TERYTORIUM

• teren wyodrębniony ze względu na cechy charakterystyczne

• terytorium państwowe tj. część powierzchni Ziemi podlegająca

władzy i należąca do określonego państwa, ograniczona wytyczoną

granicą państwową

CIĄGŁOŚĆ PRZESTRZENNA

• zwartość terytorium: istnienie drogi od każdego punktu położonego na terytorium państwa do każdego innego punktu, przebiegającego całkowicie wewnątrz terytorium danego państwa

• rozłączność przestrzenna: przynależność każdego punktu tylko do jednego państwa

• zupełność podziału danego terytorium: taki podział polityczny świata, że nie istnieją punkty nienależące do żadnego państwa

KTEGORIE PAŃSTW ZE WZGLĘDU NA WIELKOŚĆ TERYTORIUM

• wielkie- powierzchnia powyżej 2,5 mln km²- jest ich 9: Rosja, Kanada, Chiny, USA

• duże- powierzchnia od 350 tys. km² do 2,5 mln km²- Francja ,Meksyk

• średnie- powierzchnia od 150 do 350 tys. km²- Wlk. Brytania, Polska

• małe- powierzchniaod 30 do 150 tys. km² - Holandia, Liberia

• 
  bardzo małe- powierzchnia poniżej 30 tys. km²

• minipaństwa- Brunei, Gambia, Cypr

• mikropaństwa- Lichtenstein, Monako

CZĘŚCI SKŁADOWE TERYTORIUM

• ląd wraz z wodami śródlądowymi (jeziora, rzeki)

• morze przybrzeżne (morskie wody przybrzeżne i morze terytorialne)

• przestrzeń powietrzna nad lądem i morzem przybrzeżnym oraz podziemie położone pod nim

UKSZTAŁTOWANIE

• państwa o wydłużonym kształcie- duża rozciągłość terytorialna stwarza utrudnienia w zarządzaniu krajem, ogranicza dostępność do centrum decyzyjnego, stwarza możliwość ruchów separatystycznych na obszarach skrajnych Chile, Norwegia, Szwecja, Togo, Włochy, Gambia, Togo

• państwa o zwartym terytorium w kształcie prostokąta lub prawie okrągłe- krótka granica, brak półwyspów i wysp , ułatwiona komunikacja ze wszystkimi częściami kraju, skuteczna kontrola, dobre zarządzanie krajem

• państwa prawie zwarte terytorialnie, lecz z odnogami w formie półwyspów lub korytarzy wystających poza główny obszar państwa Zair, Tajlandia

• państwa o rozerwanym terytorium (rozczłonkowane)- utrudnione kontakty między ludźmi żyjącymi w różnych częściach, kontrola rządowa i zarządzanie mogą być niesprawne: Malezja Sarawak, Sabah, część Płw. Malajskiego, USA Alaska, Hawaje

ENKLAWA- terytorium państwa lub część, ze wszystkich stron otoczona przez terytorium lądowe innego państwa Watykan, San Marino

PÓŁENKLAWA- enklawa z dostępem do morza obwód kaliningradzki

PENEENKLAWA- część terytorium państwa spełniająca formalnie warunek ciągłości z pozostałą jego częścią, dostępna jednak tylko przez terytorium państwa sąsiedniego peneenklawą chorwackąjest południowa Dalmacja, do którrej droga lądowa prowadzi przez terytorium Bośni i Hercegowiny

EKSKLAWA- część terytorium innego państwa ze wszystkich stron otoczona przez obszar obcego państwa, nie stanowiąca suwerennej jednostki politycznej, np. hiszpańska Llivia we Francji, niemiecki Busingen w Szwajcarii, belgijska Baarle w Holandii

PÓŁEKSKLAWA- eksklawa z dostępem do morza Zatoka Wielorybia- północna eksklawa południowoafrykańska Afryki południowo- zachodnnia

ZWIERZCHNICTWO TERYTORIALNE I FORMY JEGO OGRANICZENIA

SPOSOBY LEGALNEGO NABYCIA PAŃSTWA I UTRATY TERYTORIUM

• zawłaszczenie terytorium niczyjego, obecnie nie ma takich terytoriów Jan Mayen przez Norwegię w 1924

• cesja terytorialna- a podstawie umowy międzynarodowej jedno państwo (cedent) przekazuje część swojego terytorium innemu (cesjonusz)

• wzajemna: dwa państwa w trybie umowy zamieniają się jakimiś częściami swoich terytoriów 1951- Polska (południowo- wschodnia część ówczesnego woj.lubelskiego o powierzchni 480 km²) i ZSRR (rejon Bieszczad o takiej samej powierzchni)

• odpłatna: cedent otrzymuje w zamian za terytorium od cesjonariusza ustaloną kwotę pieniędzy USA odkupiło od Rosji w 1867 Alaskę za 7 mln 200 tys $

• plebiscytowa

• inkorporacja

• secesja

• zintegrowanie z państwem kolonii

STOLICA PAŃSTWA

• wiele państw w początkach swego istnienia rozwijało się wokół głównych siedzib np. Polska Gniezno

• w stolicach rozpoczynała się państwowość

KLASYFIKACJA STOLIC

• naturalna: ta, która leży w rdzeniu zalążkowym państwa

• sztuczna: położona poza rdzeniem zalążkowym państwa

1. stała (historyczna)- pełniła funkcję wiodącego centrum administracyjnego prze stulecia Paryż, Rzym, Ateny

2. ustanowiona- powstały poprzez świadomy wybór, np. Warszawa (przeniesiono stolicę z Kwakowa do Warszawy po to by leżała bardziej centralnie), w 1964 roku przeniesiono stolicę Brazylii z wybrzeża do wnętrza kraju, stolice przenosi się po to by aktywizować inne regiony. Np. Kazachstan Astana, Australia Kalbera

3. podzielona- funkcje rządzenia są podzielone pomiędzy dwa lub nawet więcej państw: Holandia Haga i Amsterdam, Boliwia Sucre i La Paz, RPA Pretoria i Kapsztad

FUNKCJE STOLICY

• siedziba władz centralnych, ambasad państw obcych i biur organizacji międzynarodowych

• ma odzwierciedlać zamożność, organizację i siłę państwa

• w państwach federacyjnych stolica pełni funkcję integracyjną/jednoczącą/zespalającą

• źródło siły i autorytetu

• ma zapewnić sprawną kontrolę i obronę państwa

GŁÓWNE PRZYCZYNY PRZENOSZENIA STOLIC

• nobilitacja miejsca pochodzenia władcy- Jamusuko

• bliżej środka ciężkości państwa- Warszawa

• korzystna struktura wewnętrzna miasta- Taszkent

• budowa prestiżowej siedziby władcy- Wersal

WIELKOŚĆ I KSZTAŁT TERYTORIUM	WADY	ZALETY
DUŻE	trudne do administrowania (niestabilność wewnętrzna) i obrony zróżnicowanie etniczne duża liczebność ludności narażone na niebezpieczeństwo rozpadu	większe prawdopodobieństwo uzyskania tanich surowców w granicach kraju
MAŁE		łatwe do administrowania i obrony jednolite etnicznie mała liczebność ludności

CZYM JEST GRANICA ?

• 
  
  linia, na której kończy się władza państwowa

• linia, która oddziela terytorium jednego państwa od terytorium innego państwa lub od morza otwartego

• płaszczyzna prostopadła do powierzchni ziemi i przecinająca ją w kierunku geometrycznego środka ziemi

• linia zetknięcia się terytorium dwóch państw

PROCES EWOLUCJI KONCEPCJI GRANICY

• Pierwsze ,,granice” były rozległymi strefami kresowymi lub pasami przygranicznymi o nieokreślonej przynależności, zmiennej szerokości jak np. bagna, góry, lasy Chiny od Korei oddzielała niezamieszkała strefa szerokości 50-90 km

• W skutek wycinania puszczy państwa zbliżały się do siebie

• Zacieśnianie się pasów granicznych. Każda ze stron ustawiała tam własne znaki graniczne, utrzymywała bazy wojskowe- sztuczna ochrona tam, gdzie nie robiła tego natura. W imperium rzymskim granicę rozumiano jako linię obrony imperium.

• Obecny przebieg granic jest koncepcją stosunkowo młodą. Współczesne rozumienie granicy upowszechniło się na przełomie XIX/XX wieku. Zawężono strefy przygraniczne i zamieniono je na linie przygraniczne (pozostałością są strefy zdemilitaryzowane).

JAKA GRANICA JEST NAJLEPSZA ?

• 
  DAWNIEJ- ta, którą wyznacza przyroda

• OBECNIE- ta, która spełnia zadania, dla których została ustalona (aspekt strategiczny-

najkrótsza- teoretycznie w kształcie koła); ta, która odpowiada interesom i potrzebom

zainteresowanych stron (praca, dom, szlaki komunikacyjne)

KLASYFIKACJA GRANIC

• Naturalne: wzięte z przyrody, łatwe do zweryfikowania oraz

dogodne do obrony: góry, rzeki, bagna, pustynie, wybrzeża mórz itp.

• Sztuczne: wyznaczone przez człowieka np.: granica USA-Kanada

WG. BOGSA

• fizyczne- biegną wzdłuż naturalnej rzeźby terenu

• geometryczne- granica w postaci linii prostych bądź w postaci wycinków linii koła, pokrywa się z równoleżnikami, np. Afryka

• antropogeograficzne- granica wiąże się z różnego rodzaju działalnością człowieka, cechami kulturowymi, granicami językowymi i etnicznymi

• mieszane- granice, które są kompromisem pomiędzy trzema wcześniej wymienionymi (występują najczęściej)

WG. ASCHORNA

• antecedentne- ustalone przed wykształceniem się na danym terenie krajobrazu kulturowego zanim powstały szlaki komunikacyjne, nastąpił rozwój osadnictwa, rolnictwa itd.) np. granice na Malajach; Kanada-Alaska

• subsekwentne- powstały po wykształceniu się na danym terenie krajobrazu kulturowego powstały po zagospodarowaniu terenu przez człowieka. Są to granice, które uwzględniają więzi, lokalizacje, szlaki komunikacyjne oraz momenty historyczne, gospodarcze i etniczne

• narzucone- są ustalone po wykształceniu się środowiska socjokulturowego, ale nie uwzględniają podziałów wiele odcinków granic Polski to granice narzucone np. granica na Odrze i Nysie podziały miast na pół, takich granic jest w Europie Środowej bardzo wiele

• reliktowe- granice, które nie pełnią dziś funkcji granic politycznych, ale utrzymują się w świadomości socjokulturowej społeczeństwa np.: odkąd mamy w Polsce wolne wybory, ludzie zachowują się w różny sposób na różnych obszarach możemy podzielić Polskę w zachowaniach wyborczych w zależności od tego w jakim jej część była zaborze, granice dawnych zaborów są bardzo widoczne w czasie wyborów

PROCES USTALANIA GRANICY

• podstawą prawną jest umowa międzynarodowa

• opis i wyznaczenie ogólnego przekroju linii granicznej na mapie o dużej skali

• delimitacja: wytyczanie granic na bardzo dokładnych mapach

• demarkacja: wytyczenie i oznaczenie granicy w terenie, polega na oznaczeniu granicy specjalnymi znakami

• granicę lądową- oznacza się znakami graficznymi

• granicę morską- stanowi granica zewnętrzna morza terytorialnego

• ustala się:

• pas drogi granicznej

• strefę nadgraniczną

• pas graniczny

• redemarkacja - administrowanie granicą państwową co jakiś czas trzeba przejść wzdłuż granicy i zobaczyć czy znaki stoją albo jak płynie rzeka

• przebieg granicy na rzece zależy od porozumienia między zainteresowanymi państwami. Jeżeli nie ma szczegółowego porozumienia to:

• 
  rzeka nieżeglowana środek koryta (mediana)

• rzeka żeglowana najgłębsze koryto (talweg)

PROBLEM STABILNOŚCI I ZMIENNOŚCI GRANIC

• 
  zmienność granic jest związana z procesem historycznym dotyczącym powstawania, znikania państw oraz dokonywanych przez nie zmian terytorialnych (dobrowolnych lub wymuszonych)

• trwałości lub nie sprzyjają, niektóre czynniki polityczne

• przyczyny braku stabilności w shatter belt (niestabilnych obszarach):

• brak naturalnych barier

• rozbieżności między granicami politycznymi i etnicznymi

• sprzeczności ideologiczne i różny poziom rozwoju sąsiadujących państw

• silne i stałe granice Belgii. Belgia jako państwo buforowe między Niemcami a Francją

• Szwajcaria państwo buforowe między Niemcami, Francją, Włochami, granicę Szwajcarii tworzą też wysokie góry

• znaczna zmienność granic: Bliski Wschód; Azja Południowo- Wschodnia; Europa Środkowo- Wschodnia, bo jest to teren ścierania się interesów Niemiec, Turcji, Rosji i Austrii

DEKLARACJA KBWE- sierpień 1975-Helsinki-33 państwa europejskie+USA i Kanada- 10 zasad, m.in.:

- suwerenna równość

• nienaruszalność granic

• integralność terytorialna państwa

• pokojowe załatwianie sporów

SPORY DOTYCZĄCE GRANIC

• graniczne- różnice dotyczące interpretacji przebiegu linii granicznej ustalonej traktatem

• terytorialne- jedna ze stron kwestionuje ważność traktatu, który ustanowił granice bądź sądzi, że skutki tego traktatu uległy zmianie w wyniku późniejszych wydarzeń

PROCES KSZTAŁTOWANIA GRANICY POLSKIEJ PO 1945 ROKU

WSCHÓD

1. umowa o polsko-radzieckiej granicy 26.VII.1944: Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego zawarł z rządem ZSRR, ale bez podstawy prawno-międzynarodowej

2. umowa jałtańska 11.II.1945: USA, Wlk. Brytania, ZSRR wzdłuż linii Curzona z odchylaniem na korzyść Polski od 5 do 8 km BEZ UDZIAŁU POLSKI

3. umowa o polsko-radzieckiej granicy państwowej z 16.VIII.1945: Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej zawarł z rządem ZSRR i była to podstawa prawno-międzynarodowa wytyczona w oparciu o rzekę Bug POTWIERDZENIE 1

4. układ o wytyczeniu granicy polsko-radzieckiej na terenie byłych Prus Wschodnich 5.III.1957

ZACHÓD

1. umowa poczdamska 2.VIII.1945: USA, Wlk. Brytania, ZSRR oddanie pod administrację polską terytoriów należące wcześniej do Niemiec: obszary na wschód od linii biegnącej od Świnoujścia, wzdłuż rzeki Odry do ujścia Nysy Łużyckiej i wzdłuż niej do granicy Czechosłowacji

2. układ zgorzelicki z 6.VII.1950: NRD oficjalnie uznaje istniejącą już granicę z Polską na Odrze i Nysie Łużyckiej

3. 
   
   układ o normalizacji stosunków z RFN 7.XII.1970: uznanie zachodniej granicy Polski na linii Odra-Nysa Łużycka (wraz ze Szczecinem i Świnioujściem)

4. traktat graniczny z 14.XI.1990: potwierdzenie nienaruszalności granicy

5. traktat o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy z 17.X.1991

POŁUDNIE

1. polsko-czechosłowacki układ o przyjaźni i wzajemnej pomocy 10.III.1947: uznanie utraty mocy obowiązującej układu z 1938 r. o przyłączeniu do Polski Śląska Zaolziańskiego. Sporne kwestie miały być rozstrzygnięte w ciągu 2 lat na podstawie wzajemnej zgody (do czego ostatecznie nie doszło)

2. umowa o ostatecznym wytyczeniu granicy z 13.VI.1958: Polska i Czechosłowacja wynik szczegółowej deliminacji

FUNKCJE GRANIC

• jest to przede wszystkim bariera dla przepływu ludzi, towarów, środków finansowych, a czasami dla możliwości wzajemnego oddziaływania kulturalnego i ideologicznego

• wzmacnianie kulturowej tożsamości

• odzwierciedlenie stosunków między sąsiadującymi krajami i regionami

• obronna, służy fizycznej obronie państwa przed zagrożeniem z zewnątrz

• gospodarczo hamująca np. ustanowienie przez USA embarga na cukier i tytoń kubański

• oddzielają państwo od środowiska międzynarodowego

• dzisiaj nie wszystkie granice muszą pełnić funkcje barier granice mogą tworzyć ramy do współpracy, mogą też integrować

FUNKCJA INTEGRACYJNA GRANIC

1. Poziom współpracy o charakterze rutynowymstraż graniczna, straż celna, organizacje sanitarne np.: wspólne kontrole celne, wspólne kontrole służb fitosanitarnych

2. Poziom rozwoju współpracy w strefach przygranicznych, może przekształcać się we współpracę transgraniczną współpraca euroregionów, współpraca w ranach regionalnych nie państwowych

Koncepcja euroregionów pojawiła się w Europie Zachodniej w latach 60 tych:

• rozwój współpracy między Francją a Niemcami

• 1963 r Układ Elizejski: de Gaulle i Adenauer postanowiono, że ten układ ustanowi nowy etap współpracy międzynarodowej (regularne spotkania 2 razy do roku)

granica = płaszczyzna

linia graniczna = linia

pogranicze = strefa

OBECNIE MAŁO POPURALNE

ISTOTA GRANICY polega na rozdzieleniu zasięgu terytorialnego zwierzchności poszczególnych państw i niedopuszczeniu działania na danym terytorium władzy i praw dwóch państw !

BONITACJA GRANIC- współczynnik rozwoju granic (wzór matematyczny), im bliższy 1 tym bardziej granice są w kwadracie.

LINIA DEMARKACYJNA- tymczasowe rozgraniczenie terytorium 2 państw do chwili wytyczenia stałej granicy.

Klafkowski

Granica to płaszczyzna prostopadła do powierzchni ziemi oddzielająca terytorium jednego państwa od terytorium innych państw lub od obszarów nie mających niczyjej suwerenności np. pełnego morza

GRANICE PAŃSTWOWE

Ratyfikowane przez niemiecki Bundestag w dniu 17.X.1991

TERYTORIUM PAŃSTWOWE

ekumena - obszar stale zamieszkany

i zagospodarowany

anekumena - obszar niezamieszkany i niezagospodarowany

subekumena - obszar okresowo zamieszkały i zagospodarowany

Wielkość obszaru jest czynnikiem

określającym potencjał gospodarczy i

strategiczno- polityczny państwa i

zależy od walorów danego terytorium.

---