ANDRAGOGIKA

1. Czym zajmuje się andragogika?

Andragogika (gr. ανηρ, ανδρος - mężczyzna + αγω - prowadzę) - subdyscyplina pedagogiki zajmująca się kształceniem dorosłych. Dziedzina powstała w XX wieku. Początkowo stanowiła część składową pedagogiki ogólnej i filozofii wychowania. Jej rozwój związany jest także z antropologią filozoficzną, psychologią człowieka dorosłego, etyką, socjologią kultury i wychowania, historią oświaty i myśli pedagogicznej.

Obszar zainteresowań: Andragogika zajmuje się procesami kształcenia, wychowania, samokształcenia i samowychowania ludzi dorosłych. Bada, opisuje i analizuje cele, treści, systemy, formy i metody ww. procesów oraz ich uwarunkowania społeczne, ekonomiczne, kulturowe, cywilizacyjne i biologiczne. Odpowiada na pytanie, jakim może być człowiek dorosły, jaki poziom rozwoju i sprawności może osiągnąć, jeśli stworzy mu się optymalne warunki edukacji a on sam podejmie autokreację.

Umożliwia zrozumienie procesu przekształcania potencjału jednostki w realną zdolność do sprawnego funkcjonowania we wszystkich rolach społecznych.

Wartość praktyczna andragogiki

• możliwość rozwijania oświaty i wychowania dorosłych i zapewnienie im warunków umożliwiających skuteczniejsze realizowanie programów kształcenia i przygotowania dorosłych do rozwiązywania problemów zawodowych, społecznych, państwowych i osobistych,

• badanie i kształtowanie celów wychowania w taki sposób, aby były one zgodne z potrzebami dorosłych oraz znaczenie następujących kryteriów:

• naukowa prawdziwość i aktualność idei i twierdzeń naukowych

• użyteczność wiedzy

• dostosowanie wiedzy do możliwości umysłowych i czasowych dorosłych

• spójność wiedzy naukowej

• stymulacja rozwoju osobowości

• intelektualna atrakcyjność treści

• związek treści z życiem i pracą dorosłych

• przydatność treści dla dalszego, samodzielnego kształcenia i rozwoju

• dodatkowo przyczynia się do wzrostu narodowego dochodu

• Czym charakteryzuje się dorastanie, starość?

Dojrzewanie - okres życia między dzieciństwem a dorosłością, charakteryzujący się przeobrażeniami w budowie i wyglądzie ciała (dojrzewanie biologiczne), psychice - kształtowaniu osobowości (dojrzewanie psychiczne), postawach wobec własnej i drugiej płci (dojrzewanie psychoseksualne), pełnieniu roli społecznej (dojrzewanie społeczne).

Dojrzewanie jest uzależnione od czynników genetycznych, płciowych, środowiskowych, klimatycznych, kulturowych. Nazywane jest również "adolescencją" i "moratorium psychospołecznym".

Fazy dojrzewania

1. Przygotowawcza faza przedpokwitaniowa (prepubertalna) - trwa około 2 lata, początek pokwitania ma przebieg utajony i rozpoczyna się między 6 a 8 rokiem życia, stopniowo nasilając się.

2. Faza dojrzewania właściwego (pubertalna) - trwa około 4 lat, pomiędzy 10. a 16. rokiem życia.

3. Popokwitaniowa faza dorastania (postpubertalna) - w większości przypadków ma miejsce między 18. a 25. rokiem życia.

Problemy okresu dojrzewania

Medyczne

• W związku z wahaniami poziomu hormonów, a zwłaszcza androgenów, często pojawia się potliwość, oraz zmiany skórne w postaci trądziku młodzieńczego.

• Częsta w tym wieku jest depresja (np. w wyniku braku akceptacji w grupie rówieśniczej).

• U dziewcząt może wystąpić anoreksja i bulimia.

• Gwałtowny wzrost przyczynia się do osłabienia układu odpornościowego,

Psychospołeczne

• Potrzeba akceptacji w grupie rówieśniczej (a także ciekawość, uczucie "dorosłości" lub inny czynnik psychologiczny) może skłaniać nastolatków do zainteresowania używkami (alkohol, papierosy, narkotyki)

• Duża potrzeba niezależności zachęca młodzież do buntu przeciwko rodzicom, wyrażanego np. przez uczestnictwo w subkulturach młodzieżowych, wagary, konflikty z prawem bądź zainteresowanie sektami

• Narastający popęd seksualny może wywoływać poczucie winy, zwłaszcza u młodzieży wychowanej w konserwatywnym środowisku

Dorosłość - określenie stanu dojrzałości fizycznej, (w biologii odnosi się do organizmu), zwykle dotyczy człowieka, który nie jest dzieckiem - mężczyzny lub kobiety.

Uzyskanie pełnoletniości jest momentem formalnie oznaczającym dorosłość (mylnie utożsamianą z dojrzałością).

Dawniej dorosłość była wyznaczana na kilka różnych sposobów:

• przez osiągnięcie dojrzałości biologicznej lub fizycznej

• przez przejście serii testów dowodzących gotowości dziecka do dorosłego życia (inicjacja)

• przez osiągnięcie pewnego wieku

• przez poczęcie i urodzenie dziecka

Większość nowoczesnych państw posiada prawnie określoną granicę wieku, po przekroczeniu której obywatel staje się dorosły bez żadnej wymaganej demonstracji gotowości do wejścia w dorosłość.

Aspekty prawne: Bycie dorosłym oznacza możliwość zatrudnienia na podstawie umowy o pracę. Inne konsekwencje to wygaśnięcie władzy rodzicielskiej rodziców nad dzieckiem i co do zasady koniec odpowiedzialności finansowej za dziecko; możliwość zawarcia związku małżeńskiego, głosowania w wyborach, posiadania broni palnej, uzyskania prawa jazdy, samodzielnego podróżowania za granicę czy legalnego stosowania niektórych używek (papierosy, alkohol). W niektórych przypadkach granica wieku może być niższa, jeżeli prawo danego kraju dopuszcza wyjątki (np. zawarcie związku małżeńskiego dla kobiet jest w Polsce możliwe wcześniej za zgodą Sądu Rodzinnego).

Prawna granica wchodzenia w dorosłość (pełnoletniość) zwykle waha się pomiędzy 14. a 21. rokiem życia, zależnie od regionu.

Różne są kryteria dorosłości, i tak:

• Według Houle-dorośli to osoby w przedziale 18-60 r.ż., mieszkający samodzielnie, a także uczący się w instytucjach w niepełnym wymiarze godzin.

• Według Werner-dorosłość definiuje:

• niezależność ekonomiczna,

• odpowiedzialność,

• adekwatne uczestnictwo w życiu kraju,

• troska o najbliższych.

• J.W. Johnstone i R.J. Rivera-dorosłymi określają:

• wszystkich którzy posiadają własne mieszkanie i przekroczyli 21 lat,

• osoby poniżej 21 r.ż. ale pozostające w związku małżeńskim,

• osoby nie mające 21 lat, ale będące głową rodziny,

• wszystkie osoby mające 21 lat lub więcej pozostające w siłach zbrojnych, które łącza silne więzi z domem rodzinnym,

• każdego powyżej 21 r.ż., kto mieszka w internacie lub akademiku i jest mocno związany z członkami rodziny.

Proces dorosłości na skali wzrost - regres w ujęciu C.C. Cogginsa

Dorosłość to proces rozwoju psychicznego, który jest usytuowany w 4 grupach postaw:

• wobec siebie - cechuje je duża samoświadomość, adekwatna samoocena (gdyż zaniżona i zawyżona jest barierą) oraz koncentracja na rozwoju,

• wobec innych - charakteryzują się rozumieniem innych, poczuciem solidarności z innymi, koncentracją na nich oraz szacunkiem wobec innych,

• wobec świata i życia (postawa kluczowa) - znamionuje je zaangażowanie w sprawy codzienności, orientacja proaktywna (zajmując się sprawami codziennymi musimy mieć na uwadze, czy przyniesie to pożytek w przyszłości, w bliższej lub dalszej perspektywie) oraz gotowość na ryzyko niepowodzeń,

• wobec wiedzy i procesu jej zdobywania - cechuje je wiedza o problemach i sposobach ich rozwiązywania.

Cechy dorosłego: Wymienione tu zostały niektóre cechy osobowości, które symbolizują dorosłość w większości kultur. Nie zawsze jest pełna zgodność pomiędzy poniższymi cechami, a cechami człowieka o wieku określającym go prawnie dorosłym. Te cechy to:

• samokontrola,

• stabilizacja społeczna,

• niezależność,

• odpowiedzialność,

• taktowność,

• powaga,

• wytrzymałość,

• doświadczenie,

• obiektywność.

Zdaniem neurologów proces dojrzewania mózgu - od którego zależy wykształcenie się powyższych cech - trwać może nawet do 25. roku życia, lecz czasem może następować przed szesnastym rokiem życia.

Psychiczne atrybuty człowieka dorosłego

• zdolność do abstrakcyjnego myślenia,

• umiejętność formułowania odpowiedzi na pytania dotyczące jego jako osoby, oraz członka społeczeństwa i istoty we wszechświecie,

• gotowość do podjęcia i wykonywania pracy zawodowej,

• umiejętność dokonywania wyborów wartości oraz własnego miejsca w świecie,

• aktywne uczestnictwo w procesach interakcji społecznych,

• dojrzałe relacje interpersonalne z innymi,

• zdolność w miarę obiektywnej oceny siebie i innych, zajmowania stanowiska wobec innych - osób, problemów czy wartości,

• doświadczenie zdobywane poprzez uczestnictwo w różnego rodzaju sytuacjach, styczność z innymi ludźmi oraz wewnętrzne przeżycia i własne postępowanie, które mają wpływ na ukształtowanie się tożsamości oraz samooceny ,

• umiejętność podnoszenia kwalifikacji.

Starość - stan będący efektem starzenia się, ostatni okres życia u ludzi. Starość ma przede wszystkim wymiar biologiczny (fizjologiczny), lecz także poznawczy, emocjonalny i społeczny.

Starość w znaczeniu społecznym: Społeczna granica między wiekiem średnim człowieka a starością jest bardzo płynna i zmieniała się na przestrzeni wieków. Na przykład, w starożytności już człowiek 35-40 letni był uważany za człowieka starego. Średnia długość życia, a co za tym idzie "granica" starości na świecie bardzo wydłużyła się w XVIII, XIX oraz XX wieku, wraz z poprawą warunków życia, rozwojem medycyny oraz upowszechnieniem takich wynalazków jak np. kanalizacja, które podwyższały poziom higieny, oraz wynalezieniem szczepionek, które zapobiegały chorobom. Obecnie, w społecznym i socjologicznym znaczeniu, za człowieka starego jest zwykle uważany człowiek w wieku 65-70 lat i wyżej. W kulturach na całym świecie ludzie w podeszłym wieku byli zwykle obdarzani dużym szacunkiem - niekiedy nawet czcią - jako ludzie bardziej doświadczeni i mądrzejsi.

Starość w znaczeniu medycznym: Pojęcie starości w znaczeniu medycznym to ogół zmian biologicznych zachodzących w ciele człowieka (głównie zużycie narządów i zmniejszona regeneracja komórek) w wieku starszym (tzw. trzeci wiek) czyli po 60-65 roku życia. W okresie starości ustaje intensywne odbudowywanie komórek, organizm jest mniej odporny na choroby, a układ nerwowy jest mniej aktywny. Tkanki ludzkie stają się odwodnione i mniej elastyczne, ulegają atrofii. Obecnie w rozwiniętych społeczeństwach ludzie przeżywają 70-90 lat, rekordziści dożywają 120 lat, przy czym statystycznie dłużej żyją kobiety. W Stanach Zjednoczonych w ciągu XX wieku przeciętna długość życia wydłużyła się z niecałych 50 lat do ok. 75 lat u mężczyzn, a ok. 80 lat u kobiet. Dożywanie sędziwego wieku wiąże się ze znacznym rozwojem medycyny. Jednakże wydłużanie życia u ludzi prowadzi do pojawiania się w strukturze społeczeństwa znacznego odsetka osób nie będących samodzielnymi, ze względu na np. zaburzenia układu nerwowego związane z chorobą Alzheimera, której objawami są m.in. zaburzenia pamięci, zachowania i osobowości.

Seksualność osób starszych: W naszej kulturze przyjęło się uważać osoby starsze za aseksualne oraz że podejmowanie życia seksualnego w tym wieku jest niemoralne. Tymczasem z badań Starr i Weiner wynika, że 97% 60- i 70 -latków oraz 93% 80 -latków nie tylko myśli o seksie ale i za nim tęskni. Badania doktor Marty Cichockiej wskazują także na to, że najwyższą satysfakcję z życia seksualnego deklarują osoby często odbywające stosunki seksualne oraz osoby starsze. Kobiety wcześniej rezygnują z aktywności seksualnej niż mężczyźni. W sztuce miłosnej osób starszych zmienia się hierarchia bodźców, które mają główne znaczenie. Rośnie rola dotyku na rzecz bodźców wzrokowych. Osoby starsze mogą mieć też tendencję do idealizowania związków z przeszłości, czy fantazjowania co może źle wpływać na relację, w której się obecnie znajdują. Na aktywność seksualną seniorów wpływają trzy główne grupy czynników:

• częstotliwość współżycia na wcześniejszych etapach życia

• stan zdrowia psychicznego i fizycznego

• czynniki psychologiczne

3. Na czym polega kryzys połowy życia?

Życie zaczyna się zmieniać, dzieci rosną, niektóre opuszczają już dom, praca zaczyna nudzić, nie daje już tej satysfakcji co dawniej, rodzice są coraz starsi, trzeba się nimi zaopiekować (czy ma się na to ochotę czy nie...), niektórzy umierają... co sprawia, że sami zaczynamy myśleć o własnej śmierci... małżeństwo nie jest już takie jak dawniej, dawno już zniknął gdzieś dreszczyk, przyjemność ze spędzania czasu razem... pojawiają się myśli o rozwodzie, pojawiają się interesujące osoby z którymi warto byłoby spędzić trochę więcej czasu... Gdzieś być może pojawia się rozczarowanie, tym co się ma. Pojawiają się myśli, że miało być inaczej, że dorosłe życie miało być inne, praca miała być inna, małżonek też... Może pojawić się rozczarowanie sobą, zmianą swojego ciała, starzeniem się... chciałoby się jeszcze raz poszaleć...

Znasz tę sytuację? Siądź więc wygodnie, bo dzisiaj czas porozmawiać ze sobą samym o kryzysie połowy życia.

Jedni uważają, że kryzys połowy życia jest zjawiskiem najzupełniej normalnym, a nawet koniecznym dla twórczego życia w wieku średnim. Inni wskazują na patologie i nieprzewidywalność zachowań wielu ludzi, którzy w tym krytycznym okresie zdolni są do różnych zaskakujących działań albo nawet nieodpowiedzialnych posunięć, tym dziwniejszych, że nie pasujących ani do osobowości, ani do historii życia. Kryzys widziany z tej perspektywy ujawnia się już nie tylko jako przełamanie rutyny, ale wyłamanie się osoby z uznawanych przez nią zasad i norm społecznych lub niekiedy nawet moralnych.

Patrzeć na zmiany połowy życia można z dwóch perspektyw - optymistycznej lub pesymistycznej. Jak wolisz?
Z jednej strony wiek średni może być dla kogoś okresem szczytowych możliwości, największych sukcesów i osiągnięć, okresem powodzenia ekonomicznego i  stabilizacji, okresem rosnącego autorytetu i wpływów w dziedzinie zawodowej i społecznej, na ogół jeszcze dobrego zdrowia i satysfakcji z życia, autonomii i poczucia bezpieczeństwa, twórczej inicjatywy i skuteczności w radzeniu sobie z rozmaitymi trudami i przeciwnościami.

Z drugiej strony, być może dla kogoś innego jest to okres maksymalnego nasilenia stresu związanego z pracą zawodową i sytuacją rodzinną, trudnymi przemianami wewnętrznymi, konfrontacją z problemem starości i skończoności życia.
Na szczęście zarówno kobiety jak i mężczyźni przeżywają kryzys połowy życia. W tym zakresie jesteśmy naprawdę równouprawnieni. Niekoniecznie odbywa się to w tym samym czasie. Niemniej jednak jest proces naturalny i normalny jak dojrzewanie. Być może dojrzewanie do starości. To tak jak z winem, zanim osiągnie ono swój niepowtarzalny bukiet, musi długo fermentować i leżakować w dębowej beczce.

Przyczyny: Być może zapytasz o przyczyny tego kryzysu. Przyczyna jest jedna. Nasz, ludzki rozwój w biegu życia. Aczkolwiek katalizatory tego procesu są mocno zróżnicowane. Czasem decydujące znaczenie ma kumulacja zdarzeń w życiu osobistym, czasem konflikty z dorastającymi dziećmi albo utrata złudzeń i nadziei na dokonanie w życiu czegoś nadzwyczajnego. Bywa, że czynnikiem decydującym jest konfrontacja ze śmiercią i poczucie, że pozostało już niewiele czasu albo tęsknota za utraconymi siłami, energią, młodością.

Duże znaczenie mają również predyspozycje fizyczne i stan zdrowia, wykształcenie, sytuacja życiowa, satysfakcja z pracy, zadowolenie z małżeństwa, bilans dokonań, realizowanych zadań i pełnionych ról, poziom aspiracji i stopień ich spełniania, uznawane wartości oraz treść i stopień spełniania marzeń dotyczących oczekiwanej wizji życia dorosłego.

Wybrane symptomy: Być może dzięki nim dokonasz pewnej autodiagnozy.

Zawodowe: chęć zmiany pracy póki jeszcze jest czas, przyglądanie się swoim osiągnięciom zawodowym, silna motywacja, by osiągnąć sukces dopóki są siły i możliwości, odsuwanie na plan dalszy kwestii relaksu, przyjemności, zdrowego życia, na skutek różnego rodzaju przewartościowań można dojść do wniosku, że to nie sukcesy są najważniejsze, że inne wartości mają większe znaczenie, np. autentyczne i pogłębione kontakty międzyludzkie lub postawa moralna.

Czasami wspinanie się po szczeblach kariery, dążenie do władzy i kontroli zostaje zastąpione troską o młodszą generację.

Relacyjne: świadoma odpowiedzialność za innych, rozczarowanie małżeństwem nie dającym prawdziwej więzi, kochanka/kochanek, opieka nad dziećmi, starzejącymi się rodzicami.

Fizyczne: utrata zdolności reprodukcyjnej kobiet, utrata sił, energii, zdrowia, zmiany cielesne, siwienie/wypadanie włosów,

Wewnętrzne-psychologiczne: dezintegracja i towarzyszący jej lęk, będące wyrazem obrachunku z odchodzącą młodością, potrzeba zmiany (potrzeba czegoś nowego), popychająca np. do porzucenia dobrej pracy, dążenie do niezależności i nowych odpowiedzialnych zadań, egzystencjalna samotność, bolesna i ważna konieczność pogodzenia się ze skończonością życia, zmaganie się z własnymi, destrukcyjnymi, wewnętrznymi siłami, brak planów na przyszłość, pragnienie autentycznego życia, wielość porywających doznań, chęć wyrwania się ze świata pozorów i układów, poszukiwanie uczuć, poszukiwanie młodości, autodestrukcja, rozpamiętywanie minionych zdarzeń (przegranego życia), próba porządkowania faktów, zrozumienia własnych błędów, poszukiwania przyczyn klęsk i porażek, zadawanie sobie pytań i rewaluowanie swojego życia, przypatrywanie się swoim celom i wyznawanym wartościom, zatracanie zasad moralnych lub przeciwnie zdanie sobie sprawy z wierności własnym zasadom, wartościom ...

refleksja nad tym jak przeżyło się swoje dotychczasowe życie i jak ma ono wyglądać w przyszłości. świadomość wkroczenia w szczytowy okres życia, ale zmierzający do jego kresu.

Wszystkie te zmagania przebiegają w ukryciu, wewnątrz osoby, często właśnie wtedy gdy zdaje się sięgać po sukcesy, gdy dowodzi innym swej siły i skuteczności.

Sposoby radzenia sobie: Jak wiele innych rzeczy w życiu, przejście kryzysu połowy życia zależy w dużym stopniu od naszych przekonań i postaw. Szybkie rozwiązania kryzysu typu: kolejne małżeństwo, zdrada, niespodziewana przeprowadzka, nie tylko nie skutkują ale często mają katastrofalne następstwa.

Jeżeli już wiesz, że blisko ci do tego etapu w  życiu, pamiętaj o tym, że trwała i satysfakcjonująca zmiana pochodzi z wewnątrz. Wszystkie wymienione wyżej problemy wymagają przede wszystkim autorefleksji, introspekcji i umiejętności rozumienia siebie. Samopoznanie, poszukiwanie własnej tożsamości i sensu życia przesuwają się na plan pierwszy. Być może jest to pierwszy moment zastanowienia się kim tak naprawdę jestem? Często pomocną jest wizyta u psychologa, psychoterapeuty, coacha.

Podsumowanie: Proces rozwoju osobowości w wieku średnim przebiega w kierunku od zaangażowania w świat zewnętrzny ku autorefleksji, autentyczności i nadawaniu życiu zindywidualizowanego sensu. W średnim wieku każdy z nas uczy się wyżej cenić mądrość niż siłę/atrakcyjność fizyczną; osoby obydwu płci wypracowują nowe kryteria wzajemnej oceny, opierając się w większym stopniu na niepowtarzalnych cechach indywidualnych, a mniej na atrakcyjności seksualnej; kształtujemy w sobie umiejętność zmiany obiektu zaangażowania emocjonalnego zarówno w odniesieniu do ludzi, jak i form aktywności; zachowujemy ciągle elastyczność umysłową, otwartość na nowe idee i sposoby działania. Kryzys rozwojowy, jakim jest połowa życia, jest punktem zwrotnym, dzięki niemu ma dojść do przewartościowania, restrukturyzacji celów i zadań, a w efekcie do zmiany stylu życia. Tak zasadnicze zmiany nie dokonują się z dnia na dzień; jest to proces wymagający czasu i refleksji, stąd też przedłuża się na miesiące, lata, niekoniecznie manifestując się "rozstrojem psychicznym".
Często w wyniku kryzysu połowy życia mamy szansę zostać tym, kim tak naprawdę zawsze chcieliśmy być. Czego z całego serca ci życzę.

4. Co to jest wypalenie zawodowe?

Wypalenie zawodowe, syndrom wypalenia zawodowego, syndrom Burnout - występuje, gdy praca przestaje dawać satysfakcję, pracownik przestaje się rozwijać zawodowo, czuje się przepracowany i niezadowolony z wykonywanego zajęcia, które niegdyś sprawiało mu przyjemność. Jest to wynik wypalania się czyli stresu występującego na skutek przepracowania. Występuje najczęściej w zawodach wymagających intensywnych kontaktów z ludźmi, wśród psychologów, pedagogów, lekarzy, nauczycieli, pielęgniarek i innych. Osoby, które doznają syndromu wypalenia zawodowego mogły być przedtem pracoholikami.

Składniki syndromu: Według Christiny Maslach istnieją 3 składniki zawodowego wypalania się:

1. emocjonalne wyczerpanie - uczucie pustki i odpływu sił wywołane nadmiernymi wymaganiami psychologicznymi i emocjonalnymi jakie stawiała przed pracownikiem praca (bądź sam stawiał sobie takie nierealistyczne wymagania wobec własnych możliwości)

2. depersonalizacja - poczucie bezduszności, bezosobowości, cyniczne patrzenie na innych ludzi, obniżenie wrażliwości wobec innych

3. obniżenie oceny własnych dokonań - poczucie marnowania czasu i wysiłku na swoim stanowisku pracy.

5. Definicja czasu wolnego

Czas wolny - czas, którym dysponuje człowiek po wykonaniu obowiązków takich jak nauka, praca, czynności związane z codziennym życiem.

Geneza: Pojęcie i problem czasu wolnego pojawił się wraz ze społeczeństwem przemysłowym i związaną z nim standaryzacją produkcji. W społeczeństwie tradycyjnym problem ten nie był istotny, gdyż nie rozgraniczano czasu wolnego od czasu pracy. W dużej mierze na pojawienie się tego problemu wpływ miało miejsce wykonywania pracy, różne od miejsca poza pracą, co z kolei wiązało się z przebywaniem w dwóch różnych społecznościach.

Rodzaje czasu wolnego

W czasie wolnym organizacja i rodzaj zajęć zależy między innymi od: preferencji, zainteresowań, przyzwyczajeń danej osoby; wieku; rodzaju wykonywanej pracy; innych obowiązków; ilości dostępnego czasu (dzień powszedni, weekend, urlop, wakacje); możliwości finansowych

Ze względu na okres, w jakim rozpatrywany jest czas wolny, mówimy o:

• czasie wolnym krótkim - w ciągu jednego dnia;

• czasie wolnym średnim - w ciągu tygodnia;

• czasie wolnym długim - w ciągu roku

Takie rozgraniczenie ma uzasadnienie w przypadku form rekreacyjnych (uprawianych w czasie wolnym), które najczęściej rozpatrywane są w kategoriach dnia, tygodnia, lub sezonu (najczęściej rocznego). Niemałą rolę w przekazywaniu wzorców spędzania wolnego czasu spełnia rodzina oraz grupa rówieśnicza. Organizacją wolnego czasu dla dzieci i młodzieży zajmują się różnego rodzaju instytucje, stowarzyszenia, organizacje młodzieżowe i społeczne takie jak szkoły, świetlice, biblioteki, kluby osiedlowe, młodzieżowe domy kultury, PTTK, ZHP, TPD, TKKF, zakłady pracy, organizacje chrześcijańskie, np. Ruch Światło-Życie, KSM, młodzieżowe Kluby Opus Dei. Oferują one takie formy zajęć jak koła zainteresowań, zajęcia artystyczne, sportowe, odczyty, wycieczki i inne.

Czas wolny przeznaczany jest zazwyczaj na różnego rodzaju zajęcia rekreacyjne:

• wypoczynek czynny i bierny

• rozrywka

• rozwijanie zainteresowań

W nauce trwa współcześnie dyskusja, mająca na celu ustalenie, czy czasu wolnego średnio przybywa, czy ubywa, w porównaniu do przeszłości.

Czas wolny - to czas jaki człowiek ma do dyspozycji jednocześnie po zaspokojeniu potrzeb fizjologicznych i spełnieniu wszystkich obowiązków związanych z pracą, nauką i domem. Funkcje czasu wolnego:

• regeneracja sił fiz. i psychicznych

• podniesienie poziomu motywacji do nauki i pracy

• zwiększenie wydajności i efektywności życiowej

• dokształcanie i doskonalenie osobowości niezwiązanych z pracą i nauką

• rozwój zdolności i zainteresowań.

Dwie podstawowe funkcje odnoszące się do czasu wolnego ludzi dorosłych:

• funkcja odtwarzania sił człowieka zużywanych w czasie pracy zawodowej i innych niezbędnych zajęć

• funkcja duchowego (kulturalnego, ideowego, estetycznego) i fizycznego rozwoju człowieka

6. Ery, fazy życia wg Levinsona

Levinson podzielił życie na 4 ery:


1 dzieciństwo

2 wczesna dorosłość ( od 17-22 do 40-45 roku życia )

3 wiek średni ( od 40-45 do 60-65 roku życia )

4 późna dorosłość ( od 60-65 roku życia ).


Ery te tworzą makrostrukturę pełnego cyklu życiowego, w ramach której istnieją mniejsze podokresy. Kolejne ery życia nie są oddzielone od siebie dokładnymi datami lecz zachodzą na siebie. Przejścia między erami to łączące je okresy rozwoju, w których jedna era dobiega końca i zaczyna się następna. Główne różnice między kolejnymi erami polegają na tym, że w każdej z nich struktura życia jednostki jest inna. Przez strukturę tą należy rozumieć podstawowy w danym czasie wzorzec aktywności człowieka i jego powiązań z otoczeniem, inaczej mówiąc obejmuje ona osobowość w raz z jej aktywnością i siecią kontaktów z ludźmi, instytucjami, środowiskiem fizycznym czy wartościami.

Każdorazowe wejście w nową erę jest, decydującym okresem zwrotnym w cyklu życiowym jednostki. Zostaje w nim zapoczątkowana nowa struktura życia , która następnie będzie rozbudowywana i umacniana, by z czasem ulec nowym modyfikacjom, a w erze następnej radykalnemu przekształceniu w inną.

Struktura życia podlega przeobrażeniom, pod wpływem dwóch grup czynników. Pierwsza z nich to niekontrolowane przez człowieka zmiany w jego organizmie oraz wydarzenia zewnętrzne. Ta grupa czynników sprawia, że nawet osoby nastawione najbardziej konserwatywnie i pragnące stale trwać w raz osiągniętych, ustabilizowanych warunkach muszą pogodzić się z faktem, że struktura ich życia nieuchronnie ulega przeobrażeniom. Druga grupa czynników to decyzje i działania samego podmiotu np. zawarcie małżeństwa czy podjęcie studiów wieczorowych.

Wczesna dorosłość jest okresem pełni sił fizycznych i sprawności intelektualnej, okresem samodzielności życiowej i twórczej ekspansji prowadzącej jednostkę do samorealizacji w pracy zawodowej, małżeństwie, wychowaniu dzieci. W tej najbardziej aktywnej epoce życia człowiek podejmuje najważniejsze decyzje i ustala swoje własne miejsce w społeczeństwie, rozpoczyna karierę zawodową i często osiąga w niej punkt kulminacyjny. Impulsy i okazje do rozwoju powiązane są tu z praktyczną aktywnością życiową. Jest to kres spiętrzenia wielu zadań, obowiązków i ambicji, które zwykle trudno pogodzić. Dlatego też jest to era zwykle najbardziej dramatyczna w życiu, era zarówno sukcesów jak i wielkich stresów.

W tym okresie życia człowiek zaczyna posługiwać się inteligencją skrystalizowaną, obejmującą nabyte nawyki umysłowe, strategie rozwiązywania problemów, wyuczony zapas słów. Ten rodzaj inteligencji ujawnia pewien wzrost, przynajmniej od pewnego wieku, będący wyrazem rosnącego z czasem doświadczenia. To okres rozwoju zdolności poznawczych dających tzw. giętkość umysłową. Zdolności umysłowe jednostki stają się bardziej zróżnicowane i wzbogacone o nowe poziomy sprawności. Człowiek nabywa zdolność przechodzenia z jednego sposobu myślenia na inny w obrębie pokrewnych operacji intelektualnych, jest to tak zwana giętkość poznawcza.

Okres pomiędzy 17 a 33 rokiem życia to według Levinsona ,, faza nowicjatu'' w świecie dorosłych. Jej głównym zadaniem jest uformowanie przez jednostkę odpowiedniej dla siebie struktury życia, zdolnej do funkcjonowania w danym otoczeniu. Istotne dla rozwoju człowieka dorosłego jest sprecyzowanie celu nadrzędnego, jaki pragnie osiągnąć. Ta wizja wyraża się np. w pragnieniu zostania wybitnym specjalistą, autorem znakomitego dzieła itp. Bez takiego celu życie może okazać się nie tylko mniej owocne, ale i bardziej uciążliwe w swojej monotonii i odczuwanej z biegiem lat pustce. Po fazie nowicjatu obserwujemy dyskontowanie jej osiągnięć i okres dłuższej stabilizacji. Oznacza to zarówno większe zaangażowanie w życie rodzinne, jak i kontynuację obranej drogi rozwoju zawodowego.

Pod koniec omawianego okresu życia dają o sobie znać kumulujące się stopniowo efekty biologicznej inwolucji. Ich wyrazem są pewne zmiany wyglądu twarzy, pogarszanie się wzroku czy zmniejszenie się szybkości niektórych operacji umysłowych.

Wiek średni, wejście w ten okres życia często jest łączony z pojęciem ,, kryzysu wieku średniego''. Lokuje się go najczęściej między 40 a 50 rokiem życia i wskazuje na liczne jego przyczyny. Część z nich wiąże się ze spadkiem witalności, menopauzą u kobiet. Na początku omawianego okresu realizacja marzeń i celów postawionych w młodości dochodzi do momentu, w którym wiadomo już, co zostało i co najprawdopodobniej może jeszcze być osiągnięte. Krystalizuje się więc zarówno ocena najważniejszych dokonań, jak i potrzeba podjęcia nowych decyzji, a czasem nawet określenia nowej tożsamości. W rozwoju zawodowym obserwuje się nie raz stagnację, podobny stan daje o osobie znać w pożyciu małżeńskim. W omawianym wieku wzrasta nastawienie na świat wewnętrzny i nasila się orientacja introspektywna. Pojawia się także świadomość własnego przemijania i szybkiego upływu czasu, co pobudza do mądrzejszego z niego korzystania.

Pod koniec tego okresu wyraźnie daje o sobie znać proces starzenia się. Jednakże u dwóch osobników w tym samym wieku może być on diametralnie różny, ponieważ wpływ na jego przebieg mają takie czynniki jak: stan zdrowia, cechy osobowości czy preferowany tryb aktywności. Pogarszają się właściwości inteligencji płynnej, jednakże pojawia się zjawisko tzw. ekspertywności czyli szczególnego poziomu kompetencji w zakresie umiejętności specyficznych treściowo i sprawności umysłowych związanych z wykonywanym zawodem. Mówi się też o wzroście mądrości, czyli wiedzy odnoszącej się do ważnych dla każdego człowieka kwestii, problemów i zadań życiowych składających się na pragmatykę życia.

Okres późnej dorosłości, nie został objęty przez Levinsona badaniami. Według Bromley'a możemy go podzielić na: wiek przedemerytalny 60-65, emerytalny 65-70, i starczy po 70 roku życia.

Sprawność fizyczna i umysłowa jest w tych okresach bardzo niejednakowa i przy dobrym zdrowiu oraz aktywnym trybie życia dopiero po 80 roku życia, a nieraz i później ustępuje miejsca starczemu zniedołężnieniu. Występują tu różnice osobnicze, dające podstawę do stwierdzenia, że wiek funkcjonalny wielu osób jest znacznie niższy lub wyższy od ich wieku kalendarzowego.

Starcza inwolucja ma za przyczynę przewagę procesów katabolicznych nad anabolicznymi, w wyniku czego zmniejsza się waga oraz aktywność poszczególnych układów i następuje upośledzenie zdolności przystosowawczych. Inne przyczyny zmian inwolucyjnych to odkładanie się złogów, oraz uszkodzenia wynikające z oddziaływań środowiska i trybu życia. Atrofia oraz zmniejszona aktywność tkanek i organów, wraz z innymi przyczynami prowadzi do uwiądu starczego i śmierci. Utrata celów życiowych i bierność pociągają za sobą przyśpieszoną inwolucję psychiczną i fizyczną.

Struktura życia ludzi starych bywa kontynuacją struktury wcześniejszej lub zmienia się w wyniku zaprzestania pracy zawodowej. Przyczyną zmian struktury bywa też owdowienie, śmierć rodzeństwa, przyjaciół, a także ograniczenie łatwości poruszania się i choroby utrudniające kontakt z ludźmi. W społeczeństwach przemysłowych, spada status społeczny osób starszych. Wraz z odczuwanym ubytkiem sił obniżony status przyczynia się do powstania szeregu czynników psychotraumatyzujących, związanych ze starością.

Zgodnie z teorią wyłączania się, w miarę przechodzenia z wieku średniego w starczy nieuchronnie maleje zakres interakcji społecznych.

Starość to czas osiągania pełnej dojrzałości, mądrości i integracji wewnętrznej. Zadanie rozwojowe w tym okresie polega na akceptowaniu ludzkiej osobowości i własnego życia dzięki mądremu zrozumieniu jego biegu. Wśród najbardziej oczywistych zadań okresu starości wymienia się przystosowanie do spotkania się z tym co nieuniknione - ze śmiercią.

7. Metody pracy dydaktycznej z człowiekiem dorosłym

W procesie uczenia się są 3 główne elementy:

Dorosły uczeń - specyfika człowieka dorosłego, jeśli chodzi o możliwości uczenia się ma pewne uwarunkowania. Człowiek dorosły podejmuje edukację wtedy kiedy musi, obciążany obowiązkami, ma przerwę w nauce, ma już inne zdrowie fizyczne i psychiczne. Wiek 18-60 lat to zróżnicowanie się niektórych form edukacji dorosłych. Wiek nie jest ważny - ważne są CHĘCI!!. Poziom intelektualny a nie wiek jest ważny. Uczniowie dorośli mają bardzo zróżnicowany zasób doświadczeń. W każdej grupie edukujących się dorosłych są osoby mające różnego rodzaju (czasowo) przerwy w nauce.

Treści kształcenia - każdy nauczyciel ma różnego rodzaju reguły postępowania i zasady dydaktyczne, środki, metody, itd. (nazewnictwo zasad jest bardzo różnorodne).

Pierwsza ogromna zasada to:

1) ŚWIADOMOŚĆ

Ucznia - po co on się uczy? Musi to wiedzieć.
Nauczyciela - uświadomienie sobie krok po kroku po co dziecko chodzi do szkoły.

Ludzie dorośli mają świadomość po co się uczą. Zasada świadomego stosunku do wiedzy i procesu kształcenia.

2) ZASADA POGLĄDOWOŚCI

U dzieci i młodzieży ma bardzo duże znaczenie lecz u dorosłych nie bardzo. Człowiek dorosły ma doświadczenie. Tę zasadę stosuje się często w sposób pośredni, odwołując się do doświadczeń człowieka dorosłego. Tę zasadę stosuje się wtedy gdy jest taka potrzeba.

3) ZASADA WYKORZYSTANIA DOŚWIADCZENIA UCZNIA DOROSŁEGO

Metody są rożnego rodzaju, oparte na słowie, dyskusji, metody problemowe, praktyczne, multimedialne, itd. Są dwie odmiany:

a) uzależnia stosowanie metod od źródła wiedzy np. nauczyciel, własnej aktywności uczniów, przedmioty, zjawiska zewnętrzne.

b) uzależnia stosowanie metod od etapów w sposobie samodzielnego ucznia się i studiowania. Wszystkie słowne metody - tam gdzie trzeba coś prowadzić; mogą być stosowane, ale lepiej jak najmniej mówić i więcej działać.

Nauczyciel dorosłych - powinien być nieci inny niż nauczyciel dzieci czy młodzieży.

Podstawowe uwarunkowania uczenia się dorosłych: Uczenie się osób dorosłych . Thorndike zasłynął z krzywych dzwonowych. Wg. Thorndike do 27 r. ż. - 33 r. ż. nasze możliwości uczenia się mają charakter wzrostowy. Możliwości uczenia się człowieka, który kończy 49 r. ż. są na poziomie 15-16 latka. W wieku 59 lat na poziomie 14 latka.

Uwarunkowania uczenia się człowieka dorosłego:

1. Subiektywne i obiektywne potrzeby
2. Zdrowie fizyczne i psychiczne
3. Obciążenie rozmaitymi obowiązkami, rolami
4. Praca zawodowa
5. Przerwa od systematycznej edukacji
6. Wdrożenie do samokształcenia

W latach 60-tych Włodzimierz Sawczak badał poznawcze procesy człowieka dorosłego:

POSTRZEGANIE: to rodzaj poznania, zawsze związane z podstawową działalnością człowieka., głównie z jego zawodem. Charakterystyczne dla konkretnego zawodu działania, kształtujące nasze poznanie. Postrzeganie uwikłane jest w myślenie, doświadczenie człowieka dorosłego.
- dokładniejsze jest myślenie osób które skupiają się na drobnych, blisko położonych przedmiotach.
- postrzeganie utrzymuje się u człowieka na podobnym poziomie blisko 25 lat. Powolny spadek następuje po 45 -analityczność postrzegania z czasem. Najpierw całościowe jak człowiek się urodzi potem stopniowo analityczne.

Działanie kształtuje analityczne postrzeganie, dlatego stopień analityczności może być bardzo podobny u ludzi w różnym wieku. Różnice pomiędzy młodymi ludźmi a starszymi mogą być albo duże albo małe. Jeśli człowiek rozpoczyna nową działalność, która wymaga wyższych form działania powinien z założenia podwyższyć sprawność postrzegania.

Myślenie czł. dorosłego wg. Gerstmana - proces odzwierciedlenia rzeczywistości polegający na poznawaniu stosunków między przedmiotami i ich cechami w ogólnej postaci. Myślenie zrodziło się z działania i również dokonuje się nie samoczynnie, ale zawsze w powiązaniu z działaniem człowieka. Inaczej myślą osoby, które przechodzą w sposób systematyczny szczeble edukacji a inaczej osoby, które w sposób systematyczny się nie uczyły. To zagadnienie wiąże się z inteligencją człowieka. Wyrywkowe badania nad inteligencją osób dorosłych wykazują nieznaczne obniżenie inteligenci po 45 r. ż. . Nie ma jednak żadnych dowodów na to, że stanowi to tu główny warunek.

Bardzo ważna jest pamięć w procesie poznawania. Potocznie wraz z wiekiem pamięć w procesie się pogarsza. Wg. Badań - już po 25 r. ż. są widoczne oznaki zmian negatywnych, spadek jest widoczny. Trzeba całościowo analizować takie elementy: zapamiętywanie, przypominanie, zapominanie, trwałość i łatwość pamięci, gotowość, wierność oraz pojemność pamięci. PAMIEĆ NALEŻY ĆWICZYĆ!!!!

Badania dowodzą, że do 60 r. ż. poziom inteligencji człowieka jest na względnie stałym poziomie. Po 60-tym r. ż. widoczny jest spadek, ale głównie w dziedzinie umiejętności psychomotorycznych : PAMIĘĆ, UWAGA, ROZUMIENIE, SZYBKOŚĆ REAKCJI.
Natomiast wiedza społeczna, zdolności słowo-pamięciowe, rozumienie matematyczne wydają się nie podlegać starzeniu.
Obniżenie się możliwości intelektualnych nie przebiega jednakowo u wszystkich. Osoby aktywne przez całe życie wykazują niewielki regres wraz z wiekiem lub go wcale nie mają.

Pamięć - dwie kategorie:
a) pamięć bezpośrednia - inaczej opamiętywanie tych treści, które znajdują się obecnie na polu naszej uwagi. Ta pamięć wraz z wiekiem się pogarsza. Wypływa to z tego, że wraz z wiekiem jesteśmy bardzo podatni na bodźce, które nas rozpraszają.
b) pamięć pośrednia- wg. badań ma z wiekiem ma się pewne trudności z opamiętywaniem treści, jeśli przestały być one częstym przedmiotem myśli i uwagi.

Braki są bardzo często kompensowane takimi sprawami jak: mądrość (zwłaszcza takie cechy jak intuicja, doświadczenie, introspekcja, empatia, zrozumienie, cierpliwość, delikatność), rozległa wiedza.

Przed człowiekiem dorosłym stoją pewne zdania rozwojowe, które dają szanse do:

1. przystosowania do zmniejszającej się sprawności fizycznej
2. pokonania tego, że pogarsza się zdrowie
3. zagospodarowanie czasu, który pozostaje po zaprzestaniu pracy zawodowej.

8. Współczesne problemy wychowania dorosłych - T. Wujek „Wprowadzenie do andragogiki”


Według definicji "Słownika pedagogicznego" wychowanie to całokształt procesów i czynności zmierzających do pełnego rozwinięcia osobowości człowieka.

B. Suchodolski - rzeczą najważniejszą w wychowaniu współczesnym jest kształtować ludzi tak, aby umieli oni żyć w warunkach nowożytnej cywilizacji, aby korzystali z możliwości kulturalnego rozwoju, którego im dostarcza, aby wiedzieli, ku czemu i jak dążyć, z jakich źródeł czerpać radość życia. Człowiek aby trwać musi się stale rozwijać i ustawicznie przekraczać siebie, wciąż tworzyć i przetwarzać ludzki świat.















9

---