DYDAKTYKA OGÓLNA

HISTORIA DYDAKTYKI
− dadaskalion - szkoła, klasa
− didasko - nauczać, uczyć się
− didaktikos - wyuczony, wykształcony
Przedstawiciele dydaktyki:
- W 1613r. w Niemczech ukazała się krótka rozprawa o dydaktyce „Sztuka nauczania” Volfganga Radkego.
- Jan Amos Komensky pisał o dydaktyce w „Wielka dydaktyka”. Opisał wszystkie przedmioty, wskazał, że dydaktyka stanowi wielką sztukę nauczania ale i wychowania. Podkreślił, że wychowanie jest niezbędne do nauczania, i że bez wychowania nie można osiągnąć sukcesu nauczania.
- Jan Herbart - kolejny przedstawiciel dydaktyki. Stosował wychowanie naturalne.
- John Dewey - mówił o praktycznym wychowaniu. Mówił, że żeby dobrze nauczyć, to trzeba uczyć dziecko wykonywania określonych operacji.
Dydaktykę traktuje się od połowy XX wieku jako naukę o nauczaniu i uczeniu się, tj. jako system poprawnie uzasadnionych twierdzeń, hipotez i prawidłowości rządzących procesem nauczania i uczenia się (inaczej kształcenie) oraz metod, form organizacyjnych i środków pomocnych w wywołaniu u uczniów zamierzonych i względnie trwałych zmian. Dydaktyka jest zarówno nauką praktyczną jak i teoretyczną, ponieważ wyjaśnia wszystkie procesy nauczania.
DYDAKTYKA OGÓLNA I SZCZEGÓŁOWA
Dydaktyka obejmuje wszystkie przedmioty, jakie mamy w szkole.
Dydaktyka ogólna analizuje te ogólne składniki w sposób ponadprzedmiotowy i formułuje na jej podstawie określone prawidłowości (zasady, reguły nauczania i uczenia się) np. zasady aktywizowania uczniów podczas zajęć lekcyjnych. Metodyki szczegółowe zajmują się szczegółowo zasadami, regułami przedmiotów (dotyczą danego przedmiotu).
PRZEDMIOT I ZADANIA DYDAKTYKI
Czynności nauczania i uczenia się mogą przebiegać różnymi działaniami. Takimi działaniami systematycznymi i ciągłymi są działania nauczyciela w szkole. Są też działania okazjonalne, przypadkowe, ponieważ za ich pomocą też czegoś się uczymy. Praca domowa to też nauczanie okazjonalne, nie ciągłe, nie systematyczne. Samokształcenie i samodoskonalenie - tym zagadnieniem w ostatnim czasie zaczęła zajmować się dydaktyka. Dydaktyka mówi o tym, jak się kształcić samemu, aby osiągnąć najlepsze efekty.
PODSTAWOWE POJĘCIA DYDAKTYCZNE
uczenie się - musi odbywać się wg pewnych reguł, zasad, a mianowicie− wg planowości, aktywności i ukierunkowania. Jest procesem nabywania przez uczący się podmiot określonych wiadomości, umiejętności i nawyków, które wpływają na jego zachowanie, a końcowe wyniki tego procesu zależą w znacznej mierze od aktywności i motywacji. Przez uczenie się będziemy rozumieć proces zamierzonego nabywania przez uczący się podmiot wiedzy, umiejętności i nawyków oraz sprawności dokonujących się w toku bezpośredniego i pośredniego poznawania rzeczywistości. Uczenie się jest zdeterminowane przez cel, treści i czynności, za pomocą których uczący się podmiot przyswaja sobie wiedzę. Jest więc tego podmiotu własną czynnością, której nikt inny za niego wykonać nie może. Ma przeważnie procesualny charakter. Może przybierać różne formy, np. praca, zabawa, lektura, działalność społeczna oraz na doświadczeniu indywidualnym. Wywołuje zmiany jednostki i oczekuje od niej aktywności.
nauczanie - może mieć formę okazjonalną jak i systematyczną, ciągłą.− To przekazywanie pewnej wiedzy najczęściej przez nauczyciela. Inaczej to przekazywanie wiedzy przez jedną osobę drugiej osobie. Prowadzi do zwiększenia zasobu posiadanej wiedzy przez osobę uczestniczącą w procesie nauczania i w związku z tym nauczanie ma swój cel. Nauczanie w szkole może mieć charakter naukowy, przedmiotowy, epizodyczny (egzemplaryczny) a ponadto może być łączone z innymi formami aktywności poznawczej uczniów (np. w przygotowaniu do pracy zawodowej). Nauczanie stanowi podstawowy proces zinstytucjonowanego działania. W każdej instytucji bez względu na wiek uczących się odbywa się proces nauczania. Proces nauczania ma bardzo duże znaczenie dla rozwoju indywidualnego jak i społecznego. To proces prawie, że ciągły. Musi mieć charakter systematyczny.
kształcenie - obejmuje wszelkie świadome, planowe i systematycznie− oddziaływanie dydaktyczno - wychowawcze na uczniów, zapewniając im wykształcenie zawodowe lub ogólne. Połączone jest uczenie się z nauczaniem. Kształcenie ogólne polega na zaznajamianiu uczniów z nagromadzonym przez ludzkość dorobkiem nauki, kultury i cywilizacji, najważniejszymi prawami rządzącymi rozwojem przyrody, a ponadto na wyposażeniu dzieci i młodzieży w umiejętności teoretyczne i praktyczne niezbędne i konieczne do życia we współczesnym świecie. Końcowy wynik kształcenia ogólnego to proces, w którym powinno być indywidualne zorganizowanie i przeżywanie zdobytej wiedzy, a nie jego mechaniczne odtwarzanie. Kształcenie zawodowe jest procesem zmierzającym do przekazania uczniom pewnego zasobu wiedzy i umiejętności o charakterze profesjonalnym. Jego podstawę stanowi tzw. kształcenie ogólne, a wynikiem jest kształcenie zawodowe. Przejawia się ono w postaci zdobytych przez uczniów kompetencji zawodowych. Jest ono konieczne w związku z rozwojem naukowo - technicznym, który jest coraz szybszy i obejmuje swym zasięgiem coraz to nowe dziedziny. Kształcenie może być organizowane i kierowane w sposób bezpośredni (nauczyciel, który kieruje) i pośredni (pełni tutaj rolę podręcznik, audycje radiowo - telewizyjne). Przy kształceniu ważne jest tzw. samokształcenie, które obejmuje własny wysiłek w zdobywanie wiedzy, nie ma tutaj osoby kontrolującej, nadzorującej.
wychowanie - do pełnego rozwoju osobowości człowieka potrzebne jest− pewne przyswojenie wiedzy, ale również wychowanie. Proces wychowania i nauczania jest ściśle ze sobą związany. Aby dobrze wychowywać trzeba mieć określony ideał wychowania. Wychowanie można rozumieć bardzo szeroko, które obejmuje wpływ środowiska przyrodniczego i społecznego człowieka. A więc spontaniczne i okazjonalne jak i oddziaływanie zamierzone i planowe. Oddziaływanie może być realizowane przez grupy ludzkie jak i pojedyncze jednostki. Przy wychowaniu, przy tworzeniu ideału musimy zwracać uwagę na ugruntowanie kulturowe uczniów.

TEMAT 1: CHARAKTERYSTYKA CELÓW OGÓLNYCH I ZAWODOWYCH. OPERACJONALIZACJA CELÓW.

1. Cel - stan lub obiekt, do którego się dąży.

2. Konstytutywne cechy celu: twórczy, realny, osiągalny, wykonalny, konkretny, dostrzegalny, logiczny, rzeczowy, precyzyjny.

3. Funkcje celu:
   -organizacyjna- całe nasze działanie
   -koordynacyjna- punkt odniesienia
   -ukierunkowująca- nasze działania, dążenia
   -zapewniająca trwałe wartości
   -motywująca, regulacyjna

4. Hierarchia celów:
   -rozwój osobowości
   -kształtowanie postaw, wartości, światopoglądu
   -przygotowanie do samorozwoju
   -wiadomości
   -wiedza encyklopedyczna

5. Rodzaje celów ze względu na stopień konkretyzacji:
   -ogólne- wyraźnie adresowane do nauczyciela, zamysł nauczyciela, jego strategia działania, zakładają, co nauczyciel chce osiągnąć, cele te ukierunkowują to, co przez planowaną lekcję, będzie przez uczniów doskonalone, rozwijane, kształtowane, poznawane, ćwiczone, zdobywane, przeżywane
   -szczegółowe (operacyjne) wyraźnie adresowane do ucznia, bardziej sprecyzowane, węższe, skonkretyzowane, opisują konkretne zachowania ucznia, stanowią opis wyników, które mają być uzyskane

6. Kształcenie według Kwiecińskiego i Śliwerskiego to system działań zmierzających do tego, aby uczącej się jednostce umożliwić poznanie świata, przygotowanie się do zmieniania świata i ukształtowanie własnej osobowości.

Okoń pod pojęciem kształcenia rozumie uporządkowany w czasie ciąg zdarzeń, obejmujący takie czynności nauczycieli i uczniów, ukierunkowane przez odpowiedni dobór celów i treści oraz uwzględniający takie warunki, środki, jakie służą wywołaniu pożądanych zmian w uczuciach.

Wyróżnia się kształcenie ogólne i zawodowe.

7. Kształcenie ogólne ma służyć wytwarzaniu więzi społecznych między jednostkami, klasami społecznymi i narodami. Kształcenie ma być zarazem podstawowym czynnikiem otwierającym drogę do świata nauki i ludzkiej kultury. Jest ono zarówno wykształceniem podstawowym dla wszystkich specjalności zawodowych.

8. W kształceniu ogólnym wyróżnia się dwie strony, które są ze sobą integralnie związane:

• rzeczowa (obiektywna) wiąże się z poznaniem świata obiektywnego i nabywaniem sprawności pozwalających brać udział w jego kształtowaniu.

• osobowościowa (podmiotowa) wiąże się z poznaniem samego siebie, kształtowaniem motywacji i zainteresowań oraz nabywaniem sprawności sprzyjających kształtowaniu samego siebie.

9. Kształcenie ogólne rozpatrywane od strony rzeczowej obejmuje trzy podstawowe cele.

• pierwszym celem jest opanowanie podstaw wiedzy naukowej o przyrodzie, społeczeństwie, technice i sztuce. Chodzi tu o możliwie wszechstronne poznanie tych dziedzin w takim zakresie, jaki sprzyja rozumieniu zachodzących w nich zjawisk i racjonalnemu oddziaływaniu na te zjawiska.

• drugim celem jest ogólne przygotowanie uczniów do działalności praktycznej. Kształcenie ogólne polega na opanowaniu podstawowych form działalności praktycznej, które pozwalają człowiekowi poznawać i przekształcać przyrodę, społeczeństwo i kulturę.

Aby umożliwić działalność poznawczą szkoła zapewnia uczniom umiejętności mówienia, czytania, pisania i liczenia, które otwierają im drogę do komunikacji z innymi oraz do poznawania dorobku nauki. Zadaniem szkoły jest także wdrażanie dzieci i młodzieży do własnej działalności poznawczej, która umożliwia samodzielne poznanie świata.

Działalność społeczna jest możliwa na terenie klasy, szkoły, w samorządzie, organizacji młodzieżowej, kołach zainteresowań, w domu, instytucjach społecznych czy w środowisku. Spełnianie różnych funkcji społecznych stwarza uczniom szansę opanowania techniki społecznej, np. techniki planowania i realizacji różnych zadań społecznych, takich jak: pomoc koleżeńska, wydawanie gazetki.

Przygotowaniu młodzieży do uczestnictwa w kulturze służy działalność kulturalna. Dokonuje się ona na drodze od poznawania wartości literackich, muzycznych, plastycznych i ich przeżywania do tworzenia nowych wartości.

• trzecim celem jest kształtowanie u uczniów przekonań i opartego na nich poglądu na świat jako swoistej całości.

Gromadzone przez uczniów wiadomości i doświadczenia praktyczne stanowiące obiektywny budulec wykształcenia ogólnego, podlegają systematyzacji i wartościowaniu, a następnie aprobowaniu ich lub odrzuceniu przez ucznia.

10. Do celów podmiotowych kształcenia ogólnego zalicza się:

• ogólny rozwój sprawności umysłowej i zdolności poznawczych. Między uczeniem się a rozwojem ogólnym, ogólną sprawnością umysłową istnieje wzajemna zależność. Jedne treści, metody i formy wspierają rozwój dojrzewanie uczniów skuteczniej, inne słabiej, a są i takie, które rozwój hamują. Do zdolności poznawczych zalicza się myślenie, zdolność obserwacyjną, pamięć, wyobraźnię i uwagę. Rozwijanie zdolności uczniów to jeden ważniejszych postulatów kształcenia ogólnego, zgodnie z którym tak należy tak dobierać treść nauczania i tak organizować pracę uczniów, aby zdolności mogły być poddawane intensywnemu treningowi.

• drugim celem jest kształtowanie potrzeb, motywacji, zainteresowań i zamiłowań uczniów. Działalność ucznia w szkole i poza nią jest funkcją jego potrzeb, a także może być skutkiem stawianych zadań. Potrzeby biologiczne ucznia są mniej podatne na wpływy zewnętrzne, natomiast potrzeby kulturalne podlegają dużym zmianom, w zależności od tego, co sam uczeń robi i jaki wpływ wywiera na niego szkoła oraz szersze środowisko.

• trzecim celem podmiotowego kształcenia jest wdrożenie do samoedukacji. Warunkiem wdrożenia jest rozwinięcie ogólnych zdolności i specjalnych uzdolnień oraz rozwój potrzeb i zainteresowań twórczych.

Dwa właściwe warunki samokształcenia obejmują:

• opanowanie „techniki” samokształcenia, na którą składa się praca nad przyswojeniem wielu umiejętności i nawyków, zależnych od kierunku pracy nad sobą. Na przykład jest to nabycie doskonałej wprawy w czytaniu, rozumieniu oraz interpretowaniu tekstów, umiejętność samodzielnego opracowywania, wygłaszanie referatów, itp.

• przyzwyczajenie do pracy samokształceniowej- realizuje się je od początku nauki. Dziecko ledwo co nauczy się czytać może już sięgać po kolejne lektury.

11. Cele kształcenia ogólnego według Czesława Kupisiewicza są:

• zapewnienie wszystkim uczniom odpowiednio do ich możliwości odpowiedniego rozwoju intelektualnego. Cel ten jest realizowany łącznie z celami wychowania, zwłaszcza wychowania społeczno-moralnego i estetycznego, nastawionymi na kształtowanie pełnej osobowości ucznia, a nie tylko określonych jej stron. Temu celowi podporządkowana jest działalność szkół ogólnokształcących, a także w pewnym stopniu szkół zawodowych;

• zaznajamianie uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, technice i kulturze w zakresie umożliwiającym rozumienie najważniejszych rzeczy, zjawisk, wydarzeń i procesów oraz operatywne posługiwanie się tą wiedzą przy przekształcaniu fragmentów rzeczywistości, dostosowanym do możliwości dzieci i młodzieży;

• rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów, a mianowicie ich krytycznego myślenia, uwagi, wyobraźni, pamięci, fantazji i różnorakich umiejętności praktycznych;

• kształtowanie u dzieci i młodzieży akceptowanego społecznie systemu wartości, tzn. systemu spójnych merytorycznie i logicznie poglądów i przekonań, wyznaczających stosunek do świata oraz ukierunkowujących ich postępowanie;

• wdrażanie uczniów do samokształcenia, wyrabianie u nich potrzeby stałego, a zarazem systematycznego uzupełniania posiadanej wiedzy i umiejętności w drodze świadomego uczenia się pozaszkolnego;

• zaznajamianie uczniów z ogólnymi podstawami produkcji i organizacji pracy w zakresie najważniejszych dziedzin wytwórczości, np. przemysł maszynowy, elektroniczny, chemiczny, rolnictwo oraz wyposażenie ich w umiejętność posługiwania się najprostszymi narzędziami i maszynami.

12. Cele kształcenia zawodowego.

Realizacja celów w szkolnictwie zawodowym służy inny zestaw przedmiotów aniżeli w szkolnictwie ogólnokształcącym. Wynika to z tego, że uczniowie szkół zawodowych, kontynuując zdobywanie wykształcenia ogólnego, muszą ponadto uzyskać w czasie nauki kwalifikacje uprawniające do pracy w określonym zawodzie.

• Głównym celem kształcenia zawodowego jest wyposażenie młodzieży w wiedzę i umiejętności zawodowe podstawowe, dotyczące całej grupy zawodów pokrewnych oraz specjalistyczne, niezbędne w przyszłości do wykonywania konkretnego zawodu.

• Kolejnym celem tego kształcenia jest rozwinięcie u uczniów zainteresowań związanych z danym zawodem oraz wdrożenie ich do stałego podnoszenia kwalifikacji.

W kształceniu zawodowym można wyróżnić cele rzeczowe i podmiotowe. Do celów rzeczowych zalicza się:

• opanowanie wiedzy zawodowej z tych dziedzin, które są wspólne dla zawodów objętych danym kierunkiem kształcenia zawodowego;

• przygotowanie do pracy wytwórczej - praktyczne opanowanie metod, środków i form działania, typowych dla danego zawodu i dla zawodów pokrewnych;

• kształtowanie postawa obywatelskich i przekonań naukowych - ze szczególnym uwzględnieniem dziedziny życia związanej z przyszłym zawodem.

Natomiast do celów podmiotowych kształcenia zawodowego zalicza się:

• rozwinięcie specjalnych uzdolnień, ważnych dla wykonywania danego zawodu;

• rozwinięcie potrzeb, motywów i zainteresowań związanych z danym zawodem w celu osiągnięcia identyfikacji zawodowej;

• wdrożenie do ciągłego doskonalenia kwalifikacji zawodowych poprzez samokształcenie.

13. Cel wychowawczy, emocjonalny i poznawczy.

Cel dydaktyczny treści kształcenia, które najczęściej są prezentowane w postaci programów nauczania.
Z punktu widzenia dydaktyki przez cele kształcenia lub nauczania rozumie się założone świadomie wyniki procesu dydaktycznego, wyrażane:
- wzrostem wiadomości
- wzrostem umiejętności
- zmianami w osobowości ucznia (czy osoby kształconej)
Cel dydaktyczny istnieje w trzech ogólnych aspektach:
1) cel poznawczy- pozwala uczniowi na dochodzenie do coraz lepszego poznania świata
2) cel kształcący- polega na rozwijaniu sprawności psychicznej i fizycznej ucznia, zainteresowań i zdolności
3) cel wychowawczy - związany jest z kształceniem wszechstronnie rozwiniętej osobowości, szczególnie z takimi jej składnikami, jak: przekonanie, światopogląd, postawy.

14. Operacjonalizacja celów kształcenia.

Zamiana celów ogólnych na operacyjne nosi nazwę operacjonalizacji celów, w toku której cele ogólne powinny według B.Niemierki (1997) ulegać następującym zmianom:

• sprecyzowaniu (trzeba pozbawić sformułowanie wyrażeń luźnych, niewiążących, służących ozdobie i autoreklamie systemu),

• uszczegółowieniu (pojedyncze dość lakoniczne hasło zmienia się zwykle w kilka dłuższych zdań lub równoważników zdań o bogatej treści),

• konkretyzacji (sytuacja, w której działanie się dokonuje i stan końcowy, do którego zmierza, muszą być możliwie dokładnie określone),

• upodmiotowieniu osiągającego cel (cel powinien opierać się na inwencji, osobistym wkładzie i pełnej odpowiedzialności jednostki oraz stanowić dla niej pewną określoną wartość).

Procedura operacjonalizacji celów kształcenia

1. Analiza znaczenia celu ogólnego. Niezbędne jest napisanie tego celu, odczytanie go i rozważenie sensu zawartych w nim wyrażeń, wyobrażenie sobie uczniów w pełni osiągających ten cel.

2. Luźne zapisy celów operacyjnych. W toku "burzy mózgów" należy wynotować wszystkie zachowania, jakie cehują uczniów osiągających cel ogólny.

3. Selekcja i klasyfikacja luźnych zapisów. Wybieramy zapisy dotyczące czynności ucznia, a nie jego cech osobowości. Porządkujemy te czynności według dziedzin i kategorii taksonomii celów kształcenia.

4. Określenie warunków wykonywania czynności, zwanych też sytuacją odniesienia. Chodzi o sytuację (życiową, zawodową), w której uczeń będzie wykonywał daną czynność po jej opanowaniu. Opis tej sytuacji może być zawarty w celu operacyjnym.

5. Określenie wymagań co do biegłości wykonywania czynności, zwanych też standardami. Wymagania dotyczyć mogą czasu wykonywania, dopuszczalnych błędów, norm jakości. Także i one mogą znaleźć się w celu operacyjnym.

6. Zredagowanie celów operacyjnych. Ważne jest, by sformułowane cele były zwięzłe i jasne, co można sprawdzić przez próbę zakomunikowania ich nauczycielom.

Jeśli cel został właściwie sformułowany, można odpowiedzieć twierdząco na następujące pytania:

• czy opisuje osiągnięcia i wyniki, a nie działania, procedury czy metody?

• czy opisuje coś, co można zaprezentować i ocenić?

• czy opisuje działanie dające jakieś pozytywne rezultaty?

• czy odnosi się do umiejętności, która będzie potrzebna uczniowi w jego pracy, a nie w trakcie kursu?

• czy jest precyzyjny?

• czy może zostać osiągnięty?

• czy jest atrakcyjny?

• czy określa wynik uczenia się?

• czy sposób sformułowania celu wskazuje, w jaki sposób uczniowie powinni wykazać, że go osiągnęli?

• czy zawiera kryteria stanu rzeczy, kiedy będzie wiadomo, że cel został osiągnięty?

• czy jest prosto sformułowany?

TEMAT 2: SYSTEMY DYDAKTYCZNE.

System dydaktyczny to całokształt zasad organizacyjnych oraz treści, metody i środki nauczania, uczenia się tworzące spójną wewnętrznie strukturę podporządkowaną realizacji społecznie akceptowanych celów kształcenia.
JAN AMOS KOMEŃSKI
♣ Wielka dydaktyka
♣ pierwszy raz użył terminu “dydaktyka” - uważał ją za jedyną naukę pedagogiczną, obejmującą problemy nauczania i wychowania.
♣ u podstawy - SENSUALISTYCZNA TEORIA POZNANIA (zmysły)
♣ poglądowość
♣ uniwersalna metoda nauczania (chciał objęcia nauczaniem ogółu ludzi)
♣ metodycznie ułożone książki (nie docenienie roli nauczyciela)
♣ System klasowo lekcyjny:
♣ 4 sześcioletnie szczeble:
♣ szkoła macierzyńska( do 6 lat) - pod opieką matki
♣ szkoła języka ojczystego(od 6-12 lat) w każdym miecie
♣ szkoła języka łacińskiego (od 12-18 lat)
♣ akademia (do 24 lat)
♣ mylenie, praca i mowa są odbiciem Boga w człowieku i silą motoryczną ludzkich działań i zmian- optymizm pedagogiczny.

JAN JAKUB ROUSSEAU
♣ Emil czyli o wychowaniu - 1762
♣ walczył o prawo dziecka do aktywności, do swobodnego rozwoju
♣ domagał się edukacji jaka odpowiadała by potrzebom i zainteresowaniom rozwijającego się dziecka
♣ zasada swobodnego wychowania:
Pierwsze wychowanie powinno być czysto negatywne. Polega ono nie na♣ nauczaniu cnoty lecz na strzeżeniu serca przed występkiem i umysłu przed błędem.
♣ Rousseau przesuwał wychowanie umysłowe na okres po 12 roku życia - wcześniej rozwijanie zmysłów
♣ należy uczyć tego co potrzebne (przyroda, pisanie, czytanie, geometria, rzemiosło)
JAN HENRYK PESTALOZZI
♣ Jak Gertruda uczy swoje dzieci
♣ wychowanie możliwe jest tylko w ustroju społecznym bez egoizmu jednostek i grup społecznych
♣ metoda nauczania = metoda biedoty (zależne od łaski bogatych)
♣ oparcie nauczania na psychologii dziecka
♣ kształcenie to sztuka dopomagania naturze
♣ główny cel nauczania to rozwijanie moralności i umysłu dzieci, kierowanie obserwowaniem przez dzieci otaczających je zjawisk
♣ proces nauczania podzielony na 4 momenty:
♣ spostrzeganie z przedmiotów
♣ kształtowanie jasnych wyobrażeń tych przedmiotów ( liczba, kształt )
♣ porównywanie przedmiotów i kształtowanie pojęć
♣ nazywanie przedmiotów i rozwijanie mowy
♣ podstawą procesu nauczania jest spostrzeganie
♣ liczba kształt i słowo - umożliwiają zewnętrzne poznanie przedmiotów
♣ liczenie, mierzenie i mówienie - czynności prowadzące do poznania
wielka zasługa Pestalazzego jest zwrócenie uwagi na role działania w♣ procesie nauki szkolnej. Jako twórca nauki o rzeczach wprowadził formę aktywności praktycznej dzieci ( obserwowanie, rysowanie, mierzenie, wytwarzanie )
JAN FRYDERYK HEBART
♣ Pedagogika ogólna wyprowadzona z celu wychowania, Wykłady pedagogiczne w zarysie
♣ system oparty na etyce (podstawa do formułowania celów wychowania) i psychologii (podstawa do formułowania środków wychowania)
♣ główny cel wychowania i kształcenia - ukształtowanie moralnego charakteru
♣ środki do osiągnięcia tego charakteru - kierowanie dziećmi, karność i nauczanie wychowujące
♣ Herbart uważał dydaktykę za część pedagogiki, lecz jej przedmiot - nauczanie wychowujące to najważniejszy czynnik wychowania
♣ chciał przekształcić pedagogikę w naukę - nadać jej ścisły charakter
♣ metafizyczna filozofia ( dusza jest stała a jej reakcje psychiczne to jej akty samozachowawcze )
♣ teoria wychowania nauczającego - teoria stopni formalnych:
a) jasność (powolne podążanie na przód, rozkład przedmiotu na części aby zrozumieć każdy szczegół)
b) kojarzenie (wiązanie nowego materiału z przyswojonym wcześniej opierające się na powtarzaniu mechanicznym)
c) system (uporządkowanie przyswojonych wiadomości, uwydatnienie głównych myli)
d) metoda (zastosowanie w wykonywaniu zadań i prac, przy czym uczeń ma wykazać czy pojął wszystko w sposób należyty)
Pod wypływem Pastelotzziego i Herbarta ukształtował się w Europie XIX w. obraz szkoły - TRADYCYJNEJ, którą cechował schematyzm
JAN WŁADYSŁAW DAWID
♣ Nauka o rzeczach
♣ ten sam kierunek co Pestalotzzi czy Herbart
♣ trzy kategorie poznawcze: części, cechy, typy rzeczy
♣ podstawy interpretacji poznawania - podstawowy proces psychiczny zawierający trzy momenty:
1) poznanie bezpośrednie ( przyjmowanie zewnętrznych podniet jako wrażeń i spostrzeżeń )
2) poznanie pośrednie ( przerabianie wewnętrzne tych podniet na drodze wyobrażenia, pojmowania, wnioskowania, uogólniania )
3) działanie ( reakcja ruchowa na podniety - mimika, mowa, pisanie, czyny )
♣ domagał się oparcia nauczania na poznaniu zmysłowym, umysłowym i na działalności praktycznej
♣ proces poznawania rzeczy podzielił na trzy etapy:
a) wyodrębnienie rzeczy z tła i wyróżnienie poszczególnych części
b) rozpoznawanie cech rzeczy
c) stwierdzanie czy zostały uwzględnione wszystkie części i cechy typowe dla danej rzeczy
♣ Dawid traktował rzeczy jako zespoły cech
♣ środki nauczania: spostrzeganie, słowo i działanie
JOHN DEWEY
♣ filozofia pragmatyczna (prawdziwe to, co pożyteczne)
♣ szkoła przystosowana do życia społecznego
♣ laboratory school - Chickago 1896 - 1903
dziecko poznaje nowe rzeczy nie dla samej wiedzy, lecz dla działania,♣ aby wiedziało co może zrobić (połączenie poznania z działaniem)
♣ 5 stopni poznania ( stopnie formalne:
1) odczucie trudności
2) wykrycie jej i określenie
3) nasuwanie się możliwego rozwiązania
4) wyprowadzenie przez rozumowanie wniosków z przypuszczalnego rozwiązania
5) dalsze obserwacje i eksperymenty prowadzące do wniosku zawierającego przeświadczenie pozytywne lub negatywne
BOGDAN NAWROCZYŃSKI
♣ Zasady nauczania
♣ zmodyfikował 5 stopni formalnych Deweya:
1) zetknięcie ucznia z trudnością teoretyczną lub praktyczną
2) sformułowanie podstawowego pytania
3) poszukiwanie ( w razie potrzeby rozbite pytaniami pomocniczymi na drobniejsze etapy )
4) sformułowanie i utrwalenie zdobytej odpowiedzi
5) połączone z wyrażaniem ( ekspresją ), zastosowanie jej w szeregu ćwiczeń
CELESTYN FREYNET
♣ system nowych technik w nauczaniu
♣ przystosowanie szkoły do dziecka i jego aktywności
♣ swoboda wyboru tematu interesujących je zajęć związanych z życiem
♣ trzy fazy rozwoju dziecka:
1) faza prób i błędów ( dziecko powtarza czynności, które przynoszą korzyć i unika tych, które kończą się rozczarowaniem )
2) faza urządzania się ( bazując na zdobytych doświadczeniach dziecko wprowadza pewien ład do swojego działania )
3) faza zabawy - pracy ( nauka przez zabawę )
swobodna aktywność dziecka jest jego nauką oparta na poznawaniu i♣ przeżywaniu środowiska oraz jego przetwarzaniu - na miarę sił i możliwości dziecka
♣ nauka czytania i pisania przez układanie druku (i inne liczne techniki pomocne w nauczaniu)
♣ jedna klasa (do spotkań nauczycieli i uczniów) oraz 8 pracowni (każda do innych zajęć), sąd i ogród szkolny
tygodniowe karty pracy (w poniedziałek każdy uczeń sam układa sobie♣ plan tygodniowych zajęć, później wpisuje w karty co i jak wykonał i czego ewentualnie nie mógł zrobić)
PIOTR JAKOWLEWICZ GALPIERIN
♣ teoria etapowego kształtowania czynności umysłowych:
1) etap tworzenia schematu orientacyjnej postawy czynności (system wskazówek i opisów przedmiotu pomocny w czynności)
2) etap kształtowania czynności materialnych (uczniowie wykonują czynność; są zawarte w tym trzy strony)
3) etap mowy zewnętrznej (uogólnianie czynności przez jej pełne zwerbalizowanie)
4) etap mowy wewnętrznej (dalsze uogólnianie przy udziale formy umysłowej a nie głośnej mowy)
5) etap interioryzacji czynności (czynność staje się zautomatyzowanym procesem wewnętrznym)
♣ opanowanie czynności umysłowych nie podobnych do czynności zewnętrznych ale będących ich wytworem
♣ związek psychiki z zachowaniem ( zmieniając zachowanie człowieka zmieniamy jego psychikę)
♣ trzy strony czynności wykonywanych przez ucznia:
1) orientacyjna (wykorzystanie obiektywnych warunków niezbędnych do wykonywania czynności)
2) wykonawcza (kolejne etapy przekształceń obiektu czynności)
3) kontrolna (śledzenie przez ucznia toku działania oraz konfrontacji jego wyników z wzorami i ewentualnej korekty )
♣ gdy cel działania pokrywa się z motywem czynność staje się działaniem

TEMAT 6: TYPY LEKCJI I ODPOWIADAJĄCE IM TOKI KSZTAŁCENIA.

W systemie klasowo-lekcyjnym lekcja to podstawowa, najbardziej znana, powszechnie obowiązująca forma organizacyjna procesu kształcenia (nauczania).
Jedną z form nauczania zbiorowego jest system klasowo-lekcyjny. Charakteryzuje się tym, że:
· pracą uczniów na lekcji kieruje nauczyciel, on też ocenia postępy w nauce oraz decyduje o promowaniu lub nie promowaniu poszczególnych uczniów do następnej klasy;
· uczniowie podzieleni są na grupy 25-30 osobowe i w tych grupach nauczyciel prowadzi zajęcia trwające 45 minut;
· w grupach uczniowie są w zbliżonym wieku, na podobnym poziomie rozwoju intelektualnego;
· treści kształcące ujęte są w przedmiotach;
· każda lekcja poświęcona jest w zasadzie jednemu przedmiotowi z wyjątkiem klas najniższych.
Lekcja wg Półturzyckiego to swoisty akt nauczania i uczenia się, który stanowi jedność całą i zamkniętą, celowo i porządnie zbudowaną, uwieńczoną określonym i pożądanym wynikiem kształcąco-wychowawczym.
Lekcja stanowi integralną całość, która określa temat i czas jego opracowania. To, jaki temat mamy zrealizować, narzucony jest przez program, który nauczyciel może sam skonstruować.
Budowa lekcji wg Półturzyckiego:
Każda lekcja trwa 45 minut. Powinna składać się ze stałych elementów - są to tzw. określone części:
· część przygotowawcza - wprowadzenie (powtórzenie)
· część podstawowa (główna) - opracowuje (tu ma nastąpić realizacja celu)
· część końcowa - utrwala nowy materiał lekcyjny
Część podstawowa (główna) jest najważniejsza, najistotniejsza. Tak powinniśmy planować lekcję, aby na tę część poświęcać jak najwięcej czasu. Taka trójczłonowa struktura lekcji nie jest całkowicie zamknięta, ponieważ w każdej z tych części znajdują się malutkie elementy tzw. sytuacje dydaktyczne.
Każda część składa się z sytuacji dydaktycznych:
· część przygotowawcza składa się z trzech sytuacji dydaktycznych:
o czynności organizacyjne, czyli kontrola obecności, przygotowanie środków (materiałów) dydaktycznych;
o kontrola pracy domowej* polega na ogólnym sprawdzeniu wykonania pracy pisemnej w postaci zadań, ćwiczeń, wypracowań, a następnie przedstawienie konkretnych rezultatów pracy przez jednego z uczniów;
o wprowadzenie do nowego tematu
· część podstawowa (główna) składa się z różnej liczby sytuacji dydaktycznych, w zależności od rodzaju prowadzonej lekcji
· Część końcowa składa się z trzech sytuacji dydaktycznych:
o Powtórzenie i utrwalenie
o Zadanie i omówienie pracy domowej
o Czynności porządkowe
Rodzaje lekcji:
Lekcja problemowa - ma na celu rozwiązanie jakiegoś problemu. Część podstawowa:
· Zetknięcie uczniów z trudnością, jej odczucie i uświadomienie (stworzenie problemu)
· Określenie trudności i sformułowanie problemów, pytań lub zagadnień (rozwiązywanie problemu)
· Ustalenie pomysłu rozwiązania, planu wykonania zadania lub hipotez do sprawdzenia (rozwiązywanie problemu)
· Wykonanie zadania, realizacja pomysłów, weryfikacja hipotez przez dobór i analizę danych, ich interpretację, przemyślenie i ocenę (dawanie i weryfikacja pomysłów)
· Sprawdzanie poprawności rozwiązania
Lekcja podająca - ma na celu zaznajomienie uczniów z nowymi treściami i dbałość o to, aby te treści były zrozumiane i zapamiętane przez uczniów. Część podstawowa to:
· Podanie nowych treści
· Zrozumienie
· opracowanie i zebranie
Lekcja eksponująca - ma za zadanie rozwijać wyobraźnię i przeżycia estetyczne. Część podstawowa:
· ekspozycja utworu np. projekcja filmu, nagranie z płyt, magnetofonowe, magnetowidowe, przezrocza, program komputerowy
· analiza i zrozumienie utworu (rozmowa o utworze) - dyskusja, interpretacja
· podsumowanie naszych rozważań, rezultatów pracy, korekta błędów
· ponowna ekspozycja całości lub fragmentu
Lekcja ćwiczeniowa - ma na celu kształtowanie umiejętności i nawyków. Ćwiczenie polega na opanowaniu określonych czynności, które są powtarzane w celu rozwinięcia odpowiedniej sprawności lub umiejętności. Część podstawowa:
· uświadomienie uczniom zadania i podanie tematu
· wprowadzenie nowego materiału, omówienie zasad i reguł
· pokaz czynności z objaśnieniem
· próbne ćwiczenia uczniów
· korekta i dodatkowe objaśnienia
· ćwiczenia wdrażające
· kontrola i korekta wykonywanych ćwiczeń
Lekcja mieszana - może się składać ze wszystkich rodzajów lekcji. Lekcje te wydają się być najbardziej wartościowe i pozwalają rozwinąć pełny zakres skutecznych metod nauczania i uczenia się.
Rodzaj lekcji to taka jej odmiana, której układ odpowiada ogólnym zasadom systemu dydaktycznego lub określonym przez Okonia strategiom dydaktycznym.
Strategie Okonia:
A - podająca
P - problemowa
E - emocjonalna
O - ćwiczeniowa
Typ lekcji to taka jej odmiana, która wynika z realizacji funkcji dydaktycznych w toku procesu nauczania i uczenia się oraz z organizacji pracy na lekcji, zastosowanych metod czy środków dydaktycznych.
Typy lekcji wynikające z realizacji funkcji:
· lekcje wprowadzające i zaznajamiające uczniów z nowym materiałem
· lekcje utrwalające - utrwalanie wiadomości, umiejętności i nawyków
· lekcja służąca opracowaniu poznanego materiału
· lekcja powtórzeniowo-systematyzująca - powtórzenie, uogólnienie i utrwalenie poznanych wiadomości i umiejętności
· lekcja korektywno-uzupełniająca - korekta błędów i uzupełnienie braków
· lekcja zawierająca wszystkie ogniwa procesu nauczania i uczenia się
· lekcja obejmująca kilka ogniw procesu nauczania i uczenia się
· lekcja sprawdzająca postępy uczniów
· lekcja służąca ukształtowaniu pojęć
Typy lekcji wynikające z organizacji pracy na lekcji:
· lekcja dyskusyjna
· lekcja wycieczka
· lekcja z wykorzystaniem komputera
· lekcja z wykorzystaniem filmu
· lekcja w laboratorium
· lekcja pracy zespołowej
· lekcja uczenia się pod kierunkiem
· lekcja referatowa
· lekcja samodzielnej pracy uczniów
· lekcja w warsztatach szkolnych
· lekcja łączona
Typy lekcji zazębiają się z rodzajami lekcji np. lekcja dyskusyjna może być lekcją eksponującą lub problemową.
Od czego zależy typ, rodzaj i budowa lekcji:
1. przedmiotu nauczania, czyli treści
2. wieku ucznia, roku nauczania, wykorzystywanego dotychczas poziomu wiedzy
3. systemu dydaktycznego, który przyjął nauczyciel (herbartowski, deweyowski, wielostronnego nauczania wg Okonia, systemu łączenia teorii z praktyką)
4. kolejnego ogniwa (elementu) realizowanego w procesie kształcenia
5. możliwości organizacyjnych
6. środków dydaktycznych, jakimi dysponuje nauczyciel
7. dojrzałości uczniów do samodzielnej realizacji zadań dydaktycznych

TEMAT 7: KLASYFIKACJA PRZYCZYN NIEPOWODZEŃ SZKOLNYCH.

Niepowodzenie szkolne to przejaw rozbieżności miedzy wymaganiami szkoły a wynikami nauczania uzyskiwanymi przez ucznia. Przyczyn należy szukać:
∙ w samym dziecku - opóźniony rozwój osobowy, problemy ze zdrowiem, układ nerwowy, trudności specyficzne (dysleksja, dysgrafia itd)
∙ w środowisku życia dziecka - motywacja ze strony rodziny, praca z dzieckiem, akceptacja ze strony rówieśników,
∙ w środowisku szkolnym - przeciążenie pracą w szkole, brak indywidualnego podejścia nauczyciela, nastawienie nauczyciela do ucznia i pracy wychowawczej;
Rodzaje przyczyn:
a) przyczyny społeczno-ekonomiczne - warunki materialne kształtują dochody rodziny, mieszkanie, zaopatrzenie dzieci w przedmioty do nauki i zabawy, sposób odżywiania; wykształcenie, zawód rodziców, pozycja w środowisku rodzinnym, sytuacja ucznia w środowisku szkolnym i pozaszkolnym;
b) biopsychiczne - opóźnienia i zakłócenia rozwoju spostrzeżeń wzrokowych, opóźnienia i zakłócenia rozwoju ruchowego, zaburzenia procesu lateralizacji, opóźnienia i zakłócenia rozwoju percepcji słuchowej.
c) przyczyny dydaktyczne - treść, metody i środki nauczania, system zasad dydaktycznych respektowany przez nauczyciela, różne sposoby aktywizowania uczniów na lekcji, poziom zawodowych kwalifikacji nauczyciela, jego pozycja społeczna itp. nieprzystosowanie treści nauczania do potrzeb życia i zainteresowań uczniów;
Fazy niepowodzeń:
Niepowodzenie ukryte
♣ coraz większe braki w opanowaniu materiału,
♣ negatywne nastawienie do szkoły i niezadowolenie
Niepowodzenie jawne
♣ braki i oceny niedostateczne
♣ drugoroczność lub odsiew szkolny (przerwanie nauki przez ukończeniem szkoły)
Walka z niepowodzeniami na polegać na zapewnieniu odpowiedniej opieki tej grupie uczniów opóźnionych, która nie może bez pomocy nauczyciela przezwyciężyć trudności w nauce.
A) profilaktyka pedagogiczna, a w tym nauczanie problemowe i nauczanie grupowe (ustrzega przed błędami metodycznymi popełnianymi przez n-la;
B) diagnoza pedagogiczna, a przede wszystkim posługiwanie się takimi sposobami poznawania uczniów oraz kontroli i oceny wyników nauczania, jakie pozwalają na możliwie natychmiastowe wykrywanie wytwarzających się dopiero luk w wiadomościach, umiejętnościach i nawykach każdego ucznia (służy do poznania ucznia aby ustrzec przed złymi sytuacjami);
C) terapia pedagogiczna, a zwłaszcza wyrównywanie wykrytych zaległości w zakresie opanowywania przez uczniów materiału programowego poprzez indywidualizację nauczania na lekcji w drodze organizowanych przez szkołę zajęć pozalekcyjnych w grupach wyrównawczych.np. korepetycje, zlecenie pracy domowej. Terapia zbiorowa (gr.wyrównawcze) i indywidualna.

TEMAT 8: KOMPETENCJE NAUCZYCIELA.

O kompetencjach nauczyciela decydują:
czynniki zewnętrzne:
- wymogi formalne i rzeczowe, stawiane szkole przez rodziców
- ustawy, zarządzenia, rozporządzenia, regulaminy, czyli wszystko to, co odwołuje się do norm jurdycznych,
- formalne i rzeczowe wymagania stawiane nauczycielom w ramach postaw programowych MEN
- zasady oraz reguły zarządzania i organizacji szkoły, warunkujące instrumentalizację działań nauczyciela
czynniki wewnętrzne:
- profesjonalizm zawodowy
- postawa kreatywna
- wrażliwość moralna
- otwartość intelektualna
- umiejętności nawiązywania więzi emocjonalnych oraz więzi intelektualnych
KOMPETENCJE - system wiedzy, umiejętności działania i osobistego zaangażowania się człowieka w proces zmiany. Kompetencja jest kategorią podmiotową, jest zawsze kogoś, konkretnej osoby lub grupy. Kompetencja jest bytetm samoorganizującym się i wewnętrznie motywowanym, co oznacza dla człowieka wykorzystanie zdolności do posługiwania się wyuczonymi umiejętnościami w celu skutecznego działania w nowych sytuacjach.
KOMPETENCJE nauczyciela można rozumieć i badać jako pewne zdolności, cechy osobowościowe, predyspozycje albo umiejętności, które należy trenować.

Unesco
KOMPETENCJE INTERPERSONALNE
nawiązywania kontaktu, do wspomagania dzieci w trudnej sytuacji, do twórczego rozwiązywania konfliktów.
KOMPETENCJE KOMUNIKACYJNE
umiejętność aktywnego słuchania, otwartość na punkt widzenia partnera, elastyczność w dostosowywaniu się do potrzeb i możliwości partnera, umiejętność prowadzenia dyskusji, spójność języka ciała ze słowami, zachęcanie do dawania informacji zwrotnych, asertywność, umiejętność rozwiązywania konfliktów oraz negocjowania;
Hanna Hamer
KOMPETENCJE SPECJALISTYCZNE
wiedza i umiejętności w zakresie nauczanego przedmiotu (trzeba je wciąż doskonalić);
KOMPETENCJE DYDAKTYCZNE
Teoretycznie zdobywa się je podczas studiów i na specjalistycznych kursach. Jednak są to jeszcze:
- kursy planowania zajęć w ciągu roku
- uczenie się ile czasu w ciągu lekcji powinny zajmować poszczególne jej części
- techniki zachęcania uczniów do aktywności i in.
KOMPETENCJE PSYCHOLOGICZNE
Umiejętności inspirowania, motywowania uczniów do nauki, ingerowania ich w zespół - pozytywne nastawienie do ludzi, umiejętność unikania konfliktów, umiejętność porozumiewania się, motywowania uczniów do nauki, budowania zespołu, elastyczność, umiejętność kontrolowania stresu;
Ewa Kobyłecka
KOMPETENCJE POZNAWCZE
poziom wiedzy ogólnej, wiedzy niezbędnej do pracy z uczniami, umiejętność posługiwania się tą wiedzą;
KOMPETENCJE ORGANIZATORSKIE
przygotowanie programu nauczania, planu pracy, projektowaniu zajęć, strategii uczenia się, organizacji pracy w grupach;
KOMPETENCJE ZAWODOWE - Goriszowski i Kowolik:
a) wiadomości - podstawy teorii i metodyki, psychologiczno-pedagogiczne, socjologiczne, wiedza specjalistyczna

b) umiejętności konstruktorskie - umiejętność projektowania kształcenia osobowości uczniów, opracowania celów bliskich i dalszych, indywidualnego podejścia do uczniów

c) umiejętności organizatorskie - prawidłowe angażowanie pracy indywidualnej, samodzielnej i zespołowej, prawidłowej kontroli ocen

d) umiejętności komunikatywne -zdolność tworzenia pedagogicznych celowych sytuacji
e) umiejętności poznawcze - przyswajanie nowości metodycznych, samokształcenie
f) umiejętności praktyczne - twórczość, zdolności manualne, techniczne, języki obce
g) umiejętności kierownicze - zdolność inspirowania, organizacji swojej pracy, nowatorstwo, twórczość pedagogiczna, kultura języka, sugestii, entuzjazmu
h) umiejętności percepcyjne i adaptacyjne - prawidłowe ocenianie elementów pozytywnych i negatywnych o uczniu, chęć poznania uczniów oraz ich problemów

18

---