Sir Edward Even Evans-Pritchard

Urodził się (1902) i umarł (1973) w Wielkiej Brytanii.

W 1971 uzyskał tytuł szlachecki.

Początkowo studiował historię w Exeter College (w Oxford),

a potem, w ramach studiów podyplomowych, uczył się w

London School of Economics, gdzie zetknął się z Bronisławem

Malinowskim. Od Malinowskiego przejął metodę pracy -

badania w terenie. (W LSE zetknął się również z Charlesem

Gabrielem Seligmanem, który był przodującym etnografem zaangażowanym w sprawy Sudanu).

Badania nad ludem Azande (ludem afrykańskim zamieszkującym tereny Zairu, Republiki Środkowoafrykańskiej i Sudanu) rozpoczął w 1926 roku. Trwały one do 1930 - wtedy to Evans - Pritchard zajął się badaniem innego ludu - Nuerów.

Wczesnym rezultatem badań nad Azande był praca doktorancka (1927), a w 1937 powstała książka „Witchcraft, Oracles and Magic Among the Azande”.

Przez pewien czas wykładał na uniwersytecie w Kairze i Cambridge.

W latach 1946 - 70 pełnił funkcję profesora antropologii społecznej Uniwersytetu Oxfordzkiego. Zyskał również zaszczytne miejsce wśród członków All Souls College (Kolegium Wszystkich Świętych?) [jedyne kolegium w Oksfordzie, które zrzesza wybitnych profesorów uniwersytetu; jest to najwyższe wyróżnienie w brytyjskim świecie naukowym].

Fragment zatytułowany „Czarownictwo jako wyjaśnienie nieszczęśliwych wydarzeń” to część dzieła, które powstało jako rezultat kilkuletnich badań Evansa - Pritcharda, jeszcze w początkowym stadium jego kariery naukowej, nad ludem afrykańskim Azande.

[dodatkowe informacje:

http://www.everyculture.com/wc/Brazil-to-Congo-Republic-of/Azande.html]

Ten rozdział ma na celu przybliżenie problemu czarownictwa, odpowiedź na pytanie czym dla nich jest, a czym dla nas (wskazanie różnic) i pokazanie jak ono (czarownictwo) funkcjonuje w codziennym życiu Azande.

Przede wszystkim warto zwrócić uwagę na tę różnicę postrzegania czarownictwa przez tamtych ludzi i przez nas. Czym jest czarownictwo dla nich i dla nas?

dla NICH

dla NAS

powszednie, codzienne zjawisko coś całkiem normalnego (jednak odróżniają dzieła natury od rezultatów działania czarów, magii, duchów) coś banalnego, zwyczajnego, część zwykłego świata Zande wszechobecne, w każdej sferze życia, przy każdym rodzaju wykonywanego zadania, w każdym zakątku kultury (religia, język, wzory zachowania) gniew (bo czarownictwo coś utrudnia, przeszkadza, niszczy pracę) jest jednak jakąś tajemnicą - codzienność, ale nie w pełni jasna, ograniczone wyobrażanie o nim (wiedzą i wierzą w jego działanie, ale nie wiedzą jak działa, jakie są kroki, jakie są wyjaśnienia i usprawiedliwienia tych działań - wiedzą „że”, ale nie wiedzą „jak”)

coś całkowicie tajemniczego coś nadprzyrodzonego (poza naszym zasięgiem), anormalnego, nadzwyczajnego budzi lęk (kiedyś - trwogę i odrazę)

Jak pisze Evans - Pritchard:

Zande „byłby tak samo zdziwiony, gdyby któregoś dnia się z nim nie zetknął, jak my, gdybyśmy musieli stawić mu czoła”. (622)

Czarownictwo jest wyjaśnieniem dla szczególnych warunków (w konkretnym czasie powiązanych ze sobą przyczynowo), które łączą jednostkę z wydarzeniami naturalnymi, w wyniku których jednostkę spotyka krzywda.

Ważna jest ta szczególność, a nie ogólność, czy powszechność przypadków.

Na przykładzie ognia można to wyjaśnić w sposób następujący. Ogień jest gorący, może poparzyć, albo spalić słomiany dach, ale to leży w jego naturze - jest to jego powszechna własność. Jednak kiedy poparzy konkretną osobą, albo podpali dach konkretnego domu to nie jest to coś uniwersalnego. Dotyczy szczególnego przypadku w jakiś jednoznacznych warunkach - nie jest z góry do założenia - może się wydarzyć (być jednorazowe lub nie), albo nigdy nie mieć miejsca.

Warto jednak podkreślić, że Azande nie uważają czarownictwa za jedyną przyczynę zdarzeń. W niektórych sytuacjach dostrzegają związek między naturalnymi i mistycznymi przyczynami. Evans - Pritchard przytacza metaforę łowów, która ma jasno zobrazować tą relację. Pisze:

„Azande mówią, że czarownictwo to umbaga lub druga dzida. Kiedy Azande zabijają zwierzę, dochodzi zawsze do podziału mięsa między mężczyznę, który pierwszy je ugodził, a tego, który pogrążył drugą dzidę w ciele ofiary. Uważa się, iż oni obaj zabili zwierzę, a właściciela drugiej dzidy określa się mianem umbaga. Dlatego też, jeżeli człowiek zostanie zabity przez słonia, Azande twierdzą, że pierwszą dzidą był słoń, a czarownictwo to druga z nich i wspólnie doprowadziły one do śmierci. Jeżeli mężczyzna przeszywa bronią innego w trakcje wojny, to wojownik jest pierwszą dzidą, a czarownictwo drugą. Razem zgładzili człowieka.” (630)

Jak więc widać, czarownictwo nie jest jedyną przyczyną zjawisk, ale fakt jest faktem, że wg Azande to ono stawia jednostkę w takiej relacji do zdarzeń, że spotyka ją krzywda. Można powiedzieć, że jest bardzo istotnym współczynnikiem.

Warto też dostrzec, że czarownictwo nie jest przyczyną, czy siłą sprawczą wszelkich nieszczęść. Oczywiste dla Azande jest to, że gdy danej osobie brak jakiś umiejętności, sprawności technicznych, czy wiedzy (przykład snycerza), gdy osoba złamie tabu (przykład dziecka lub trądu) lub zachowa się niezgodnie z normami moralnymi nie ma mowy o działaniu, czy obwinianiu czarownictwa.

[przykład snycerza: Jeżeli snycerz wyrabiający drewniane przedmioty jak misy lub stołki posiada bardzo dobre umiejętności praktyczne i wiedzę, która z naszego punktu widzenia jest niekompletna i czysto empiryczna, nie potwierdzona, ale jemu i innym umożliwia wykonywanie codziennych czynności, robi wszystko po kolei, z wielką dokładnością i cierpliwością, zachowuje i wypełnia wszystkie kroki, nie może być mowy o błędzie technicznym, to, gdy mu coś nie wyjdzie to za porażkę, np. pęknięcie naczynia, obwiniane są czary.]

[przykład dziecka: Czarownictwo nie jest natomiast przyczyną śmierci dziecka, którego rodzice złamali pewien zakaz rytualny odbywając stosunek płciowy, zanim dziecko zostało odstawione od piersi matki.

przykład trądu: Podobnie jest z osobą, którą dopada trąd, a która popełniła kazirodztwo. Czarownictwo nie jest sprawcą nieszczęścia, jakie spadło na tą osobę.]

Podobnie czarownictwo nie jest przyczyną niepowodzeń dzieci. Ich błędy to rezultat niewiedzy, nieuwagi, czy po prostu głupoty.

Evans - Pritchard dostrzegł również, że Azande w różny sposób postrzegają przyczyny pewnych zdarzeń w zależności od perspektywy - czy są bliskimi krewnymi, czy ludźmi niespokrewnionymi, ludźmi z otoczenia. Np. w przypadku śmierci starej już osoby ludzie z otoczenia mówią miedzy sobą, że umarła z powodu wieku, a bliscy krewni, członkowie rodu utrzymują, że to śmierć została spowodowana przez czarownictwo. (633)

Azande nie wierzą w istnienie czarowników, ale samo czarownictwo jest pewnym fundamentem ich filozofii życia.

---