w1 - teoria wychowania

teoria wychowania - teoria i praktyka wychowania, odpowiada na pytanie: jak wychowywać by było to skuteczne?

wychowanie = przestrzeń wychowawcza = interakcje wychowawcze = proces wychowania;

elementy wychowania:

• wychowanek;

• proces wychowania;

• wychowawca;

socjalizacja - wszelkie działania mające wpływ na drugiego człowieka;

wychowanie i socjalizacja prowadzą do kształtowania umiejętności funkcjonowania w społeczeństwie;

wychowanie i socjalizacja prowadzą do zmiany postaw, osobowości;

teoria wychowania współpracuje z innymi naukami:

• psychologią (osobowości, zaburzeń zachowania, rozwojową) - indywidualizowanie procesu wychowania;

• socjologią - problemy społeczne;

• pedagogiką społeczną;

• pedagogiką resocjalizacyjną;

• pedagogiką rehabilitacji niepełnosprawnych;

przedmiot i zakres teorii wychowania:

1. dziecko jako podmiot;

2. wychowawca, nauczyciel, pedagog jako podmiot;

3. interakcja wychowawcza;

problematyka teorii wychowania:

1. wychowanie jako fakt (celowa, zorganizowana czynność ukierunkowana na osiągnięcie zmiany);

2. wychowanie jako proces (analiza wychowania pod względem dynamicznym; wychowanie jako ciąg sytuacji wychowawczych ukierunkowanych na realizację określonego celu);

3. wychowanie jako skutek (wszystkie zmiany powstałe w zachowaniu na skutek oddziaływania wychowawczego);

4. interakcje wychowawcze (wzajemne oddziaływania na siebie wychowanka i wychowawcy);

5. metody oddziaływania wychowawczego (sposób: psychotech., socjotech.)

6. strategie wychowania (procedury działania);

7. sytuacja wychowawcza (celowo organizowana sytuacja by osiągnąć zamierzony skutek);

8. reguły postępowania wychowawczego;

w2, 3, 4 - Teoria Maslowa osobowości samorealizującej się (010305, 050405, 120405)

podmiotowość - wykreowana przez proces interakcji między wychowankiem a wychowawcą;

wychowanie można zacząć dopiero wtedy, gdy zna się swoje:

• umiejętności profesjonalnego działania;

• mocne strony;

• słabe strony;

zdrowa osobowość, zdrowa motywacja -> dążąca do samorealizacji

charakterystyka osób samorealizujących się:

1. obiektywna percepcja rzeczywistości - adekwatność postrzegania świata:

prawidłowo:

- postrzeganie świata nie przez pryzmat własnych pragnień czy potrzeb, ale takim jaki jest naprawdę;

- zdolność do szybkiego odróżniania uczciwości od nieuczciwości, spostrzegania zniekształceń i zafałszowań (w różnych aspektach życia: sztuce, muzyce, intelekcie, polityce, nauce);

- niepodleganie złudzeniom wynikłym z uprzedzeń i przesądów;

- własny, niezależny, obiektywny sposób postrzegania rzeczywistości i indywidualny system oceny świata;

- obiektywne postrzeganie, logiczne rozumowanie, prawidłowe wnioskowanie umożliwia pełniejsze odzwierciedlenie rzeczywistości, większą skuteczność intelektualną;

nieprawidłowo:

- postrzeganie świata w subiektywnych kategoriach, przez własne lęki, potrzeby, wartości;

- niemożność pozostawania w interakcji ze światem, radzenia sobie z nim i innymi ludźmi;

2. ogólna akceptacja przyrody, ludzi, siebie:

prawidłowo:

- akceptacja siebie takim, jakim się jest ze słabymi i mocnymi stronami, bez poczucia winy czy usprawiedliwień;

- nie rozmyślanie o własnych słabościach;

- akceptacja natury taką jaka jest;

- z akceptacji siebie wynika niezniekształcony, niezafałszowany obraz siebie;

- poczucie odprężenia przenosi się na inne aspekty życia;

- akceptacja własnego gustu i preferencji zmysłowych bez wstydu i bez uwielbienia;

- akceptacja różnych poziomów miłości i przynależności oraz szacunku;

- tolerancja wobec wszystkich ludzi;

nieprawidłowo:

- odczuwanie wstydu lub poczucia winy z powodu własnych słabości;

- tracenie czasu na przeprosiny czy rozpamiętywanie własnych przywar;

3. spontaniczność, naturalność, prostota:

prawidłowo:

- zachowywanie się w sposób otwarty, bezpretensjonalny;

- zachowywanie się naturalnie, zgodnie z własną naturą;

- troska o innych;

- w sytuacjach społecznych podleganie bez problemów regułom, które uznaje się za ważne, brak zawahań w wypełnianiu przypisanych ról społecznych;

nieprawidłowo:

- nieumiejętność spontanicznego funkcjonowania;

- napotykanie wielu oporów, z którymi się boryka, odczuwając zawstydzenie i winę;

4. koncentracja na problemach poza swoją osobą - nieksobność:

- zaangażowanie we własną pracę;

- poczucie misji do wypełnienia, która absorbuje, daje zapał i energię;

- chęć i przymus pracy w kategoriach wewnętrznej konieczności;

- intensywny zapał w pracy powoduje pojawienie się metapotrzeb;

- angażowanie się w pracę nie tylko dla pieniędzy, sławy, władzy ale by zaspokoić metapotrzeby, rozwinąć zdolności i umiejętności powodujące wzrost i osiąganie najwyższego poziomu własnego potencjału oraz zdefiniowanie sens własnej tożsamości;

5. potrzeba prywatności i niezależności:

- silna potrzeba odcięcia się od innych i samotności;

- niezależność od innych;

- zachowania i uczucia silnie skoncentrowane na samosterowaniu i własnej zaradności;

- myślenie własnymi kategoriami, podejmowanie decyzji na własną odpowiedzialność i kierowanie się własnymi motywacjami i dyscypliną wewnętrzną;

- preferowanie samotności i prywatności powoduje kłopoty społecznie;

6. autonomiczne funkcjonowanie:

- preferencja i umiejętność autonomicznego funkcjonowania w fizycznym i społecznym środowisku;

- łączy się z potrzeba prywatności i niezależności;

- brak motywacji potrzebami deprywacyjnymi (motywami deficytu) pozwala na niezależność od realnego świata w zaspokajaniu własnych potrzeb - dotyczących głównie motywów wzrostu i rozwoju;

- rozwój zależy od jednostki i jej potencjału wrodzonego;

- odporność na kryzysy u deprywacje;

7. nieustanne poczucie świeżości wrażeń (odczuć):

- poczucie ciągłości doświadczeń;

- doznawanie przyjemności , odczuwanie ich świeżego sensu, świadome i ciągle na nowo;

- nie znudzenie własnymi doświadczeniami;

8. doświadczanie przeżyć szczytowych (lub mistycznych):

- doświadczanie intensywnych przeżyć ekstatycznych, olśnień, głębi religijnych uniesień;

- doświadczanie przez intensywną pracę, zabawę, muzykę, religię, sztukę, seks;

9. zainteresowanie społeczne:

- silne i głębokie uczucia empatyczne, czułe zainteresowanie się ludźmi, pragnienie niesienia pomocy;

- odczuwanie braterstwa z każdym ludzkim jestestwem;

- przepełnienie miłością do gatunku ludzkiego;

- zdolność rozumienia i wybaczania innym;

10. stosunki interpersonalne:

- silniejsze związki z innymi;

- związki wynikające bardziej z metapotrzeb niż z potrzeb deficytowych;

- zdolność do bezinteresownej i nieegoistycznej miłości;

11. demokratyczna struktura charakteru:

- tolerancja i akceptacja ludzi niezależnie od ich pochodzenia społecznego, poziomu edukacji, politycznych, religijnych przynależności;

- różnice nie mają znaczenia, rzadko są dostrzegane;

- gotowość do słuchania, okazywania szacunku;

- otwartość na odmienność;

- umiejętność analizy przyczyn zachowań;

12. rozróżnianie między środkami i celami, dobrem a złem:

- cele mają mniejsze znaczenie niż środki ich osiągania;

- cele jako aktywności same w sobie;

- środki stają się celami co przynosi satysfakcję;

- precyzyjnie zdefiniowane standardy etyczne;

- naturalność w wyrażaniu uczuć;

13. niezłośliwe poczucie humoru:

prawidłowo:

- humor o charakterze filozoficznym, odnoszący się do ludzkości w ogóle, a nie do konkretnej osoby;

nieprawidłowo:

- humor złośliwy - rani innych;

- humor wyższości - naśmiewanie się z innych jednostek lub grup społecznych;

- humor autorytarno-rebeliancki - sprośny;

14. zdolność do twórczości, kreatywność:

- oryginalność, inwencja, innowacyjność niekoniecznie w terminach produkcyjności czy twórczości artystycznej;

- naiwna inwencyjność i wyobraźnia dziecka - nieskrzywiony i bezpośredni ogląd rzeczy;

- możliwość wykorzystania twórczości w każdej czynności;

15. odporność na akulturację:

- zdolność do odparcia społecznej presji by myśleć i działać w określonym kierunku;

- wewnętrzna swoboda, odnoszenie się do kultury z dystansem, kierowanie się własnymi wzrocami;

- brak łamania norm i reguł społecznych tylko po to by demonstrować swą niezależność;

- możność przystosowania ale gotowość rzucenia wyzwania regułom i normom w razie zaistnienia ważnej sytuacji;

w5, w6 - proces wychowania i towarzyszące mu zaburzenia - błędy wychowawcze w interakcjach wychowawczych (190405, 160405)

wychowanie błędne a wychowanie nieskuteczne:

strefy szkodliwości błędów:

uwarunkowanie błędu wychowawczego (odpowiedź na pytanie: dlaczego?)

kategorie błędów wychowawczych wg dwubiegunowych kryteriów:

ciepłe	zimne
ekstremalna emocjonalna akceptacja dziecka (żar)	ekstremalne emocjonalne odrzucenie dziecka (lód)
nadmierna koncentracja na dziecku	nadmierna koncentracja na sobie
nadmierna koncentracja na zadaniu dziecka	niedocenianie zadań dziecka

siedem typów zachowań przypisywanych nauczycielom przez uczniów:

1. zachowania agresywne - wszystkie czynności o charakterze agresywnym z wyjątkiem neurotycznych;

2. zachowania korygujące i hamujące - ostre formułowanie poleceń, nadmierna ingerencja, upomnienia;

3. zachowania wspierające - cierpliwe wyjaśnianie, pomoc w trudnościach, łagodna perswazja;

4. zachowania nawiązujące lub podtrzymujące kontakt emocjonalny - uśmiech, rozmowa na wspólne tematy, respektowanie potrzeb i próśb;

5. zachowania niezaangażowane - doraźne, proste czynności wychowawcy adekwatne do zewnętrznych warunków sytuacji;

6. zachowania neurotyczne - obarczanie uczniów winą za własne niepowodzenia, nieadekwatne do sytuacji zachowanie, niekonsekwentność;

7. zachowania pozorowane - zachowania, których rzeczywista treść jest zafałszowana przez udawaną reakcję (np. pozorna pomoc);

nauczyciele błądzący - zachowania agresywne, neurotyczne;

nauczyciele niebłądzący - zachowania wspierające i podtrzymujące;

błędne i właściwe zachowania wychowawcy:

zachowania błędne	zachowania właściwe
I. rygoryzm: - bezwzględne egzekwowanie wykonywania poleceń; - pedanteria ocen; - stawianie wymagań bardzo dokładnie określonych, nie pozostawiających swobody; - ścisłe kontrolowanie postępowania dziecka (egzekwowanie posłuszeństwa);	- stawianie realnych wymagań; - kontrolowanie ich spełniania z prawidłowym systemem wzmocnień; - równowaga kar i nagród lub przewaga tych ostatnich; - równoważenie potrzeb dziecka i wymagań zadania;
II. agresja: - atak słowny, fizyczny, symboliczny, zagrażający lub poniżający w stosunku do dziecka;	- rozwiązywanie konfliktów przez dążenie do zrozumienia innego; - tolerancja; - umiejętność mediacji - negocjacji; - racjonalizowanie konfliktu;
III. hamowanie aktywności: - przerywanie; - zakazywanie aktywności własnej dziecka przez fizyczne lub symboliczne zachowania własne; - zmienianie bez racjonalnych przyczyn rodzaju aktywności dziecka;	- tworzenie warunków dla rozwijania przez dziecko własnej aktywności; - ustalenie z dzieckiem rodzaju aktywności zastępczej wobec jego własnej (negocjacja);
IV. obojętność wychowawcy: - dystans do spraw dziecka i do niego samego; - nieakceptowanie, odrzucenie dziecka;	- zwrócenie uwagi na dziecko; - wejście w kontakt z dziekciem;
V. eksponowanie siebie - wybijanie swojej osoby; - dziecko przez pryzmat własnych walorów, potrzeb;	- bycie osobą bliską, ważną; - brak zachowań pozornych;
VI. uleganie: - bezradność; - spełnianie różnych zachcianek dziecka; - przymilanie się, przerysowanie samego siebie;	- rozmowa; - poczekanie - popatrzenie;
VII. zastępowanie: - wyręczanie;	- racjonalna pomoc;
VIII. idealizacja dziecka: - dziecko jako najwyższe dobro; - ciągłe zajmowanie się dzieckiem; - wtrącanie się; - brak krytycyzmu;	- krytycyzm z akceptacją; - pozytywne wzmacnianie - adekwatne nagradzanie;
IX. niekonsekwencja: - zmienność zachowań;	- adekwatność zachowań wychowawcy do zachowań ucznia; - zachowani konsekwentne;

w7, w8, w9 - metody i techniki wychowania (100505, 170505, 240505)

metody i techniki wychowania - sposoby postępowania wychowawczego z wychowankiem;

metoda - oddziaływanie zmierzające do zmiany aktywności wychowanka, polegające za doborze określonych bodźców i środków wychowawczych;

grupy metod:

1. psychotechniczne - praca za pomocą człowieka - bezpośredni wpływ na wychowanka przez wykorzystanie własnych możliwości, określonych umiejętności wychowawcy:

- metody wpływu osobistego - kryterium ważności stanowi nauczyciel, a warunkiem powodzenia jest pozytywna relacja interpersonalna:

• sugestia:

- pobudzanie ucznia do odpowiedniej reakcji, zachowań przez informowanie, sygnalizowanie własnego stanowiska, własnej opcji wychowawczej;

- podpowiadanie wzorów zachowań;

- ocenianie, zachęcanie, przestrzeganie;

- forma pytań, słuchania;

• perswazja:

- podpowiadanie określonych zachowań, rozwiązań, wyborów przy pomocy odpowiednio dobranych argumentów;

- odpowiedzi winny spowodować u wychowanka przeżycie problemu;

• aprobata/dezaprobata:

- osobiste nagradzanie i karanie;

- ocena ucznia w formie uznania (nagroda) lub braku uznania (kara);

- źródłem nagrody i kary jest nauczyciel;

- nauczyciel musi być osobą ważną, cenną;

• ocena zachowania ucznia:

- wyrażenie stosunku do tego, co uczeń reprezentuje, do wyglądu, do zachowania;

- zwrócenie uwagi uczniowi;

- ocena wywołując określone przeżycia wychowanka;

• działanie przykładem osobistym:

- autorytet wychowawczy;

- wzory zachowań korzystnych wychowawczo przekazywane własną osobą;

- konsekwentność, ciepło;

- metody wpływu sytuacyjnego - aranżowanie przez nauczyciela sytuacji by uzyskać określone efekty:

• nagradzanie wychowawcze:

- zaspokajanie określonych motywacji wychowanka na skutek przejawiania przez niego pożądanych wychowawczych form aktywności;

- skłanianie ucznia do wzmacniania zachowań korzystnych (pożądanych), zachęcanie do powtarzanie tych zachowań;

- zasady nagradzania:

• indywidualizowanie nagradzania - oparcie się o diagnozę potrzeb, motywacji wychowanka;

• stopniowanie nagrody - zapobieganie utracie atrakcyjności nagrody;

• każda nagroda powinna być motywowana;

• każda nagroda powinna być adekwatna do wysiłku;

• każda nagroda powinna mieć miejsce bezpośrednio po właściwym zachowaniu;

- błędy w nagradzaniu:

• wyprzedzanie nagrodą zachowania;

• zbyt rzadkie wzmacnianie pozytywne;

• karanie wychowawcze:

- znaczenie wychowawcze i korygujące;

- eliminowanie zachowań destruktywnych poprzez obniżenie prawdopodobieństwa wystąpienia ich w przyszłości;

- tłumienie zachowań niepożądanych, które jest dla wychowanka negatywne, przykre, tworzy przykry stan emocjonalny;

- zasady karania:

• pozytywna interakcja wychowawcza między uczniem a nauczycielem; wychowanek musi akceptować normy wychowawcze wychowawcy;

• dobry stosunek emocjonalny karanego do karzącego;

• kara nie może dyskryminować wychowanka;

• kara stosowana bezpośrednio po „złym” zachowaniu;

• podanie przyczyny karania;

• kara adekwatna do negatywnego zachowania;

• raz zastosowana kara „wymazuje” winę;

• kara daje możliwość rekompensaty wyrządzonego zła;

• praca nie może być formą kary;

• kara nie może być stosowana w sposób rygorystyczny - elastyczność kary;

- rodzaje kary:

• zewnętrzna - nieskuteczna, gdyż nie jest przeżywana przez wychowanka;

• wewnętrzna - skuteczna, gdyż wywołuje określony osobisty wewnętrzny stan wychowanka, który przeżywa przykrość;

• instruowanie;

• organizowanie doświadczeń wychowanka - organizowanie sytuacji wychowawczej;

• antycypacja następstw zachowań wychowanka:

- przewidywanie faktów, zdarzeń, wyprzedzanie faktów, które mogą nastąpić;

- ustalenie rygorów, norm;

• przydzielanie funkcji, ról społecznych:

- aktywizacja przynosi efekty, gdy jest związana z motywacją jednostki;

- np. przydzielenie funkcji skarbnika osobie, która cos ukradła;

• ćwiczenie - trening:

- celowe powtarzanie przez wychowawcę pewnych sytuacji, związanych z doświadczeniami wychowanka;

2. socjotechniczne - praca za pomocą człowieka - pośredni wpływ na wychowanka przez innych wychowanków lub inne osoby;

- kształtowanie zespołu wychowawczego (relacji, zasad);

- oddziaływanie przez zespół wychowawczy;

- cel: ułożenie odpowiednich relacji, interakcji w grupie społecznej;

- metoda pedagogiki przeżywania - np. obóz przetrwania dla młodzieży trudnej;

3. kulturotechniczne - narzędziem wychowania są różne dzieła kulturalne (film, muzyka, plastyka);

8

http://members.lycos.co.uk/nonameuwb

wychowanie

skuteczne

nieskuteczne

błędne

zgodne z celami wychowania (w założeniu korzystne dla rozwoju); interakcja dwupodmiotowa;

brak zamierzonych efektów;

niekorzystne dla rozwoju (dysfunkcjonalność, zaburzenia w zachowaniu wychowanka)

doświadczenia

W

Wk

interakcja

zaburzona / zerwana

pejoratywna ocena, reprezentacja;

niekorzystny obraz zdarzenia

generalizacja pejoratywnej oceny niekorzystnego obrazu

generalizacja zaburzonych zachowań

niekorzystne dla rozwoju doświadczenie

zmiany niekorzystne zachodzące w osobowości

zaburzenia osobowości

I

II

III

IV

postawy wychowawcze wychowawcy (głównie ukryte teorie wychowania)

czynniki sytuacyjne (głównie spostrzegana przez wychowawcę nadmierna trudność sytuacji)

cechy osobowości wychowawcy (głównie stosunek do ludzi)

obiektywne zachowanie wychowawcy

percepcja tego zachowania przez wychowanka w toku sytuacji i po sytuacji m.in. świadomość popełnionego błędu

skrypt „wychowawca” u wychowanka na „wejściu” do sytuacji

samoocena wychowanka

umiejscowienie kontroli LOC (umiejętność kontroli swych emocji)

zdolność wychowanka do decentracji interpersonalnej

INTERAKCJA

WYCHOWAWCZA

---