PSYCHOLOGIA- jest to nauka empiryczna, zajmująca się badaniem mechanizmów i praw, zjawiskami psychicznymi oraz zachowaniami człowieka. Psychologia bada też wpływ na interakcje międzyludzkie oraz interakcje z otoczeniem.

Cztery teorie psychologii:

• Natywistyczna- działanie człowieka jest determinujące przez biologię.

• Środowiskowa- wychowanie przez środowisko.

• Konwergencji- wpływy środowiska zewnętrznego i dziedziczności sumują się.

• Interakcji- wzajemnie na siebie oddziaływają czynniki środowiskowe i biologiczne.

ENWIRONMENTALIZM- John Locke wysunął ideę, że w chwili narodzin jesteśmy czystą kartą, na której zostawiają ślady nasze doświadczenia. Zwolennicy tego stanowiska kładą nacisk na wychowanie jako czynnik decydujący o naszej indywidualności.

Podejście idiograficzne- indywidualne cechy jednostki, które czynią, że jest inny, wyjątkowy. Bada dlaczego ludzie zachowują się dziwnie w dane sytuacji.

Podejście nomotetyczne- szuka podobieństw i tworzy uniwersalne prawa. Bada dlaczego różni ludzie w wielu sytuacjach zachowują się podobnie.

Atrybucja dyspozycyjna- przypisywanie czynników środowiskowych zachowaniu.

Atrybucja sytuacyjna- przypisywanie zachowaniu czynników środowiskowych.

Cztery cele psychologii:

• Opisywanie

• Wyjaśnianie

• Przewidywanie

• Sterowanie

Struktura osobowości wg Freuda:

Id- jest to warstwa pierwotna, to zbiór popędów biologicznych, kieruje się zasadą przyjemności, jest to warstwa nieświadoma, znajduje się w niej to, co nie jest akceptowane przez `ego;.

Ego- poczucie „ja”, sfera świadomości, kieruje się zasadą realizmu, zadaniem ego jest godzenie popędów id z wymaganiami superego.

Superego- (nadjaźń) ideał własnego ja, sumienie człowieka. Zintegrowany system norm moralnych, kieruje się zasadą moralności, jest to zbiór treści, w których człowiek twierdzi, jaki chciałby być.

Konflikt między id a ego powoduje nerwicę.

Konflikt między ego a superego powoduje depresję.

Konflikt miedzy id a superego powoduje psychozę.

LIBITO- popęd seksualny wędruje po ciele i zatrzymuje się w różnych miejscach, tam gdzie w danym momencie znajduje się tzw. strefa erogenna.

Rodzaje zaburzeń:

- FIKSACJA- zatrzymanie się rozwoju osobowości pod jakimś względem, w jakiejś fazie rozwoju.

- REGRESJA- cofanie się do wcześniejszych faz rozwoju.

. Rozwój osobowości wg Freuda:

Faza oralna- 2-3 rok życia, przyjemność z wydalania

Faza analna- 4-6 rok życia, skupienie się na swoich narządach płciowych

Faza latencji- 6 rok życia- okres dojrzewania, wyciszanie tendencji i potrzeb seksualnych

Faza genitalna- od okresu dojrzewania, obcowanie z drugą osobą.

POPĘDY- wewnętrzne siły motywacyjne, które pobudzają i ukierunkowują ludzkie działania. Powodują, że zachowanie jest działaniem celowym, dążącym do zaspokajania potrzeb. Miedzy popędami zachodzi często konflikt.

KONFLIKT- jest nieświadomy, nie rozwiązanie go prowadzi do frustracji, jest czynnikiem rozwoju i kształtowania osobowości. Żeby go rozwiązać trzeba sobie go uświadomić.

Konflikt wewnętrzny- gdy istnieje sprzeczność celów, do osiągnięcia których jednostka jednocześnie dąży.

Konflikt zewnętrzny- gdy istnieje sprzeczność między dążeniami jednostki a celami innych ludzi.

Mechanizmy obronne:

KONCEPCJA MECHANIZMÓW OBRONNYCH- jest to metoda radzenia sobie z konfliktami. Redukują lub obniżają poczucie lęku. Chronią przed utratą godności, pozwalają utrzymać wysoką samoocenę.

MECHANIZM WYPARCIA (represji)- usuwanie ze świadomości myśli o konfliktach, przykrych przeżyciach, które wywołują lęk i poczucie winy.

MECHANIZM PROJEKCJI- rzutowanie swoich niepożądanych cech na innych ludzi, przypisywanie otoczeniu nieszlachetnych motywów działania.

MECHANIZM RACJONALIZACJI- nieadekwatne wyjaśnianie swojego zachowania.

MECHANIZM „KWAŚNE WINOGRONA”- gdy człowiek nie może osiągnąć własnego celu, który jest ważny, udaje, że jest dla niego nieważny.

MECHANIZM „SŁODKIE CYTRYNY”- człowiek wmawia sobie, że zdarzenia i czynności, których nie lubi są przyjemne.

MECHANIZM SUBSTYTUCJI- zastępowanie celów, których nie można osiągnąć przez cele łatwiejsze.

SUBLIMACJA- wyrażanie swoich nieakceptowanych dążeń w formie, która jest społecznie uznana.

KONWENSACJA- skierowanie aktywności na cele podobne.

STRACH- jest nieprzyjemnym stanem emocjonalnym, który sygnalizuje zewnętrzne niebezpieczeństwo.

LĘK- sygnalizuje wewnętrzne niebezpieczeństwo, z którego człowiek nie zdaje sobie sprawy.

NIEŚWIADOMOŚĆ ZBIOROWA- struktura ujęć ludzkiej psychiki, ma ona zawierać podstawowe wzorce, reagowania oraz myślenia i zachowania człowieka.

NIEŚWIADOMOŚĆ INDYWIDUALNA- to treści osobowe mające swe źródło w doświadczeniu jednostki.

ARCHETYP- to forma symboliczna, która zaczyna funkcjonować wszędzie tam, gdzie nie występują żadne pojęcia świadome.

SYNCHRONICZNOŚC- termin wprowadzony przez Junga Pouliego, to zbiegi okoliczności, które nie zawsze są działaniem przypadku.

Orientacja behawiorystyczna

 Psychologia behawiorystyczna koncentruje się na dostępnych dla obserwacji zachowaniach jednostki. Przykłada małe znaczenie lub w ogóle pomija procesy wewnętrzne, takie jak wyobrażenia, myśli i uczucia, w tym również obraz własnej osoby jako zjawiska, które nie mogą być bezpośrednio mierzone, obserwowalne z zewnątrz. J. Watson (twórca) odrzuca zarówno potrzebę, jak i możliwość badania świadomości człowieka. Koncentruje się na poznawaniu prawidłowości rządzących zachowaniem człowieka. Nie interesuje się tym, co dzieję się wewnątrz organizmu, poza obszarem swoich zainteresowań zostawia również pojęcie obrazu siebie.

Jeden z bardziej wpływowych przedstawicieli behawioryzmu, R. B. Skinner, uważa, że nie ma również potrzeby mówić o mechanizmach działających wewnątrz organizmu czy kierujących zachowaniem. Aby wyjaśnić zachowanie i kierować nim wystarczy znać środowisko, w którym znajduje się organizm i umieć nim manipulować. Zachowanie jest, jego zdaniem, wynikiem określonego warunku poprzedzającego, a nie spontanicznych, wewnętrznych zmian linii postępowania, pochodzących od określonego wewnętrznego „ja”. Skinner wprowadza również rozróżnienie na „ja” jako przedmiot samopoznania, samokontroli, które jest pochodną genetycznie uwarunkowanej wrażliwości, i „ja” jako poznające, kontrolujące, które jego zdaniem jest wynikiem okoliczności społecznych, zmieniające się wraz ze zmianami zachodzącymi w środowisku.

 

Orientacja poznawcza

W ujęciu poznawczym „ja” traktowane jest jako zorganizowany system pojęciowy, który służy asymilacji danych pochodzących z doświadczenia. Struktury „ja”, a więc i obraz siebie, są swego rodzaju pośrednikiem w doświadczaniu świata obiektywnego. Poprzez poznanie jednostka przekształca świat obiektywny w subiektywny, a jednym z pojęć pośredniczących, których używa dla interpretacji świata, jest obraz własnej osoby. Podejście poznawcze koncentruje się na procesach świadomych i przyjmuję na ogół wewnętrzną reprezentację własnej osoby jako świadomą.

T. R. Sarbina traktuje własne „ja” jako przedmiot poznania, tak samo jak przedmiotem poznania może być „ja” innych ludzi. Kontrowersyjne jest, jego zdaniem, przyjęcie również istnienia „ja” jako aktywnie poznającego podmiotu. W swej teorii rozwoju systemu „ja” definiuje ten poznający podmiot jako wysoko zorganizowaną, zintegrowaną strukturę poznawczą, która obejmuje wszystkie empiryczne „ja” stanowiące podstruktury. Te „ja” empiryczne kształtują się w toku doświadczenia, w kontakcie z własnym ciałem, rzeczami, osobami, wyobrażeniami itp. Zdaniem niektórych teoretyków podejścia poznawczego wewnętrzna reprezentacja poznawcza świata i własnej osoby może przyjmować postać spójnego systemu wiedzy o sobie i o otaczającej rzeczywistości. Teoria konstruktów osobistych G. Kelly'ego proponuje traktowanie człowieka jako naukowca formułującego oraz testującego hipotezy dotyczące siebie i świata w celu usprawnienia własnej zdolności do przewidywania zdarzeń. Podobna w pewnych aspektach, ale bardziej skoncentrowana na obrazie siebie, koncepcja S. Epsiteina postuluje istnienie nieświadomego procesu, dzięki któremu jednostka tworzy teorię o sobie samej. Zadaniem tej teorii „ja” jest m.in. asymilowanie danych pochodzących z doświadczeń i optymalizowanie samooceny. W badaniach nad obrazem siebie owocna okazała się teoria R. Wicklunda. Twierdzi on, że uwaga jednostki w danym momencie czasowym może być skoncentrowana bądź na własnej osobie, bądź na świecie zewnętrznym. Gdy jednostka koncentruje się na własnej osobie, to nasila się, staje się bardziej widoczna rozbieżność między aktualnym stanem jednostki, aktualnym obrazem siebie, a jej standardami. Aktualny obraz siebie - niższy, gorszy niż standard, skutkuje pojawieniem się negatywnych emocji w formie niezadowolenia. Poprawę można osiągnąć przez uniknięcie bodźców, które powodują koncentrację na własnej osobie, bądź przez zmianę standardu lub przez obronne reinterpretacje sytuacji.

 

Orientacja humanistyczna

Psychologia humanistyczna poświęca wiele uwagi problemowi obrazu siebie. Jako nurt, który ukształtował się na bazie protestu przeciw reedukowaniu człowieka, zarówno w ujęciu behawioralnym jak i psychoanalitycznym, traktuje człowieka jako osobę, która jest zdolna do bycia nie tylko przedmiotem wpływów zewnętrznych, ale również doświadczającym podmiotem. A. Maslow, prezentując swoje poglądy, nie definiuje wprost pojęcia obrazu siebie. Człowiek poznaje własne „ja” dzięki dokonywaniu wyborów. Wybierając w sposób wolny, to co jest dla niego dobre, zgodnie z jego wewnętrzną naturą, jednostka doznaje subiektywnego odczucia przyjemności i radości. Dzięki takim wyborom jednostka zbliża się do poznania swojej natury. Pełne poznanie siebie i samoakceptacja są możliwe dzięki doznawaniu miłości innych ludzi. Człowiek chroni siebie i swój idealny obraz poprzez wyparcie i inne mechanizmy obronne. Wyparciu mogą ulec dwa obszary wiedzy o samym sobie. Po pierwsze człowiek boi się wszystkiego, co mogłoby wzbudzić w nim uczucie pogardy dla samego siebie. Po drugie wyparciu mogą ulec również najlepsze strony osobowości, talenty, zdolności twórcze, wyższe możliwości. Człowiek jest w stanie akceptować siebie jedynie wtedy, gdy osiągnie spełnienie samego siebie, gdy realizuje swoją wewnętrzną naturę. W hierarchii potrzeb stworzonej przez A. Maslowa, jedna grupa potrzeb dotyczy bezpośrednio ustosunkowań wobec samego siebie i obrazu siebie. Są nią potrzeby szacunku, które jako jedne z podstawowych stanowią element wewnętrznej, instynktownej natury człowieka. Kiedy potrzeby szacunku do siebie zostaną zaspokojone, pojawić się mogą wyższe od nich potrzeby samourzeczywistniania, poznawcze i estetyczne (druga grupa). Pośrednio więc ich zaspokojenie warunkuje samorealizację. Wpływa ono jednocześnie na obraz siebie jednostki oraz przekonania co do własnej osoby. Dzięki zaspokojeniu potrzeby szacunku do siebie, jednostka zyskuje poczucie pewności siebie, wartości własnej osoby. Jednocześnie frustracja tych potrzeb powoduje poczucie niższości, słabości, które prowadzą do ogólnego zniechęcenia. Inny z autorów zaliczanych do nurtu psychologii humanistycznej, G. Allport, pojęcie „ja” zastąpił pojęciem proprium. Zgodnie z jego teorią obraz siebie posiada dwa aspekty - jeden to odpowiednik „ja” realnego, na który składa się sposób spostrzegania swoich aktualnych zdolności. Drugi to aspiracje jednostki, to kim chciałaby być, co stanowi wyobrażeniowy aspekt proprium i wyznacza kierunek wielu posunięć. Spośród psychologów największą wagę do roli obrazu siebie w funkcjonowaniu osobowości przykłada C. Rogers. Jego teoria odnosi się do bezpośrednich doświadczeń jednostki, do procesów zachodzących w jej polu fenomenologicznym, które jest tożsame z aktualnym doświadczeniem. Obraz siebie, traktowany jako rzeczywistość zmienna, zajmuje tu centralne miejsce , wyjaśniając szereg zjawisk w funkcjonowaniu osobowości. W danym momencie czasowym jest rzeczą specyficzną, realnie istniejącą. Obraz siebie wyodrębnia się jako obiekt w polu fenomenologicznym jednostki poprzez przetworzenie doświadczeń odnoszących się do „ja”. Poprzez interakcje z otoczeniem, świadomość bycia i funkcjonowania, zostaje „opracowana” w zorganizowany obraz siebie. Dzięki doświadczaniu pozytywnego odnoszenia się ze strony innych ludzi, zwłaszcza osób znaczących, kształtuje się u człowieka pozytywna postawa wobec samego siebie: jest to potrzeba wyuczona. Doświadczanie zaspokojenia potrzeby szacunku prowadzi do rozwoju potrzeby samoakceptacji, czyli szacunku do siebie doświadczanego niezależnie od postawy osób znaczących. Jest to potrzeba wspólna wszystkim ludziom. Jej zaspokojenie stanowi podstawę budowania poczucia własnej wartości. Poszukiwania determinant osobowościowych implikujących możliwość kreowania zachowań proprzedsiębiorczych powinny być osadzone w kontekście szeregu zmian dotyczących funkcjonowania młodego człowieka. Na ich bazie w okresie dorastania kształtują się bardzo ważne elementy organizacji osobowości; m.in. obraz siebie i ocena własnej sytuacji w otoczeniu.

WARUNKOWANIE- to proces podczas, którego między sposobem zachowania, a nowym bodźcem wytworzone zostaje skojarzenie.

BODZIEC BEZWARUNKOWY- bodziec, który bezwarunkowo wyzwala określoną reakcję, czyli reakcję bezwarunkową (psy Pawłowa). Badając fizjologię wydzielania śliny stwierdził, że psy wydzielają ślinę nie tylko w trakcie posiłku, ale także w reakcji na bodziec, który posiłek poprzedzał. Jedzenie, powodujące ślinienie nazwano pierwotnym bodźcem kluczowym, a dzwonek bądź lampkę bodźcem obojętnym. W wyniku stałego towarzyszenia bodźców obojętnych bodźcom kluczowym następowało przekształcenie bodźców obojętnych we wtórne bodźce kluczowe. Zjawisko to Pawłow nazwał odruchem warunkowym, w odróżnieniu od wrodzonego odruchu bezwarunkowego czyli ślinienia się na pierwotny bodziec kluczowy (pokarm). Dalsze badania doprowadziły do odkrycia praw nabywania odruchów warunkowych.

BODZIEC NATURALNY- w procesie uczenia się przez warunkowanie (powtarzanie schematu) pierwotnie neutralny bodziec przyjął funkcje bodźca bezwarunkowego. Czyli dźwięk dzwoneczka sta

Proces wygaszania związku S-S polega na wielokrotnym podawaniu tylko bodźca warunkowego, powoduje stopniowe wygaszanie bodźców bezwarunkowych. Zapominanie zależności jest takim samym czynem procesu, jak jej nabywanie.

GENERALIZACJA- gdy organizm wykazuje reakcję warunkową, nie tylko nie tylko podawaniu bodźca warunkowego, lecz także bodźców podobnych.

RÓŻNICOWANIE- jednostka uczy się różnie warunkować na dwa podobne do siebie bodźce.

UWARUNKOWANIE (instrumentalne) SPRAWCZE

Warunkowanie instrumentalne to proces, w którym do czynienia mamy z bodźcem różnicującym, reakcją instrumentalną i bodźcem wzmacniającym. Bodźcem różnicującym, inaczej dyskryminacyjnym jest sygnał - zapowiedź określonego zachowania. Reakcją instrumentalną jest konkretne zachowanie człowieka następujące pod wpływem bodźca różnicującego. Bodziec wzmacniający (pozytywny lub negatywny) to zdarzenie - doświadczenie następujące w wyniku reakcji instrumentalnej. Zmniejsza lub zwiększa ono prawdopodobieństwo powtórzenia, jej powtórnego wystąpienia.

Skinner odkrył, że jeśli po określonym zachowaniu następuje bodziec pozytywny i jeśli później wzrasta częstość występowania tego zachowania, to bodziec ten pełni funkcję wzmocnienia pozytywnego, a zachowanie jest zachowaniem sprawczym, czyli instrumentalnym.

Edward Lee Thorndike ze starych skrzynek po pomarańczach zbudował piętnaście tak zwanych klatek problemowych. Stworzone przez Thorndike'a sytuacje były zawsze te same: do klatki wkładał głodnego kota. Zwierzę musiało wywołać określoną zmianę (na przykład pociągnąć za sznurek lub nacisnąć dźwignię), aby drzwiczki się otworzyły. Zachowanie, które doprowadziło do celu Thorndike nazwał zachowanie instrumentalnym.

W klatce z dźwignią Skinner umieścił głodnego szczura. Na początku zaobserwował u zwierzęcia takie samo zachownie, jakie Thorndike określał zachowanie na zasadzie prób i błędów. Wcześniej czy później szczur przejawia również taką formę zachowania, której widocznie nie musi się uczyć: naciska dźwignię. To zachowanie sprawcze występuje ośmiokrotnie w ciągu pierwszej godziny doświadczenia. Następnie Skinner zmienia warunki. Począwszy od drugiej godziny, po każdym naciśnięciu dźwigni, do naczynia wpada mała kulka pokarmu. Ponieważ każde naciśnięcie zostało zapisane na przyrządzie rejestrującym, można było potem odczytać, że częstość występowania zachowania sprawczego po podaniu pokarmu stopniowo wzrastała. Niekiedy później szczur naciskał na dźwignię trzysta razy. Można tu zatem mówić o uczeniu się: częstość występowania zachowania sprawczego uległa bowiem zwiększeniu.

Aby zmusić szczura do naciśnięcia dźwigni, badacz uwalnai kulkę pokarmu już wtedy, gdy zwierzę tylko patrzy w jej kierunku. Następne wzmocnienie nastepuje dopiero wówczas, gdy szczur zbliża się do dźwigni. Kolejna kulka podana zostaje po jej dotknięciu itd. Przy pomocy metody stopniowych przybliżeń można przyspieszyć wywołanie prawie każdej formy zachowań.

PROCESDURY WZMACNIANIA:

• Procedura stałych odstępów czasowych- regularne nagradzanie po upływie określonego czasu

• Procedura stałych proporcji- jest to otrzymywanie bodźców materialnych lub moralnych po wykonaniu określonej pracy, czyli siła wzmacniania nie tyle zalezy od odstępu czasu, co od rzeczywistych osiągnięć człowieka.

• Procedura zmiennych odstępów czasowych- wzmocnienia są nieregularne, nie można przewidzieć, kiedy reakcja zostanie nagrodzona

• Procedura zmiennych proporcji- zmienia się dla reakcji przy, której występuje wzmocnienie.

Zjawiska wywołane przez wzmocnienia negatywne:

• Generalizacja hamowania polega na tym, że kara tłumi nie tylko zachowania negatywne, ale też pozytywne

• Zaburzenia emocjonalne, reakcje lękowe, unikanie gniewu, agresji

• Unikanie źródła karania

• Negatywne wzorce zachowania, czyli proces karania jest jednocześnie procesem uczenia się, w którym osoba karana zapoznaje się z negatywnymi wzorcami zachowania.

Metody behawiorystyczne:

• Terapia awersyjna- stosowana jest do oduczania określonych zachowań (np. picia alkoholu). Określone zachowanie kojarzone jest z bodźcem nieprzyjemnym i dzięki temu, stopniowo dochodzi do wygaszenia reakcji. Zasada jest tak banalna jak uczenie się dziecka że ogień parzy. Drugi raz, dziecko będzie już wiedziało że nie wkłada się dłoni do ognia - tak samo uczy się osoby dorosłe. Najpopularniejszą formą terapii awersyjnej jest stosowanie emetyków w terapii alkoholowej. Pacjent przyjmuje środek, który wywoła wymioty jeśli spożyty zostanie alkohol. Stopniowo, podejmując kolejne próby spożycia alkoholu pacjent uczy się, że alkohol wywołuje mdłości i jego organizm odzwyczaja się a nawet zaczyna na niego reagować awersyjnie.

• Desensybilizacja- Desensybilizacja, odczulanie, podawanie małych dawek alergenów (immunoterapia), na które ustrój jest uczulony (anafilaksja, alergia), doprowadza do wytworzenia stanu tolerancji na substancje, na które ustrój jest uczulony.
  
  Zjawisko to jest wysoce swoiste i wykorzystywane w przypadkach, w których do ustroju w celach leczniczych lub zapobiegawczych musimy wprowadzić substancje, na które ustrój jest uczulony, np. surowicę końską (przeciwbłoniczą, przeciwtężcową).

Hierarchia potrzeb:

• samorealizacji - potrzeby samorealizacji - wyrażają się w dążeniu człowieka do rozwoju swoich możliwości; stanowią środek do zaspokojenia potrzeb fizjologicznych lub reakcje kompensujące niezaspokojenie innych potrzeb,

• estetyczne (potrzeba harmonii i piękna)

• poznawcze (potrzeby wiedzy, rozumienia, nowości)

• szacunku i uznania - potrzeby uznania i prestiżu we własnych oczach i w oczach innych ludzi;

• pragnienie potęgi, wyczynu i wolności,

• potrzeba respektu i uznania ze strony innych ludzi, dobrego statusu społecznego, sławy, dominacji, zwracania na siebie uwagi.

• przynależności - występują w usiłowaniach przezwyciężenia osamotnienia, eliminacji i obcości, tendencji do nawiązywania bliskich intymnych stosunków, uczestnictwa w życiu grupy,

• bezpieczeństwa - pobudzają do działania, zapewniając nienaruszalność, ujawniają się gdy dotychczasowe nawyki okazują się mało przydatne,

• fizjologiczne - gdy nie są zaspokojone, dominują nad wszystkimi innymi potrzebami, wypierają je na dalszy plan i decydują o przebiegu zachowania człowieka.

Różnice indywidualne:

• Za twórcę uważa się Daltona

• Zajmuje się różnicami międzyosobowymi

• Powszechność

• Niepowtarzalność

• Uniwersalność

• Do opisu różnic indywidualnych stosujemy pojęcie stylu, typu i rzeczy

• Typ jest kategorią klasyfikacyjną

• Cztery koncepcje typu:

• Biegła mowa

• Szufladkowa- za podstawę typu wyróżnia odrębne cechy

• Wymiarowa- została wprowadzona do różnych temperamentów

• Modalna- ludzi można podzielić na więcej niż dwa typy

CECHA- jest to względnie stała, charakterystyczna dla jakiejś jednostki zgeneralizowana tendencja do określonych zachowań, przejawiająca się w różnych sytuacjach; ma charakter latentny.

EKSTRAWERTYK- jest otwarty, towarzyski, potrzebuje aktywności, lubi stosować nagrody

INTROWERTYK- lubi porządek, zorganizowanie, jest uporządkowany, spokojny, ma małą grupę przyjaciół

AMIWERTYK- posiada pewne cechy ekstrawertyka i introwertyka, typ pośredni

NEUROTYK- labilny afekt, zmienność nastroju, skłonności do leku, depresji, narzeka na swój stan zdrowia, emocje są silne i długo się utrzymują, ma natłok myśli i niską odporność na stres

PSYCHOTYK- łamie normy społeczne, prawo ( psychopaci, złodzieje), brak empatii, chłód emocjonalny, jest nieufny, skłonność do występowania schizofrenii

Model Big Five:

• Neurotyczność - lęk, agresywna wrogość, depresja, impulsywność, nadwrażliwość, nieśmiałość.

• Ekstrawersja - towarzyskość, serdeczność, asertywność, aktywność, poszukiwanie doznań, emocjonalność pozytywna.

• Otwartość na doświadczenie - wyobraźnia, estetyka, uczucia, działanie, idee, wartości.

• Ugodowość - zaufanie, prostolinijność, altruizm, ustępliwość, skromność, skłonność do rozczulania się.

• Sumienność - kompetencje, skłonność do porządku, obowiązkowość, dążenie do osiągnięć, samodyscyplina, rozwaga.

Cattel:

• W celu ustalenia praw określających, jak ludzie o danych strukturach osobowości zachowają się w różnego rodzaju sytuacjach i środowiskach powstał wzór:

R = f(S x P)

R - nasilenie i treść reakcji czy zachowań

f - funkcja

S - działające bodźce i sytuacje

P - osobowość danej jednostki

Cattell wyodrębnił następujące rodzaje cech:

• Cechy powierzchniowe - wnioskujemy o nich na podstawie zachowań, a ponadto służą do wyjaśniania międzysytuacyjnej i międzyczasowej spójności tego zachowania.

• Cechy źródłowe - podstawowe zmienne, z których zbudowana jest osobowość. Do cech źródłowych dochodzimy poprzez analizę czynnikową.

Wśród cech powierzchniowych i źródłowych wyodrębnił trzy kategorie:

• Cechy zdolnościowe - jak dobrze jednostka radzi sobie z rozwiązywaniem zadań (np. inteligencja).

• Cechy temperamentalne - charakteryzują tempo i ogólny styl, w jakim dana osoba wykonuje dowolne czynności.

• Cechy dynamiczne - opisują motywacyjny aspekt zachowań oraz rodzaje celów istotnych dla jednostki.

Eysenck:

Eysenck, drogą analizy czynnikowej, wyodrębnił trzy podstawowe wymiary osobowości:

• Psychotyczność - wymiar, który charakteryzuje się tym, że na jednym jego biegunie mamy cechy takie jak altruizm, empatia, czy uspołecznienie a na drugim przestępczość, psychopatia, czy schizofrenia.

• Ekstrawersja - osoba ekstrawertywna przejawia cechy takie jak towarzyskość, żywość, aktywność, asertywność, poszukiwanie doznań.

• Neurotyczność (emocjonalność) - osoba wysoce neurotyczna posiada cechy takie jak lęk, przygnębienie, poczucie winy, niska samoocena, napięcie.

Związek ekstrawersji i neurotyczności z typologią Hipokratesa-Galena:

• Wysoki poziom neurotyzmu i wysoki poziom ekstrawersji - choleryk,

• Wysoki poziom neurotyzmu i niski ekstrawersji - melancholik,

• Niski poziom neurotyzmu i wysoki ekstrawersji - sangwinik,

• Niski poziom neurotyzmu i niski ekstrawersji - flegmatyk.

Typy:

1. ekstrawertycy, przekłada się na fizjologię człowieka

2. zróżnicowanie, amiwertycy, zdrowy typ

3. skłonność do chorób nowotworowych, tłumią emocje, introwertycy

Rodzaje zaburzeń osobowości:

- Grupa A - charakteryzuje się ekscentrycznością, dziwacznością

• paranoiczna- podejrzliwość, nieufność, wrogie nastawienie, szukanie złych intencji

• schizoidalna- samotność, brak potrzeby kontaktu z innymi, powściągliwość, brak poczucia humoru, maja swoje zwierzęta

• schizotypowa- życie w swoim świecie, ekscentryczność

-Grupa B- nadmierna emocjonalność, teatralność

• antyspołeczna- nie przestrzeganie norm i praw, brak empatii, potrafią manipulować, problem z planowaniem (duża rola czynnika genetycznego)

• bordeline- (z pogranicza) niezrozumiany przez otoczenie, skłonność do autoagresji, suicydalne zachowanie

• histiomiczna- przerysowana emocjonalność, teatralizm, emocje są płytkie, nieszczere, koncentrują się na wyglądzie zewnętrznym, wygląd ma wpływ na poczucie wartości

• narcystyczna- zaburzona samoocena, osoby chłodne, brak empatii, traktowany jest, jak narzędzie, słabo reaguje na krytykę

-Grupa C- lękliwość, bojaźliwość, hipochondria

• zaburzenie obsesyjno- kompulsyjne - obsesje, kompulsje, perfekcynizm, maja problem z wyrzucaniem bezwartościowych rzeczy, skąpe, wszystko kontrolują, mają poczucie bezpieczeństwa

• osobowość zależna- poszukuje oparcia w drugim człowieku

• unikająca- osoba nieśmiała, z kompleksem niższości, boi się odrzucenia, ma wrażenie niedostosowania się do grupy

TEORIA TEMPERAMENTU:

• reaktywność:

• zdeterminowanie biologiczne

• nie mamy na to wpływu

• osoby nisko- (wysoki) i wysokoreaktywne (niski) wyznaczają próg sensorycznej wrażliwości

• aktywność:

• jest bezpośrednio pobudzona z reaktywnością

• im mniejsza reaktywność, tym większa aktywność i odwrotnie

• człowiek najlepiej pracuje w optymalnym stanie pobudzenia

TEMPERAMENT- zespół pewnych, względnie stałych cech osobowości, charakterystycznych dla danej jednostki, przejawiających się w jej zachowaniu i procesach emocjonalnych.

CHARAKTERYSTYKA CZASOWA REAKCJI:

• szybkość reakcji- jak szybko reakcja pojawia się po działaniu bodźca

• ruchliwość reakcji- zdolność do szybkiej zmiany zachowania

• trwałość reakcji- jak długo się utrzymuje po zaprzestaniu działania bodźca

• tempo reakcji- określa ilość reakcji pojawiających się w jednostce czasu

• rytmiczność reakcji- regulowanie interwałów czasowych między reakcjami

INTELIGENCJA- zdolność do adaptacji, przystosowania się do rzeczywistości dzięki dostrzeganiu abstrakcyjnych reakcji, w korzystaniu doświadczeń i własnych procesów poznawczych.

INTELIGENCJA PŁYNNA- zdolność dostrzegania złożonych relacji między symbolami i dokonywania manipulacji na tych symbolach, niezależnie od oznaczenia symboli i doświadczenia osobniczego.

INTELIGENCJA SKRYSTALIZOWANA- dysponowanie wiedzą i umiejętnościami w danym kontekście kultury.

EMOCJA- subiektywny stan psychiczny, uruchamiający priorytet dla związanego z daną emocją programu działania, któremu nadaje statut pilnego zawiesza innych bieżących działań. Jej odczuwaniu towarzyszą zmiany somatyczne, ekspresja i zmiany zachowania. Emocje są nagłe, krótkotrwałe i mają swój obiekt.

NASTRÓJ- jest długotrwały i nie ma swojego obiektu.

AFEKT- najbardziej intensywny, zawężenie pola świadomości, nie ma kontroli.

Teoria Janes'a i Lange'a (obwodowa):

• uznaje za źródło emocji zmiany w narządach wewnętrznych

• reakcje fizjologiczne postrzegane są jako stany emocjonalne

• najpierw pojawia się poznanie, a dopiero potem emocje

• dla emocji ważne są neuroprzekaźniki i hormony

EKSPRESJA EMOCJONALNA- wszelkie sygnały emitowane przez jednostkę będące dla kogoś innego wskazówką przeżywania przez tą osobę określonej emocji.

BADANIA ETMANA: (wyróżnia 6 podstawowych emocji)

• radość

• smutek

• złość

• wstręt

• strach

• zaskoczenie

BADANIA IZAKA:

• wstyd

• poczucie winy

• zainteresowanie

• pogarda

• radość

• smutek

• złość

• wstręt

• strach

• zaskoczenie

PODEJŚCIE EWOLUCYJNE:

• ancypacja

• akceptacja

• zaskoczenie

• strach

• wstręt

• złość

• smutek

• radość

EMBLAMAT- gesty, które wykonujemy świadomie, dają ściśle określone znaczenie w poszczególnych kręgach kulturowych

MOTYWACJE- są podstawa aktywności człowieka, jest to proces regulacji, który steruje czynnościami tak, aby doprowadziły one do osiągnięcia określonego wyniku. Jeżeli ten wynik jest świadomy , to jest to cel Składa się z pomniejszych motywów. Na niego składają się procesy uruchamiające, podtrzymujące działanie. Motywacja może mieć znak dodatni, wtedy gdy dążymy do czegoś, lub ujemny gdy- unikamy danej czynności. Wielkość motywacji określana jest przez ilość energii, którą wkładamy w osiągnięcie celu.

SAMOREGULACJA- umiejętność wkładania wysiłku w osiągnięcie celu.

PSYCHOLOGIA POZNAWCZA- jest nurtem psychologii, próbuje zrozumieć naturę człowieka poprzez badanie jego procesów umysłowych

SCHEMAT- reprezentacja wewnętrzna określonych czynności fizycznych i umysłowych, dzięki którym jednostka przystosowuje się intelektualnie do otoczenia. Schemat jest kontrolowany przez umysł człowieka i za jego pośrednictwem poznaje się człowieka.

PROCESY POZNAWCZE:

• UWAGA- głównym celem jest selekcja informacji, zdolność do skupiania uwagi na jednym aspekcie otoczenia

• PODTRZYMYWANIE UWAGI- zdolność do utrzymywania uwagi przez dłuższy czas na tym samym aspekcie otoczenia

• PRZERZUTNOŚĆ UWAGI- zdolność do przełączania uwagi pomiędzy dwa aspekty otoczenia

• PODZIELNOŚĆ UWAGI- umiejętność nakierowania uwagi na dwa aspekty otoczenia jednocześnie

• CZUJNOŚĆ- zdolność do wyczekiwania na jakiś sygnał, który ma się pojawić

• PRZESZUKIWANIE- polega na tym, że ze zbioru informacji wyodrębniamy tą, która jest ważna

• PAMIĘĆ- przechowywane są tam wewnętrzne prezentacje, które można wykorzystać.

Cechy pamięci:

- trwałość

- pojemność

- gotowość

- szybkość

- dokładność

---