PRAWO POZYTYWNE

Istnieją trzy szkoły definiowania PRAWA POZYTYWNEGO:

1. pozytywizm prawniczy

(Karl Bergbohm) ogół norm ustanawiany jest przez państwo. Państwo jest zaś wyrazem woli suwerena (króla lub parlamentu). Wola suwerena nie może być przez nikogo kwestionowana.

Konsekwencje negatywne:

• państwo niezależne od moralności;

• prawo niezależne od norm społecznych (nieprzestrzeganie prawa przez społeczeństwo świadczy o złym wychowaniu społeczeństwa, a nie o błędnym prawie);

• prawa nie podlega ocenie (błędna może być interpretacja prawa, ale nie ono samo w sobie);

Zasługi:

• Udoskonalenie formuł prawnych i metod ich interpretacji;

• Powstanie wielkich kodeksów prawnych;

• Czytelność i zrozumiałość tekstów prawnych;

2. czysta teoria prawa

(Kelsen) podłoże filozoficzne u Kanta. Prawo znajduje się w sferze powinności (Kant wymyślił dwie sfery: bytu i powinności). Prawo wynika z prawa. Wszystkie normy wynikają z normy podstawowej, która jest jednak tak abstrakcyjna, że nie da się jej opisać. Potem następuje norma zasadnicza i z niej wywodzi się reszta norm , które mają charakter hierarchiczny.

Zasługi:

• Udoskonalenie metod rozumowania prawniczego (wyprowadzanie norm jednych z drugich);

3. psychologiczna teoria prawa

(Petrażycki) prawo jest zjawiskiem psychologicznym. Rodzi się w każdym z nas pod wpływem emocji. Państwo może odkrywać lub wspomagać prawo, jednak go nie tworzy.

Dychotomiczna klasyfikacja norm prawnych:

• normy pomocnicze (reguły odbioru rzeczywistości) reguły zmieniają się w czasie, ustalają się w odrębnych środowiskach, określane są przez filozofów estetyki;

• normy zasadnicze (reguły zachowań) dzielimy je na grupy:

• charakterze bezroszczeniowym - odczuwamy tylko powinność (wykładnikiem są normy moralne i etyka);

• charakterze roszczeniowym - powinność może być wymuszona przez osobę lub instytucję; wyróżniamy tu podział według potrzeb:

• autonomiczne - potrzeby wynikają z własnego sumienia (prawo naturalne)

• autorytatywne - potrzeby są poparte autorytetem:

• nieoficjalne - autorytet wewnętrzny (środowisko uczniowskie, spółdzielnia mieszkaniowa, itp.);

• oficjalne - autorytet zewnętrzny (państwo, Unia Europejska, społeczność międzynarodowa);

Elementy bezsporne definicji prawa pozytywnego:

• Powinność;

• Podwójna abstrakcyjność normy prawnej;

• Powtarzalność zachowań;

• Rozciągłość w czasie;

• Wzajemne powiązania norm;

• Poznawalność;

• Powiązanie z autorytetem;

• Podatność na ocenę.

SCHEMAT WEDŁUG PETRAŻYCKIEGO

PRAWO NATURALNE

Elementy bezsporne prawa naturalnego:

• Naturalność - wynika z natury człowieka niezależnie od ustawodawcy;

• Odkrywamy sumieniem jego istnienie;

• Powszechność;

• Trwałe (niezmienne);

• Prawo naturalne może stanowić odwołanie lub interpretację prawa pozytywnego;

Norma prawna:

• dyspozycja (rdzeń) określa zachowania i powinność

• hipoteza normy prawnej (poprzednik) uściślenie dyspozycji

• sankcja normy prawnej konsekwencje niespełnienia hipotezy

Sankcja

Sankcje stosowane są niezwykle rzadko, więc norma prawna składa się głównie z dyspozycji i hipotezy. Wtedy jest to norma sankcjonowana, czyli hipotetyczna. W wyjątkowych sytuacjach, kiedy norma prawna ma postać: dyspozycja + sankcja, będzie to norma sankcjonująca, czyli kategoryczna.

Sankcja - wyróżniamy 3 rodzaje:

• sankcje restytucyjne dążące do stanu przywrócenia własności. Jednym z podgatunków jest sankcja egzekucyjna, która może jeszcze bardziej wpłynąć na odzyskanie straconego dobra;

• sankcje represyjne według zasady „oko za oko”

• sankcja nieważności

• sankcja pozasystemowa (nieprawna) jest to sankcja moralna lub religijna (prezydenci składający przysięgę w II Rzeczpospolitej)

Starożytni wyróżniali kilka rodzajów prawa, w których stosowano różnego rodzaju sankcje:

• Prawo więcej niż doskonałe (Ius plus quam perfectum) sankcja represyjna i restytucyjna

• Prawo doskonałe (Ius perfectum) sankcja restytucyjna

• Prawo mniej niż doskonałe (Ius minus quam perfectum) sankcja represyjna

• Prawo niedoskonałe (Ius imperfectum) pozbawione sankcji (według pozytywistów prawniczych prawo zaczyna się tam, gdzie jest sankcja, więc prawo niedoskonałe dla nich nie istnieje).

Akt normatywny

Akt władzy publicznej wydany w celu uchylenia, wydania lub zmiany normy prawnej, przepisu prawnego, itp.

Jednostki systematyczne aktu normatywnego:

Księga pierwsza

Tytuł I

Dział I

Rozdziały - rozdz.1

Oddziały - oddział 1

Artykuł - art. 1

Ustęp - ust.1

Paragraf - § (w kodeksach)

Punkty wyliczenia - pkt. 1)

Podpunkty - lit. a)

Przepis prawny - część aktu normatywnego. Zawiera on:

• całą normę i część innych norm;

• część normy;

• jedną normę;

• kilka norm;

• część innych norm;

Istnieje kilka specyficznych przepisów prawnych:

• przepis blankietowy zapowiedź stworzenia normy prawnej;

• przepis odsyłający wskazówka dla interpretatora, gdzie poszukiwać odpowiedzi lub podpowiedzi do danej normy prawnej (odniesienie do innego kodeksu);

• definicja legalna fragment tekstu opisujący tekst prawny (definicja jakiegoś pojęcia - ...dotyczy NBP (NBP - Narodowy Bank Polski).

Technika legislacyjna

Redagowanie norm prawnych. Musi się składać z odpowiednich elementów:

• pisanie jasno i przejrzyście;

• używanie pojęć jednakowo w całym tekście (lokata - to wszędzie lokata, a nie zastępczo, np. depozyt);

• unikanie zwrotów obcych.

Źródła prawa

Są 4 podstawowe źródła prawa:

Ten, kto prawo nadaje - organ wydający (monarcha, parlament);

Miejsce, w którym możemy się dowiedzieć oficjalnie o prawie;

Okoliczności, przyczyniające się do ustalenia pewnych norm prawnych (wypadki samochodowe spowodowały ustalenie ograniczenia prędkości);

Sposób przedstawiania prawa :

Dzieli się na 5 sposobów:

• Prawo stanowione stanowienie prawa, wydawanie przez organ wydający

• Zwyczaj prawotwórczy długotrwałe stosowanie zwyczaju, co prowadzi do ustanowienia go normą prawną. Prawo zwyczajowe było spisywane na użytek prywatny. Zwyczaj ma minimalne znaczenie, chociaż wyjątek stanowi moment, kiedy ustawodawca odwołuje się do prawa zwyczajowego. W innym przypadku, gdy ściera się prawo stanowione ze zwyczajowym, pierwszeństwo ma prawo stanowione; większą rolę odgrywa w krajach anglosaskich;

• Precedens istnieje w momencie, kiedy sprawa nie jest określona żadnymi normami prawnymi i sędzia rozstrzyga ją według słuszności. Jego decyzja staje się wtedy normą prawa precedensowego. Precedens w Polsce służy głównie do interpretacji prawa stanowionego (orzeczenie precedensowe). Podobnie jednak w chwili starcia się prawa stanowionego z prawem precedensowym, decydujące zdanie ma prawo stanowione; inaczej niż w Polsce jest w krajach anglosaskich i w USA, gdzie prawo opiera się głównie na prawie precedensowym, pomimo, że jest pewien demokratyczny nadzór nad nim;

• Umowa działają w granicach norm prawnych, głównie wykorzystywane w stosunkach międzynarodowych (zewnętrznych). W przypadkach wewnętrznych obserwuje się je głównie na rynku pracy, gdzie powstają tzw. układy zbiorowe (umowa zawierana między pracodawcą a związkiem pracowniczym, zawodowym);

• Doktryna nauka o prawie, nie funkcjonuje samodzielnie jako źródło prawa. Naukowcy - prawnicy uczestniczą w pracach tworzenia norm prawnych i ustaw, jednak w formie doradców (np. w komisjach sejmowych).

PRAWO STANOWIONE

Dużo informacji na temat prawa stanowionego zawiera Konstytucja Rzeczpospolitej.

Co między innymi z niej wynika:

Źródła prawa powszechnie obowiązującego są ograniczone. Wymienione są tylko 4, które tworzą zamknięty katalog źródeł prawa:

1. Konstytucja

2. Ustawy

3. Ratyfikowane umowy prawne

4. Rozporządzenia

Kolejność wymienionych źródeł nie jest przypadkowa. Ustawione są one według ważności.

Istnieją wewnętrzne źródła prawa, które funkcjonują i obowiązują tylko w danej organizacji.

Zasada promulgacji (ogłoszenia)

Aby akt prawny wszedł w życie musi być promulgowany, czyli ogłoszony na drodze publicznej. Przekaźnikiem między ustawodawcą a odbiorcą jest Dziennik Promulgacyjny - najbardziej popularny jest Dziennik Ustaw.

Obowiązywanie prawa w czasie i przestrzeni

Promulgacja vacatio

Dz.U. legis (14 dni)

Etapy wchodzenia w życie aktu normatywnego:

• Promulgacja (ogłoszenie w Dzienniku Ustaw)

• Vacatio legis - ustawodawca może sam określić, po jakim czasie ustawa ma wejść w życie. Odgórnie ustalony czas to jest 14 dni od ogłoszenia. Akt normatywny może wejść w życie z dniem promulgacji, jednak jest to utrudnione ze względu na kolportaż Dziennika Ustaw.

Zmiany aktu normatywnego:

• Nowelizacja podzielona na dwa rodzaje

• Milcząca - wydaje się nowy przepis, w którym jednak nie jest powiedziane, jaki stary przepis zostaje zmieniony. Prawnik musi sam interpretować, do którego dawnego przepisu nowy się odnosi. Nowy przepis ma jednak moc prawną i wypiera stary.

• Wyraźna - jest w niej wyraźnie powiedziane, który przepis uległ zmianie, więc prawnicy nie rozstrzygają kwestii, do którego starego przepisu nowy się odnosi.

• Kompilacja z kilku ustaw tworzy się jedną

• Kodyfikacja połączenie kompilacji i nowelizacji. W wyniku tego procesu otrzymujemy kodeks, gdzie wyraźnie powiedziane jest jakie ustawy zawiera i jakich zmian dokonano.

Utrata mocy przez obowiązującą ustawę:

• Derogacja dzieli się na dwa rodzaje:

• wyraźna - w akcie wyższego rzędu wskazuje się ustawy, które straciły swoją moc prawną i zostają one anulowane;

• milcząca - wydaje się nowy przepis, który nie daje się pogodzić z przepisem już istniejącym, więc ten traci swą moc prawną.

• Upływ czasu wraz z upływem czasu wygasa ich moc prawna. Ustawy, które mają wyraźnie określony termin obowiązywania, to tzw. ustawy epizodyczne (np. ustawa budżetowa);

• Ziszczenie się warunku obowiązuje do momentu spełnienia się warunku (np. obowiązki przypadające na ministra, ulegają zmianie w momencie zmiany ministra);

• Metoda odwykowa jeżeli jakaś ustawa jest niewykorzystywana, to czy nadal obowiązuje czy można ją uchylić? Jest to metoda bardzo rzadka i niebezpieczna, bo może prowadzić do nadużyć.

Najważniejsze akty prawne RP:

1. Konstytucja

Może przybrać dwojaką postać:

• Konstytucja giętka (elastyczna) - zbiór ustaw i precedensów, które zajmują się tym, co reguluje Konstytucja (Izrael, Wielka Brytania);

• Konstytucja sztywna - też może być podzielona na podtypy:

• jest jednym aktem, który zbiera wszystko to, czego dotyczy i reguluje konstytucja;

• składa się z kilku bloków, tzw. konstytucja sztywna złożona (np. Mała Konstytucja + inne normy prawne).

Uchwalenie i zmiana Konstytucji to skomplikowany proces. Konstytucja podzielona jest według ważności rozdziałów i od tego zależy, jak trudno jest je zmienić:

rozdział I, II i XII - wymagają dodatkowych uprawnień;

reszta Konstytucji - aby cokolwiek zmienić muszą być zachowane proporcje: 2/3 głosów w sejmie i bezwzględna większość głosów w senacie

2. Ustawa

Wszystkie ustawy muszą być zgodne z Konstytucją. Czuwają nad tym specjalne organy i praktykowane są specjalne metody kontroli, np.:

• Model kontroli zgodności ustaw z Konstytucją oddany jest bezpośrednio w ręce ustawodawcy, który sam ma dbać o przestrzeganie Konstytucji przy tworzeniu ustaw;

• Model kontroli zgodności ustaw z Konstytucją oddany jest w ręce sędziów, którzy mogą orzekać na podstawie prawa precedensowego (praktykowany w USA);

• Model kontroli zgodności ustaw z Konstytucją oddany jest w ręce Trybunału Konstytucyjnego. Jest to taki organ sądowniczy, którego zadaniem jest sprawdzanie zgodności ustaw z Konstytucją i ewentualne ich zaskarżanie. Pierwszy Trybunał Konstytucyjny powstał w Austrii, a potem w krajach o ustroju totalitarnym. W Polsce po raz pierwszy zebrał się w 1985 roku. W tej chwili orzeczenia T. K. mają charakter doradczy a nie stanowiący.

Działanie Trybunału Konstytucyjnego:

Dziwny okres z punktu widzenia prawnego

Wejście w życie ustawy rozpatrywanie przez TK

zgłoszenie skargi orzeczenie TK

Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów wybranych przez sejm na dziewięcioletnią kadencję. Prezesa i wiceprezesa T. K. wybiera prezydent spośród sędziów Trybunału.

Szybciej funkcjonującym organem kontroli zgodności ustaw z Konstytucją jest Rada Konstytucyjna (tylko we Francji). Sprawdza ona ustawy zanim jeszcze wejdą one w życie. Ten system ma też jedną podstawową wadę: Rada bada tylko tekst ustawy, a nie jej funkcjonowanie, nie zna więc reakcji społeczeństwa na nią. Może to prowadzić do anulowania pożytecznych ustaw.

Kto i kiedy może wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego:

W każdej sprawie skargę na ustawę wnieść mogą: prezydent, premier, 50 posłów, 30 senatorów, prezes Sądu Najwyższego, prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, prezes Najwyższej Izby Kontroli, rzecznik praw obywatelskich, prokurator generalny;

W każdej sprawie dotyczącej zakresu obowiązków danej organizacji: krajowa rada sądownictwa, ogólnokrajowe organy związków zawodowych, ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców, kościoły i inne związki wyznaniowe;

Każdy (każdy obywatel) może wnieść skargę tylko wtedy, jeśli inne sposoby drogi prawnej zawiodły (sąd orzekł ostatecznie).

Jak powstaje ustawa?

1. Inicjatywa ustawodawcza - zgłosić ustawę może:

• prezydent - podejmuje się tego jednak rzadko;

• rząd - tworzy tylko ustawę budżetową; projekty innych ustaw wędrują od urzędników, przez jednego ministra, do ogółu ministrów, do rządu i dopiero do sejmu, jednak jest to mniej niż połowa projektów;

• senat - projekt musi zostać przegłosowany w senacie, a dopiero potem może trafić do sejmu;

• posłowie - powinni zdobyć minimum 15 podpisów, aby projekt został zainicjowany ustawodawczo; często też musi być przegłosowany w komisjach sejmowych;

• 100,000 obywateli, którzy mają prawa obywatelskie (skończone 18 lat, zaświadczenie o niekaralności). Projekt ustawy zgłaszają do sejmu.

1. Sejm odbywają się trzy czytania:

• Pierwsze czytanie

• Projekt odrzucony - zakończona praca nad projektem

• Projekt przyjęty - trafia do komisji sejmowej. Gdy projekt dotyczy kilku działów

Ratyfikowana umowa międzynarodowa

Rozporządzenie

---