ROZWÓJ CZŁOWIEKA JAKO PROBLEM I ZADANIE PEDAGOGICZNE

Proces:

Stan wyjściowy -> stan pośredni 1 -> stan pośredni 2 -> … -> stan końcowy

-> składa się z szeregu zmian; stan wyjściowy jest zawsze różny od stanu końcowego, istnieje kierunek zmian.

Proces to ciąg przemian doprowadzających do nowego stanu rzeczy, niezależni od wartościowania tego stanu. Niektóre procesy można nazwać rozwojowymi.

Rozwój - pod tym pojęciem - to progresywna seria zmian uporządkowanych, spójnych, dotyczących zarówno zmian ilościowych (np. wzrost), jak i jakościowych. Każdy stan pośredni jest lepszy od poprzedniego. Każdy stan następny wynika w sposób nieodwołalny ze stanu poprzedniego - nie można pominąć jakiegoś stanu, wszystko musi istnieć w określonej kolejności charakterystycznej dla rozwoju = wartościowanie stanów rzeczy.

Każdy rozwój jest procesem, ale nie każdy proces jest rozwojem.

Rozwój człowieka - proces, który wartościujemy jako korzystny. Nie natura wyznacza wartość procesu, ale kultura (wartości, uznawane za cenne). Np. proces chorobowy - nie jest rozwojem.

Kierunek rozwoju człowieka - samosterowalność, podmiotowość - człowiek sam wybiera sobie zadania i je realizuje; samosterowalność dziecka jest inna niż człowieka dorosłego; efekty dotyczą tego, co człowiek sam uczynił.

Rozwój - proces ukierunkowany, w którym zachodzą zmiany mające swoiste właściwości.

Ze względu na te zmiany możemy wyróżnić tzw. stadia rozwojowe, bo rozwój nie jest czymś przypadkowym, chaotycznym.

3 typy rozwoju człowieka:

- holistyczny - całościowy, cały człowiek od początku jego życia aż do naturalnej śmierci;

- personalizacyjny - budujemy osobę, personę;

- indywidualny - człowiek buduje własną indywidualność osoby.

Czynniki rozwoju człowieka - teoria czteroczynnikowa:

- biologiczne - związane z budową i funkcjonowaniem organizmu, np. dziedziczne (uroda, zdolności);

- społeczne - środowisko życia, najbliższe człowiekowi, jego rodzina, później inne - przedszkole, szkoła, itd.;

- wychowanie - działanie planowe, zorganizowane, często instytucjonalne; świadoma, zamierzona działalność podejmowana na rzecz rozwoju człowieka;

- aktywność własna człowieka - stanowi pewną siłę rozwoju od wewnątrz; człowiek może sam decydować o swoim życiu, np. potrzeba samorozwoju, samorealizacji, nasze zainteresowania, nasz system wartości, aspiracje; aktywność ta potrafi wykorzystać wszystko, co niosą sobą czynniki poprzednie, często jest „zamulona” przez nie.

Prawa rozwoju człowieka - rządzą naszym rozwojem, ich znajomość jest warunkiem wszelkich działań dydaktycznych, wychowawczych:

1. człowiek rozwija się jednostkowo, nie gatunkowo (mechanizmy wrodzone - zwierzęta), a więc rozwój każdego człowieka jest inny;

2. rozwój człowieka jest tylko szansą, nie koniecznością - rozwój osobowy nie jest procesem samoczynnym, nieodwracalnym; rozwój może być zakłócony, zahamowany, może nastąpić regres rozwoju; nauczyciel musi mieć na uwadze to, że pracując z innym człowiekiem, musi pamiętać, że w każdej chwili rozwój może być spaczony, zahamowany, poprzez jego zaniedbania, niechęć, itp.;

3. człowiek rodząc się posiada pewne wrodzone możliwości rozwoju, ale posiada też pewne naturalne tendencje do rozwijania swoich możliwości;

4. rozwój osobisty człowieka z jednej strony jest dojrzewaniem, z drugiej strony jest zawsze samorealizacją - dążeniem do rozwoju tych potencji, które człowiek w sobie posiada; rozwój osobisty jest też rezultatem uczenia się; dojrzewanie + samorealizacja + uczenie się;

5. rozwój człowieka jest małoprzewidywalny - działania nauczycieli i wychowawców są ograniczone;

6. rozwój człowieka jest dysharmonijny - przebiega „po różnych torach” - jest to problemem dla nauczycieli i wychowawców: co zrobić, by człowiek rozwijał się harmonijnie, żeby chciał się rozwijać.

WYCHOWANIE NA TLE PROCESÓW OSOBOTWÓRCZYCH

Człowiek, gdy się rodzi, pojawia się w konkretnym środowisku - rodzinie.

Społeczeństwo - mozaika różnorodnych grup społecznych, tworzy się z narodu.

Naród bez kultury przestaje być narodem.

Kultura - określa, kim jest człowiek.

Antonina Kłoskowska: „kultura to ogół wytworów działalności ludzkiej, materialnych i niematerialnych, wartości i uznawanych sposobów postępowania, zobiektywizowanych i przyjętych w dowolnych zbiorowościach oraz przekazywanych innym zbiorowościom i następnym pokoleniom”.

Wartości muszą być zobiektywizowane - nie tylko prywatne, bo mają być przekazywane z pokolenia na pokolenie.

Wszystko co nas otacza to kultura lub natura.

Człowiek może się rozwijać tylko i wyłącznie wtedy, gdy przejmuje kulturę danego społeczeństwa.

Kultura ma swoje wymiary. Można mówić o wytworach materialnych i niematerialnych. Kulturą jest nauka, sztuka, a także technika i ekonomia, religia - wszystko, co jest zobiektywizowane.

Kultura to pewien system, zbiór idei, wartości, wzorów zachowania, postępowania, norm.

Wprowadzenie jednostki w kulturę pewnego społeczeństwa to nieustanny, wielki proces - od narodzin aż do śmierci. Ten proces nazywa się socjalizacją. Ma on 2 oblicza: socjalizacja (wrastanie w życie społeczne) i enkulturacja (wrastanie w kulturę).

Socjalizacja - Jan Szczepański: „to ta część całkowitego wpływu środowiska, która wprowadza jednostkę do udziału w życiu społecznym; uczy ją rozumienia kultury, uczy ją zachowania się według przyjętych wzorów, norm, słowem, czyni ją zdolną do utrzymania się i wykonywania, spełniania określonych ról społecznych”.

W pojęciu socjalizacji ważnych jest kilka momentów:

1. dzięki socjalizacji człowiek potrafi zaspokajać w różnych sytuacjach (społecznych, naturalnych) swoje potrzeby, popędy biologiczne, a więc jednostka przystosowuje się do życia społecznego;

2. socjalizacja wpaja nam pewne aspiracje, dążenia do tego, co ważne w życiu, co warte jest osiągania; kogo mamy naśladować, do jakiej zamożności dążyć, itd.;

3. dzięki socjalizacji zdobywamy wiedzę, umiejętności pełnienia różnych ról społecznych, umiemy spełniać oczekiwania innych osób, potrafimy współpracować z innymi;

4. dzięki socjalizacji nabywamy pewne sprawności, kwalifikacje zawodowe, umiejętności techniczne, cywilizacyjne.

Dzięki socjalizacji kształtuje się nasza osobowość, człowiek przystosowuje się w ten sposób do życia w zbiorowości poprzez fakt wchodzenia w interakcje z innymi ludźmi. Socjalizacja zatem uczy nas porozumiewać się w społeczeństwie, uczy zachowywać się odpowiednio i osiągać życiowe cele, realizować życiowe zadania.

Proces socjalizacji-enkulturacji jest bardzo ważny w życiu człowieka - od tego zależy, kim jesteśmy. Są to wielkie procesy osobotwórcze, ale wśród tych procesów ukryte jest także wychowanie.

Warunki, które muszą być spełnione przez proces socjalizacji-enkulturacji, aby zaistniał proces wychowania:

1. kultura jako kierunek socjalizacji-enkulturacji, cel procesu; zniszczona kultura - nie ma społeczeństwa, są tylko biologiczne istoty;

2. musi być grupa społeczna, a w jej ramach interakcje - poza grupą społeczną nie ma człowieka („dzieci wilcze”);

3. aktywność jednostki - musi podejmować różne role społeczne;

4. w wyniku poprzednich warunków musi dokonywać się zmiana osobowości danego człowieka - musi zachodzić proces rozwoju.

Wszystkie te warunki muszą występować jednocześnie, inaczej: zaburzenie socjalizacji.

Warunki, które musi spełniać wychowanie:

1. celem wychowania jest ideał wychowania - pewna synteza kultury danego społeczeństwa;

2. szczególna grupa i interakcje społeczne - takie, które mają charakter zamierzony - oddziaływania zamierzone (np. w instytucjach edukacyjnych);

3. aktywność wychowanka - musi on pełnić daną rolę w ramach stosunku wychowawczego; stosunek wychowawczy - stosunek między rodzicem i dzieckiem, nauczycielem i uczniem, wychowawcą i wychowankiem, opiekunem i podopiecznym, nie między panem w telewizorze a odbiorcą;

4. efektem wychowania musi być zmiana osobowości człowieka, ale musi być ona szczególna, tzn. musi polegać na tym, że będzie to zmiana pożądana, adekwatna do ideału.

Wszystkie te warunki jednocześnie spełnione pozwalają wyodrębnić z procesów osobotwórczych to, co nazywać będziemy wychowaniem.

Więc: wychowanie to zamierzone, intencjonalne oddziaływanie w ramach stosunku wychowawczego między wychowawcą i wychowankiem; oddziaływanie, które prowadzi do zmiany pożądanej osobowości, zmiany wedle przyjętego ideału wychowania.

Wychowanie jest czynnością rozumnej, celowej, roztropnej aktualizacji w człowieku tych doskonałości (potencji), które przysługują mu z natury. Bez aktualizacji tych doskonałości, dyspozycji, człowiek nie osiągnąłby pełni swojego człowieczeństwa. A więc istotą wychowania jest doprowadzenie człowieka do pełni człowieczeństwa. Rola pedagoga polega na tym, by wyeliminować przypadek, nadać rozwojowi charakter intencjonalny. Pedagog będzie dążył do tego, aby swoim czynnościom nauczania, wychowania, nadać rangę profesjonalizmu. Jego rola polega na nadaniu wychowaniu właściwej orientacji.

Czym różni się wychowanie od socjalizacji?

Każde wychowanie jest socjalizacją, ale nie każda socjalizacja jest wychowaniem - taka która nie jest zamierzona i nie spełnia określonych warunków (cel, ideał wychowania, itd.).

TEORIA WYCHOWANIA JAKO SUBDYSCYPLINA PEDAGOGIKI

Paideja - pewna idea humanizmu również we współczesnym wychowaniu, WYTŁUMACZ sofiści, Cyceron

Łac. „humanitas” - „człowieczeństwo”

Wg Protagorasa miarą wszystkich rzeczy jest człowiek; Platon - miarą człowieka jest Bóg

Pedagogia i pedagogika - z gr. „paidagogos”

Teoria wychowania może być rozumiana jako pewien dział refleksji naukowej związany z praktyką wychowania; „refleksja nad wychowaniem”. Można teorię traktować jako filozofię wychowania, a więc w jakiś sposób filozoficzny ujmujemy tą rzeczywistość, jaką jest konkretna działalność wychowawcza. Inna teoria mówi o tym, że teoria wychowania jest pewną subdyscypliną pedagogiczną.

teoria, nauka teoria wychowania

praktyka

wychowanie

opieka

edukacja

Struktura pedagogiki

I etap - dwa główne komponenty:

Teoria wychowania (mówi o wychowaniu)	Dydaktyka (mówi o kształceniu, nauczaniu)
Pedagogika ogólna

II etap - stan aktualny:

Pedagogika ogólna	Teoria wychowania	Dydaktyka ogólna
Pedagogika specjalna	Pedagogika społeczna	Historia wychowania

i inne subdyscypliny (pedagogika pracy, pedagogika wojskowa, pedagogika czasu wolnego itd.)

Teoria wychowania jako termin jest pewnym skrótem myślowym, bo w jej obrębie jest wiele teorii cząstkowych, np. teoria kształtowania postaw, teoria celów wychowania itp.

Teoria wychowania może być inaczej nazywana określeniem: teoretyczna nauka o wychowaniu. charakteryzuje się ona tym, że zbiera pewne wnioski teoretyczne, a także empiryczne (wynikające z badań) z innych dyscyplin zajmujących się wychowaniem. Spełnia więc rolę integracyjną, scalającą.

Teoria wychowania może być nazwana także jako teoretyczne podstawy wychowania - chodzi tu głównie o to, aby odróżnić wychowanie od kształcenia, a więc chodzi o to, by zajmować się wychowaniem w znaczeniu wąskim (dotyczy sfery osobowości wolicjonalno-emocjonalnej). Warto pamiętać, że ta subdyscyplina jest stosunkowo młoda - wyodrębniła się w Polsce dopiero po II wojnie światowej. Z tą dyscypliną związani są: Henryk Rowid, Zygmunt Mysłakowski, Florian Znaniecki.

Przedmiotem badań jest wychowanie w znaczeniu wąskim: procesy, zjawiska, działania, które określamy jako wychowanie i są z nim związane. Charakterystyczne jest to, że teoria wychowania chce wychowanie traktować i postrzegać jako pewne zależności, i w związku z tym można powiedzieć, że teoria wychowania jest nauką o zależnościach, w których występują 3 główne komponenty tych zależności. Dotyczą one pytania: jakie muszą być stworzone warunki, w których podjęte są działania wychowawcze, aby skutecznie osiągać założone cele wychowania.

Definicja teorii wychowania jako dyscypliny:

Teorię wychowania należy określić jako naukę zajmującą się ustalaniem i formułowaniem celów wychowania, a następnie wykrywaniem sposobów (działań wychowawczych) i warunków ich efektywnej realizacji.

* Związki probabilistyczne - można przypuszczać, że jeśli będą odpowiednie warunki i podjęte określone działania, osiągniemy cel

Charakterystyka dyscypliny:

- teoria wychowania ma charakter interdyscyplinarny;

- jest to nauka praktyczna, a nawet teoretyczno-praktyczna (jest teoretyczna, ale ma swoje zastosowania w praktyce);

- jest to nauka empiryczna, a nawet empiryczno-normatywna (tzn. że cele wychowania związane są zawsze z pewnymi wartościami, powinnościami, ideami - wyznaczają pewne normy postępowania pedagogicznego).

Nauki	Przedmiot badań	Metoda	System naukowy	Słownik (język danej dyscypliny naukowej)
Formalne	Fakty językowe i fakty logiczne (symbole, znaki)	Aksjologiczno-dedukcyjna	Naukowy system dedukcyjny
Empiryczne	Fakty, zjawiska i związki zachodzące w rzeczywistości przyrodniczej i społecznej	Hipotetyczno-dedukcyjna lub indukcyjna	Naukowy system indukcyjny

Nauki formalne: logika, matematyka

Nauki empiryczne: przyrodnicze (fizyka, biologia), społeczne, + „pomiędzy nimi” nauki stosowane (odpowiednio: rolnicze, techniczne, medyczne + pedagogika)

Funkcje teorii wychowania:

- predywistyczna - teoria wychowania wyjaśnia zjawiska, które mają charakter związków przyczynowych;

- techniczna - na podstawie twierdzeń, które mamy w obrębie teorii wychowania możemy budować pewne programy działań, sposobów, pewne systemy, które są narzędziem przekształcania rzeczywistości edukacyjnej pod kątem pewnych ustalonych celów.

Funkcje te pokazują, że teoria wychowania jest nauką praktyczną.

Dalsze funkcje:

- diagnostyczna - teoria opisuje zastaną rzeczywistość, diagnozuje sytuację wyjściową, końcową, pośrednie sytuacje - diagnoza ta jest podstawą racjonalnego działania;

- poznawcza - gromadzi wiedzę o skuteczności zabiegów wychowawczych - wyjaśnia pewne mechanizmy, naświetla je, w jaki sposób zmienia się pod wpływem działań wychowawczych psychika człowieka;

- psychologiczna - wiedza, wyniki badań gromadzone w obrębie teorii wychowania mogą mieć wpływ na psychikę ludzi, mogą zmieniać nastawienia, motywacje, poglądy, uczucia, ogólny stosunek do wychowania jako rzeczywistości.

Charakterystyka teorii wychowania z punktu widzenia procesów wychowania

Wyróżniamy tutaj 4 komponenty:

- aksjologiczny (pewne prawa dotyczące wartości, celów);

- psychologiczny (prawa dotyczące osobowości człowieka);

- socjologiczny (wszystko to co dzieje się w środowisku jest dla rozwoju człowieka niezwykle ważne);

- prakseologiczny (dział filozofii dotyczące skuteczności działania).

ŚRODOWISKO WYCHOWANIA A SYTUACJA WYCHOWAWCZA

Każda istota żywa ma swoje środowisko życia najbardziej korzystne dla własnej egzystencji, rozwoju.

W swoim środowisku człowiek znajduje bardzo korzystne podłoże dla własnej egzystencji. W środowisku tym realizuje swoje potencje w postaci różnych cech osobowości, zdolności; przejawia różne formy aktywności, tworzy pewne wytwory swojej pracy. W środowisku tym znajdują się też podniety aktywności człowieka - pewne wzory zachowań, normy, wartości.

Środowisko w sensie ogólnym jest zespołem elementów i czynników, z którymi jednostka wchodzi w styczność bezpośrednią lub pośrednią (roślinność, zwierzęta, wytwory kultury, osoby, stosunki społeczne, gospodarcze i inne wartości obiektywne). W tym sensie to środowisko jest bardzo bogate.

Wyróżnić możemy środowisko biologiczne. Składa się ono z takich elementów, jak zwierzęta, roślinność, woda, powietrze. Jest ono bardzo ważne dla człowieka, ponieważ jest podstawą naszej egzystencji.

Obok niego wyróżnić możemy środowisko geofizyczne. Jego skład: ukształtowanie terenu, klimat, rzeźba terenu, mosty, drogi, drogi kolejowe, rzeki, lasy, itd. Środowisko to również wpływa na naszą psychikę.

Mamy również środowisko społeczne - Florian Znaniecki: „ogół osób, grup społecznych, z którymi w ciągu życia osobnik styka się prywatnie lub publicznie, bezpośrednio lub pośrednio, przelotnie lub trwale”. Jest dynamiczne i wciąż się zmienia.

Istnieje też środowisko kulturalne - wszelkie wytwory działalności człowieka: religia, nauka, sztuka, architektura, ekonomia, technika, książki, poezja, muzyka.

Człowiek może przystosowywać się do środowiska w sposób bierny (np. dziecko w rodzinie przystosowuje się do życia rodzinnego). Człowiek może też ulegać wpływom środowiska - może to środowisko, jego elementy, w jakiś sposób akceptować, w jakiś sposób poddawać się tym elementom (np. uczeń w szkole poddaje się kierownictwu nauczycieli, klasy, grupy rówieśniczej). Człowiek może przyjąć postawę negatywną (postawienie się, protest), ale też aktywną, twórczą.

Zwierzęta do swojego środowiska przystosowują się w sposób harmonijny, ale rządzą tym przystosowaniem dwa prawa: prawo zachowania życia i prawo zachowania gatunku.

Stosunek człowieka do środowiska jest dysharmonijny (człowiek ciągle modyfikuje, przekształca środowisko), bo rządzą tu inne prawa. Człowiek dąży do życia, do przedłużenia gatunku, ale jest to dla niego za mało. Musi on realizować także swoje potrzeby ludzkie, takie jak potrzeba działania i potrzeba tworzenia. Człowiek chce być aktywny. Potrzeba działania jest często silniejsza niż np. potrzeba życia, bezpieczeństwa.

Środowisko wychowawcze znajduje się gdzieś w środowisku życia ogólnie.

Aleksander Kamiński: „środowisko wychowania jest częścią obiektywnego środowiska społecznego człowieka wraz z jego podłożem przyrodniczym i kontekstem kulturowym, a tworzą to środowisko osoby, grupy społeczne i instytucje pełniące zadania wychowawcze, a więc pobudzające, zachęcające jednostki i grupy dzieci, młodzieży, dorosłych do przyswajania wartości moralnych i zgodnych z nimi zachowań społecznych odpowiadających ideałowi wychowania społecznego”.

Cechy środowiska wychowawczego:

- jest środowiskiem celowo organizowanym - tworzą je osoby, grupy społeczne;

- musi koniecznie spełniać zadania wychowawcze;

- musi być czymś zapełnionym - jest nasycone wartościami moralnymi;

- dzięki wartościom pobudza wychowanka do zachowań pożądanych - takich, które zachodzą wg pewnych wzorów zachowań, ideałów wychowania.

Mechanizmy osobotwórcze - takie, które przekształcają osobowość wychowanka.

Mechanizm dyfuzji psychicznej - dąży do wyrównania poziomu psychicznego między jednostką a grupą. Dzięki temu powstaje jakieś wzajemne przystosowanie, upodobnienie się psychiczne i wówczas możliwa jest jakaś współpraca, współdziałanie między członkami grupy. Wyrównanie to może mieć dwa kierunki. W górę - podwyższenie poziomu psychicznego grupy; w dół - obniżenie poziomu psychicznego.

Inne:

Mechanizm przywództwa w grupie, mechanizm identyfikacji z grupą.

Środowisko wychowawcze jest zawsze środowiskiem dynamicznym. Zmieniają się w nim zadania wychowawcze, wzory zachowań, mogą dochodzić nowe wartości - ciągle jest to środowisko, które trzeba organizować.

PRZYJACIELI :D

AKSJOLOGICZNE PROBLEMY WYCHOWANIA

Ideał i idee wychowania

Wszystko wokół nas ma cechę celowości.

W przypadku rozwoju człowieka dokładnego przewidywania nie potrafimy uczynić.

Przyjmujemy ogólne założenie, że pewne przyczyny prowadzą do określonych skutków. Przyjmujemy w wychowaniu zasadę, że pewne działania wychowawcze, metody, zabiegi, jakie stosujemy w wychowaniu z dużym prawdopodobieństwem (z podobieństwem probabilistycznym) prowadzą do określonych efektów. To uzasadnia kwestię formułowania celów wychowania. Działalność wychowawcza musi być działalnością celową.

Cel wychowania to określony stan osobowości wychowanka, który to stan uważamy za pożądany i wobec tego postulowana jest realizacja tego stanu poprzez podjęcie działań wychowawczych.

Od strony formalnej cele wychowania formułujemy przy pomocy tzw. sądów postulatywnych. Są one pewnym rodzajem sądów wartościujących.

(Trzeba odróżnić pewne sądy postulujące od sądów wartościujących.)

Pedagogika ma charakter normatywny. Nie można powiedzieć „jest tak a tak”, ale „powinno być tak; dążymy do tego” itp.

Cele wychowania możemy podzielić na 4 kategorie.

1. Cele kreatywne

„0” -> „+”

Osobowość wychowanka, w której nie ma ukształtowanej dyspozycji -> owa dyspozycja;

Cel postuluje wywołanie w osobowości owej dyspozycji

2. Cele optymalizujące

„+” -> „+++”

Jest już jakaś dyspozycja w zalążkowe postaci, teraz należy ją wzmocnić, rozwinąć

3. Cele minimalizujące

„++” -> „+”, „0”

Kiedy trzeba coś ograniczyć (np. agresję ucznia)

4. Cele korekcyjne

„+” -> „-„ (np. pozytywna postawa do narkotyków)

„-„ -> „+”

Mamy jakąś dyspozycję i chcemy ją przekształcić na przeciwną

Wszystkie cele wychowania, niezależnie od tej klasyfikacji, możemy policzyć w sposób dwudzielny (dychotomiczny) na cele właściwe i cele pochodne.

Cele właściwe zawsze dotyczą jakiegoś stanu osobowości wychowanka, natomiast cele pochodne dotyczą pewnych zjawisk, których istnienie jest korzystne dla realizacji celów właściwych. Mają one sens wychowawczy, ale nie dotyczą bezpośrednio osobowości wychowanków.

Cele mogą być pojmowane w trojaki sposób: przedmiotowo (jako faktyczny skutek, do którego zmierza wychowawca), podmiotowo (określane przez wychowawcę), rozwojowo (dotyczy samego wychowanka - pewnych nastawień, oczekiwań wobec własnej osobowości).

Im bardziej wychowanek jest dojrzały, tym bardziej jego oczekiwania, nastawienia wobec własnej osoby mogą się stawać bardziej klarowne, uświadomione. Początkowo cele rozwojowe wychowanka są bardzo doraźne, ale w miarę dojrzewania aspiracje w stosunku do siebie mogą być bardziej dalekosiężne, doniosłe.

Równoważność: cele przedmiotowe i cele podmiotowe i cele rozwojowe - mniej więcej są te same.

Prof. Antonina Gurycka - celem naprawdę dynamizującym wychowanie jest projekt osobowości wychowanka reprezentowany w świadomości konkretnego wychowawcy.

Funkcje, jakie spełniają cele wychowania:

- funkcja wyodrębniająca - działalność wychowawcza jest zawsze wielopodmiotowa, skomplikowana; żeby dociec, kto jakie cele realizuje, kto jest autorem pewnych działań, kto jest podmiotem pewnych działań, trzeba określić cele i do tych celów przyporządkować określone działania;

- funkcja modulująca - cele pozwalają modulować, modyfikować działalność wychowawczą. Dzięki tej funkcji działalność tą możemy planować;

- funkcja kontrolna - jeżeli chcemy się przekonać, że nasze działania są skuteczne, możemy to uczynić wówczas gdy znamy cel wychowania. Cel staje się kryterium wobec którego oceniamy efektywność działań;

- funkcja modyfikująca - dotyczy osobowości wychowanka; znając cele wychowania możemy świadomie, intencjonalnie dokonywać zamierzone zmiany w osobowości wychowanka, możemy tę osobowość modyfikować.

Wszystkie te funkcje razem rozważając, mówią o tym że w wychowaniu cele wychowania spełniają istotną rolę. We wszelkim wychowaniu - zwłaszcza to wychowanie propagowane przez antypedagogikę i inne modne prądy postmodernistyczne - cele są elementem niezbędnym.

Operacjonalizacja celów

Ideał wychowania - najbardziej ogólny, uniwersalny, a jednocześnie finalny cel wychowania. Odpowiada on na 3 pytania:

1. kim jest człowiek?

2. jaki jest świat, jaki będzie świat otaczający człowieka?

3. jakie zadania ma do spełnienia w tym świecie człowiek?

Ideał wychowania jest konstruktem teoretycznym, opisującym osobę taką jaką ona powinna być w pełni ukształtowana i dojrzała.

Różnica między ideałem a celem wychowania

(IW) - konstrukt teoretyczny; cel ogólny wychowania (czyli obejmuje wszystkie możliwe cele wychowania); cel finalny; cel uniwersalny (czyli może być realizowany przez wszystkich, o ile zechcą go realizować)

(CW) - nie są konstruktem teoretycznym (te praktyczno-wychowawcze); nie mogą być ogólne (muszą być szczególne); nie mogą być finalne (muszą być pośrednie); nie mogą być uniwersalne (każdy nauczyciel, rodzic może formułować cele w odniesieniu do swojego dziecka czy wychowanka)

Wzór osobowy - konkretna, żywa osoba (w przeciwieństwie do ideału, który jest konstruktem teoretycznym). Wzór osobowy może być postacią żyjącą lub nieżyjącą, ale konkretną; może być osobą rzeczywistą lub wyimaginowaną (np. bohater książki); może być postacią współczesną bądź historyczną. Wzór osobowy ma porywać, zachwycać wychowanka, i wychowanek ze względu na wzór osobowy posiada, wzbudza w sobie aspiracje naśladowania tego wzoru. Z ideału wychowania możemy wyprowadzić różne wzory osobowe.

Wzór osobowy jest przeznaczony dla wychowanka, a ideał wychowania jest adresowany do nauczycieli, wychowawców.

Wzór osobowy musi być porywający, zachęcający do wychowania.

Operacjonalizacja celów wychowania polega na procesie wyprowadzenia z ideału wychowania celów szczegółowych, czyli polega na procedurze przechodzenia od celów bardziej ogólnych do celów szczegółowych aż do tzw. celów operacyjnych.

IW -> C_kierunkowy1, C_k2, C_k3, … -> C_etapowy1, C_e2, C_e3, … -> | C_operacyjny1, C_o2, C_o3, …

-> konstrukty teoretyczne | -> konkretne formy aktywności ucznia, wychowanka

Cele operacyjne - konkretne, pożądane formy aktywności wychowanka

Cele etapowe - pewne standardy rozwojowe, np. postawa patriotyczna

Związek: pożądany stan rozwojowy przejawia się w zachowaniu.

Praca wychowawcy, praktyczne działania wychowawcze będą polegały na tym, żeby wprowadzić wychowanka w określone sytuacje wychowawcze, w których będzie on przejawiał pożądane zachowania, w zależności od tego jakie są to sytuacje i ile ich jest, od tego zależeć będzie uwewnętrznienie tych zachowań (ukształtowanie dyspozycji, postawy do tych zachowań).

Cele wychowania są projektem zmian, które mają zajść w osobowości wychowanka, są projektem osobowości.

Sytuacja wychowawcza jest pierwiastkowym elementem środowiska. Powstaje zawsze w jakimś środowisku wychowawczym. Nie powstaje spontanicznie, ale musi być przez wychowawcę organizowana.

Sytuacja wychowawcza - ogół warunków towarzyszących interakcji wychowawczej, w której wychowanek ma możliwość wyboru spośród różnych zachowań, ale jedno z tych zachowań jest zgodne z celem operacyjnym i dla tego zachowania wychowawca stworzył sytuację wychowawczą.

Definicja prof. A. Guryckiej:

Sytuacja wychowawcza jest pewnym rodzajem sytuacji życiowej, która stanowi układ rzeczy, ludzi, zadań, związanych jednością miejsca, czasu, akcji (zdarzenia), ale układ zorganizowany w celu zrealizowania założonego przez wychowawcę projektu osobowości (celu wychowania).

Komponenty tworzące sytuację wychowawczą:

- czas;

- miejsce (które pobudza wyobraźnię, aktywizuje przeżycia);

- przeżycia;

- zadania;

- osoby;

- rzeczy;

- cele (konkretne zachowania wychowanków);

* sytuacja jest tak zorganizowana żeby wszyscy uczniowie byli aktywni i chcieli wziąć udział w sytuacji, ale to zależy od wychowawcy.

Antonina Gurycka dokonała porównania sytuacji wychowawczej do spektaklu teatralnego - oba zawierają wiele komponentów. Jeden reżyser przy tym samym scenariuszu robi piękny spektakl, a drugi reżyser robi plajtę. Gurycka nazwała wychowawcę „reżyserem sytuacji wychowawczej”. Wychowanie jest bardzo bliskie sztuce.

Rodzaje (odmiany) sytuacji wychowawczej

Kryterium dotyczące tego, czy jest to oddziaływanie bezpośrednie czy pośrednie - dzielimy sytuację ze względu na to jak wychowawca kontaktuje się z wychowankiem

Kryterium dotyczące tego, czy jest to sytuacja pełna czy niepełna w kontekście stosunku wychowawczego, tzn. czy stosunek wychowawczy jest pełny (człon 1 - wychowawca, człon 2 - wychowanek).

Sytuacje pełne:

1. N - U - typ sytuacji pełnej bezpośredniej

2. N -> grupa wychowanków z określonym U; N -> zad. -> U - sytuacja pełna, ale pośrednia poprzez zadanie

N -> grupa->zadanie->U - stosunek pełny, interakcja pośrednia poprzez grupę

Sytuacje niepełne:

3. N -> grupa - stosunek wychowawczy niepełny, bo uczeń jest domyślny w grupie, sytuacja pośrednia, bo N kształtuje grupę, a dopiero grupa wpływa na wychowanka

Grupa->U - sytuacja niepełna (brak N), sytuacja pośrednia (grupa oddziałuje na U)

Grupa->zad.->U - sytuacja niepełna (jw.), pośrednia (poprzez zadanie)

4. Zad.->grupa - stosunek wychowawczy niepełny, a N jest w domyśle jako osoba która sformułowała zadanie, interakcja pośrednia poprzez działanie grupy

Zad.->U - stosunek niepełny (bo tylko osoba U), interakcja pośrednia poprzez zadanie

N->zad. - niemożliwa sytuacja, bo to nie jest wychowanie

PROCES WYCHOWANIA I JEGO STRUKTURA

I etap:

Pojawiła się sytuacja spontaniczna, jakaś bójka

II etap:

-> nauczyciel - podjął działania, bo w jego myślach pojawił się jakiś zamiar wychowawczy, jakiś cel

III etap:

Nauczyciel przekształca sytuację życiową w sytuację wychowawczą i umieszcza w niej jakieś cele operacyjne

-> wychowanie pasywne

Wychowanie jest wtedy, kiedy nauczyciel tworzy sytuację wychowawczą. W wychowaniu pasywnym sytuacje wychowawcze pojawiają się dopiero w III etapie - najpierw coś się musi wydarzyć.

I etap:

Nauczyciel ma jakiś cel operacyjny.

II etap:
Nauczyciel aranżuje sytuację z tym celem.

-> wychowanie aktywne

Wychowania pasywnego nie można ustrukturalizować, zaplanować.

Wychowanie aktywne można zaplanować, bo jest tym świadomość celu wychowania.

Można zaplanować cały szereg sytuacji, związanych z tym samym celem etapowym (niekoniecznie operacyjnym).

Ciąg sytuacji wychowawczych nazywać będziemy procesem wychowania.

Proces wychowania - ciąg sytuacji wychowawczych, uporządkowanych ze względu na realizowane cele operacyjne, które pozwalają osiągnąć cel etapowy.

Nie każde wychowanie jest procesem wychowania, np. wychowanie pasywne, a każdy proces wychowania jest wychowaniem.

Cechy procesu wychowania:

1. Proces wychowania jest zawsze spersonalizowany, tzn. proces wychowania musimy zawsze odnosić do konkretnego tego i tylko tego wychowanka. Jeżeli jest grupa uczniów - jest cała grupa, wiązka interakcji wychowawczych (pomiędzy nauczycielem a poszczególnymi uczniami). Wychowawcy i rodzice oddziaływają w różnych sytuacjach na jednego, konkretnego ucznia, jeżeli te procesy dotyczą jednego i tego samego celu etapowego.

2. Proces wychowania jest zawsze wtórny do procesu zmian zachodzących w osobowości wychowanka:

Stan wyjściowy procesu wychowania - stan osobowości wychowanka, bez tej dyspozycji, która chcemy ukształtować, np. bez postawy opiekuńczości.

Stan końcowy procesu wychowania - stan osobowości wychowanka z dyspozycją, która chcieliśmy osiągnąć.

Te dwa stany są zjawiskami nieobserwowalnymi, bo dotyczą zmian w psychice wychowanka.

Sytuacje wychowawcze, aktywność wychowanka - zjawiska obserwowalne.

Cele operacyjne - pożądane formy aktywności ucznia.

Procesem pierwotnym jest proces zmian w osobowości wychowanka, a procesem wtórnym jest proces wychowania.

Sytuacje, które aranżuje wychowawca, nie mogą być dowolne, byle jakie. Muszą to być sytuacje odpowiadające zmianie w psychice wychowanka. Zmiany, które mają zajść w osobowości dyktują, jakie mają być sytuacje wychowawcze. -> Prawidłowości psychologiczne decydują o tym, jak ma przebiegać proces wychowania.

3. Proces wychowania jest izomorficzny do celu wychowania.

Mamy cele przekształcić w proces.

Cel etapowy = cały szereg celów operacyjnych, tj. konkretnych zachowań.

Nauczyciel musi mieć w świadomości zamierzenie wychowawcze (cel etapowy) i to wystarczy, aby uświadamiał sobie, w jakie sytuacje wychowawcze musi wprowadzić wychowanka, żeby ten cel osiągnąć.

A to wszystko jest nieprawdą :D

Bo żaden wychowawca nie organizuje procesu wychowania (dla każdego ucznia, dla każdej postawy). A te powyższe rozważania pokazują, jak bardzo skomplikowane jest wychowanie, jak to wszystko musi się wiązać, tworzyć konkretną całość.

W rzeczywistości wychowawca tworzy sytuacje wieloaspektowe, tzn. że w tej samej sytuacji może osiągać, realizować wiele celów operacyjnych. W te sytuacje wychowawca wprowadza wychowanka i zachęca go do pożądanej aktywności, tj. do realizowania celów operacyjnych.

WARTOŚCI W WYCHOWANIU

Wartości transcendentne - 3 bardzo ogólne wartości: prawda, dobro, piękno.

Trudności wewnętrzne i zewnętrzne w poznaniu świata:

- wewnętrzne - związane z kondycją człowieka, zwłaszcza kondycją moralną.

Wartości mają to do siebie, że często przekraczają granice naszego rozumu, są jak gdyby na tyle odległe od naszej świadomości, że nie jesteśmy w stanie pojąć tych wartości. Wyrastają one jak gdyby ponad poziom naszej osobistej wrażliwości emocjonalno-wolicjonalnej, a więc tej sfery kierunkowej człowieka, którą zajmuje się wychowanie. Możemy przyjąć tezę, że im wyższa jest wartość, tym wyższych wymaga od człowieka sprawności intelektualno-sprawnościowych, poznawczych, ale także wyższych właściwości emocjonalno-wolicjonalnych oraz duchowych. Krótko mówiąc, im bardziej człowiek wewnętrznie jest dojrzały, tym łatwiej jest mu przyjąć i realizować wyższe wartości;

- zewnętrzne - w sferze społeczno-moralnej i politycznej, gospodarczej, kulturalnej, medialnej. Człowiek ma trudności z dostrzeganiem wartości ważnych w jego życiu. Pod wpływem mediów człowiek zmienia wartości i ich sens w swoim życiu.

Wartości:

- Scheller - istniejące w sposób idealny, obiektywny byty, stawiające człowiekowi pewne wymagania;

- ujęcie socjologiczne (Szczepański) - wartość to dowolny przedmiot materialny lub idealny, idea lub instytucja, przedmiot wyimaginowany lub rzeczywisty, w stosunku do którego jednostki lub zbiorowości przyjmują postawę szacunku, przypisują mu ważną rolę w swoim życiu i dążenie do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus;

- ujęcie psychologiczne - wartość stanowi to, co jest ważne dla istnienia aktywności i rozwoju człowieka w różnych okresach jego życia; wartością jest wyobrażenie i przekonanie jednostki o tym, co jest ważne, godne pożądania lub osiągnięcia i co ma znaczenie dla życia, aktywności, rozwoju człowieka.

Można być wartością i niczym innym, a więc istnieć jako wartość - np. prawda, ale nie komórka.

Można być wartościowym - odnosi się to do człowieka; może on odpowiadać jakiejś wartości, urzeczywistniać w realnym kształcie różne wartości.

Wartości mogą być odzwierciedleniem naszych działań. Człowiek żyje dla wartości i wartościami.

W koncepcjach socjologicznych wartość jest pojmowana jako element kultury.

Życie człowieka może być pełne sensu - pełne wartości, a może być bez sensu - kiedy człowiek jest ślepy i głuchy na wartości.

Romano Guardini:

Wszelkie rzeczy, zdarzenia, relacje, inny człowiek, sam Bóg - wszystkie realnie istniejące byty, są wartościowe zawsze i tylko wtedy, gdy:

1. realizują swoją realną formę;

2. realizują właściwe sobie działanie, pewien cel.

Wartością jest wszystko, co istnieje przez siebie i w sobie.

Natura wartości:

1. wartości mają charakter obiektywny - wartościowe są same w sobie, a nie dlatego że wywołują nasze zainteresowanie, upodobanie, pragnienie - człowiek musi znaleźć te wartości, odszukać te, które posiadają prawo aby człowiek się zaangażował w ich służbę; istnieje ontyczna, bytowa hierarchia wartości;

2. wartości mają charakter relacyjny, aspektowy - muszą być zawsze w relacji odniesione do człowieka; muszą być rozpoznane przez człowieka - że są wartością. Człowiek w relacji do wartości zajmuje 2 postawy: akceptacji (człowiek musi zaakceptować wartość taką jaką ona jest i wpisać ją w swój świat) i służby (poświęcenie się dla wartości - musimy zawsze czynić to, czego wartość od nas się domaga);

3. wartości oddziaływają na człowieka - mają charakter osobo twórczy: zaspokajają nasze potrzeby, ukierunkowują nasze działania.

Wartości funkcjonują na 3 poziomach:

1. przestrzeń o porządku zmiennym, przygodna - człowiek tworzy wartości, kulturę;

2. przestrzeń stałych wartości, transcendentalnych - przekracza możliwości człowieka - funkcjonują tu wartości wyższe, których człowiek nie tworzy (prawda, dobro, piękno, mądrość, miłość);

3. przestrzeń subiektywna, psychologiczna - w nas samych, w naszej świadomości - łączy wartości stałe ze zmiennymi.

System wartości - złożony jest z kilku komponentów: cenione i urzeczywistniane przez jednostkę wartości, nad którymi są inne wartości tworzące ze sobą sieć powiązań. W ten sposób system wartości posiada swoją niepowtarzalną strukturę, a jednocześnie występuje wyraźna hierarchia wartości w tym systemie: jedne wartości dominują nad innymi, pewne wartości warunkują realizację innych wartości. System wartości jest strukturą dynamiczną - istnieje pewna zdolność do przemieszczania się poszczególnych elementów w tym systemie. System wartości jest strukturą otwartą na zmiany: możemy go wzbogacać (przyjmować inne wartości). Poprzez system wartości człowiek pragnie zrealizować swoje człowieczeństwo. System podlega ciągłemu doskonaleniu, co świadczy o tym, że człowiek jest człowiekiem.

---