Pedagogika - Paidos - tym terminem określa się dziecko, młodzieńca wymagającego opieki dorosłego (Paidagogosa)

Pedagogika stała się:

1. Filozofią

2. Samodzielną częścią nauk pedagogicznych

3. Przedmiotem kształcenia akademickiego i zawodowego

4. Subiektywną teorią wychowania

5. Formacją intelektualną

Pedagogika jako refleksja filozoficzna

Pedagogika jest nauką o wychowaniu, a przede wszystkim myśleniem o procesie wychowawczym. Bada procesy wychowawcze, kształceniowe w kontekście historycznym. Jako proces psychiczny, społeczny, kulturowy.

Zadania pedagogiki jako refleksji filozoficznej:

• Ukazywanie przesłanek teoretycznych, praktyk pedagogicznych

• Poszukiwanie warunków budujących wiedzę, doświadczenie człowieka

• Definiowanie miejsca pedagogiki pośród innych nauk

• Dialog interdyscyplinarny o istocie podstawowych nauk

• Formułowanie podstawowej bazy pojęciowej pozwalającej na opis, interpretację procesów wychowawczych, kształcenia

• Rozwijanie zagadnień metodologicznych, antropologicznych, etycznych, estetycznych i prakseologicznych

Metodologia - zbiór reguł, postępowania w wyniku wykorzystywania badań

Antropologia - nauka o człowieku

Aksjologia - normy, postępowania, system wartości

Estetyka - nauka o pięknie

Prakseologia - nauka o skutecznych działaniach

- formułuje pytania o własną tożsamość

- odsłania wielorakość pewnych kategorii, pozwala na interpretację wychowania, dostrzegania zagrożeń wychowawczych

- podejmowanie próby tworzenia metapedagogiki

Metapedagogika - z greckiego meta to wszystko co jest poza kimś lub czymś. Badanie metody kształcenia i wychowania, osiągnięcie statusu metapedagogicznego oznaczałoby wiedzę umożliwiającą opis i krytyczną analizę nauk pedagogicznych ideologii, systemu wychowawczego, doktryn, analiza szczegółowa dyscyplin pedagogicznych, ocena wartości tego co jest rezultatem myślenia o wychowaniu.

Metapedagogika stanowiłaby bardziej wyspecjalizowaną formę myślenia o wychowaniu. Byłaby płaszczyzną wiedzy umożliwiającą interpretacje dyscyplin nauk pedagogicznych ze świadomością występowania ograniczeń, szans.

Metapedagogika miała być teorią teorii pedagogicznych. Miała być pedagogiką teoretyczną, analizującą różne teorie dotyczące procesów pedagogicznych i prądów, kierunków pedagogicznych.

Miała być dyscypliną odkrywającą i systematyzującą (prawidłowe wychowanie, kształcenie)

Miała być względnie nieograniczona czasowo, przestrzennie.

Miała być dyscypliną wyznaczającą kierunki badań pedagogicznych .

Miała być dyscypliną wyrażającą stanowisko pedagogiczne w ważnych kwestiach społecznych. Służyłoby eksplikacji (wyjaśnianiu) sensu twierdzeń formułowanych w poszczególnych subdyscyplinach społecznych.

Pedagogika rozumiana jako samodzielna nauka

Dziedzina wyłoniona z filozofii jest częścią humanistyki. Poszukuje uzasadnienia w innych naukach (tj. psychicznych, socjologicznych, biologicznych, ekonomii, teologii, politologii). Celem jest integrowanie wszystkich nauk w jedną całość.

Twórcą był Jan Fryderyk Herbart

Współczesne zadania: naukowy opis rzeczywistości wychowawczej. Jest to nauka o praktyce i dla praktyki wychowawczej. W mniejszym stopniu nauka o kierunkach, modelach wychowania, ideach.

Pedagogika wyjaśnia zachodzące w kraju i na świecie procesy edukacyjne, poszukuje krytycyzmu społecznego, kulturowego.

Ze względu na przedmiot badań. Do podstawowych dyscyplin wiedzy pedagogicznej zaliczamy:

• historię wychowania,

• pedagogikę społeczną,

• dydaktykę,

• pedagogikę ogólną,

• myśli pedagogiczne,

• pedagogikę porównawczą,

• pedagogikę opiekuńczą,

• pedagogikę specjalną,

• pedagogikę resocjalizacyjną,

• pedagogikę pracy,

• pedagogikę dorosłych (andragogika),

• pedagogikę medialną,

• pedagogikę zdrowotną,

• pedeutologię

Pedagogika jako przedmiot kształcenia akademickiego i zawodowego

W Polsce kształcenie na poziomie wyższym było możliwe od 1926 roku, kiedy z inicjatywy prof. Bogdana Nawroczyńskiego powołał na Uniwersytecie Warszawskim pierwszą katedrą pedagogiki. Od 1927 roku pedagogika jako kierunek studiów realizowana była przez studium pedagogiczne. Studia 4-letnie-magister filozofii.

Zadania pedagogiki:

-dostarczenie wiedzy studentom na temat kształcenia i wychowania, zasad, metod, form, techniki i innych środków oddziaływania na podopiecznego

- generowanie procesów socjalizacyjnych , środowisko lokalne i okoliczne

- dostarczenie wiedzy na temat procesów badawczych

Pedagogika jako subiektywna teoria wychowania

Ma charakter osobisty, prywatny, wynika z doświadczeń, gromadzonych w obszarze podejmowanej indywidualnie praktyki. Jest to rodzaj potocznej, zdroworozsądkowej wiedzy o wychowaniu. Jest to zbiór naszych przekonań

Cechy:

- stanowi przeciwieństwo wiedzy naukowej

- jest silnie związana z praktyką wychowania

- powstała na drodze poznania przednaukowego

- jest traktowana w kategorii praw oczywistych

- zawiera elementy wiedzy proceduralnej i deklaratywnej

Podejście naukowca

Podejście laika

Systematyczne budowanie struktur teoretycznych, określenie ich wewnętrznej spójności oraz poddanie jej elementów empirycznej weryfikacji Systematyczne i zgodne z procedurami naukowymi weryfikowanie własnych teorii i hipotez Systematyczne formułowanie zmiennych, które są możliwymi przyczynami czyichś zachowań działań Stałe branie pod uwagę relacji między interesującymi go zjawiskami (zmiennymi) świadome i systematyczne ich badanie Wyjaśnianie obserwowalnych zjawisk, świadome unikanie tzw. wyjaśnień metafizycznych

Stosowanie pojęć i teorii w sposób nieprecyzyjny. Przyjmowanie powierzchownych wyjaśnień ludzkich zachowań Selektywne weryfikowanie własnych teorii i hipotez, dobieranie dowodów tak, by były zgodne z hipotezą Sporadyczne i nieusystematyzowane poszukiwanie wyjaśnień obserwowalnych zjawisk, posiadanie skłonności do przyjmowania tylko tych wyjaśnień, które są zgodne z własnymi, uprzednimi wyobrażeniami Powierzchowne, niesystematyczne i pozbawione kontroli zainteresowanie zjawiskami Wyjaśnianie zjawisk za pomocą sądów, które nie podlegają weryfikacji empirycznej

Pedagogika jako wspólnotowa formacja intelektualna

Jest całokształtem form, treści, myślenia w danym okresie, w naukach o wychowaniu. Obejmuje nauczycieli, wykładowców, opiekunów, społeczników, profesjonalistów, wszystkich tych, którzy mają wpływ na organizację przestrzeni społecznych, instytucjonalnej, prowadząc i nadzorując proces kształcenia i wychowania.

Pedagogika według Stefana Wołoszyna - ,,jest to nauka, ściślej zespół nauk o wychowaniu, istocie, cechach, treściach, metodach, środkach i formach organizowania procesów wychowawczych , która jest uprawiana jako refleksja o wychowaniu zintegrowanym i jako system szczegółowych wyspecjalizowanych nauk”

Definicja według prof. Jana Prucha ,,Pedagogika jest nauką, której przedmiotem badań jest rzeczywistość edukacyjna, jej procesy, konstrukty, zajmuje się tym wszystkim co determinuje środowisko edukacyjne wraz z realizowanymi w nim procesami oraz co obejmuje wyniki i efekty tego procesu”

Pedagogika jako nauka ma za zadanie opisywać, wyjaśniać i rozumieć formy praktyki edukacyjnej.

Przedmiot pedagogiki

Wyjaśnia zachodzące procesy edukacyjne, uwrażliwia na potrzeby rozwojowe człowieka, stwarza warunki do budowania kompetencji osobistych, społecznych człowieka, jest bardziej nauka o ideach, kierunkach i modelach wychowania. To zespół nauk o wychowaniu i istocie, celach, treściach, metodach wychowania, która jest uprawiana jako refleksja o wychowaniu czy filozofia wychowania. Obejmuje:

- warunki uczenia się ucznia, wychowanka

- funkcjonowanie ucznia, wychowanka w różnych środowiskach wychowawczych, instytucjach edukacyjnych

- prawidłowości rozwoju człowieka

- działania pedagogów, ich warsztat zawodowy, kształcenie, poziom kompetencji, skuteczność działań

- funkcjonowanie instytucji edukacyjnych (cele, zadania, metody, skuteczność ich działania

- polityczne, społeczne i kulturowe uwarunkowania praktyki edukacyjnej

- oddziaływania mediów kultury popularnej, rodziny, grupy rówieśniczej oraz badanie siły i kierunku ich wpływu na zachowanie ludzi

- analiza porównawcza skuteczności oddziaływań nieformalnych oraz instytucji formalnych (szkoły, internaty, placówki wychowawcze itp.)

Profesje społeczne

Zawód według Danuty Urbaniak-Zając - ,,Jego wykonywanie wymaga odpowiedniego przygotowania, poziomu wykształcenia, wskazywanie na zakres kompetencji pracownika, a tym samym uzasadniający jego oczekiwania wobec wynagrodzenia i warunków pracy.

Szmagalski - Profesja w literaturze socjologii zawodu. Profesję traktuje się jako zawód szczególny charakteryzuje się określonym zestawem cech. Najważniejsze to pełnienie zadań związanych z dobrem publicznym, a także zinstytucjonalizowanie kontroli nad sposobami ich realizacji przez samych wykonawców.

Funkcje profesji społecznych:

1. Ochronna - osoba wykonująca profesję występuje w roli strażnika, stabilizatora zmian zachodzących w życiu społecznym, także w roli dystrybutora dóbr

2. Kontestująca - główną rolą jest uświadamianie mechanizmów społecznych determinujących (tworzących) określone problemy. Wyjaśnia mechanizm powolnego wykreślania społeczeństwa

3. Mediacyjna - interakcje i podejmowanie współdziałań profesjonalistów (profesjonalnych służb) w różnych zakresach i obszarach

Cechy profesji:

1. Specjalistyczne wykształcenie oparte na wiedzy naukowej (budowanie wskaźników do minimum socjalnego)

2. Podejmowanie działań służących dobru wspólnemu (realna, rzeczywista, współpracująca)

3. Dysponowanie autonomią w prowadzeniu działalności

4. Podporządkowanie określonym normom i wewnętrznym regułom postępowania

5. Istnienie samorządnych organizacji zawodowych strzegących monopolu

Metateorie teorii wychowania

Metateoria - teoria, która bada inne teorie, opisuje je, jest teorią jakiejś teorii. Teoria posługująca się metajęzykiem i zajmująca się badaniem i opisywaniem teorii dedukcyjnej. Teoria wyższego stopnia w stosunku do opisywanej, każda teoria, której przedmiotem jest pewna inna teoria.

Zadanie: zbadać istniejące teorie wychowania i stwierdzić jakie legły u ich podstaw przesłanki i intencje oraz jakie były te teorie budowane, poszukiwanie w niej wad i słabości, powinno przyczynić się do stworzenia lepszej teorii.

Krytyka metateorii:

- nie da się stworzyć jednej metateorii, która byłaby w centrum

- nie da się stworzyć jednego metajęzyka

- różnice między dyscyplinami naukowymi są tak duże, iż nie może wśród nich obowiązywać wspólne dla wszystkich kryterium naukowości

- istnieją pewne granice nieporównaności pewnych teorii

- nie można wskazać kryteriów, które pozwoliłyby uznać jedne teorie za lepsze, a inne za gorsze

Kryteria klasyfikacji dziedzin pedagogiki jako nauki. Podział pedagogiki na subdyscypliny.

1. Kryterium celów działalności edukacyjnej - osiąganie celów wychowawczych wynika z rozpoznania i analizy procesów wychowania, rozpoznania, czynności wychowania i czynności samowychowania. Celem edukacji będzie np. ukształtowanie umiejętności logicznego myślenia np. dydaktyka, kształtowanie umiejętności podejmowania decyzji moralnych np. teoria wychowania.

2. Kryterium metodologiczne - dotyczy ukierunkowania metod pedagogiki naukowej na dwa obszary:

I obszar - obszar analiz ogólny odnoszących się do samej pedagogiki rozpatrywanej jako nauka oraz uwarunkowań, procesów i czynności wychowawczych. Np. pedagogika ogólna (podstawy), historia wychowania

II obszar - obszar analiz społecznych czynników, procesów i czynności edukacyjnych. Np. pedagogika społeczna

3. Kryterium rozwojowe - według tego kryterium subdyscypliny pedagogiczne można uszeregować zgodnie z różnymi okresami i etapami życia człowieka podlegającego oddziaływaniu edukacyjnemu. Np. nauczanie przedszkolne, andragogika (pedagogika dorosłych), pedagogika wieku wczesnoszkolnego, pedagogika dzieci i młodzieży, gerontologia

4. Kryterium dewiacji i defektów rozwojowych człowieka np. pedagogika socjalna, oligofrenopedagogika - edukacja osób upośledzonych umysłowo, surdopedagogika - głuchych i niedosłyszących, tyflopedagogika - niewidomych i niedowidzących, pedagogika rewalidacyjna - chorych i niepełnosprawnych, pedagogika resocjalizacyjna - niedostosowanych społecznie.

5. Kryterium instytucjonalne - zgodnie z tym kryterium określenia zawierające słowo pedagogika odnosi się do konkretnej działalności praktycznej w instytucjach, np. szkoły, przedszkola.

6. Kryterium problemowe - subdyscypliny wyróżnia się ze względu na typ problematyki edukacyjnej, która jest przedmiotem jej zainteresowań np. pedagogika porównawcza

7. Kryterium dziedzin działalności ludzkiej - nawiązuje do rodzajów działalności człowieka objętych pedagogicznym polem badawczym. Pedagogika pracy socjalnej, pedagogika terapeutyczna, pedagogika opiekuńcza.

Struktura pojęć pedagogicznych

I poziom EDUKACJA

WYCHOWANIE KSZTAŁCENIE

I

UCZENIE SIĘ NAUCZANIE

System oświatowo - wychowawczy
Środowisko wychowawcze, proces wychowania, sytuacja wychowawcza, akt wychowawczy, pojęcia związane z okresami rozwojowymi wychowanków, interakcja wychowania, cele, treści, metody, formy, wychowania, pojęcie wychowania moralnego, estetycznego, intelektualnego, fizycznego, zdrowotnego itd.	Cele nauczania, treści nauczania, metody nauczania, formy organizacyjne, środki nauczania, ogniwa procesu nauczania, programy szkolne, jednostka metodyczna	Czynności uczenia, zasady uczenia się, rodzaj uczenia się, wiedza szkolna, zainteresowania uczniów, przedmiot uczenia się, niepowodzenia szkolne, trudności dydaktyczne

IV Pojęcia jednorodne w poszczególnych subdyscyplinach pedagogicznych

Poziom I - pojęcia najbardziej niejednorodne

Poziom II - Pojęcia o wysokim stopniu niejednorodności

Poziom III - pojęcia mniej jednorodne

Poziom IV - Pojęcia jednorodne opisujące najbardziej szczegółowe fakty edukacyjne

System pojęciowy pedagogiki kształtuje się w sensie ilościowym (przyrost pojęć) i jakościowym (związane z precyzowaniem zakresu tych pojęć)

Poziom I Edukacja

Definicja Śliwerskiego, Milarskiego - Ogół oddziaływań służących formowaniu się, zmienianiu, rozwijaniu, zdolności życiowych człowieka.

Ogół oddziaływań - oddziaływania instytucjonalne, indywidualne, świadome, nieświadome, systematyczne i niesystematyczne, okazjonalne bądź też intencjonalne.

Zmienianie i rozwijanie - dążenie do realizacji celów ustalonych wcześniej, konkretnych bądź podejmowanie działań bez ich wcześniejszego sformułowania. Zdolności człowieka obejmują obszary funkcjonowania intelektualnego, emocjonalnego, interpersonalnego, motywacyjnego, fizycznego itd.

Edukacja. Rozumienie pojęcia:

- proces permanentnego uczenia się człowieka przez całe życie

- prawo, powinność człowieka, imperatyw społeczny

- instrument władzy politycznej do realizacji określonych celów (partyjnych, związkowych, społecznych, narodowych, kulturowych)

- obszar samoregulacji społecznej (główny czynnik rozwoju ludzkiego, kapitału, jakości życia jednostki, społeczeństwa)

- typ przemocy symbolicznej narzucającej kulturę grupy dominującej przedstawicielom innych grup społecznych (czynnik stratyfikacji społecznej)

- typ normatywnego dyskursu (możliwość wyboru w wymiarze światopoglądowym, ideologicznym, moralnym)

Funkcje edukacji:

1. Socjalizacyjna - uspołecznianie jednostki, zdolność do kontrolowania emocjonalności, rozwiązywania konfliktów środkami dyskursywnymi (czynnik kształtowania tożsamości człowieka)

2. Wyzwalająca - wyzwalanie osób od dominacji społecznej, środowiskowej, zwrócenie się w kierunku jakościowo nowym sposobom istnienia ludzkiego (warunek twórczego, naturalnego rozwoju człowieka)

Poziom II

Wychowanie - według Wincentego Okonia - ,,jest to świadome i celowe działanie pedagogiczne zmierzające do osiągnięcia względnie stałych skutków w osobowości wychowanka

Kształcenie (Muszyński, Sośnicki) Według Wincentego Okonia - ,,to system działań zmierzających do umożliwienia jednostce poznania świata i ukształtowanie własnegj osobowości. Jest to ujęcia tradycyjne.

W ujęciu szerszym (prof. Bogdan Nawroczyński) - kształcenia ma ścisły związek z wychowaniem. Wychowanie oddziaływuje na osobowość wychowanka, jego potrzeby, emocje, motywacje, relacje międzyludzkie. Kształcenie zaś dotyczy sfery poznawczej psychiki człowieka, wpływa na rozwój osobowości, ale w porównaniu z wychowaniem nie jest to jego zasadniczym celem.

Kształcenie łączy się z rozwojem emocjonalnym i wolicjonalnym (motywacja). Nadaje to kształcenie zawsze pewien indywidualny aspekt.

Cele kształcenia:

- poznanie siebie, otaczającego świata przyrody, innych ludzi, łączących ich relacji i wytworów

- tworzenie w swojej świadomości systemu wiedzy i umiejętności będących podstawą do współdziałania

- przygotowanie się do zmieniania siebie i dostępnej rzeczywistości (nabywanie i doskonalenie gotowości do działań)

- formowanie w sobie podstaw twórczych (w różnych sferach życia)

- kształtowanie osobistego stosunku do wartości tkwiących w człowieku (dążenie do budowania systemu własnego)

- rozwinięcie potrzeb i nabycie umiejętności do samokształcenia i samodoskonalenia (przez całe życie

Uczenie się według Okonia - proces nabywania względnie trwałych zmian w szeroko rozumianym zachowaniu (podstawy, wiadomości, wiedza, informacje) w toku bezpośredniego i pośredniego poznawania rzeczywistości.

Nauczanie (Bogdan Nawroczyński)

,,Planowa i systematyczna praca nauczyciela z uczniami mająca na celu wywołanie pożądanych trwałych zmian w ich postępowaniu, dyspozycjach i całej osobowości - pod wpływem uczenia się i opanowania wiedzy, przeżywania wartości i działań praktycznych” Wincenty Okoń

Rodzaje nauczania: całościowe, elementarne, łączne, początkowe, podające, problemowe, programowe, przedmiotowe, wielopoziomowe, (W. Okoń)

,,Kierowanie procesem uczenia się (W. Okoń)

- czynności okazjonalne, przypadkowe, systematyczne, długotrwałe, planowe, bezpośrednie, pośrednie

- tworzenie warunków sprzyjających opanowywaniu określonych wiadomości, umiejętności, nawyków

- kontrola wyżej wymienionych sprzyjających ich racjonalnemu wykorzystaniu

- modyfikacja procesu uczenia się (obserwacja bezpośrednia pracy uczniów oraz ocena wyników): uczenia się wraz z kontrolą, zabiegi korekcyjne

Poziom III

Środowisko jest podstawowym pojęciem pedagogiki społecznej.

Prof. Helena Radlińska - ,,Środowisko - zespół warunków wśród których bytuje jednostka, czynników przekształcających jej osobowość, oddziaływujących stale lub przez dłuższy czas

Definicja prof. A. Kamińskiego - ,,Środowisko wychowawcze są to elementy otaczającej struktury przyrodniczej, społecznej, kulturalnej, które działają na jednostkę stale lub przez dłuższy czas, albo krótko, lecz ze znaczną siłą jako samorzutny lub zorganizowany system kształtujących ją podniet.”

Definicja profesora Stanisława Kowalskiego ,,Środowisko wychowawcze jest to społecznie kontrolowany i nastawiony na realizację celów wychowawczych system bodźców społecznych, kulturowych i przyrodniczych”

Środowisko

1. Wymiar obiektywny - wskaźniki niezależne dotyczące środowiska zewnętrznego wsi

2. Wymiar subiektywny - środowisko indywidualne człowieka

Środowisko naturalistyczne - przedstawia środowisko jako miejsce naturalnego rozwoju jednostki, a wychowanie polegać ma na pielęgnowaniu naturalnego rozwoju człowieka, wrodzonych cech oraz właściwości. Środowisko nie powinno utrudniać ich rozwoju stwarzając w ten sposób najlepsze warunki tego rozwoju.

Środowisko pozytywistyczne - określa środowisko jako celowo stosowanych bodźców prowadzących do ,,ubrania” jednostki. Środowisko powinno dostarczyć przewidzianą z góry i dobrze zdefiniowaną pulę bodźców stymulujących i modelujących rozwój jednostki. Relacje między człowiekiem, a środowiskiem mają charakter przyczynowo-skutkowy, dlatego też rodzaj, charakter, siła celowo organizowanych bodźców ma wpływ na przebieg wychowania i jego wyniki. Pedagog musi zabiegać, aby środowisko zapewniało jak najlepsze, najbardziej korzystne warunki, sytuacje, wzory zachowań, aby rozwój człowieka przebiegał zgodnie z opracowanym ideałem wychowania.

Środowisko humanistyczne - zgodnie z tym stanowiskiem środowisko rzeczywiste grup społecznych, to nie środowisko widziane i poznawane przez obserwatora, lecz to, którzy członkowie tych grup sami postrzegają, jako dane w przebiegu ich doświadczenia. Podstawowym zadaniem pedagoga jest dążenie do zrozumienia, jakie znaczenie nadają badane jednostki swemu środowisku i występującym w nim zjawiskom materialnym i niematerialnym (mity, obrzędy, zwyczaje, przepisy prawne) jak postrzegają inne instytucje, organizacje innych ludzi oraz jaką wartość przypisują zachodzącym w środowisku faktom, zdarzeniom, procesom, miejscom.

Interpretacja scjentystyczna - środowisko jest tu określone jako wyodrębniająca się przestrzeń wraz z czynnikami (elementami kulturowymi itp.) powiązanymi ze sobą i stanowiącymi całość, która określona grupa społeczna wykorzystuje do celów edukacyjnych.

Interpretacja humanistyczna - jest to określona przestrzeń przyrodniczo -społeczno -kulturalna z którą jednostka ma styczność bezpośrednią lub pośrednia. Odchodzi się tu od orientacji formalno - instytucjonalnej na rzecz relacji międzyludzkich, inwencji, twórczości rozwijającej się na gruncie dobrowolności, wolności, preferowanych wartości.

Termin środowisko - należy do pojęć ogólnoteoretycznych, może być postrzegane jako:

- struktura zewnętrzna wobec jednostki

- jako przestrzeń psychospołeczna

- postrzeganie środowiska jako kategorii rozumiejącej subiektywności.

Środowisko jest pojęciem dynamicznym, jest ujmowane w perspektywie czasu i przestrzeni.

Cechy środowisk wychowawczych:

1. Środowisko nie jest równoznaczne z otoczeniem

2. Jest strukturą zewnętrzną wobec jednostki, ale system wpływów jest sprzężony z indywidualnymi możliwościami i ograniczeniami człowieka

3. Siła oddziaływania zależy od:

- obiektywnej siły bodźca

- od trwałości bodźca

- znaczenia dla życia jednostki

- indywidualnej odporności, wrażliwości psychicznej, systemu motywacji, konstruktywnego działania

4. Bodźce środowiskowe mogą mieć charakter ukryty, są niedostrzegalne przez otoczenie jednostki, mogą być przez nią samą nieuświadomione, ukryte

- wpływy mogą mieć charakter utajony lub odroczone, mogą się ujawniać dopiero w sprzyjających okolicznościach

- bodźce mogą być jawne, ale nie oddziaływają na człowieka bezpośrednio, lecz odbywają się za pośrednictwem grupy

Typologie środowisk wychowawczych:

- I kryterium ze względu na genezę i charakter bodźców, środowiska naturalne, geofizyczne, środowisko społeczne, środowisko kulturowe

- II kryterium ze względu na cechy terytorialne, środowisko miejskie i wiejskie. Wyróżniamy czynniki jakościowe (np. charakter stosunków opartych na: więzi rzeczowe, intencjonalne współdziałanie )

- III kryterium ze względu na bezpośrednie lub pośrednie oddziaływanie czynników środowiska (środowisko okoliczne - całokształt warunków środowiska właściwych otoczeniu, środowisko miejscowo-lokalne - dana miejscowość, środowisko indywidualne - rodzinny dom, szkoła)

- IV kryterium ze względu na charakter więzi społecznych (naturalnych, spontanicznych, celowych, sformalizowanych). Wyodrębniamy: środowisko naturalne, środowisko intencjonalne (szkoła, zakład pracy itp.)

- V kryterium ze względu na charakter oddziaływań i układ stosunków społecznych, instytucji wychowania naturalnego, intencjonalnego, pośredniego (policja, wojsko, media i multimedia)

Sprzężony układ środowisk wychowawczych. Wyodrębniony w oparciu na kryterium społeczno-przestrzennym:

1. Mikro-środowisko wychowawcze (jedna wybrana określona grupa społeczna, jednej jednostki kulturowo-oświatowej, społeczno-gospodarczej, organizacji społecznej)

2. Lokalne środowisko wychowawcze - zespól czynników społeczno-kulturowych i naturalnych w określonym rejonie zamieszkania (wymiar demograficzny, terytorialny, regulacyjny, kulturalny, instytucjonalny,

3. Okoliczne środowisko wychowawcze

4. Mezo środowisko wychowawcze

5. Makro-środowisko wychowawcze, obejmujące różne dziedziny życia, sieć urządzeń, warunki geograficzne, strukturę demograficzną i zawodową

6. Globalne środowisko wychowawcze, ogólnoludzkie, wpływ czynników usytuowanych w różnych kulturach, krajach nasilających się w wyniku zjawisk migracji, komunistki, turystyki

Orientacje teoretyczno-empiryczne w badaniach nad środowiskiem:

1. Strukturalno funkcjonalne podejście

Jest to główny paradygmat wykorzystywany w badaniach nad środowiskiem. Środowisko jest tu postrzegane jako pewna struktura o określonych cechach i funkcjach przypisanych do realizacji

2. Nurt badań nad codziennością

Dominują monograficzne badania środowiskowe. Jest to perspektywa badawcza pozwalająca na wyjście poza opis i zmierzanie do postawy rozumiejącej

3. Humanistyczne podejście w nurcie badań nad codziennością

Wyznacza się w tym nurcie orientacje na świat przeżywany. Jest to świat wspomnień, przeżyć, świat analizowany na podstawie dokumentów rodzinnych, domowych archiwów

3-podmiotowy model partnerskich stosunków rodziny i szkoły

Cechy:

- upolitycznienie i ideologizowanie

- podporządkowanie obszaru stosunków rodziny i szkoły polityce oświatowej, ogólnopaństwowej, oraz władzy opartej na sile politycznej

Szkoło-centryzm - (brak autonomii, podmiotowości dziecka) redukujący i ograniczający autonomiczność wpływów rodziny, system uprzedmiotowujący rolę rodziny

Andragocentryzm - preferujący dominującą role dorosłych, nauczycieli, rodziców w stosunków pedagogicznych, sprawdzający współpracę zachodzącą pomiędzy rodzicami, a wychowawcami (brak dzieci). Zubożała styczność, współdziałanie dorosłych dla dobra dziecka, brak współpracy dla dobra wspólnego własnego. Uniformalizacja, wyznaczona prawami oświatowymi, nadmierna formalizacja, uniemożliwianie innowacyjności

Powiązania wychowawcze rodziny:

- partycypacja - współudział, współpraca, wzajemne inspirowanie

- akomodacja - przystosowanie, pozytywne ustosunkowanie się rodziców do wymagań szkoły np. wywiadówka

- inercja - bierność, obojętność, negatywne ocenianie funkcjonowania rodziny

- opozycja - odrzucanie, sprzeczność interesów.

Model jest zorientowany humanistycznie, w którym spostrzega się człowieka jako indywidualność, podmiotowość, godność , odpowiedzialność dążenia do doskonałości, kierowanie się wartościami

Poziomy współpracy
- współpraca elementarna na szczeblu rodziny, stosunki oparte na relacjach bezpośrednich pomiędzy wszystkimi współuczestnikami, stosunki maksymalnie zindywidualizowane, dobrem wspólnym jest wychowanie, umożliwienie rozwoju, realizacji, samorozwoju

- współpraca zintegrowana - na szczeblu klasy szkolnej, rozwijanie przez formy zespołowe i zbiorowe, ograniczona do terenu klasy szkolnej, na przebieg stosunków wpływa liczebność grupy, stosowanie demokratycznych reguł w obrębie klasy, udział jest dobrowolny

- współpraca instytucjonalna - na szczeblu szkoły nie może występować relacja podrzędności i nadrzędności, uwagę zwracamy na podmiotowość, regulowane są przepisy prawa oświatowego jak również normy własne

Zasady demokratycznych i humanistycznych przemian:

- Demokratyzowanie stosunków rodziny i szkoły, zasada integracji społecznej (w stosunkach rodziny i szkoły, system całościowy i funkcjonalny, harmonijny, skoordynowany stan, równowagę osiąga się dzięki integrowaniu wzorów kulturowych, wartości, norm.

- Zasada pluralizmu - wielokierunkowość, akceptowanie społecznej odmienności różnic programowych

- Zasada kompromisu społecznego - gotowość do porozumienia poprzez rozwijanie kontaktów międzyludzkich, umiejętności rozstrzygania konfliktów

- Zasada dialogu społecznego - nastawienie na poszukiwanie wartości, dialog społeczny to konieczność spotkania i podejmowania relacji ja-ty.

Istota wychowania

Kompetencje, którymi powinno kreować się wychowanie:

- intrapersonalne - związane z samodzielnym myśleniem, wydawaniem osądów, samodzielnym działaniem

- społeczne - służące rozwijaniu więzi, nawiązywaniu kontaktów, realizacji i potrzeb szacunku, uznania

- aksjonormatywne - obejmujące świadomość własnych i obcych systemów wartości, ich genezy, kompetencje odpowiedzialności za swoje zachowanie

- innowacyjne - umiejętność rozpoznawania i wykorzystywania alternatywnych decyzji i rozwiązań

- kultury i przyrody - rozumienie, spostrzeganie związków kulturowych w naszym życiu, środowisku

Znaczenie współczesnego wychowania:

Zjawiska przemian w wychowaniu. Źródła przemian:

- rozszerzanie się terenu oddziaływań wychowawczych

- zmiana charakteru wychowania

- powstawanie nowych instytucji jako reakcji na potrzeby społeczne

- pedagogizacja instytucji wychowawczych

- zastosowanie techniki oddziaływania masowego poprzez prasę, unowocześnione technologie

Funkcje wychowania:

- religijna, moralna, społeczna, związana z przemianami postaw życiowych, mentalności

- nowoczesne (znaczenie techniki - media, hipermedia), biologiczne (genetyczne), psychologiczne, ekonomiczne, polityczne

- społeczne - przemiany nawyków, utrwalanie przeobrażeń dokonujących się w kulturze naukowej, moralnej, artystycznej (kulturotwórczej)

Mapy kategorialne wychowania:

Potocznie mówiąc o wychowaniu mamy na myśli działanie wychowawcze, okoliczności (środki, bodźce), wynik, zmiany zachowania. W procesie wychowania człowieka

Szeroki zakres pojęcia wychowania - wychowanie to przygotowanie człowieka do zadań jakie stawia przed nim cywilizacja oraz kształtowanie jego wszechstronnej osobowości.

Wąski zakres pojęcia wychowania - jest to zakres eksponujący stronę kierunkową i instrumentalną osobowości człowieka. Do cech instrumentalnych możemy zaliczyć wiedzę, umiejętności, nawyki. Do cech kierunkowych zaś wartości, ideały, zainteresowania, potrzeby

Dynamizmy wychowania:

1. Bios (z greckiego życie) jest to podstawowa siła działająca w wychowaniu. Na bios składa się wyposażenie dziedziczne, dyspozycje psychiczne. Z biosem wiążą się stany somatyczne i psychiczne w zakresie normalnych reakcji i ich zaburzeń (zdrowie psychiczne i fizyczne). Bios odbywa się niezależnie od naszej woli. Jest żywiołową siłą wymagającą ukierunkowania jej energii do celów wychowawczych

2. Etos - (obyczaj, przyzwyczajenie), kieruje biosem jednostki w osiąganiu celów związanych z kreowaniem osobowości społecznej (podporządkowanie do norm zwyczajowych, prawidłowości rozwijania sfery moralnej, estetycznej, obyczajowości. Etos działa na bios poprzez stwarzanie sytuacji wychowawczych w rodzinie, szkole, środowisku społecznym wytwarzając poczucie powinności, obowiązku, odpowiedzialności. Warunkiem adaptacji jest zdrowie biosu, uspołecznienie jednostki

3. Agos - (prowadzenie) - Agos akcentuje rolę wychowawcy w procesie wychowania doskonałego, wspierającego, posiadającego autorytet

4. Logos - (słowo, nauka) - doskonalenie wychowania człowieka, wiąże się z kształtowaniem postaw wychowanka wobec przyszłego życia. Zwraca również uwagę na jego nieokreśloność, na los ludzki. Kreuje się ponadto stanowisko aktywne wychowanka wobec losu. Los może być traktowany fatalistycznie, deterministycznie. Gdy los jest przypadkiem, gdy człowiek musi dokonywać stałych wyborów.

Cechy wychowania:

- wielowymiarowość wychowania (wychowanie żywiołowe, podwórkowe)

- spontaniczno-tendencyjne wychowanie

- wymiar instytucjonalny/zinstytucjonalizowany. Praca wychowawcza w obronie rodziny, szkoły, instytucji pozaszkolnych

- ciągłość wychowania

- jedność wychowania

- interakcyjność wychowania - interpersonalne procesy typu wychowawca - wychowanek, podmiotowość człowieka

- indukcyjność wychowania -skupia uwagę na oddziaływaniach kulturalnych, edukacyjnych, makkroindukcyjności i mikroindukcyjności (wielkiego i małego kalibru)

Funkcje społeczne

- komunikacyjna - dokonuje się transmisja, komunikacja kulturowa

- adaptacyjna - wychowanie jako przygotowanie człowieka do spełniania określonych ról społecznych

- rekonstrukcyjna - związana jest z ciągłym rozwojem, dokonywaniem zmian, poszukiwaniem nowych jakości

- rozwijania osobowości jednostek - wytwarzanie i realizowanie potrzeb społecznych związanych z osobowością człowieka, bogata, wszechstronna, rozwinięta twórczość.

Opcje wychowania:

1. Prakseologiczna - (nauka o skutecznym działaniu) wpływanie na wychowanka, działania zewnętrzne

2. ewolucyjna - swobodny wzrost dziecka, wychowanie postrzegane jako proces samorzutnego rozwoju, jako proces uczenia się, podkreśla również charakter pajdocentryczny

3. sytuacyjna - zwraca uwagę na warunki i bodźce stwarzające możliwość rozwoju przez całe życie

4. adaptacyjna - skupia uwagę na wytworach i osiąganych skutkach działania wychowawczego. Proces wychowania polega na kształtowaniu się charakteru osobowości wychowanka, skupia się również na wykształceniu wychowanka w zakresie światopoglądu, przystosowania wychowania do środowiska biologicznego, społecznego

Edukacja - kategoria najszersza, obejmująca wszystkie procesy rozwoju, wychowania, oddziaływania na zmianę osobowości, aby w maksymalnym stopniu jednostki stały się świadomym i twórczym członkiem wspólnoty społecznej, narodowej, kulturalnej, globalnej.

Dziesięciościan:

1. Globalizacja - całościowe spojrzenie na świat, podział świata na centrum i peryferie, przerost globalizacji prowadzi do globalizmu, kosmopolityzmu.

A niedobór globalizacji - zacofanie, prowincjonalizm, zaściankowość, brak informacji, praktykularyzm (odcięcie od całości)

2. Etatyzacja - uwzględnia zależności państwa, jego suwerenności, ustroju. Nadużywanie etatyzacji - totalitaryzmu prowadzi do kształcenia irracjonalnego związanego z religią, kultem państwa, instytucji, przywódców. Wychowanie edukacją sprowadza się do tresury.

Niedomiar prowadzi do anarchizmu, sprzeciwianie się formalnej organizacji państwa

3. Nacjonalizacja - przerost -nacjonalizm,

niedobór - kosmopolityzm zbieżny z generalizacją, zanikanie kultury

4. Kolektywizacja - system więzi społecznych, interesów klasowych, wzajemną pomocą, solidarnością.

Nadmiar - przyjmowanie od grupy przekonania o prawie do dominacji, przewadze, dyktaturze klas.

Niedobór - alienacja, wyobcowanie, zanikanie więzi

5. Biurokratyzacja - polityzacja, profesjonalizacja.

Nadmiar - prowadzenie do chaosu organizacyjnego zachwiania istotnych organów wychowawczych.

Nadmiar - ukształtowanie syndromu osobowości autorytarnej

6. Socjalizacja - oddziaływanie grup pierwotnych , rodziny, rówieśników itp.

Nadmiar prowadzi do ograniczeń w kształtowaniu osobowości,

niedobór - patologia

7. Inkulturacja i personalizacja - istota ludzka jest postrzegana jako rezultat, następstwo wrastania w kulturę, ale z drugiej strony rezultat autonomicznych wyborów wartości. Chodzi tu o koncentrację na wartościach i ideach ogólnoludzkich.

Przesada prowadzi do oderwania człowieka od rzeczywistości własnej i innych ludzi, do koncentracji wyłącznie na własnych wartościach, przeżyciach.

Niedomiar - rozchwianie systemu wartości i zasad animalizmu (bezrefleksyjność, bez namysłu)

8. Wychowanie i jurydyfikacja - wdrażanie do realizowania i akceptowania ról i czynności obywatelskich, kształtowanie świadomości prawnej.

Nadmiar - uzależnienie, zewnątrz sterowanie.

Niedobór - samowola

9. Kształcenie i humanizacja.

Nadmiar - akademizm, teoretyzowanie, nieprzydatność.

Niedomiar - analfabetyzm funkcjonalny i kulturalny

10. Hominizacja - kształtowanie cech gatunkowych człowieka, zwracanie uwagi na wychowanie zdrowotne, higienę, seksualność. Dążenie do gratyfikacji.

Nadmiar - pedantyzm, seksualizm.

Niedobór - choroby, patologie

Mapa kategorialna kształcenia

W szerokim ujęciu kształcenie oznacza wychowanie człowieka pod każdym względem w sferze intelektualnej, fizycznej, psychicznej i emocjonalnej.

W wąskim ujęciu kształcenie oznacza rozpatrywanie w sferze intelektualnej, obejmujące czynności takie jak uczenie się

Kształcenie ustawiczne (przez całe życie). Podstawowe elementy/wymiary:

1. Pionowy - kształcenie kontynuowane przez całe życie

2. Horyzontalny - przenikanie się wielorakich dziedzin i sfer aktywności człowieka

3. Głębi - ciągłe, ustawiczne podnoszenie jakości kształcenia
   

Układy wychowania:

Koncepcja wychowania zintegrowanego obejmuje całokształt warunków, grup, stowarzyszeń, instytucji działających w społeczeństwie od których uzależnione są efekty wychowawcze.

4 układy wychowawcze

1. Całkowity, globalny układ oświatowo-wychowawczy

2. środowiskowy (mezoukład) rejon szkoły, wieś,, osiedla

3. Mikro układ wychowawczy charakter dla określonej instytucji

4. Indywidualny układ wychowawczy to co zachodzi w osobowości jednostki

Poznanie przednaukowe - Jest związane z poznaniem zmysłowym oraz działalnością człowieka. Wyrasta z praktyki i się do niej odwołuje. Z poznania przednaukowego wyrasta wiedza potoczna, zdroworozsądkowa.

Cechy poznania potocznego - celem jest uzyskanie wiedzy skutecznej, wiedza ta ma służyć działaniom praktycznym. Poznanie potoczne i jego rezultaty są ocenione w aspekcie subiektywnym. Uczestnictwo w procesie poznania nie wymaga specjalistycznego przygotowania i kompetencji.

Poznanie naukowe - możemy podzielić na:

- poznanie filozoficzne wyrastające z praktycznej działalności człowieka, jego codziennych spraw, osobistych przeżyć

- poznanie właściwe nauk szczegółowych polega na poszukiwaniu teorii naukowych, dedukcyjnym i indukcyjnym sposobem poznania rzeczywistości

- poznanie techniczne, celem nauk technicznych jest konstruowanie wiedzy technologicznej powstających w ramach różnych dyscyplin naukowych oraz wiedzy potocznej

Mity związane z poznaniem naukowym

1. Konieczność przezwyciężenia mitu demarkacyjnego zakładającego wyraźną granicę pomiędzy różnymi formami poznawania rzeczywistości

2. Zwrócenie uwagi na węższą specjalizację zapewniającą wyłącznie wycinkowe poznawanie świata, należy rozpatrywać trudności, zagrożenia, walory w kontekście holistycznym

3. Konieczność przezwyciężenia mitu odnoszącego się do nadrzędności systemu naukowego wypracowanego w naukach formalnych i przyrodniczych

4. Konieczność zniwelowania mitu o obiektywności nauk empirycznych. Nie występują pojedyncze fakty, są one uwikłane w kontekst społeczny analizy.

Humanizacja wiedzy wymaga przełamywania sprzeczności między poznawaniem uczonych , poznawaniem przyswajających wiedzę. Jest ona możliwa jeżeli w procesie edukacyjnym zapewni się kulturę nauki, dokonujące się zmiany wyrażają się w odchodzeniu od afirmacji nauki jako działalności dającej wiedzę najlepszą, najbardziej pewną. W kierunku uznania znaczenia wszystkich pozostałych form ludzkiego poznania. Z tego powodu szczególnym przedmiotem zainteresowania nauk społecznych, w tym również pedagogiki zorientowanych humanistycznie staje się ludzka świadomość.

W kształtowaniu kultury naukowej trudnością jest postrzeganie myślenia naukowego w kontekście niewłaściwego naturze człowieka, wymagającego trudu zdyscyplinowania. Myślenie naukowe wymaga zwątpienia w oczywistość myślenia potocznego.

Znaczenie nauki

1. Znaczenie funkcjonalne - znaczenie nauki jest związane z organizacją procesu poznawczego prowadzącego do konstruowania teorii

2. przedmiotowe - zespół teorii dotyczących określonej dziedziny rzeczywistości

3. podmiotowe - związane z umiejętnościami prowadzenia badań naukowych

4. socjologiczne - rozpatrywanie nauki w kontekście dziedziny kultury

Funkcje nauki:

1. Opisowa - (deskryptywna) nauka w ramach tej funkcji stara się odpowiedzieć na pytania ,,jak jest?” ,,jaki jest…(fakt, rzeczywistość)”

2. Wyjaśniająca - (eksplanacyjna) odpowiada na pytania ,,dlaczego?” oprócz wyjaśnienia ilościowego, stwarza możliwość wyjaśnienia jakościowego, stwierdzonych związków przyczynowo-skutkowych.

3. Prognostyczna - poszukiwanie odpowiedzi na pytania ,,jak będzie?”, ,,kiedy to będzie w przyszłości?”, ,,jakie to będzie?”

4. Praktyczna - w ramach tej funkcji odpowiada na pytania ,,co należy zrobić, żeby było tak, a tak” ,,od czego należy się powstrzymać aby to nastąpiło” ,, jak działać by to zmienić?”

5. kształtowania świadomości społecznej poprzez naukę związaną z popularyzowaniem osiągnięć naukowych, edukacja przez naukę, dla nauki dokonuje się w toku studiowania, obejmuje umiejętności związane z prowadzeniem badań, przetwarzaniem twierdzeń, opracowywaniem dorobku innych badaczy, z krytycznym odnoszeniem się do dorobku własnego i innych

Typy wiedzy:

1. Instrumentalna - wytwarzana przez nauki empiryczne, analityczne, dające wiedzę techniczną, użyteczną, pozwalającą na skuteczne i ekonomiczne osiągnięcie zamierzonych celów

2. Praktyczna - pełni rolę w społecznym dyskursie służącym społecznemu tworzeniu rzeczywistości

3. Emancypacyjna - typ wiedzy służący demaskowaniu przez nauki społeczne mitów, stereotypów, uprzedzeń, schematów, złudzeń uniemożliwiających dążenie do wyzwolenia jednostki i grup społecznych

4. Osobista - zakłada, że poznanie naukowe mieści się w szerszym uniwersum poznawczym, zakłada również, że żaden sposób poznania naukowego nie może być dyskryminowany, zakłada minimalizowanie granicy pomiędzy poznaniem naukowym, a innym sposobem poznania rzeczywistości

---