się [KARTA PRAW I OBOWIĄZKÓW GOSPODARCZYCH PAŃSTW - ONZ- 12XII 1974 R.]
państwa jednolite i złożone (ustrój terytorialny państw; stosunek całości państwa do jego części składowych) => Polska jest państwem jednolitym, ale zarazem uznaje prawo jednostek samorządu terytorialnego do przystępowania do mn. zrzeszeń społeczności lokalnych i regionalnych oraz współpracy z takimi społecznościami innych państw.
PAŃSTWO ZŁOŻONE =>
ZWIĄZKOWE |
ZRÓŻNICOWANE |
Zbudowane symetrycznie |
Zbudowane asymetrycznie |
Składa się z 2 lub więcej części wzajemnie równorzędnych |
Zbudowane jednolicie w swej części zasadniczej, która jest niekoniecznie największa pod względem obszaru, a zarazem posiada w obrębie swych granic inne terytorium lub terytoria, które będąc z nim integralnie związane mają jednocześnie jakieś odrębne cechy ustrojowe. Terytoria te to FRAGMENTY PAŃSTWOWE. |
Odrębność ustrojowa fragmentów państwowych Mozę mieć postać bardziej lub mniej korzystną w porównaniu ze statusem innych jednostek administracyjno- terytorialnych państwa zróżnicowanego (terytoria autonomiczne).
Niektóre państwa związkowe są zarazem państwami zróżnicowanymi: kiedy w skład państwa związkowego- oprócz jego zasadniczych i równorzędnych części składowych, wchodzą jeszcze terytoria bezpośrednio administrowane przez rząd związkowy.
3 typy państwa złożonego:
państwo, którego części składowe mają ogólną kompetencję w sprawach zagranicznych i są zatem tzw. państwami składowymi (ZSRR).
państwo, którego części składowe mają bardzo ograniczone uprawnienia w dziedzinie stosunków zagranicznych i z tego względu nie można im przypisywać statusu państw składowych (Szwajcaria- Kantony).
państwo, którego części składowe nie mają żadnych uprawnień mn., ale mają zastrzeżone przed ingerencją władz centralnych kompetencje w dziedzinach dotyczących interesów państw obcych (Grenlandia, Wyspy Owcze wchodzą w skład Danii).
POWSTANIE PAŃSTW państwo jako kategoria historyczna. Prawo mn. definiuje państwo określa tym samym warunki jego powstawania. EFEKTYWNOŚĆ jest koniecznym, ale tylko jednym z warunków powstania państwa jako podmiotu prawa mn.
4 SPOSOBY POWSTAWANIA PAŃSTWA:
zjednoczenie dwóch lub więcej państw prowadzące do powstania nowego państwa
rozczłonkowanie państwa na 2 lub więcej nowych państw
secesja części terytorium państwa dająca początek nowemu państwu
uzyskanie przez terytorium zależne niepodległości w postaci nowego państwa
ZJEDNOCZENIE PAŃSTW, które przestają istnieć, a w ich miejsce powstaje nowe państwo, należy odróżnić od zjednoczenia państw, które polega na tym, że jakieś państwo przyłącza się do innego państwa. Treścią samolikwidacji państwa jest zrzeczenie się odrębnego bytu suwerennego na rzecz współudziału w suwerenności państwa powstałego w rezultacie zjednoczenia 2 lub więcej państw dotychczasowych. Takie prawo ma każde państwo, ale może być ograniczone w TRYBIE TRAKTATOWYM (określenie ograniczenia swobody niektórych państw w zakresie dysponowania własną suwerennością). Dobrowolność i równouprawnienie. Problem równouprawnienia zależy od tego, jaką formę ustroju terytorialnego przybiera państwo powstałe w rezultacie zjednoczenia 2 lub więcej państw. W państwie jednolitym równouprawnienie ludności państw jednoczących się może polegać tylko na równouprawnieniu wszystkich obywateli nowo powstałego państwa, co nie jest jednoznaczne z równymi prawami dwóch czy większej liczby dotychczasowych wspólnot.
PODZIAŁ PAŃSTW NA 2 LUB WIĘCEJ:
ROZCZŁONKOWANIE: w miejsce dotychczasowego państwa powstają 2 lub więcej państw nowych (czechosłowacja)
SECESJA: tylko na części terytorium dotychczasowego państwa powstaje jedno lub więcej państw nowych (rozpad ZSRR)
Może być spowodowany działaniem wew. sił dezintegracyjnych lub też wynikiem interwencji z zew.
NIEPODLEGŁOŚĆ terytoriów zależnych różni się od zagadnienia sukcesji terytoriów inne rodzaju. Terytoria zależne nie stanowią integralnej części państw z punktu widzenia prawa mn., które w jakimś stopniu są odpowiedzialne za ich administrację. Dotyczy to zarówno terytoriów kolonialnych, jak i terytoriów zależnych typu kolonialnego.
Państwa kolonialne maja prawnomiędzynarodowy obowiązek umożliwić narodom terytoriów kolonialnych wybór odpowiedniej formy bytu politycznego. Podstawową formą dekolonizacji jest niepodległość. Ustrój powinien być wolą większości ludności danego terytorium.
UZNANIE PAŃSTW łączy się to bezpośrednio z powstaniem państwa. Przedmiotem uznania powinny być jednostki geopolityczne powstałe w okolicznościach, które według prawa mn. powodują powstanie państw.
TEORIA DEKLARATYWNA: państwo staje się podmiotem prawa mn. z chwilą swego powstania, a uznanie go przez inne państwa tylko potwierdza ten stan, rozszerza zakres uprawnień oraz normalizuje jego pozycje mn. Traktuje powstanie państwa jako fakt oczywisty.
TEORIA KONSTYTUTYWNA: faktyczny byt państwa jest niezależny od uznania go przez inne państwa, ale takie uznanie jest koniecznym warunkiem nabycia podmiotowości prawnomiędzynarodowej. Państwo nie uznane nie jest właściwe państwem w sensie prawa mn. Prowadzi do zrelatywizowania i dezintegracji społeczności mn. oraz podawania mocy obowiązujące prawa mn. jako obiektywnego systemu, który między innymi zawiera normę określającą pojęcie państwa.
Powstanie państwa jako suwerennej jednostki geopolitycznej całkowicie nie zależy od uznania go przez inne państwa lub co najwyżej zależy w stopniu znikomym. Na płaszczyźnie obowiązywania prawa mn. uznanie państwa ma charakter DEKLARATYWNY. Na płaszczyźnie stosowania prawa mn. uznanie państwa ma charakter KONSTYTUTYWNY.
Praktyka mn. dwa rodzaje uznania państwa:
DE IURE: uznanie pełne, trwałe i ostateczne.
DE FACTO: niepełne, tymczasowe i odwołalne.
Konieczne NASTEPSTWA uznania państwa obejmują wszystko, co w stosunkach miedzy wszystkimi państwami jest bezwzględnie obowiązujące z mocy powszechnego prawa mn.
UZNANIE PAŃSTWA to akt prawnomiędzynarodowy, w którym inne państwa wyrażają gotowość stosowania względem państwa nowo powstałego powszechnego prawa mn. Wg prawa mn. uznanie państw nowo powstałych jest obowiązkowe. Państwa mogą odmówić uznania jakieś jednostki geopolitycznej za państwo tylko na tej podstawie, że jednostka ta nie posiada nieodzownych cech państwa. Stanowisko społeczności mn. wobec nowo powstałej jednostki geopolitycznej, która występuje z roszczeniem do statusu państwa, może ukształtować się trojako:
wszystkie państwa uznają tę jednostkę za państwo
wszystkie państwa odmawiają uznania jej za państwo
część państw uznaje ją za państwo, a część odmawia takiego uznania.
2 tryby uznania państwa:
WYRAŹNY: państwo oświadcza, że uznaje inne państwo. Może to być nota dyplomatyczna, oświadczenie rządowe, postanowienia umowy mn.
DOROZUMIANY: polega na akcie państwa, z którego wynika, że traktuje ono inną jednostkę geopolityczną jako państwo. Uznanie rządu, nawiązanie stosunków dyplomatycznych lub konsularnych, zawarcie umowy mn., przyjęcie do org. mn.
Pojęcie państwa nie jest identyczne z pojęciem rządu, toteż uznanie państwa oraz uznanie rządu stanowi dwie różne instytucje prawa mn. Oczywiste jest jednak, że uznanie jakiegoś rządu jest jednoznaczne z uznaniem państwa, którego rząd tej jest organem. Uznanie państwa: nawiązanie stosunków dyplomatycznych, konsularnych. Jeżeli umowa mn. ma charakter umowy międzypaństwowej to też to jest uznanie państwa.
TOŻSAMOŚĆ PAŃSTW Zasada tożsamości państw w prawie mn. ustala okoliczność, w których państwo nie upada jako podmiot tego prawa. Państwo zachowuje swoją tożsamość jako podmiot prawa mn., mimo, że zmienia się w nim rząd i ustrój wew., ludność i terytorium, nazwa, a nawet status mn., jeśli zmiany te nie niszczą suwerenności państwa. Zmiany następujące w elementach państwa nie powodują więc jego upadku, co następuje dopiero w razie ich likwidacji. Żadne zmiany w strukturze politycznej państwa nie niszczą jego podmiotowości prawnomiędzynarodowej. Inny charakter ma zmiana ustroju terytorialnego w sensie stosunku całości państwa do jego części składowych. Przekształcenie państwa złożonego w państwo jednolite nie oznacza jego upadku jako podmiotu prawa mn. Zmiana ustroju społecznego nie powoduje upadku jednego i powstania innego państwa jako podmiotu prawa mn. Zmiany dotyczące liczby i składu ludności nie naruszają jego tożsamości w prawie mn.
Zachowanie tożsamości prawnomiędzynarodowej jest wtedy, gdy upadek państwa wskutek groźby użycia siły ma pozory dobrowolnego przyłączenia do innego państwa. Zmiana nazwy państwa nie jest na ogół aktem samoistnym- bez względu na zmianę nazwy państwo pozostaje tym samym podmiotem prawa mn.
UPADEK PAŃSTW utrata podmiotowości prawnomiędzynarodowej. Domniemanie przemawia za kontynuacją podmiotowości w prawie mn. Upadek państwa:
samolikwidacja państw- 2 lub więcej państw jednoczy się na zasadzie dobrowolności i równouprawnienia
kiedy jakieś państwo na tej samej zasadzie przyłącza się do innego państwa
gdy państwo ulega rozczłonkowaniu wskutek działania wew. sił odśrodkowych.
Zarówno równorzędne zjednoczenie państw, jak i inkorporacja państwa przez inne państwo zakładają upadek państw jako podmiotów prawa mn., z tą różnicą, że przy zjednoczeniu równorzędnym dotyczy to wszystkich państw jednoczących się, a przy inkorporacji- tylko państwa czy państw inkorporowanych. Rozczłonkowanie państw.
Anarchia nie niszczy podmiotowości prawnomiędzynarodowej państwa, jeżeli są perspektywy jej przezwyciężenia; zupełna emigracja ludności;
SUKCESJA PAŃSTW przejęcie przez państwo od innego państwa odpowiedzialności za SM terytorium. Pierwsze państwo- państwo sukcesyjne, II- państwo-poprzednik. Sukcesja mn. jest stosunkiem między państwami i w żadnym razie nie może nastąpić w obrębie tego samego państw jako podmiotu prawa mn. Przedmiotem sukcesji państw z natury rzeczy jest terytorium. Nie obejmuje zmian terytorialnych dokonywanych w rezultacie użycia lub groźby użycia siły w SM. Sukcesja nie obejmuje przypadków nabycia przez państwo terytoriów niczyich ani też przypadków porzucenia przez państwa jakichś części ich terytoriów. Całkowita i częściowa sukcesja państw.
3 typy sukcesji:
sukcesja ma miejsce wtedy, kiedy część terytorium państwa lub jakiekolwiek terytorium nie będące częścią terytorium państwa, za którego SM jest ono odpowiedzialne, staje się częścią terytorium innego państwa. Wtedy to umowy mn. państwa- poprzednika przestają obowiązywać względem takiego terytorium, natomiast umownym. Państwa sukcesyjnego w zasadzie są obowiązujące względem tego terytorium. Zasadę tę można określić mianem zasady przesuwalności granic traktatowych.
II typ wiąże się z procesem, w wyniku którego na terytorium zależnym powstaje nowe państwo niepodległe. Państwo takie nie jest zobowiązane, ale może utrzymać w mocy czy też stać się stroną jakiejkolwiek umowy mn., która obowiązywała względem jego terytorium, w czasie kiedy nastąpiła sukcesja państw.
dotyczy zjednoczenia i podziału państw. Kiedy 2 lub więcej państw jednoczy się i tworzy w ten sposób jedno państwo sukcesyjne, w zasadzie każda umowa mn. wiążąca w tym czasie którekolwiek z nich zachowuje swoją moc obowiązującą względem państwa sukcesyjnego. Kiedy zaś część lub części terytorium państwa oddzielają się, aby utworzyć jedno lub więcej państw, to umowy mn. zachowują moc obowiązującą bez względu na to, czy państwo-poprzednik nadal istniej.
Skutki sukcesji państw: państwo sukcesyjne nie jest, może być na swoje życzenie lub też jest związane umowa mn. obowiązującą względem jego terytorium przed zdarzeniem sukcesji.
STOLICA APOSTOLSKA Watykan- łączne określenie Stolicy Apostolskiej oraz państwa watykańskiego. Stolica Apostolska to zespół centralnych organów Kościoła rzymsko-katolickiego z papieżem na czele, natomiast państwo watykańskie jest jednostką geopolityczną utworzoną na podstawie traktatu między Stolicą Apostolską a Włochami z dn. 11 II 1929 r. (traktat laterański- stanowi, że państwo watykańskie jest nieograniczoną własnością Stolicy Apostolskiej, która sprawuje nad nim wyłączną i absolutną wł. oraz suwerenną jurysdykcję).
Stolica Apostolska jest podmiotem prawa mn. W świetle prawa kanonicznego uzasadnione jest traktowanie Watykanu jako zespołu dwóch różnych podmiotów, o tyle z punktu widzenia prawa mn. mamy do czynienia z jednym i tym samym podmiotem.
Stolica Apostolska i państwo watykańskie nigdy nie są jednocześnie stronami tej samej umowy mn., członkami tej samej organizacji mn. czy uczestnikami tej samej konferencji mn.
Stolica Apostolska nie jest czynnikiem zew. w stosunku do państwa watykańskiego, co sprawia, że państwo wraz z nią jest suwerenne i tym samym jest państwem w sensie prawa mn.
Znikome terytorium i nieliczna ludność związana funkcjonalnie z Watykanem nie pozwalają na uznanie go a normalne państwo.
Wspólna podmiotowość prawnomiędzynarodowa Stolicy Apostolskiej i państwa watykańskiego składa się z takich istotnych elementów jak zdolność traktatowa, prawo legacji oraz zdolność nabywania członkostwa org.mn.
Polska- Stolica Apostolska: konkordat podpisany 28 VII 1993, wszedł w życie 25 IV 1998.
Suwerenny Zakon Kawalerów Maltańskich: ma władztwo terytorialne i jest uznawane przez wiele państw.
PAŃSTWA SKŁADOWE jednostki geopolityczne, które wchodzą w skład jakiegoś państwa i wraz z nim uczestniczą w SM. Ich status jest dwoisty:
w stosunkach z państwami obcymi występują jako PODMIOTY prawa mn.
stosunki z państwem macierzystym stanowią domenę prawa państwowego.
W rezultacie są one państwami w sensie prawa mn. tylko częściowo. Fragmenty państwa mają szerszy zakres uprawnień w sprawach zagranicznych, występują w SM nie zamiast, ale oprócz państwa jako całości (to zjawisko PODWOJNEJ REPREZENTACJI MN.) => ZSRR
WSPÓLNOTY POWSTAŃCZE narody często są w tej fazie na drodze do uzyskania statusu państwa w sensie prawa mn. Także termin „państwo In statu nascendi”. Ustalenie zakresu uznania mn., którego przedmiotem uznania są organy ruchu narodowowyzwoleńczego. Od uznania za powstańców lub stronę wojującą zależy bowiem zakres ich podmiotowości prawnomiędzynarodowej.
TERYTORIA ZALEŻNE terytoria, które nie wchodzą w skład żadnego państwa, nie posiadają najważniejszego z punktu widzenia prawa mn. atrybutu państwa, jakim jest suwerenność, Definicja terytorium zależnego zawiera więc dwa elementy: odrębność terytorialną oraz zależność polityczno- ustrojową. Brak ogólnej kompetencji w sprawach zagranicznych. Na ogół nie uczestniczą one w SM oddzielnie od państw, które są odpowiedzialne za ich administrację.
terytoria kolonialne (mają charakter zamorski w stosunku do państw, które nimi administrują) i niekolonialne (Andora)
różnica między nimi zachodzi co do celów rozwoju politycznego. Prawo mn. dekolonizacyjne ma na celu doprowadzenie narodów kolonialnych do stanu niepodległości lub innej formy bytu politycznego zgodnej z zasadą samostanowienia. Terytoria zależne typu niekolonialnego także mogą osiągać taki stan, ale ten cel ich rozwoju politycznego nie stanowi obowiązku prawnomiędzynarodowego ciążącego na państwach, od których są one zależne.
Status tych terytoriów może mieć charakter trwały, podczas gdy prawnomiędzynarodowa ochrona narodów terytoriów kolonialnych jest z założenia tymczasowa.
terytoria kolonialne: niesamodzielne (to terytorium, które geograficzne jest odrębne od kraju administrującego oraz różni się od niego pod względem etnicznym i/lub kulturalnym; nierównoprawny status w stosunku do państwa, które nim administruje; to terytorium zamorskie, którego ludność znajduje się w stanie nierównoprawnym w stosunku do ludności państwa administrującego) i powiernicze (terytoria niesamodzielne, które zostały poddane powiernictwu ONZ; zakres terytorialny systemu powiernictwa mn. określa art.77 Karty NZ=> 1.terytoria obecnie znajdujące się pod mandatem; 2. terytoria, które mogą być oderwane od państw nieprzyjacielskich w wyniku II woj.św.; 3. terytoria dobrowolnie poddane temu systemowi przez państwa odpowiedzialne za ich administrację).
ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE trwałe zrzeszenia państw, oparte na umowie mn. i utworzone dla określonych celów w dziedzinie SM. Członkami ich są państwa, czasem stają się też terytoria zależne.
MIĘDZYNARODOWE ORGANIZAJE RZĄDOWE - ich członkami są państwa.
MIĘDZYNARODOWE ORGANIZACJE POZARZĄDOWE - nie powstają na podstawie umów mn. zawartych przez państwa. Członkami ich są osoby fizyczne lub krajowe organizacje polityczne, społeczne, zawodowe, religijne lub inne z różnych państw. Nie działają w sferze oficjalnych stosunków międzypaństwowych i względem nich nie powstaje problem podmiotowości prawnomiędzynarodowej.
KONFERENCJA MIĘDZYNARODOWA: poprzedziła powstanie org.mn., które z niej wyrosły; nietrwałe. To związki państw, nawet dwóch państw (a org.mn. to zrzeszenie 3 państw).
ORGANY MIĘDZYNARODOWE: dwóch lub więcej państw, mają prostą strukturę wew., liczne komisje rozejmowe, rzeczowe, współpracy gosp., mają charakter dwustronny.
UMOWA MN.: jest podstawą prawną mn.org., taka umowa odgrywa rolę statutu org.mn., regulujące takie zagadnienia, jak jej cele i zasad, członkostwo, struktura, procedura głosowania.
Najważniejszym elementem podmiotowości prawnomiędzynarodowej, jaką może posiadać org.mn., jest ZDOLNOŚĆ TRAKTATOWA. Jej treścią jest zdolność zawierania umów mn. z państwami członkowskimi lub też z państwami nie należącymi do danej org.mn. oraz z innymi org.mn. 4 podstawowe rodzaje umów mn. zawieranych przez org.mn.:
umowy w sprawie stalej siedziby organizacji lub czasowego przebywania organów organizacji na terytorium państwa członkowskiego lub też państwa nie należącego do danej org.
umowy w sprawie udzielania pomocy państwom przez org.
umowy w sprawie stowarzyszenia państwa z org.
umowy o współpracy i koordynacji działalności org. z innymi organizacjami międzynarodowymi.
BIERNE PRAWO LEGACJI: państwa członkowskie, a czasem także państwa nie będące członkami danej org.mn., ustanawiają przy nich swoje stałe przedstawicielstwa mające status podobny do przedstawicielstw dyplomatycznych.