WSPÓŁCZESNY SYSTEM KSZTAŁCENIA

PROCES NAUCZANIA ~ PROCES UCZENIA SIĘ

• przeciwstawia się jednostronności w procesie nauczania-uczenia się

• odchodzi od uczenia się pamięciowego w kierunku myślenia abstrakcyjnego

• postuluje rozwój przez zabawę i pracę

• postuluje koncepcję ogniw procesu kształcenia oraz uwzględnianie potrzeb
  i zainteresowań uczniów, co ma znaleźć odzwierciedlenie w programach nauczania

• postuluje odchodzenie od jedynie klasowo- lekcyjnego nauczania
  w kierunku różnorodnych form organizacyjnych nauczania

• nauczyciel pełni rolę kierowniczą - nie ogranicza myślenia i działania uczniów

PROCES NAUCZANIA-UCZENIA SIĘ (KSZTAŁCENIA)

to zbiór powiązanych ze sobą czynności uczniów i nauczyciela warunkujących się wzajemnie i podporządkowanych realizacji wspólnego celu, jakim jest wywołanie u dzieci
i młodzieży i dorosłych pewnych zamierzonych, względnie trwałych zmian

PROCES KSZTAŁCENIA - OGNIWA

PROCES KSZTAŁCENIA łączy nauczającą działalność nauczyciela
z aktywnością poznawczą (uczeniem się)ucznia

CECHY PROCESU NAUCZANIA-UCZENIA SIĘ:

1. składa się z obszernych zbiorów czynności (aktów) kształcenia

2. uczenie się jest sprzężone z nauczaniem

3. jest systematyczny, zamierzony, długotrwały

4. zmierza do osiągnięcia wcześniej zaplanowanych rezultatów

OGNIWA NOWOCZESNEGO PROCESU KSZTAŁCENIA
NAUCZYCIEL		UCZEŃ
1.	Uświadomienie uczniom celów i zadań dydaktycznych stawianie problemów	1.	Powstanie motywów uczenia się
2.	Zaznajomienie uczniów z nowym materiałem przez użycie odpowiednich środków	2.	Przyswojenie wiadomości
3.	Kierowanie procesami uogólniania	3.	Opanowanie pojęć, sądów ogólnych i rozwiązywanie problemów
4.	Utrwalanie wiadomości	4.	Procesy memoryzacyjne (pamięciowe)
5.	Kształtowanie umiejętności, nawyków i przyzwyczajeń	5.	Ćwiczenie
6.	Wiązanie teorii z praktyką	6.	Czynności teoretyczne i praktyczne
7.	Kontrola i ocena wyników nauczania	7.	samokontrola

ABC TAKSONOMIA CELÓW NAUCZANIA I WYCHOWANIA
(BOLESŁAW NIEMIERKO)

Taksonomia celów nauczania (c. dziedziny poznawczej)			Taksonomia celów wychowania (c. dziedziny motywacyjnej)
Poziom	Kategoria		Poziom	Kategoria
Wiadomości		1. Zapamiętanie wiadomości	Działanie		1. Uczestnictwo w działaniu
					2. Zrozumienie wiadomości			2. Podejmowanie działania
		Umiejętności			3. Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych	Postawy		3. Nastawienie na działanie
					4. Stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych			4. System działań

TAKSONOMIA (J. J. GUILBERT)

DZIEDZINA UMIEJĘTNOŚCI INTELEKTUALNYCH	DZIEDZINA UMIEJĘTNOŚCI PRAKTYCZNYCH	DZIEDZINA UMIEJĘTNOŚCI KOMUNIKOWANIA SIĘ
1. Przypomnienie faktów, schematów i metod niezbędnych do wykonywania zawodu 2. Interpretowanie danych w zakresie zastosowania pojęć, zasad, metod w zetknięciu z nowymi zjawiskami lub sytuacjami 3. Rozwiązywanie problemów	1. Naśladowanie czynności na podstawie obserwacji 2. Opanowanie wykonywanych czynności zgodnie z instrukcją 3. Automatyzm stanowiący najwyższą sprawność wykonania	1. Wrażliwość na występowanie określonych zjawisk 2. Reagowanie wyrażające się zainteresowaniem i chęcią działania 3. Internalizacja, oznaczająca, że percepcja zjawiska znalazła miejsce w twojej skali wartości i działa dostatecznie długo, abyś się zaadaptował do systemu wartości innej osoby

TAKSONOMIA (J. WASYLUK)

DZIEDZINA POZNAWCZA	DZIEDZINA PSYCHORUCHOWA	DZIEDZINA POSTAW (AFEKTYWNA)
1. Zapamiętanie i odtwarzanie wiadomości 2. Interpretacja zjawisk 3. Rozwiązanie problemów w sytuacjach typowych 4. Rozwiązanie problemów w sytuacjach złożonych i nowych 5. Synteza, ocena i tworzenie dzieł oryginalnych, inspirujących innych	1. Manipulowanie 2. Naśladowanie 3. Samodzielne wykonanie 4. Osiągnięcie biegłości 5. Wykorzystanie nabytych umiejętności w odmiennych warunkach i sytuacjach nieprzewidzianych	1. Bierne przyjmowanie 2. Czynne reagowanie 3. Aktywne uczestnictwo, wartościowanie według obiegowych kryteriów 4. Tworzenie systemu wartości, wzięcie odpowiedzialności za swoje postępowanie 5. Posługiwanie się własnym systemem wartości, przyjęcie odpowiedzialności za działalność innych

Metoda nauczania to system celowych działań nauczyciela organizujących poznawczą i praktyczną działalność ucznia, która zapewnia osiąganie zamierzonych (określonych) celów nauczania. System tych działań zależy zarówno od ogólnego celu nauczania każdej jednostki lekcyjnej, jak i od celów szczegółowych, operacyjnych. Na każdej lekcji powinny być stosowane co najmniej 2 metody. Każda metoda nauczania powinna spełniać następujące warunki:

a)    Powinna odpowiadać głównym (podstawowym) celom procesu dydaktyczno - wychowawczego

b)    Powinna rozwijać sferę poznawczą ucznia, a przede wszystkim procesy myślowe

c)    Powinna być dostosowana do właściwości rozwojowych ucznia

d)    Powinna uwzględniać charakterystyczne właściwości danego przedmiotu nauczania

e)    Powinna wyzwalać w uczniach aktywność lub wpływać na jej rozwój

f)    Powinna przyczyniać się do systematyzacji przyswajanych treści, wiedzy, kształtowanych umiejętności

Realizowanie tych warunków wymaga od nauczyciela wielu przemyśleń i decyzji, przy czym każda decyzja powinna uwzględniać fakt, że:

-    wybór metody powinny determinować cele, treści nauczania (ważność, złożoność, struktura) i charakterystyczne cechy przekazywanych treści

-    wybór powinien uwzględniać korelację między zasadami nauczania i możliwościami intelektualnymi uczniów

-    wybór powinien uwzględniać zależność między formami organizacyjnymi, typami lekcji i jej strukturą

METODY NAUCZANIA

Podział metod wg. W. Okonia:

I. Metody asymilacji wiedzy (oparte NA SŁOWIE):

1. Opowiadanie

2. Wykład (konwencjonalny, problemowy, konwersatoryjny)

3. Pogadanka (wstępna, przedstawiająca nowe wiadomości, utrwalająca)

4. Dyskusja (rozwijająca się w toku wspólnego rozwiązywania problemu, ukierunkowana na kształtowanie przekonań)

5. Praca z książką (uczenie się z podręcznika, sporządzanie notatek, posługiwanie się lekturą uzupełniającą)

II. Metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy (metody PROBLEMOWE):

1. Klasyczna metoda problemowa

2. Metoda przypadków

3. Metoda sytuacyjna

4. Burza mózgów (giełda pomysłów)

5. Mikronauczanie

6. Gry dydaktyczne (zabawy inscenizacyjne, gry symulacyjne, gry logiczne)

III. Metody waloryzacyjne (EKSPONUJĄCE)

1. Impresyjne

2. Ekspresyjne

IV. Metody praktyczne

1. metody ćwiczebne

2. metody realizacji zadań wytwórczych

Metody oparte na słowie:

Opowiadanie - polega na zaznajomieniu uczniów z jakimiś rzeczami, zjawiskami w formie ich słownego opisu. Wykorzystywane jest w młodszych klasach szkoły podstawowej, dlatego musi być obrazowe.

Wykład - służy przekazywaniu uczniom jakiś informacji z zakresu różnych dziedzin naukowych. Stosowany jest najczęściej w szkolnictwie wyższym. Wymaga od słuchaczy myślenia hipotetyczno-dedukcyjnego.

1. Wykład konwencjonalny - treść jest bezpośrednio przekazywana przez nauczyciela w gotowej formie do zapamiętania.

2. Wykład problemowy jest ilustracją jakiegoś problemu naukowego lub praktycznego

3. Wykład konwersatoryjny - polega na przeplataniu fragmentów mówionych wykładu z wypowiedziami słuchaczy.

Pogadanka - jej istota polega na rozmowie kierowanej przez nauczyciela z uczniami. Nauczyciel zmierzając do osiągnięcia sobie znanego celu stawia pytania uczniom, na które oni udzielają odpowiedzi. Jest to najstarsza metoda dydaktyczna, stosowana już przez Sokratesa. Jest ona przede wszystkim wykorzystywana w niższych klasach szkoły podstawowej.

Dyskusja - polega na wymianie poglądów na określony temat, można wykorzystać ją dopiero w najwyższych klasach szkoły podstawowej oraz w szkole średniej. Dyskusja, bowiem wymaga specjalnego przygotowania uczestników.

Praca z książką - jeden z najważniejszych sposobów zarówno poznawania jak i utrwalania nowych wiadomości. Samodzielne korzystanie z książek przez uczniów może mieć formę - uczenia się z podręcznika, - sporządzania notatek, - lektury uzupełniającej.

Metody oglądowe - oparte na obserwacji

Pokaz - demonstrowanie uczniom czegoś, to metoda oparta na obserwacji. Pokaz bywa metodą towarzyszącą, która występuje z inną.

Metody oparte na działalności praktycznej:

• Metoda laboratoryjna - polega na tym, że uczeń samodzielnie przeprowadza eksperyment (np. na chemii). Może występować w dwóch odmianach:

• tradycyjna - uczniowie samodzielnie wykonują eksperyment pod okiem nauczyciela

• problemowa - uczniowie samodzielnie wykonują eksperyment, nie wiedząc, z jakim skutkiem

• Metoda zajęć praktycznych - stosowana na zajęciach praktycznych, ma miejsce wtedy, gdy uczniowie wykonują czynności związane z zawodem (szkoły zawodowe)

Metody problemowe - inaczej gry dydaktyczne.

Gry dydaktyczne pierwszy uporządkował i przeniósł z zachodniej dydaktyki Kraszewski. Są to metody z grupy aktywizującej np. gry komputerowe.

Gry dydaktyczne to rodzaj metod nauczania - należących do grupy metod problemowych, które organizują treści kształcenia w modele rzeczywistych zjawisk, sytuacji, w celu zbliżenia procesu poznawczego ucznia do poznania bezpośredniego, dzięki dostarczeniu okazji do manipulowania modelem.

Podział gier dydaktycznych:

1. Burza mózgów - ta metoda przeznaczona jest do samodzielnego, szybkiego wymyślania przez uczniów zbioru hipotez przy wykorzystaniu myślenia intuicyjnego.

2. Metoda sytuacyjna - zwana metodą przypadków - polega na bardzo dokładnym rozpatrzeniu jakiegoś przypadku, tak skonstruowanego, że jest on typowy, często wykorzystujemy w szkolnictwie medycznym, wojskowym.

3. Metoda symulacyjna - inaczej inscenizacja - to udawanie kogoś np. nauczyciela, robi się wszystko tak jakby się nim było. Uczeń jest aktywny.

ZASADY KSZTAŁCENIA

Zasady to normy postępowania uznane za właściwe w celu osiągnięcia zamierzonych rezultatów.

Zasady kształcenia to normy postępowania dydaktycznego, których przestrzeganie pozwala nauczycielowi zaznajomić uczniów
z podstawami wiedzy, rozwijać zainteresowania i zdolności poznawcze oraz wdrażać do samokształcenia.

Zasady kształcenia wg. Półturzyckiego:

• Zasada poglądowości - inaczej nazywana zasadą bezpośredniości. To najwcześniej sformułowana zasada. Wskazuje ona na konieczność zdobywania wiedzy poprzez bezpośrednie poznawanie rzeczy i zjawisk lub przez zetknięcie się z nimi przy pomocy środków dydaktycznych (tj. modele, obrazy, schematy, wykresy, tabele). Funkcją tej zasady jest ułatwienie zrozumienia i zapamiętywania.

• Zasada przystępności - inaczej zwana zasadą stopniowania trudności. Wyraża ona konieczność dostosowania treści i metody nauczania do rozwoju i możliwości uczniów.

• Zasada systematyczności - w dużej mierze odnosi się do ucznia. Mówi, że jeśli uczeń chce trwale i skutecznie coś zapamiętać to powinien systematycznie utrwalać wiedzę.

• Zasada świadomego i aktywnego uczestnictwa - to jedna z nowych zasad. Polega ona na aktywnym stosunku ucznia do celów uczenia się. Nauczyciel powinien znać swojego ucznia, żeby wiedzieć, czym go zainteresować.

• Zasada kształtowania umiejętności uczenia się - jest ważna z punktu widzenia przygotowania do samokształcenia. Wedle tej zasady nauczyciel ma doprowadzić do umiejętności organizowania pracy umysłowej, znajomości metod nabywania informacji, korzystania z komunikatów, wypowiedzi, umiejętność sporządzania notatek, schematów.

• Zasada łączenia teorii z praktyką - zasada ta orientuje nauczyciela na konieczność harmonijnego wiązania ze sobą wiedzy naukowej z praktyką codziennego życia.

Argumenty przemawiające za tym by łączyć teorię z praktyką:

• Praktyka jest tak samo źródłem wiedzy o świecie jak teoria

• Praktyka sprawdza prawdziwość przekazywanej wiedzy

• Przygotowuje uczniów do działalności praktycznej

• Zasada indywidualizacji i zespołowości - kieruje uwagę na indywidualne możliwości osób kształcących się - pojedynczych osób i tym samym grup.

• Zasada trwałości wiedzy - wskazuje na konieczność podejmowania takich zabiegów, żeby uczeń trwale przyswoił sobie wiedzę. Lepiej i dłużej pamiętamy rzeczy, które mają prostą strukturę myśli, rzeczy przejrzyste, konkretne (podawać przykład). Należy często odnosić się do praktycznych doświadczeń uczniów i zapewniać aktywny udział w procesie kształcenia, systematycznie kontrolować.

• Zasada ustawiczności kształcenia - każdemu człowiekowi powinna przyświecać idea kształcenia ustawicznego (ciągle od urodzenia do śmierci). Należy pamiętać, że wiedzę należy aktualizować, doskonalić się. Należy mieć to na myśli przy projektowaniu procesu kształcenia.

PROCES WYCHOWANIA

to ciąg działań wychowawczych podejmowanych indywidualnie lub zbiorowo w celu stopniowego wywołania określonej przemiany w osobowości wychowanka, przy czym kolejność tych działań jest odpowiednio dostosowana do przebiegu wywoływanej przez nie przemiany.

METODY WYCHOWANIA

RODZAJE METOD WYCHOWANIA

1. metody wpływu osobistego wychowawcy

• wysuwanie sugestii

• perswazja

• działanie przykładem osobistym

• wyrażanie dezaprobaty i aprobaty

metody wpływu sytuacyjnego

• nagradzanie wychowawcze

• karanie wychowawcze

• instruowanie

• organizowanie doświadczeń wychowanka

• wywoływanie antycypacji następstw zachowań społecznych

• przydzielanie funkcji i ról społecznych

• ćwiczenie

• metody wpływu społecznego

• modyfikacja celów zespołu

• kształtowanie norm postępowania obowiązujących
  w zespole

• przekształcanie struktury wewnętrznej zespołu

• nadawanie właściwego kierunku działaniu kontroli społecznej w zespole

4. metody kierowania samowychowaniem

Osobowość nauczyciela-wychowawcy

Osobowością zajmuje się wiele nauk o człowieku. Sam termin pochodzi od łac. persona. Psychologia, pedagogika i socjologia uczyniły osobowość swym pojęciem konstytutywnym i jednym ze swych głównych problemów badawczych. Definiują osobowość jako zbiór względnie stałych cech psychicznych człowieka różniących go od innych ludzi warunkujących stałość jego zachowania, bądź jako system biologicznych i psychicznych właściwości człowieka warunkujących organizację jego czynności, tożsamość, kierunek i sposoby przystosowania się do otoczenia oraz twórczego przekształcania tego otoczenia. Główne składniki tego systemu to postawy przekonania, uczucia, motywy, potrzeby, skłonności, jak też cechy wyrażające specyficzny indywidualny stosunek do świata i ludzi.

Osobowość nauczyciela wychowawcy obejmuje trzy struktury:
- poznawczą - wyrażającą się działaniami związanymi ze spostrzeganiem i rozumieniem ucznia-wychowanka

- motywacyjną - obejmującą system wartości, potrzeby i postawy nauczyciela

- czynnościową -prakseologiczno-pedagogiczną

Czesław Banach także przeprowadził badania na temat osobowości nauczyciela w wyniku, których powstały propozycje 5 grup cech osobowości !!!!!!!!!
i szeregu cech-właściwości wchodzących w ich zakres tematyczny.

I. Cechy-właściwości osobowe

Nauczyciel ma być dostępny bezpośredni, kontaktowy. Akceptujący młodzież taką jaka jest, szanujący jej godność. Ma być dobrym organizatorem, pogodnym opiekunem, serdecznym, kulturalnym, życzliwym. Ma być samokrytyczny wobec własnej pracy i elastyczny w postępowaniu. Powinien być odważny w wyrażaniu swoich poglądów i mieć własne zdanie. Skromność, poczucie humoru to kolejne jego właściwości. Umiejący twórczo przystosować się do zmian społecznych i oświatowych. To człowiek sprawiedliwy, dyskretny, budzący zaufanie.

II. Cechy-właściwości intelektualne

Nauczyciel w świetle przemian ma być inteligentny, mądry i powściągliwy w wyrażaniu opinii, sądów, ocen. Ma mieć wysoki poziom wiedzy, kwalifikacji, sprawność intelektualną i szerokie zainteresowania. Powinien być samodzielny w myśleniu, twórczy w formułowaniu problemów i poglądów.

III. Cechy- właściwości dydaktyczne (prakseologiczno-pedagogiczne)
Nauczyciel mający odpowiednią i aktualną wiedzę merytoryczną i dobre przygotowanie metodyczne stosuje różne metody dydaktyczne oraz środki dydaktyczne w tym nowoczesną technologię kształcenia. Znający podstawy pedagogiki, psychologii oraz uznający ich przydatność. To człowiek znający dzieci ich potrzeby, możliwości i lubiący dzieci. Jest wymagający od siebie i innych, konsekwentny, dociekliwy i sprawiedliwy w ocenianiu i załatwianiu spraw. Samodzielny twórczy, poszukujący nowych metod i środków. Potrafi aktywizować uczniów i stosować indywidualizację w nauczaniu i poznawaniu uczniów. Stosuje demokratyczny (motywacyjny) styl kierowania i wspomagający samorządność uczniów. To nauczyciel samokształcący i doskonalący swój warsztat pracy i pracujący nad sobą. Potrafi korzystać z różnych źródeł informacji.

IV. Cechy właściwości-wychowawcze

Nauczyciel zajmujący się chętnie pracą z młodzieżą i otwarty na problemy młodzieży. Przychylny i potrafiący sobie zjednać uczniów swą postawą. Nie tylko uczy, ale także wychowuje młodzież traktując ją podmiotowo. Jako człowiek wyrozumiały, opiekuńczy nie ośmiesza uczniów i nie obraża się. zawsze dotrzymuje słowa i obietnic.

V. Cechy-właściwości zewnętrzne

Człowiek dbający o zdrowie fizyczne, psychiczne i odporny na trudności w pracy. Potrafi ekspresyjnie przekazywać informacje. Ma kulturalny sposób bycia.

Z badań Cz. Banach wyciągnął wnioski, ze można z pewnym uproszczeniem i uogólnieniem przyjąć jako cechy pożądane ułożone hierarchicznie w sposób następujący:
1. Otwartość i umiejętność kontaktu z młodzieżą, empatia.
2. Kompetencja merytoryczna i metodyczna.
3. Poszanowanie godności ludzkiej, podmiotowość
4. Sprawiedliwość i obiektywizm w ocenianiu uczniów.
5. Dialogowość, negocjacyjność, demokratyczny styl kierowania
6. Dyscyplina i wymagalność, konsekwencja w postępowaniu, wspomaganie w kłopotach
7. Tolerancja, kultura ogólna i pedagogiczna.
8. Umiejętność planowania i organizowania pracy własnej i zbiorowej
9. Motywacja i umiejętność samokształcenia oraz doskonalenia
swojego warsztatu pracy (rozwój zawodowy)
10. Poczucie humoru
Być prawdziwym nauczycielem w czasach wielkiej zmiany społecznej i edukacyjnych wyzwań nie jest łatwo. Przemiana wartości i stylów życia spiętrza trudności w pracy pedagogicznej. Może to zniechęcać do pracy ale także wyzwalać inicjatywę i motywować do niej.

W zawodzie nauczycielskim nadal nie straciła na aktualności myśl Seneki:
"Najmniej działa się tym, co się mówi,
więcej tym, co się robi,
a najwięcej tym kim się jest"



TECHNIKI KOMUNIKACJI INTERPERSONALNEJ 

Słowo „komunikacja” pochodzi od łacińskiego słowa communicato i oznacza łączność, wymianą, rozmowę. W odniesieniu do relacji między ludźmi przez komunikację rozumie się przekaz pewnej informacji (komunikatu) i zdolność rozumienia tego przekazu. Często pojęcie to utożsamia się również ze sposobem przekazywania informacji (komunikatów) oraz z relacjami, jakie zachodzą podczas ich wymiany. Przekazywanie komunikatów odbywa się za pomocą umownych znaków, takich jak: słowa, gesty, dźwięki, liczby, litery, symbole.

Systemy takich umownych znaków nazywamy kodami.

 

Używając najprostszych znaków graficznych i symboli, model komunikacji można przedstawić w sposób następujący:

Osoba A komunikat Osoba B

Osoba A jest osoba wysyłającą (nadająca komunikat. Stanowi zatem źródło komunikatu, dlatego jest nazywana nadawcą. Osoba B jest nazywana odbiorcą komunikatu.

Nie zawsze odbiorca odczytuje przekazany komunikat w takim samym znaczeniu, w jakim nadał go nadawca. Powiemy wówczas, iż w procesie komunikacji wystąpiły pewne zakłócenia. Odebrany komunikat na wyjściu jest różny od podanego na wejściu. Przyczyny takiej sytuacji mogą być różne. Nadawca mógł swoje myśli, zamiary, uczucia wyrazić w sposób niezbyt jasny lub zrozumiały dla odbiorcy i w ten sposób pełne porozumienie się oraz skomunikowanie stało się utrudnione lub nawet niemożliwe. Taki stan rzeczy nie tylko utrudnia porozumienie między ludźmi, ale również powoduje znaczne zniekształcenie celów, których dany komunikat dotyczy.

 

O doskonałym procesie komunikacji międzyludzkiej powiemy więc wówczas, gdy w efekcie tego procesu w umyśle odbiorcy powstanie identyczny obraz jak ten, który powstał w umyśle nadawcy lub innymi słowy - gdy komunikat odebrany przez odbiorcę będzie miało takie samo znaczenie, jak komunikat wysłany przez nadawcę.






 

 

Komunikat zxfgh Komunikat Komunikat Komunikat







 

 



 


Sprzężenie zwrotne

1.  Model procesu komunikacji interpersonalnej.

 

Zgodnie z powyższym schematem, w procesie komunikacji interpersonalnej wyróżnia się następujące elementy:

•       źródło komunikacji (nadawca),

•       komunikat

•       kodowane (znaki, symbole, gesty),

•       kanał (droga komunikacji),

•       dekodowanie,

•       odbiorca,

•       sprzężenie zwrotne.

Źródłem komunikacji jest człowiek wysyłający komunikat.

Komunikatem z kolei jest aktualna, fizyczna postać przekazywanej informacji. Komunikat może przybierać różne postacie. Dla mówcy nadawanym komunikatem jest treść jego przemówienia, dla piszącego - treść pisma, dla malarza - obraz, dla policjanta kierującego ruchem na jezdni - odpowiedni układ rąk. Komunikat jest przekazywany do odbiorcy za pomocą wybranej przez nadawcę drogi, którą nazywamy kanałem. Każdy kanał ma swoje specyficzne kody, czyli znaki, symbole gesty, których używamy w celu przekazania treści i znaczenia wysyłanego komunikatu. Czynność zmiany naszych intencji na kod nazywamy kodowaniem. Jeśli, na przykład, chcemy przekazać komuś pozdrowienia, to możemy to zrobić na kilka sposobów (osobiście powiedzieć o tej osobie, wysłać kartkę, zamówić pozdrowienia w radiowym koncercie życzeń itp.). Decyzja, w jaki sposób przekażemy pozdrowienia, jest decyzją wyboru kanału, natomiast nasza wypowiedź lub pisanie kartki jest czynnością kodowania.

 

Kanał może mieć charakter formalny lub nieformalny. Kanały formalne są ustanawiane z reguły przez instytucje, organizacje i przedsiębiorstwa oraz najczęściej związane ze służbowym przekazywaniem informacji. Inne formy komunikatów, związane najczęściej z prywatnym życiem ludzi lub ich społecznymi relacjami, przebiegają kanałami nieformalnymi.

 

Możemy również mówić o kanałach bezpośrednich (gdy dochodzi do bezpośredniego spotkania nadawcy i odbiorcy - „twarzą w twarz”) oraz o kanałach pośrednich, gdy w przekazywaniu komunikatu uczestniczą osoby trzecie lub wykorzystywane są specjalne środki przekazu (telefon, fax, komputer, gazeta).

 

Odbiorca jest tym elementem w modelu komunikacji interpersonalnej, do którego komunikat jest kierowany. Wszystkie kody komunikatu wysyłanego przez nadawcę muszą zostać odpowiednio „przetłumaczone”, aby informacja mogła być zrozumiana przez odbiorcę. Proces ten nazywamy dekodowaniem.

(On: Kochanie wrócę dziś później do domu, mam zaległą pracę do wykonania

Ona: zdradza mnie…)

 

Na drodze przekazywania komunikatu mogą wystąpić pewne zakłócenia - i to zarówno po stronie nadawcy jak i odbiorcy. Dlatego też w fazie końcowej komunikacji, poprzez sprzężenie zwrotne upewniamy się czy komunikat został właściwie odebrany i czy porozumienie zostało osiągnięte.

 

2. RODZAJE KOMUNIKATÓW

W zależności od, tego czy istnieje bezpośredni kontakt pomiędzy nadawcą a odbiorcą, czy też nie, wyróżniamy:

•       komunikaty jednokierunkowe,

•       komunikaty dwukierunkowe.

 

Z komunikatem jednokierunkowym mamy doczynienia wówczas, gdy nadawca (osoba A) nadaje komunikat osobie B i nie wiemy, czy i jak odbiorca reaguje na ten komunikat.

W codziennym życiu z jednokierunkowymi komunikatami mamy doczynienia dość często. Należą do nich np. przekazy radiowe i telewizyjne, prasa, ogłoszenia, obwieszczenia.

 

Jeszcze częściej dochodzi do wzajemnego przekazywania sobie komunikatów między nadawcą i odbiorcą. Następuje wówczas tzw. sprzężenie zwrotne z odbiorcą, który reagując na odebrany komunikat staje się automatycznie nadawcą kolejnego komunikatu, a uprzedni nadawca występuje w roli odbiorcy. Taki komunikat nazywamy komunikatem dwukierunkowym. Poprzedni komunikat jest podstawą powstania kolejnego komunikatu, często będącego odpowiedzią na ten pierwszy i sytuacja ta może się powtarzać wielokrotnie. W takiej sytuacji mamy doczynienia z „komunikowaniem się” lub procesem komunikacji interpersonalnej.

 

 

Każdy komunikat jest nośnikiem informacji, jednakże w zależności od tego, jaką postawę i zachowanie prezentuje odbiorca oraz jaką postawę i zachowanie prezentuje nadawca, możemy wyróżnić m.in. następujące rodzaje komunikatów:

1. Komunikaty krytyczne. Mają one na celu wzbudzenie poczucia winy i przekazanie odbiorcy, że nie jest w porządku („Trzeba było nie chodzić na dyskoteki, to nie miałbyś teraz kłopotów w nauce”). Czasem celem komunikatów krytycznych jest ośmieszenie partnera.

2. Komunikaty strukturalne. Pouczają one o prawidłowym postępowaniu i zachowaniu

(„Systematyczne uczenie się sprzyja dobrym efektom w nauce”).

3. Komunikaty opiekuńcze. Z jednej strony informują one o chęci udzielania pomocy prze nadawcę, włączenia się w osobiste rozwiązanie problemów, z drugiej zaś - w przypadku tzw. „nadopiekuńczości” (Mamusia pomoże Ci posprzątać) -

mogą odebrać lub ograniczyć inicjatywę i wolę odbiorcy („Widzę, że nie radzisz sobie z tym zadaniem. Zobacz - ja rozwiązuję to w ten sposób...”).

4. Komunikaty wspierające. Te komunikaty również wyrażają chęć pomocy ze strony nadawcy, ale w pełni respektują samodzielność i inicjatywę odbiorcy. Dzieje się tak dlatego, że komunikaty te:

•       pozwalają uświadomić odbiorcy jego własne odczucia,

Widzę, że jest ci wesoło na widok Mamusi

•       wyrażają przekonanie, że odbiorca sam poradzi sobie z problemem,

Możesz dostosować się do regulaminu rodzinnego

•       deklarują gotowość wsparcia, ale dopiero wówczas, gdy druga strona będzie tego potrzebowała

Zawsze możesz przyjść do mamusi po pieniążki, ale dopóki pracujesz nie rób tego

• („Wnioskuję po Twojej wypowiedzi, że masz trudności z rozwiązaniem tego zadania. Spróbuj dokładnie przeanalizować wskazówki do jego rozwiązania. Jeśli nadal będziesz mieć kłopoty, jestem do twojej dyspozycji, rozwiążemy zadanie razem”).

 

3. CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA EFEKTY PROCESU KOMUNIKOWANIA SIĘ

To, czy efekt komunikowania się zakończy się mniejszym, czy też większym powodzeniem (sukcesem), zależy w dużej mierze od umiejętności nadawcy i odbiorcy, dotyczących następujących czterech obszarów:

1. 1)      mówienie (przemawianie),

2. 2)      pisanie,

3. 3)      słuchanie,

4. 4)      czytanie.

 

Innymi czynnikami decydującymi o skuteczności procesu komunikowania się są:

•       zdolności i predyspozycje do przekazu i odbioru komunikatów,

•       posiadana wiedza,

•       system uwarunkowań społeczno - kulturowych w danej zbiorowości.

 

Splot wszystkich tych czynników sprawia, że proces komunikacji może stanowić przyjemność dla obydwu stron, a sama komunikacja może pełnić następujące funkcje:

•       informacyjną,

•       kontrolną,

•       motywacyjną,

•       regulująca odczucia i emocjonalne napięcia.

 

 

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

Słowa stanowią jeden ze sposobów przekazywania komunikatów. Inną techniką, nie mniej ważną, jest komunikacja niewerbalna. Jak sama nazwa wskazuje, technika ta nie wymaga słów, a jej waga zależy od tego jak silnie nadawca związany jest z komunikatem ( z tym, co chce przekazać) oraz odbiorcą.

 

Malarz tworząc obraz zazwyczaj pragnie przekazać pędzlem coś więcej niż układ linii i kolorów - swoje odczucia, emocje, stosunek do tego, co stanowi przedmiot jego pracy. Podobnie muzyk - komponując utwór - także w swoisty sposób adresuje do naszej podświadomości szereg komunikatów za pośrednictwem symboli w postaci nut i innych znaków muzycznych. Ale najwięcej można przekazać samym sobą - sposobem zachowania, gestami, wyrazem twarzy, postawą. Jest to tzw. mowa ciała, zwana również mową niewerbalną. Badania prowadzone przez psychologów dowodzą, że tylko 35% informacji jest przekazywanych werbalnie, czyli za pomocą znaczenia poszczególnych słów. Resztę, czyli 65%, przekazujemy w sposób niewerbalny.

 






 

 

 

 






 

 

 

 

Mówi się, że ludzie częściej kłamią, używając słów. W mowie niewerbalnej zdarza się to tylko sporadycznie. Nie warto kłamać, gdyż zdradzi to język ciała. Często nie zdajemy sobie sprawy, jaką rolę w komunikacji z innymi odgrywa nie tylko to, co mówimy, ale również to, jak mówimy i zachowujemy w procesie komunikowania się.

 

1. Do głównych form komunikacji niewerbalnej należą:

•       wyraz twarzy,

•       kontakt wzrokowy,

•       gesty i inne ruchy ciała,

•       kontakt dotykowy,

•       postawa ciała,

•       odległość od partnera,

•       wygląd zewnętrzny,

•       niewerbalne aspekty mowy,

•       uśmiech.

 

Wyraz twarzy stanowi najbardziej wymowny sposób komunikacji niewerbalnej. Sposób, w jaki mówimy poruszając wargami, układ ust i brwi podczas rozmowy, grymas twarzy, wyraz oczu - to wszystko świadczy o naszym stanie emocjonalnym oraz najczęściej jest pierwszą reakcją na komunikat nadawany przez inną osobę.

 

Kontakt wzrokowy odkrywa nasz stosunek do rozmówcy. W zależności od tego, czy i jak patrzy się na drugą osobę oraz jak długo utrzymuje się kontakt wzrokowy, ludzie są mniej lub bardziej zainteresowani towarzystwem i podtrzymywaniem konwersacji. Unikanie kontaktu wzrokowego może być odebrane jako objaw znudzenia lub braku szczerości i zdecydowania. Z drugiej strony jednak nie można przesadzać i wpatrywać się w naszego rozmówcę gdyż stawia go to w niezręcznej sytuacji i w efekcie może utrudniać komunikowanie się.

 

Gesty i inne ruchy ciała towarzyszą niemal każdej rozmowie. Gdy mówimy, bardzo często pomagamy sobie „kreśląc” rękoma w powietrzu rożne kształty, kiwamy głową, zaciskamy pięści, grozimy palcem itp. Każdy z tych gestów ma swoje znaczeni. Stanowią one w ten sposób nieodłączny element procesu komunikowania się oraz ważne dopełnienie komunikacji werbalnej. Mogą one również stanowić sygnały o naszym samopoczuciu lub stanie emocjonalnym.

 

Dotyk i kontakt fizyczny oznacza zazwyczaj pewną zażyłość z partnerem, ale również zależy od wieku, płci, pozycji w hierarchii władzy. Może mieć charakter pozytywny, wyrażający chęć niesienia pomocy lub akceptacji zachowania drugiej osoby (uścisk dłoni, klepanie po plecach, pocałunek) lub negatywny świadczący o drugiej osoby albo dezaprobacie tego, co robi (uderzanie, potrącanie).

 

Postawa ciała przyjmowana podczas rozmów wyraża zazwyczaj stosunek do danej osoby. Gdy aprobujemy partnera, jesteśmy zwróceni do niego nie tylko twarzą, ale i stopami

 

 

Ogólnie uważa się, że osoby otwarte i pewne siebie przyjmują postawę swobodną, a nawet nieco ekspansywną, z prosto uniesiona głową.

Natomiast poza z głową pochyloną do przodu i rękami założonymi lub kurczowo coś trzymającymi oznacza niepewność i uległość.

W pozycjach siedzących postawa osoby lekko pochylonej do przodu, z dłońmi opartymi na kolanach lub dłońmi skierowanymi ku górze, świadczy o czystych zamiarach, gotowości słuchania i otwartości.

Skrzyżowanie jednej nogi na kolanie mówi o pewności siebie, poczuciu wyższości, a nawet chęci ataku.

Osoba siedząca w pozycji półleżącej, tzn. silnie przechylona do tyłu z silnie wyciągniętymi nogami, wraża dezaprobatę dla otoczenia,

natomiast osoba bezwładnie siedząca z podpartą na dłoni głową komunikuje otoczeniu swoją bezsilność, zmęczenie lub przeciążenie pewnymi kłopotami.

 

Odległość od partnera jest związana z relacją zachodząca między dwiema osobami i walką o własne terytorium psychologiczne. Im większa jest nić sympatii i otwartości łącząca osoby, tym odległość utrzymywana między nimi podczas rozmów jest mniejsza - i odwrotnie.

 

Wygląd zewnętrzny i higiena osobista. Te cechy wywierają silne wrażenie na ludziach i albo będą ułatwiać proces komunikowania się, albo stworzą barierę. Bardzo często tzw. pierwsze wrażenie decyduje o powodzeniu rozmowy, zdanym egzaminie, przyjęciu do pracy.

 

Niewerbalne aspekty mowy podkreślają znaczenie przesyłanych komunikatów oraz nasz stosunek do tego, co i o czym mówimy. Bardzo często wyrokują one również o skuteczności wysyłanego przez nadawcę komunikatu. A należą do nich: intonacja i barwa głosu, tempo i rytm mówienia, sposób akcentowania naszych odczuć i emocji.

 

Uśmiech również stanowi jedną z form mowy niewerbalnej. Może być on miły, zachęcający, ciepły, nieśmiały albo ironiczny, złośliwy, ośmieszający, lekceważący. Uśmiech ma wpływ na nawiązanie, podtrzymywanie lub zakończenie komunikacji niewerbalnej.

KOMUNIKACJA WERBALNA

Komunikacja werbalna to komunikacja oparta na słowie. Sprowadza się ona do tego, iż przekazując komunikaty używamy słów. Rozmawiając z drugą osobą - używamy słów, czytając książkę - odbieramy komunikaty autora przekazywane za pomocą słów, pisząc list lub wypracowanie również używamy słów, a nie np. rysunków. Biorąc pod uwagę kierunek przesyłanych komunikatów, rozróżniamy:

•       komunikację pionową oraz

•       komunikację poziomą.

 

Komunikacja pionowa dotyczy najczęściej komunikatów formalnych przepływających pomiędzy pracownikami i ich przełożonymi w celu osiągania założonych celów, przekazania informacji i poleceń, a także zasygnalizowania spraw wymagających szczególnej uwagi lub rozwiązania problemu. Mówimy wtedy o komunikacji skierowanej ku dołowi.

Możemy mieć również do czynienia z odwrotnym kierunkiem komunikacji pionowej, tzn. z komunikacją skierowaną ku górze. Ma to miejsce, gdy podwładni informują przełożonych o swoich osiągnięciach, stopniu wykonanych zadań, występujących w pracy problemach itp. Przełożeni są zainteresowani tym kierunkiem komunikacji ponieważ ułatwia on im kierowanie i czuwanie nad rozwojem prowadzonej działalności.

 

Z komunikacją poziomą mamy doczynienia wówczas, gdy przebiega ona między członkami tej samej grupy lub pracownikami pełniącymi funkcję na tym samym poziomie. Komunikacja ta może mieć charakter zarówno formalny jak i nieformalny.

 

Aby wszystkie wymienione rodzaje komunikacji werbalnej przyniosły zamierzony skutek, osoby komunikujące się muszą wykazać się następującymi umiejętnościami: mówienia, czytania, słuchania, przekonywania.

 

Mowa jest najbardziej złożonym, specyficznym i subtelnym sposobem porozumiewania się między ludźmi.

 

Aktywne słuchanie jest jedna z technik komunikacji interpersonalnej, która zakłada nie tylko tak elementarne zasady słuchania, jak nie przerywanie rozmówcy w pół zdania lub nieprowadzenie, gdy mówi, innych rozmów. To specyficzna forma dialogu, która pozwala nadawcy utwierdzić się, że go słuchamy, a odbiorcy upewnić się, że dobrze rozumie swojego rozmówcę.

 

W każdym wypowiadanym komunikacie można wyróżnić cztery płaszczyzny komunikacji:

•       płaszczyznę rzeczową (formalną), poprzez którą przekazywane są w sposób oczywisty, formalny,

•       płaszczyznę autoportretu (autoprezentacji), poprzez którą nadawca informuje w jakim jest nastroju, gdy wypowiada (nadaje) komunikat,

•       płaszczyznę wzajemnych relacji, która informuje o stosunku nadawcy (bądź odbiorcy) do rozmówcy (lub otoczenia),

•       płaszczyznę apelu, w którym jest zawarte życzenie nadawcy do odbiorcy.

 

 

BARIERY W KOMUNIKACJI INTERPERSONALNEJ

Czasami interesująco rozpoczęta rozmowa zaczyna się nagle „rwać”. Oznacza to, że na linii nadawca - odbiorca pojawiła się jakaś przeszkoda, która utrudnia proces komunikowania się. Przeszkody te są zwykle nazywane barierami komunikacyjnymi. Niektóre z nich stanowią czynniki zewnętrzne, takie jak: głośna muzyka, uliczny hałas, rozmowy osób przebywających obok. Te bariery łatwo zauważyć i usunąć. Inny typ barier to bariery wewnętrzne, wynikające z różnicy poglądów, różnych stanów emocjonalnych, zdenerwowania, gniewu, zazdrości, braku zaufania, złej interpretacji zarówno komunikatów werbalnych, jak i niewerbalnych. Bariery te mogą pojawiać się po obydwu stronach relacji w procesie komunikowania się, tzn. zarówno po stronie nadawcy jak i odbiorcy. Aby móc je przezwyciężać (lub umiejętnie wykorzystywać), należy umieć je rozpoznawać i zdać sobie sprawę ze źródeł ich powstania.

Ogół wewnętrznych barier komunikacyjnych można ująć w cztery następujące grupy:

•       osądzanie,

•       decydowanie za innych,

•       uciekanie od cudzych problemów,

•       blokady językowe.

 

1. Osądzanie tworzy bariery polegające na narzucaniu własnych wartości innym osobom oraz wskazywaniu rozwiązań cudzych problemów bez uwzględniania racji osób, których problemy te dotyczą.

 

Osoba tworząca bariery komunikacyjne poprzez osądzanie zazwyczaj:

•       krytykuje: „Nie myślisz logicznie. Tego nie można słuchać” lub „czy ty naprawdę nie potrafisz tego jaśniej powiedzieć?

•       obraża: „Czy twój mały rozumek nie może wymyślić nic mądrzejszego?”

•       orzeka: „Ty już w życiu nic nie osiągniesz”

•       chwali, ale głównie po to, aby oceniać lub manipulować: „Wyglądasz interesująco, ale gdybyś założyła buty na wyższym obcasie, nie wyglądałabyś jak kurczątko”.

 

2. Decydując za innych pozbawiamy ich samodzielnego podejmowania decyzji i w ten sposób doprowadzamy do uległości. Nawet jeśli jest to podyktowane naszą troską lub chęcią pomocy, zawsze w takich sytuacjach wywołujemy odczucia, że wartości i problemy innych osób są dla nas mało ważne. W konsekwencji doprowadza to do ograniczenia otwartości i szczerości naszego rozmówcy.

 

Osoba tworząca bariery komunikacyjne poprzez decydowanie za innych zazwyczaj:

•       rozkazuje: „Natychmiast przerwij tę dyskusję!”, „Dzisiaj nigdzie nie pójdziesz!”,

•       zakazuje: „Zabraniam Ci mówić w ten sposób”, „Nie wolno Ci chodzić do dyskoteki”,

•       grozi: „Jeżeli mnie nie posłuchasz, to...”,

•       moralizuje:„Ja w twoim wieku już ciężko pracowałem, a tobie się nie chce chodzić do szkoły”,

•       zarzuca pytaniami typu: „Dlaczego poszłaś na ten spacer właśnie z Radkiem, a nie z Moniką?”, „Co robiłeś gdy był czas na naukę?”.

 

3. Uciekanie od cudzych problemów tworzy bariery komunikacyjne wówczas, gdy nie przejawiamy chęci słuchania drugiej osoby, nie chcemy wziąć pod uwagę ani uczuć, ani jej zmartwień, gdy tymczasem ta osoba często oczekuje od nas wyłącznie poświęcenia jej odrobiny czasu.

 

Osoba tworząca bariery komunikacyjne poprzez uciekanie od cudzych problemów zazwyczaj:

•       pełni funkcję biernego doradcy: „Na twoim miejscu, w ogóle bym się tym nie przejmowała”,

•       odchodzi od tematu: „A czy to rzeczywiście jest najważniejsza rzecz na świecie?”,

•       logicznie argumentuje: „Gdybyś się systematycznie uczył, nie miałbyś teraz kłopotu”,

•       pociesza: „Nie martw się, przecież to nie tragedia. Nie tylko ciebie to spotkało”.

 

4. Blokady językowe mogą być stosowane w sposób świadomy, w celu obniżenia poczucia wartości rozmówcy, lub nieświadomie.

 

Osoba tworząca bariery komunikacyjne poprzez stosowanie blokad językowych zazwyczaj:

•       wtrąca do rozmowy wypowiedzi w językach obcych: „She seems to be stupid” (O czym on mówi? Czy przypadkiem nie na mój temat?),

•       stosuje umowne kody lub szyfry, znane tylko wybranym osobom w danej grupie: „Zmiotka przeszła dzisiaj samą siebie” (Kim jest Zmiotka?)

•       używa słów obraźliwych lub wulgarnych, których nie akceptujemy: „Zamknij się ty...”

•       stosuje tak zwane „zabójcze frazesy” w dyskusji: „To przecież oczywiste!”, „Zgadzam się z tobą, ale...”, „To jest niemożliwe”.

ZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE

1. Przedmiot i zadania pedagogiki

2. Funkcje społeczne pedagogiki

3. Związki pomiędzy pedagogiką i fizjoterapią

4. Metody i techniki badań w pedagogice (metody: eksperyment pedagogiczny, monografia pedagogiczna, metoda indywidualnych przypadków, sondaż diagnostyczny; techniki: wywiad, ankieta, badanie dokumentów, pomiar środowiska wychowawczego)

5. Diagnoza (WSZYSTKO O DIAGNOZOWANIU) (pełna rozwinięta diagnoza, metody diagnoz cząstkowych, przykład diagnoz w fizjoterapii)

6. Wychowanie (w fizjoterapii)

7. Nauczanie (w fizjoterapii)

8. Proces kształcenia

9. Ogniwa procesu kształcenia

10. Cele kształcenia i wychowania

11. Taksonomia celów kształcenia - charakterystyka

12. Operacjonalizacja celów kształcenia

13. Operacjonalizacja celów kształcenia (w fizjoterapii) - przykład

14. Pedagogiczna charakterystyka relacji fizjoterapeuta - pacjent

15. Podmiotowość pacjenta

16. Cechy osobowości fizjoterapeuty z punktu widzenia pedagogiki

17. Zasady nauczania (przykład zastosowania w fizjoterapii)

18. Metody nauczania (przykład zastosowania w fizjoterapii)

19. Metody wychowania stosowane w fizjoterapii

20. Rola komunikacji w pracy zawodowej fizjoterapeuty

1. Kwieciński  Z. Śliwerski B. (red.) (2004), Pedagogika, t. 1, 2, Warszawa

2. Łobocki M. (2004), Teoria wychowania w zarysie, Kraków

3. Kupisiewicz Cz. (2000), Podstawy dydaktyki ogólnej, Warszawa

4. Ciechaniewicz W. [red.] (2003), Pedagogika. Podręcznik dla szkół medycznych, Warszawa

5. Banach C. Cechy osobowości nauczycieli "Nowa Szkoła" 1995 nr 3

15

METODA WYCHOWANIA - wyodrębniony sposób postępowania wychowawcy polegający na wywieraniu określonego wpływu na aktywność wychowanka, związany zawsze z dokonywaniem zmian
w obrębie układu nagród i kar w danej sytuacji wychowawczej

- systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce, jak również rozwijanie zainteresowań umysłowych
i zdolności (W. Okoń)

OGNIWA PROCESU KSZTAŁCENIA

to momenty, określone czynności NAUCZYCIELA (nauczania), którym odpowiadają określone czynności UCZNIÓW (uczenia się)

Słowa

35%

Odbiorca

Mowa ciała 65%

Nadawca

---