Psychologia

1. dr Węgrzecka „Zarys Psychologii”

2. Zimbardo, Rudi - „Psychologia i życie” 1995

3. Ciarwini - „Wywieranie wpływu na ludzi”

4. Kozielecki - „Koncepcje psychologiczne człowieka”

5. Skrawań - „Psychologia” Tom I. Rozdział II - Psychologiczne koncepcje człowieka

Wykład 1

Podstawowe koncepcje człowieka

Psychologia - nauka o zachowaniu i procesach psychicznych kierujących tym zachowaniem

Życie psychiczne (psychika) - całokształt procesów psychicznych

Procesy psychiczne - procesy regulacji stosunków jednostki z otoczeniem, np. procesy poznawcze (odpowiedzialne za poznanie rzeczywistości, takie jak np. wrażenia, spostrzeżenie, wyobrażenia, uwaga, pamięć, myślenie), procesy emocjonalne (wyrażające stosunek jednostki do różnych elementów tej rzeczywistości, np. strach, gniew, smutek, procesy motywacyjne (pobudzające do działania i ukierunkowujące działanie), procesy decyzyjne (dotyczące oceny sytuacji i podejmowania decyzji).

Zaspokojenie potrzeb - cel regulacji psychicznej, do którego zmierza zachowanie człowieka (potrzeby braku i potrzeby wzrostu)

Kategorie psychiczne:

- emocje

- procesy poznawcze

Główne zasady wyjaśniające funkcjonowanie psychiczne człowieka:

1. Behawioryzm - zachowaniem człowieka rządzą prawa uczenia się (warunkowanie klasyczne - L.P. Pawłow, J.B. Watson i warunkowanie instrumentalne - B.F. Skinner) - zależność pomiędzy zewnętrznymi czynnikami mającymi charakter karzący lub nagradzający a zachowaniem człowieka

2. Psychoanaliza - zachowaniem człowieka rządzą nieświadomość i tkwiące w niej popędy - Z. Freud, Jung, Adler, Fromm, Sullivan, Erikson - psychoanaliza odkryła podświadomość - nie wystarczy wiedzieć, co jest dla kogoś nagrodą czy karą, ale trzeba też wiedzieć, co on przeżywa, a na dodatek, co przeżywa podświadomie (popędy - seks, agresja)

3. Psychologia humanistyczna - zachowaniem człowieka rządzą prawa rozwoju psychicznego i samorealizacji - A. Maslow, C. Rogers - żeby zrozumieć człowieka, trzeba znać wartości, jakie ktoś posiada, do czego dąży, jakie są jego cele, od czego zależy jego sens życia, i wtedy będziemy mogli nie „wpływać”, ale „trafić” do niego, „zrozumieć”.

4. Psychologia poznawcza - zachowaniem człowieka rządzą schematy poznawcze - przekonania, jakie posiada - J. Brunner - trzeba znać świadomość człowieka, trzeba wiedzieć, co on myśli i wpływać na jego myślenie

5. Ujęcie systemowe w psychologii - człowiek jest zawsze jedynie elementem większego systemu, np. rodzina, tak, więc zachowaniem człowieka rządzą relacje zachodzące pomiędzy mim a pozostałymi elementami systemu, np. stosunki pomiędzy członkami rodziny

BEHAWIORYZM

1. Przedmiotem zainteresowań psychologii jest zachowanie się człowieka

2. Zachowanie człowieka ma charakter reaktywny - jest reakcją na zmiany zachodzące w otoczeniu (Model bodziec - reakcja i Model bodziec - zmienne pośredniczące - zachowanie)

3. Zachowanie człowieka jest zależne od procesów uczenia się i jest wynikiem stosowania wzmocnień (kar i nagród)

4. Istnieją 2 podstawowe formy uczenia, kształtowania doświadczenia indywidualnego, tj.:

- warunkowanie klasyczne - proces, w którym bodźce dotąd obojętne nabierają określonego znaczenia i zaczynają wywoływać określone reakcje

- warunkowanie instrumentalne - proces uczenia się nowych reakcji

Pawłow - psy poddane przez Pawłowa warunkowaniu klasycznemu wydzielały ślinę na dźwięk dzwonka - uczenie przez skojarzenie pojawia się nie na bodziec zasadniczy, lecz na bodziec warunkowy (dzwonek)

Te obserwacje dotyczą mechanizmu reagowania emocjami na nowe zdarzenia, które miały miłe lub niemiłe skojarzenia.

Mechanizm warunkowania klasycznego, przez układ wegetatywny, uruchamiają się nasze emocje.

1. Warunkowanie klasyczne (kojarzenie, uczenie się bodźców)

Warunkowanie jest podstawowym rodzajem uczenia się. Warunkowanie obejmuje związki bodźców środowiska z reakcją organizmu. Warunkowanie jest najważniejszym z zainteresowań psychologów behawiorystów. Dwa typy warunkowania: klasyczne lub instrumentalne.

1. Warunkowanie klasyczne (kojarzenie, uczenie się bodźców)

Iwan Pawłow

np. Eksperyment klasyczny: badania nad ślinieniem się psów.

BB-RB (bodziec bezwarunkowy - reakcja bezwarunkowa)

BO (bodziec obojętny) - brak reakcji

BO = BW-RW (bodziec warunkowy - reakcja warunkowa)

Mięso (pokarm) Reakcja ślinienia się

BB (bodziec bezwarunkowy - bodziec, który wywołuje RB (reakcja bezwarunkowa -

reakcję odruchową bez uczenia się) reakcja wywołana przez bodziec bez uczenia

bez uczenia się)

Mięso (pokarm) Reakcja ślinienia się

BW (bodziec warunkowy - bodziec, który zaczyna RW (reakcja warunkowa - reakcja,

wywoływać reakcję warunkową po skojarzeniu z wywołana przez bodziec warunkowy, która

bodźcem bezwarunkowym). pojawia się po skojarzeniu bodźca

warunkowego z bodźcem bezwarunkowym)

Warunkowanie klasyczne (lub warunkowanie Pawłowa):

Proces, w którym początkowo obojętny bodziec nabiera właściwości wywoływania reakcji przez skojarzenie z bodźcem, który wywołuje już podobną reakcję.

Co się stanie, jeśli bodziec warunkowy wystąpi kilkakrotnie bez bodźca bezwarunkowego?

Reakcja stopniowo zanika (zjawisko wygasania). Natomiast, reakcja warunkowa nie jest zupełnie wygaszona.

Wystarczy ponownie zaprezentować bodziec warunkowy z bodźcem bezwarunkowym, aby uzyskać reakcją warunkową raz jeszcze (samoistne odnawianie się reakcji).

Czy reakcja warunkowa może być wywoływana przez bodziec podobny do początkowego bodźca warunkowego?

np. Początkowy BW = dźwięk środkowy C na pianinie.

Inny bodziec = dźwięk D na pianinie wywołuje też reakcję ślinienia się (to zjawisko takie nazywany generalizacją bodźca).

Zjawisko, w którym inny bodziec (np. dźwięk D) wywołuje zróżnicowane reakcje nazywane jest różnicowaniem bodźców.

Przykłady warunkowania klasycznego w realnym świecie

- przyzwyczajenie do smaku.

np. Warunkowa awersja pokarmowa

2. Warunkowanie instrumentalne

Określenie warunkowania instrumentalnego:

Proces, w którym reakcja staje się mniej lub bardziej prawdopodobna w zależności od konsekwencji.

Edward Thorndike badania na zachowaniem kota - Obserwował koty, które próbowały wydostać się z

klatki, aby zdobyć znajdujący się na zewnątrz kawałek ryby. Na początku kot działał na ślepo (metodą prób i błędów. Po pewnym czasie, kiedy kot zaczyna popełniać mniej błędów dochodzi do wyselekcjonowania prawidłowych zachowań, które wiążą się ze skutecznością działań. W tym przypadku zachowanie jest kontrolowane przez jego konsekwencje.

Zachowanie X (uczenie się języka angielskiego)

Efekt Y (po X): Wynik egzaminu z języka angielskiego jest negatywny.

Y wywołuje zmianę w X (np. może spowodować zmianę metody uczenia się języka angielskiego).

B. F. Skinner (1904-1990) (radykalny behawioryzm)

reakcja (operant) może prowadzić do jednego z trzech typów konsekwencji:

1 -obojętna konsekwencja wobec przyszłych zachowań (nie zwiększa ani nie zmniejsza prawdopodobieństwa

pojawienia się określonego zachowania).

2 - wzmocnienie - czynnik wzmacniający nasila reakcję lub zwiększa prawdopodobieństwo jej wystąpienia.

np. Nagroda, dobre wyniki na egzaminie.

3 -karanie - czynnik karzący osłabia reakcję lub zmniejsza prawdopodobieństwo jej wystąpienia.

np. Kara, niedobre wyniki na egzaminie.

3. Społeczne uczenie się (modelowanie) - naśladowanie zachowania innych ludzi

PSYCHOANALIZA

1. Rola nieświadomości - świadomość to zaledwie wierzchołek góry lodowej w odniesieniu do życia psychicznego

2. Rola biologicznych popędów (eros i thanatos - popęd seksualny i popęd agresji)

3. Struktura ludzkiej psychiki (id - ego - superego)

id - część nieświadoma, biologiczne instynkty

superego - tam się mieszczą wszystkie uzewnętrznione normy, sposoby postępowania przez społeczeństwo

ego - część psychiki, której zadaniem jest stworzenie kompromisu między id i superego - ego próbuje znaleźć sposoby zaspokojenia potrzeb id w zgodzie z superego. Im bardziej ego jest dojrzałe, silne, tym lepsze rozwiązania potrafi znaleźć.

4. Rola dzieciństwa (wczesne doświadczenia)

rang - uraz urodzin

PSYCHOLOGIA POZNAWCZA

1. Podstawowa rola procesów poznawczych - człowiek tworzy schematy poznawcze w oparciu, o które działa (mapa świata i obraz własnej osoby) i które kierują jego zachowaniem

2. Procesy poznawcze - poznawcze opracowanie i ocena sytuacji - procesy emocjonalne - zachowanie

3. Przekonania o sobie i świecie - funkcjonalne i dysfunkcjonalne

4. Rola pozytywnego myślenia i pozytywnych przekonań

Procesy oceniania rzeczywistości opierają się na podstawowych przekonaniach, jakie posiadamy - czy mam prawo do błędów, czy świat jest sprawiedliwy - część z nich może być funkcjonalna, pomocna.

Są konstruktywne („Lubię siebie”, „Mam prawo do błędów”) i destruktywne twierdzenia.

Wykład 2

Psychologia humanistyczna - główne założenia:

- każda osoba jest całością, a 2 podstawowe aspekty tej całości to organizm i „ja”

- podstawową cechą ludzkiej natury jest tendencja do rozwoju i samorealizacji

- podstawowym warunkiem rozwoju jest dobry kontakt z otoczeniem i z własnym wnętrzem

- dobry kontakt wymaga podjęcia ryzyka związanego z wzięciem odpowiedzialności za siebie, tj. za swoje myśli, uczucia, decyzje, działania

- naciski otoczenia hamują rozwój, budzą lęk przed wzięciem odpowiedzialności za siebie i własne postępowanie

- zahamowanie rozwoju prowadzi do zaburzeń w funkcjonowaniu psychofizycznej całości, jaką jest każda osoba

- większość psychologów humanistycznych jest zdania, iż człowiek jest z natury dobry, ale nie wszyscy tak sądzą

U niektórych naciski otoczenia hamują rozwój. Zahamowanie rozwoju to granie ról niezgodnych z wnętrzem.

W tej chwili psychologia poznawcza przoduje wśród innych.

Wpływ sytuacji społecznej na zachowanie człowieka.

Nasze zachowanie jest wypadkową sytuacji społecznych, które kierują się pewnymi prawami, tylko częściowo charakteryzowane naszą osobowością.

Teoria atrybucji (F. Heider, H. Kelley)

Społecznie funkcjonowanie człowieka jest zależne od tego jak on spostrzega świat (siebie i innych ludzi), a to jest efektem przypisywania sobie i innym określonych cech.

Atrybucja cech jest procesem trójstopniowym:

1. Obserwacja zachowania

2. Wnioskowanie z zachowania o stanach wewnętrznych

3. Wnioskowanie na podstawie wyciągniętych wniosków, jaki kto jest (przypisanie osobie określonych cech)

Obserwując czyjeś zachowanie ludzie zmierzają do znalezienia odpowiedzi na pytanie, dlaczego dana osoba działa tak a nie inaczej. Poszukują przy tym tej odpowiedzi tak długo, aż znajdą wystarczające wyjaśnienie - zaspokojenie potrzeby rozumienia i potrzeby kontroli. Człowiek poszukuje wyjaśnień:

- w osobie - atrybucja wewnętrzna - zakłada się tu, że dana osoba zachowuje się w określony sposób ze względu na swe wewnętrzne cechy, postawy, osobowość

- w otoczeniu - atrybucja zewnętrzna - zakłada się tu, że o zachowaniu człowieka w tym przypadku decyduje sytuacja zewnętrzna

Zgodnie z teorią atrybucji przypisywaniu ludziom określonych cech rządzą pewne ogólne, a więc pozaindywidualne prawidłowości.

- błąd atrybucji - tendencja do przeceniania czynników wewnętrznych, związanych z jednostką, a niedocenianiu czynników zewnętrznych, związanych z sytuacją (niedocenienie siły wpływu czynników społecznych). Prawidłowość ta nie stosuje się do atrybucji odnoszących się do własnej osoby.

- atrybucje w służbie ego - gdy zagrożona jest samoocena ludzie skłonni są do przypisywania sobie zasług, a obwiniania innych za niepowodzenia.

- atrybucje obronne - wyjaśnienia chroniące ludzi przed poczuciem, że może im się przytrafić coś złego lub, że świat może być niesprawiedliwy

Teoria dysonansu poznawczego (L. Festinger)

- dysonans poznawczy to niezgodność występująca między dwoma elementami poznawczymi (przekonania, informacje). Niezgodność taka budzi dyskomfort (działa jako kara)

- największe prawdopodobieństwo pojawienia się dysonansu poznawczego występuje wówczas, gdy człowiek robi coś lub dowiaduje się o czymś, co zagraża posiadanemu obrazowi siebie (świadczy o własnej bezradności, irracjonalności, niemoralności)

- dysonans poznawczy wywołuje poczucie dyskomfortu, a zatem pobudza ludzie do prób jego zredukowania

Sposoby redukcji dysonansu poznawczego:

- przez zmianę zachowania

- przez zmianę elementu poznawczego pozostającego w konflikcie z zachowaniem

- przez dodanie nowego elementu poznawczego, który jest zgodny z zachowaniem i je wspiera

Teoria porównań społecznych (L. Festinger)

Ludzie mają potrzebę poznawania siebie - budowania obrazu własnej osoby i oceniania siebie. W ocenie tej, tam gdzie to możliwe korzystają z kryteriów obiektywnych, jednak w stosunku do większości cech wykorzystują kryterium porównywania się z innymi.

Dwa ważne pytania:

- Kiedy ludzie angażują się w dokonywanie porównań społecznych?

Wtedy gdy nie są pewni jacy są pod względem danej cechy, gdy nie mają obiektywnego kryterium, którym mogliby się posłużyć

- Kogo wybierają za punkt odniesienia?

- porównania w dół - wsparcie

- porównania z osobami podobnymi - trafność oceny

- porównanie w górę - informacja ku czemu należy zmierzać

Wykład 3

Wpływ sytuacji społecznych na zachowanie

Wywieranie wpływu na innych

Psychologiczne narzędzia wywierania wpływu:

1. Prawo rewanżu - potrzeba odwzajemnienia się - wykorzystują to promocje w supermarkecie - eksperyment: osoby miały za zadanie oceniać dzieła sztuki, podczas przerwy osoba podstawiona szła i kupowało colę, część z nich kupowała 2 i oferowała komuś po powrocie, a następnie mówiła, iż ma do sprzedania losy w loterii. Ludzie byli bardziej skłonni kupić losy od tej osoby, od której dostali colę. Z podobną sytuacją mamy do czynienia, gdy sprzedawca oferuje drogi towar, a gdy kupujący mówi, iż nie może sobie pozwolić na kupno tego mówi: „a może by pan kupił coś innego” i oferuje coś o wiele tańszego. Innym eksperymentem było poproszenie studentów o poświęcenie najbliższych 2 lat w każdy wtorek na opiekę nad dziećmi specjalnej troski, a dopiero potem mówi, „no to może chociaż jeden dzień” i to działa lepiej, niż gdyby o to zapytał od razu.

2. Prawo kontrastu - jeśli 2 rzeczy różnią się, percepcja różnicy pogłębia się jeśli obie te rzeczy znajdą się w bezpośrednim sąsiedztwie. Ta druga rzecz ulega wyolbrzymieniu lub zmniejszeniu znaczenia.

3. Prawo sympatii - ludzie bardziej ulegają argumentom tych których lubią lub są dla nich atrakcyjni.

4. Prawo pozytywnych skojarzeń - tzw. „efekt aureoli” - ludzie zwykle są zwolennikami produktów, usług i idei popieranych przez ludzi, których lubią lub szanują, np. osoby dla nas atrakcyjne, ważne, zaczynamy wyróżniać dotąd dla nas obojętne rzeczy, związanie z tymi osobami

5. Prawo konsekwencji - zachowanie zgodności - jeśli ktoś publicznie zajął jakieś stanowisko, będzie dążył do jego obrony pragnąc pokazać, że jest konsekwentny

Eksperyment: zapytano osoby z pewnej miejscowości, czy zgodzą się na umieszczenie bilbordów w ich ogródku ostrzegających przed niebezpieczeństwem i proszących o zwolnienie podczas jazdy, tylko 17 % się zgodziło to zrobić. Gdy najpierw spytano się czy można umieścić tam małą tabliczkę, to liczba tych co zgodziła się na umieszczenie bilbordu wzrosła do 70%. Ci co zrobili 1 ruch czuli się konsekwentni do zrobienia 2 ruchu.

6. Prawo limitu - reguła niedostępności - jeśli komuś wydaje się, że liczba produktów, które pragnie posiadać jest ograniczona, wówczas ceni je wyżej niż wtedy gdy jest ich pod dostatkiem - wykorzystują to oferty ostatniej szansy, sztuczne podnoszenie atrakcyjności oferty poprzez wskazanie, że jest ograniczona dostępność czegoś.

7. Prawo konformizmu - wielu ludzi aprobuje te propozycje, produkty i usługi, które są cenione lub akceptowane przez większość

Eksperyment Asche z odcinkami - tendencja do konformizmu jest tym większa im sytuacja jest bardziej niepewna

8. Prawo władzy - ludzie skłonni są podporządkować się innym, których spostrzegają jako posiadających autorytet, siłę lub kompetencje

- nagrody i kary

- autorytet - eksperyment Millgrama z natężeniem - badanie wpływu kar na uczenie się

Osobowość - indywidualne uwarunkowania ludzkich zachowań - względna stałość, indywidualna specyfika, indywidualne ukierunkowanie ludzkich zachowań

Osobowość jako zespół cech - osobowość to zorganizowana struktura cech psychicznych charakteryzujących daną jednostkę i specyficzny dla niej sposób przystosowania się do środowiska (regulacji stosunków z otoczeniem)

Struktura osobowości - struktura cech (wymiarów) osobowości jako wynik tzw. analizy czynnikowej, np.:

- ekstrawersja - osoba rozmowna, asertywna, towarzyska - osoba cicha zamknięta, wycofująca się (introwersja)

- neurotyczność - osoba nerwowa, lękliwa - osoba spokojna, rozluźniona

- otwartość - osoba o szerokich zainteresowaniach, kreatywna, oryginalna - osoba o wąskich zainteresowaniach, sztywna, stereotypowa

- ugodowość - osoba uprzejma, czuła, ciepła - osoba zimna, nieprzyjazna

- sumienność - osoba zorganizowana, skuteczna, solidna - osoba beztroska, chaotyczna, nieodpowiedzialna

Osobowość jako zorganizowany system mechanizmów psychologicznych kierujących zachowaniem

Struktura osobowości - wybrane mechanizmy intrapsychiczne, np.:

- mechanizmy orientacyjne - obraz świata i własnej osoby

- mechanizmy motywacyjne - potrzeby psychiczne i system wartości

- inteligencja i zdolności specjalne

- temperament - cechy układu nerwowego wyrażające się w sile i czasie reagowania

Centralnym elementem obrazu siebie jest samoocena, w szerszym znaczeniu można mówić o postawach wobec siebie i otoczenia.

4 postawy wobec siebie i świata

1. Ja jestem OK (w porządku) - Ty jesteś OK - osoby elastyczne, ani nie czują się gorsze, ani lepsze, nie tworzą niepotrzebnych konfliktów i umieją zadbać o siebie

2. Ja jestem OK - Ty jesteś nie OK

3. Ja jestem nie OK - Ty jesteś OK - np. kompleks niższości u dziecka

4. Ja jestem nie OK - Ty jesteś nie OK - osoby depresyjne, nie mające celu, (3) może przynajmniej zabiegać o akceptację, osoby, u których dominuje (4) skłonne są do nadużywania alkoholu, leków i narkotyków.

W rzeczywistości tak trochę pływamy pomiędzy nimi, ale mamy skłonność do jakichś postaw. Najbardziej optymalną postawą do której należałoby dążyć jest (1). Obraz świata i własnej osoby może się zmieniać korelatywne zdarzenia, ale istnieje wiele mechanizmów podtrzymujących trwałość.

Dysonans poznawczy - Festinger - niezgodność przekonań, poglądów działa jako kara, więc w pierwszym rzędzie odrzucamy informacje.

Chociaż rzeczywistość koryguje nasze wyobrażenia, ale to nie przychodzi łatwo. Nasze wyobrażenie na swój temat może być też błędne. Im bardziej nasze wyobrażenia o sobie i świecie jest prawdziwe tym nasze zachowanie jest bardziej skuteczne.

Wykład 4

Procesy poznawcze - percepcja rzeczywistości - intelektualne przetwarzanie

Główne rodzaje procesów poznawczych:

nie 1. procesy odbioru wrażeń

2. procesy spostrzegania

3. procesy uwagi

4. prcesy wyobrażeniowe

5. procesy pamięci

6. procesy myślowe

Spostrzeganie - proces odbioru w naszej świadomości różnych obrazów, zdarzeń. Spostrzeganie nie jest obiektywne. Cechy spostrzegania:

1. sensowność

2. selektywność

3. zależność od innych procesów poznawczych

4. stałość spostrzeżeń

1. Próbujemy nadać sens temu, co widzimy, potrzeba dopatrzenia się sensu

2. Nie odbieramy informacji, które docierają do nas, tylko te, które pasują do naszego sensu, skupiamy się na tych, co mają dla nas znaczenie i czego potrzebujemy

3. Nasze spostrzeżenia zależą od naszych myśli

Podmiotowe uwarunkowania spostrzegania (związanie z osobą postrzegającą):

- zainteresowania

- emocje - treść emocji powoduje dopasowanie spostrzeżeń właściwycy do tych emocji

- aktualnie działające motywy (potrzeby) - wiążą sięz emocjami, to czego nam brak powoduje, że zaczynamy się interesować tym czego brak

- nastawienie - gdy od początku jest się negatywnie nastawionym do danej osoby, powoduje to że nawet pozytywne odruchy z jej strony odbiera się jako negatywne

- uprzednie doświadczenie - w stosunku do osoby lub wydarzenia

Przedmiotowe uwarunkowania spostrzegania - prawa organizowania pola percepcji:

- zasada figury i tła (trudno widzieć jednoscześnie 2 obrazy, gdy spostrzegamy rzeczywistość selektywnie, nie to co niezgodne z zainteresowaniami, nieważne

- zasada kontrastu - kontrast powoduje zmiany w percepcji (np. czerń w kontraście bieli wyszczupla, złudzienie wielkoścdi w kontekście większych kół, kółko jest mniejsze niż to w kontekście większych, a są takie same, złudzienie kierunku

- zasady podobieństwa, bliskości i zamykania

- wpływ kontekstu: THE RHT (lub TAE RAT) (?) - kontekst sytuacji w jakiej dane wydarzeie interpretujemy

Uwaga - cechy uwagi (wynik selektywności w postrzeganiu)

- zakres (pojemność)

- koncentracja (skupienie) - związane z pamięcią

- trwałość

- przerzutowość

- rozdzielczość

pamięć - aktywna wiedza na temat przeszłego doświadczenia

pamięć - proces zapamiętywania przechowywania i odtwarzania doświadczeń

Rodzaje pamięci:

- mechaniczna - wkuwania

- logiczna - rozumienie, szukamy związków myślowych

- bezpośrednia (krótkotrwała) - co potrzebujemy powtórzych bezpośrednio po dyskusji danego bodźcda, u osób starszych uleg uszkodzeniu

- długotrwała

Rodzaje uczenia się:

- niezamierzone uczenie się (uwarunkowane)

- zamierzone uczenie się (intencjonalne)

- mechaniczne

- logiczne (ze zrozumieniem)

warunkowanie klasyczne - kojarzymy 2 rodzaje bodźców - ten mniej znaczący nabiera znaczenia (szczepionka - ból, strach)

warunkowanie instrumentalne - gdy za jakąś czynność otrzymuje się nagrody lub kary, uczenie się - instrument do zdobywania wiedzy

krzywa zapominania - krzywa Ebinghausa - uczyć się efektywnie ze zrozumieniem, z przerwami, rozkład powtórzenia materiału w pewnym czasie

liczba informacji

czas

Człowiek najczęściej zapomina bezpośrednio po nauczeniu

myślenie - proces odzwierciedlania elementów rzeczywistości wraz z relacjami jakie między nimi zachodzą

myślenie - uzewnętrzniona czynność wybory, przetwarzania i wytwarzania informacji zachodząca w zasadzie w sytuacjach problemowych

Rodzaje myślenia:

1. sensoryczno-motoryczne - odnośnie małego dziecka, metody prób i błędów. Dziecko spostrzega obiekty zewnętrzne i manipuluje nimi i uzyska zamierzony efekt

2. konkretno wyobrażeniowe - wyobrażenia łączymy z procesami, zdarzeniami, choć bezpośrednio bodżce związanie z sytuacją nie działają mamy je tyko w umyśle. Operacje na konkretnych obrazach (dziecko w wieku przedszkolnym),w wyobrażeniach, spostrzeżeniach

3. logiczno-pojęciowe - myślenie oparte na operacjach dotyczących pojęć. Operacje dotyczące dzieci (koniec wieku szkolnego 12-17 lat) Myślenie dzieci się doskonali, są krytyczni wobec rodziców, stąd bunt, myślą sprawnie, dobrze

4. myślenie magiczne - przypisywanie sobie możliwości wywierania wpływu, że myśli mogą wpłynąć na rzeczywistość (2-3 lata) + pierwotne społeczności + przesądy

Pojęcia - połączenie wspólnych właściwości jakiejś klasy predmiotów lub zjawisk. Pojęcia wyrażone są za pomocą znaków, wśród których bardzo ważną funkcję pełni mowa.

Podstawowe operacje myślowe:

- analiza - rozkładanie całości na elementy składowe

- synteza - łączenie i składanie wyodrębnionych elementów

- abstrahowanie - odrywanie, wyróżnianie jakiejś właściwości rzeczy, zjawiska lub sytuacji, przy jednoczesnym pominięciu innych cech

- uogólnienia - ujmowanie właściwości wspólnych dla jakiejś klasy rzeczy i zjawisk

- porównywanie - zestawienie ze sobą przedmiotów, zjawisk i sytuacji oraz ujmowanie podobieństw i różnic między nimi

Iloraz inteligencji oblicza się wg wzoru:

- tak obliczało się kiedyś odnośnie dzieci w różnym wieku

Rodzaje myślenia

- myślenie odtwórcze, reproduktywne - wynik mieści się w zakresie dotyczczasowej wiedzy przedmiotu

- myślenie twórcze, produktywne - wynik stanowi coś instotnie nowego w stosunku do pojedynczej wiedzy

myślenie w sytuacji problemowej (do burzy mózgów)

Sytuacja zadaniowa:

- faza przygotowań i analizy

- faza poszukiwań i tworzenia pomysłów

- faza wartościowania i wyboru pomysłu

- faza realizacji i wdrażania pomysłu

Wykład 5

System motywacyjny osobowości

System motywacyjny - system potrzeb, system wartości

Hierarchia potrzeb wg A.Maslowa

potrzeba realizacji swoich

potencjalnych



możliwości

potrzeby

braku

Mogą być przemieszczenia pomiędzy nimi, na co mogą mieć wpływ wczesne doświadczenia. Ta struktura nie jest sztywna.

Potrzeby są źródłem motywów, ale nie zawsze. Czasem potrzeba jest mocna, ale nie zostaje przekształcona w dzialanie.

M = f (NP,G,PS)

M - motywacja

NP - siła niezaspokojonej potrzeby

G - wartość gratyfikacyjna celu

PS - prawdopodobieństwo subiektywne osiągnięcia celu (uzyskania nagrody lub uniknięcia kary) - ktoś może np. mieć niską samoocenę.

Osoby z wysoką samooceną są bardziej energiczne, częściej działają. Świadomość, albo nieświadomość - nie wszystkiego jesteśmy świadomi, część naszej motywacji jest nieświadoma. Dysonans poznawczy -działa jako kara.

mechanizm wyparcia - nie dopuszczenie czegoś do świadomości

Możemy mieć pewne pragnienia, z których sobie nie zdajemy sprawy, np. czasami jak tracimy coś zdajemy sobie sprawę z ich znaczenia.

Mechanizmy obronne psychiki - nieświadome sposoby redukowania przykrego napięcia emocjonalnego, lęków oraz podtrzymywania i podnoszenia poczucia własnej wartości, bez dononywania zmian w obiektywnej sytuacji.

Niektóre często spotykane rodzaje mechanizmow obronnych:

- wyparcie

- projekcja

- racjonalizacja

- kompensacja

- reakcja upozorowana

- sublimacja

- konwersja

wyparcie - usunięcie ze świadomości w sposób automatyczny treści budzących napięcie, nieprzyjemne uczucia, wybiórcze zapominanie rzeczy, które są dla niego niewygodne, ale tak naprawdę nie zapomina ich, lecz przesuwa je do podświadomości

projekcja - sposób radzenia sobie z niechcianymi uczuciami z kompleksami, lękami, ktoś widzi np. lęk, strach u innych ludzi, lecz u siebie ich nie widzi - mechanizm projekcji (np. ktoś jest b. agresywny, ale był surowo wychowany i się bardzo swojej złości boi i spostrzega, że „to ktoś jest do niego źle nastawiony”, lub kwestia pożądania (np.u kobiet - gdy kobieta ma stłumioną seksualność, to będzie interpretowała np. każde spojrzenie mężczyzn jako zaczepkę, będzie wyolbrzymiała je).

racjonalizacja - mechanizm obronny - pozornie racjonalne uzasadnianie po fakcie swoich decyzji i postaw, kiedy prawdziwe motywy pozostają ukryte, często także przed własną świadomością - przedstawienie w fałszywym świetle jakiejś sytuacji, tak aby nie stwarzały napięć. Nie stosujemy tego świadomie. Przykład: Matka krzyczy na dziecko. Sądzi, że powodem jest niegrzeczne zachowanie dziecka. W rzeczywistości identyczne zachowanie u dziecka nigdy jej nie przeszkadzało, a prawdziwym powodem jest strach przed wyrzuceniem z pracy. Matka dzięki temu czuje się lepiej (uniknięcie frustracji - nie musi mieć poczucia winy za wyładowanie się na dziecku), ale dziecko niesłusznie cierpi (zniekształcenie rzeczywistości). Dwie typowe odmiany racjonalizacji zostały nazwane "kwaśnymi winogronami" i "słodkimi cytrynami".

• Kwaśne winogrona to uznawanie za nieważny celu, którego nie osiągneliśmy.

• Słodkie cytryny to wmawianie sobie, że przykre zdarzenia i sytuacje, będące naszym udziałem są w rzeczywistości przyjemne. Ta forma racjonalizacji znana jest też pod nazwą pozytywnego myślenia.

Przykład: Chciałeś kupić auto sportowe a małżonka wana. Kupiłeś wana więc udowadniasz sobie, że wan jest lepszy.

kompensacja - próba uzyskania powodzenia w jakimś działaniu, który wyrównuje braki odczuwane gdzie indziej - np. osoby z różnymi defektami fizycznymi kompensują to często ambicją, ktoś kto intelektualnie jest słaby kompensuje to fizycznie - jest nieświadome, jak jest świadome, to nie jest to kompensacja

reakcja upozorowania - człowiek przejawia na zewnątrz zachowania przeciwstawne do motywów, które nim kierują. Cechy przeciwstawne - jest nieświadomy tego, np. osoba agresywna wypierająca agresywność jest bardzo łagodna, ale w środku jest pełna lęku i obaw.

sublimacja - Jest to zastąpienie swoich celów, popędów i dążeń innymi, łatwiejszymi lub bardziej akceptowanymi społecznie. Przykład: Boję się podrywać dziewczyny, więc piję piwo, aż skończy się impreza.

konwersja - stłumione, wyparte impulsy są zamienione na objawy somatyczne - jest to generowanie przez podświadomość rozmaitych (pozornych lub rzeczywistych) dolegliwości fizycznych w celu uzasadnienia niepodejmowania działań przez jednostkę lub odwrócenia jej uwagi od niechcianych myśli i uczuć. Konwersja jest mechanizmem bardzo charakterystycznym dla osobowości histerycznej, lecz występuje sporadycznie także u ludzi nie wykazujących cech histeryka. Przykład: Pracownik ma zostać zwolniony. Zaczyna go boleć noga. Kiedy znajdzie nową pracę, noga przestaje boleć.

Może być coś w nas co popycha nas do działania, a my sobie z tego nie zdajemy sprawy.

Procesy emocjonalne

procesy poznawcze - odzwierciedlenie w świadomości jakichś elementów świata

procesy emocjonalne - percepcja stosunku do poszczególnych elementów rzeczywistości i łącące sięz tym doznanie

ja świat

- strach - dotyczny konkretnej rzeczy,k a gdy nie konkretnej to jest to lęk

- gniew - złość

- depresja - smutek, przygnębienie

- radość

Pierwsze prawo Yerkesa - Dodsona mówi, iż w miarę wzrostu natężenia emocji sprawnośćdziałania wzrasta do pewnego poziomu, po czym zaczyna spadać, a przy bardzo wysokim natężeniu, przy czym niekiedy spadek ten jest gwałtowny.

Drugie prawo głosi, że im trudniejsze i bardziej złożone jest zadanie, tym niższy poziom pobudzenia emocjonalnego jest optymalny, a więc tym łatwiej może wystąpić zaburzenie sprawności. Trudne zadanie wykonamy lepiej przy niższym poziomie motywacji, natomiast przy wykonywaniu łatwego jest nam potrzebna większa siła motywacji. Dla zadań łatwych korzystniejsze są wyższe emocje.

W skład naszej osobowości wchodzą różne doświadczenia nabywane podczas naszego życia.

Elementy kształtujące nasze doświadczenie:

- osoby znaczące - matka, ojciec, osoby emocjonalnie ważne dla człowieka

- rola społeczna (np. role związane z płcią, to czy chłopiec jest wychowany jako chłopiec, czy dziewczynka)

- sytuacje typowe - które się często w życiu człowieka powtarzają i wypracowują przez to pewne nawyki zachowaia

- sytuacje wyjątkowe - np. dramatyczne sytuacje życiowe

temperament - element osobowości wyhodzący poza doświadczenie - element osobowości związany z cechami układu nerwowego, wyrażający się w sile reakcji, czasie reagowania i ruchliwości procesu reagowania. Najbardziej znany podział przedstawił Hipokrates:

- flegmatyk

- sangwinik

- choleryk

- melancholik

Pawłow - typy układu nerwowego

Typy układu nerwowego

Słaby Silny

Zrównoważony Niezrównoważony

(choleryk)

żywy powolny

(sangwinik) (flegmatyk)

Typ słaby - taki, którego bardzo szybko procesy narastania następują szybko

Melancholik - typ słaby, o obniżonej pobudliwości mało odporny na zmęczenie i oddziaływanie silnych bodźców ze strony otoczenia, pesymistycznie nastawiony do świata i siebie samego, skoncentrowana na świecie wewnętrznym, mająca niskie zapotrzebowanie na bodźce. Jest bardzo wrażliwy na wszelką krytykę i łatwo wpada w stan depresji, nie jest towarzyski, lubi się izolować od otoczenia.

Choleryk - typ silny, niezrównoważony, o wzmożonej pobudliwości, emocjonalny, wykazuje często żądzę władzy, upór i niecierpliwość, łatwo wybucha, jest zmienny. Jego zewnętrzne reakcje są szybkie, silne a przy tym nieregularne. W trudnych sytuacjach można jednak na niego liczyć;

Sangwinik - typ silny, zrównoważony, żywy, ruchliwy, pogodny i towarzyski. Jego przeżycia są zazwyczaj płytkie i nieregularne (tzw. słomiany ogień), lubi zmianę i wykazuje duże zdolności przystosowawcze; szybko przechodzi od pobudzienia do hamowania, łatwo zapala się do różnych pomysłow, ale łątwo wygasa

Flegmatyk - typ silny, zrównoważony, powolny i mało ruchliwy. Jest on najczęściej bierny, spokojny i tolerancyjny, a także zadowolony z istniejącej sytuacji, chyba, że jest ona szczególnie niekorzystna. Zazwyczaj jest przeciwnikiem zmiany i nie lubi wchodzić w sytuacje nowe, nieznane; osoba z przewagą procesów hamowania, jak się w coś zaangażuje to jest wytrwały.

Temperament przesuwa osobowość w różnych wymarach (aspektach)

Eysenk - 2 dymencje związane z typem układu nerwowego:

- ekstrawersja

- introwersja

Introwertyk - osoba o małym zapotrzebowaniu na stymuloację, bo proces pobudzenia jest wysoki, ekstrawertyk na odwrót

N

I E

Introwertyk - osoby te są nastawione na siebie, na własne wnętrze, a ekstrawertyk na świat zewnętrzny, ludzi, jest towarzyski

II wymiar związku z cechami osobowości to:

- neurotyzm - chwiejność, labilność układu nerwowego

- brak neurotuzmu

Osoby neurotyuczne i ekstawertycy - przejawiają cechy histeryczne, somatyzują pewne objawy

Wykład 6

Temperament nadaje dynamikę naszemu zachowaniu, temperament - cechy formalne wyrażające się w czasie i sile reakcji

Stres i sytuacje trudne

Sytuacje trudne - takie, które powodują nadmierne obciążenie psychicznych mechanizmów regulacji zachowania

Rodzaje sytuacje trudnych:

- deprywacja - pozbawienie człowieka cenionych przez niego wartości, niemożność zaspokojenia potrzeb

- zagrożenia - duże prawdopodobieństwo naruszenia cenionych przez człowieka wartości, możliwości niezaspokojenia potrzeb, np. zagrożenie samooceny na egzaminie

- utrudnienia - trudności w zaspokojeniu potrzeb, przeszkody

- przeciążenia - otrzymywanie zadań na granicy sił fizycznych lub psychicznych człowieka

- konflikty - znalezienie się przez człowieka w polu działania przeciwstawnych sił - konflikty motywacyjne, poznawcze i interpersonalne, międzygrupowe

deprywacja - wywołuje: żal, smutek, człowiek nie ma nadziei, że odzyskał, coś co stracił

zagrożenie - strach, obawa - gdy ma wrażenie, że mu coś grozi, że może coś stracić

utrudnienie - frustracja - przeszkoda pojawiająca się na drodze w realizacji naszych działa lub stan emocjonalny pojawiający się w wyniku przeszkody na drodze w realizacji naszych działań. Naturalną reakcją na frustrację jest gniew, złość.

Konflikty - sytuacje znalezienia się w polu przeciwstawnych sił. Mogą mieć charakter zewnętrzny lub wewnętrzny (konflikty motywacyjne).

Konflikty motywacyjne:

- konflikt pomiędzy dążeniem a dążeniem (np. koleżanka ma bilety do kina i teatru i muszę wybrać pomiędzy nimi) - „W miarę dążenia do celu motywacja bardziej rośnie”. takie pomiędzy którymi jest w miarę łatwo wybrać, ale nie zawsze. Np. gdy ktoś ma wysoką samoocenę będzie się cieszył, że wybrał lepszy wariant, a jeśli ktoś ma niską to będzie się zastanawiał czy zrobił dobrze, czy jednak to drugie nie było lepsze

- konflikt pomiędzy unikaniem a unikaniem - gdzie obie są trudne do przyjęcia, jedno nam nie odpowiada, ani drugie

- konflikt pomiędzy dążeniem a unikaniem - np. coś nas pociąga, ale też budzi strach.

Gradient unikania jest bardziej stromy od gradientu dążenia.

Sytuacje trudne są źródłem stresu.

Stres psychologiczny:

1. Sytuacja trudna

2. Stan podwyższonego napięcia emocjonalnego (dystres i eustres). według psychologii istnieją dwa rodzaje stresu: dobry (eustres) i zły (dystres). Pierwszy rodzaj jest bardzo pozytywny, pomagający rozwiązać trudną sytuację, poprawiający efektywność działania oraz utrzymujący organizm w stanie równowagi i gotowości. Jednocześnie dzięki niemu człowiek uczy się radzić w trudnych sytuacjach, stale się rozwija i wzmacnia swoją samoocenę. Z kolei drugi powstaje wskutek negatywnych emocji i kojarzy się z zagrożeniem (np. twoja kobieta miała zły dzień w pracy, przychodzi do domu i wyżywa się na Tobie).

3. Szczególna reakcja między zasobami osobistymi jednostki (możliwościami radzenia sobie a stawianymi jej wymaganiami) (zagrożenie, krzywda - strata, wyzwanie).

Stres biologiczny - H. Selye - Ogólny Zespół Adaptacyjny - zespół niespecyficznych zmian powstających w organizmie w trakcie działania bodźców awersyjnych.

Stadia reakcji stresu:

- stadium reakcji alarmowej

- stadium odporności

- stadium wyczerpania

- stadium reakcji alarmowej - jest wyrazem powszechnej mobilizacji obronnych sił organizmu. Wyróżnia się w niej 2 fazy:

a) faza szoku, obejmująca początkowy, bezpośredni wpływ czynnika szkodliwego na organizm charakteryzujący się wystąpieniem pierwszych sygnałów pobudzenia organizmu do obrony (np. spadek ciśnienia krwi), bądź wskaźników uszkodzenia organizmu i

b) faza przeciwdziałania szokowi, obejmująca reakcje obronne, którym towarzyszą zmiany w funkcjach fizjologicznych (np. wzrost temperatury ciała),

- stadium odporności- to stadium względnej adaptacji, charakteryzujące się tym, że organizm względnie dobrze znosi czynniki szkodliwe działające już jakiś czas, natomiast słabiej toleruje inne bodźce, które wcześniej były nieszkodliwe,

- stadium wyczerpania - pojawia się wtedy, gdy czynniki szkodliwe działają zbyt intensywnie, bądź zbyt długo, a uogólnione pobudzenie organizmu nie służy już zwalczaniu stresora, ale charakteryzuje się utratą zdolności obronnych, czego wskaźnikiem jest rozregulowanie funkcji fizjologicznych. W tym stadium, mogą pojawić się względnie trwałe reakcje patologiczne, które przy dalszym działaniu stresora mogłyby doprowadzić nawet do śmierci.

W sytuacji stresowej w organizmie wydzielanych jest szereg hormonów, które mobilizują organizm, podnoszą jego możliwości fizyczne i psychiczne. Uruchamiają się mechanizmy walki lub ucieczki. (stres biologiczny ?) Stres psychologiczny powoduje, że w organizmie powstaje dużo niezużytej energii. W warunkach współczesnego środowiska życia człowieka znaczne nagromadzenie w czasie wielu sytuacji stresowych może doprowadzić do wystąpienia tzw. "chorób z przystosowania" (Selye) gdyż niepotrzebnie są uruchamiane mechanizmy przystosowania.

Style radzenia sobie ze stresem:

- radzenie sobie skoncentrowane na problemie - obejmuje wysiłki skierowane na zmianę obiektywnej sytuacji i rozwiązanie problemu

- radzenie sobie zorientowanie na emocje - obejmuje wysiłki podejmowane w celu przezwyciężenia napicia emocjonalnego wynikającego ze stresu

- unikanie - obejmuje wysiłki związane z unikaniem i wycofywanie się z sytuacji problemowej

Zespół wypalenia zawodowego (ZWZ) wg Maslach składa się z 3 elementów:

- wyczerpanie emocjonalne - brak satysfakcji z pracy, chroniczne zmęczenie, bóle głowy, bezsenność, zaburzenia gastryczne

- depersonalizacja - nawiązywanie zdepersonalizowanych, bezosobowych relacji z innymi

- brak poczucia osobistego sukcesu - obniżenie jakości pracy, nieprzyjemne stany emocjonalne, jak bezsilność, bezradność, poczucie niższej wartości

ZWZ pojawia się wówczas, gdy długotrwałe przeciążenie psychofizyczne pracą zawodową staje się dla pracownika uciążliwe, aż nie do zniesienia i przeciążenie to prowadzi do licznych zaburzeń w jego funkcjonowaniu: emocjonalnych, psychosomatycznych i behawioralnych, ograniczając zdolność do pracy

Przyczyny tkwiące w cechach osobowości pracownika:

- cechy takie, jak bierność, niepewność, zależność, niska samoocena, skłonność do reagowania poczuciem winy sprzyjające małej operatywności i niskiej skuteczności działania

- cechy takie, jak nadmierna ofensywność, skłonność do rywalizacji, niezdolność do opanowania emocji, nierealistyczna ocena swych możliwości

Przyczyny tkwiące w stosunku do pracy:

- brak zaangażowania i zainteresowania pracą, niechęć do pracy

- nadmierne zaangażowanie w pracę

- pracownicy nadmiernie poświęcający się pracy i nie przywiązujący należytej wagi do odpoczynku

- pracownicy, dla których zaangażowanie się w pracę jest substytutem niezadowalającego życia rodzinnego

- osoby przekonane, że są jedynymi, najbardziej kompetentnymi i niezastąpionymi osobami w pracy

Czynniki zwiększające odporność na stres:

- poczucie zrozumiałości - porządku w życiu, mają uporządkowany światopogląd

- poczucie kontroli - czy mam poczucie wpływu na to co się dzieje np. w grupie, na uczelni

- poczucie sensu - czy potrafię się dopatrzyć w tym co nas spotyka większego sensu

- optymizm

- możliwość wentylacji uczuć - wyrażenia swoich uczuć, - osoby zamknięte nie lubią się dzielić swoimi uczuciami, wszystko ładują do środka, napięcia nie mają się gdzie rozładować

Podstawowe formy komunikowania się przydatne i wpływanie na efektywne kontakty:

- aktywne słuchanie

- asertywność

Formy aktywnego słuchania:

1. Potwierdzanie odbioru informacji - np. kiwanie głową, potakiwanie

2. Uściślenie znaczeń (konkretyzowanie) - zadawanie pytań, które uściślają wypowiedź rozmówcy, np. ktoś mówi, „ja jestem nerwowy” więc zadajemy mu np. pytanie „co masz na myśli” - gdy czegoś nie rozumiemy powinniśmy pytać

3. Parafrazowanie - powtarzanie istotnych elementów rozmowy własnymi słowami Parafrazowanie treści oznacza oddanie sensu, wypowiedzenie głównej myśli, streszczenie wypowiedzi rozmówcy swoimi słowami, zachęca do dalszej wypowiedzi, sygnalizuje uwagę, jest dowodem, ze ktoś słucha uważnie, daje rozmówcy do znać, że akceptujemy, że ktoś na takie a takie zdanie.

4. Odzwierciedlanie uczuć - ugłaśnianie uczuć, które mamy wrażenie, że pojawiły się u rozmówcy np. mam wrażenie, że jesteś poirytowany, zmęczony - jeżeli nazwę je dobrze to będę miał dobry kontakt z rozmówcą

Najprostsze rozładowanie emocjonalne dzieje się dzięki nazwaniu uczuć

Aktywne słuchanie zapewnia nam dobrą komunikację.

Zachowanie asertywne - to konkretne, rzeczowe i spokojne wyrażanie swoich uczuć i opinii, w sposób, który szanuje uczucia i opinie rozmówcy - pozwala je wyrażać nawet jeśli są odmienne. Osoby myślące „ja jestem ok. i ty jesteś ok.” są naturalnie asertywne.

Najważniejsze cechy zachowań asertywnych:

1. Rzeczowość

2. Jasne i konkretne wypowiedzi, kierowane wprost do rozmówcy

3. Trzymanie się swojego zdania (bez usprawiedliwień, tłumaczenia i długich uzasadnień)

4. Powstrzymanie się od reakcji na ewentualne manipulacyjne zachowania rozmówcy prowokującego do agresji lub tłumaczenia się i przepraszania

14

Potrzeba samorealizacji

Potrzeba znaczenia

Potrzeba miłości (w sensie akceptacji)

Potrzeba bezpieczeństwa

Potrzeby fizjologiczne

---