AMERYKA PÓŁNOCNA
I CECHY SZCZEGÓLNE -INDYWIDUALNOŚĆ
- jest północnym - większym z dwóch kontynentów Ameryki
- w rzeźbie dominuje południkowy układ głównych jednostek morfologicznych ich duże rozmiary sprawiają, że łańcuchy górskie, wyżyny i niziny ciągną się przez ¼ biegunowego obwodu Ziemi - czyli przez wszystkie strefy klimatyczne (od okołobiegunowej po równikową )
-Ameryka Pn ma najdłuższą linię brzegową spośród wszystkich kontynentów (duża liczba zatok, półwyspów)
-do Ameryki Pn należy największa wyspa świata - Grenlandia z największą na półkuli pn czaszą lodową
- na kontynencie znajduje się 5 z 10 największych jezior świata w tym jezioro Huron z największą w świecie liczbą wysp (30 000) i największą wyspą jeziorną - Manitoulin 2766 km2
II POŁOŻNEIE GEOGRAFICZNE
-znajduje się w całości na półkuli zachodniej (nie licząc Aleutów które znajdują się na półkuli wsch.)
- leży pomiędzy Oceanem Atlantyckim na wsch. a Oceanem Spokojnym na zach.
PUNKTY SKRAJE
1)ląd stały
a)na północ - Przylądek Murchisona (na arktycznym płw. Boothia) 71°59' N
b)na południe - przylądek Mariato ( na płw. Azuero) 7°12 N
c)na zachód - Przylądek Księcia Wali (na płw. Seward) 168°05' W
d)na wschód - przylądek Saint Charles (na płw. Labrador) 55°40'W
2)ląd wyspowy
a)na północ - przylądek Morris Jesup na Grenlandii 83°69'N
b)na wschód- Przylądek Północno-Wschodni 11°40' W na Grenlandii
c)na zachód - Przylądek Wrangla na wyspie Attu w archipelagu Aleutów 172°25' E
* nie zmienia się punkt najdalej wysunięty na pd.
Powierzchnia Ameryki Pn. wynosi 24,2 mln km2 stanowi to 16,3 % pow. lądów Ziemi oraz 4,8 % ogólnej pow. globu - jest trzecim lądem pod względem wielkości na Ziemi
III GRANICE MORSKIE
-na wschodzie - Ocean Atlantycki , na zachodzie - Ocean Spokojny
- Amerykę Pn. od Azji oddziela Cieśnina Beringa (35 km szerokości)
- od pn oblewają Amerykę Pn wody Morza Arktycznego
IV TYPY WYBRZEŻY
Bagniste, niskie wybrzeża - (Zat. Hudsona, zach. część Arch. Arktycznego) - z drobnymi wyspami - pozostałości po lodowcu
Fiordowe - Wsch. cz. Arch, Arktycznego, Labrador, Nowa Finlandia, Alaska
Lagunowo-mierzejowe - Floryda, M. Karaibskie (koralowe, namorzynowe, lokalnie deltowe - Missisipi, Rio Grande
Klifowe - płd. Kuba
Zachód Ameryki - wysokie wybrzeża schodzące z Kordylierów
V GRANICE LĄDOWE
-Ameryka Pn ma jedną granicę lądową przebiega ona przez Przesmyk Panamski , ma on w najwęższym miejscu 47 km szerokości - biegnie nim Kanał Panamski
VI POZIOME UKSZTAŁTOWANIE POWIERZCHNI
-Ameryka Pn ma silnie rozwiniętą linię brzegową wynoszącą ok. 75,5 tys. km
-spośród zatok na pd. wyróżnia się : Zatoka Honduraska i Moskitów na karaibskim wybrzeżu Ameryki Centralnej
- za wybrzeżu zachodnim znajduje się Zatoka Kalifornijska (odcięta od oceanu Płw. Kalifornijskim) , Zatoka Królowej Charlotty i zatoka Alaska
- na pn najbardziej wcina się w ląd Zatoka Hudsona
-północno-wschodnie i wschodnie wybrzeże jest mocno rozczłonkowane zatokami i cieśninami : Cieśnina Davis, Cieśnina Hudsona, zatoka Ungwa, Cieśnina Cabota, Zatoka Św. Wawrzyńca i zatoka Fundy
*wyspy
-zajmują łącznie ok. 4 mln km2 - stanowi 16.7 % całej pow. Ameryki Pn
-największą wyspą jest Grenlandia 2,2 mln km2
-Archipelag Arktyczny - ma ok. 1,3 mln km2 - obejmuje blisko 50 wysp (największa z nich to Ziemia Baffina)
*półwyspy
-zajmują 2,1 mln km2 (8,7% pow. ogólnej Ameryki Pn), największym płw. jest Labrador mniejsze to : Alaska, Seward, Floryda, Płw. Jukatański
VII PIONOWE UKSZTAŁTOWANIE POWIERZCHNI
-Ameryka Pn jest pod względem wysokości drugim po Azji kontynentem na Ziemi
-średnia wys. wynosi 781 m n.p.m. a bez wysp 677 m n.p.m.
-najwyższym punktem kontynentu jest McKinley (6194 m n.p.m.) w górach Alaska w północnych Kordylierach
- najniższym punktem jest Badwater w Dolinie Śmierci w Kordylierach Środkowych 86 m p.p.m.
-wnętrze kontynentu jest równinne z przewagą rozległych nizin i płaskowyżów / od zach. na całej długości ograniczają je Kordyliery
- na północnym wschodzie granicę równin wyznacza wyniesiona krawędź tarczy kanadyjskiej/na pd.-wschodzie - Appalachy
- rzeźba polodowcowa wyspy Archipelagu Arktycznego, Jałowe Równiny, Nizina Hudsońska, Płaskowyż Lauretański
- na pd. Płaskowyżu Lauretańskiego (między Kordylierami a Appalachami) rozciągają się z pn na pd. Wielkie Równiny i Niziny Wewnętrzne
- u wschodnich wybrzeży Appalachów leży Nizina Atlantycka
-po zach. stronie kontynentu niziny występują podrzędnie
- we wsch. części kontynentu (między Nizinami Wewnętrznymi a Niziną Atlantycką) wznoszą się Appalachy (w części pn są mocno rozczłonkowane)
- zach. część kontynentu zajmują Kordyliery (ciągną się od Alaski po Przesmyk Panamski) / w Kordylierach Nadbrzeżnych wznoszą się najwyższe pasma Ameryki Pn oraz wiele czynnych wulkanów
- większość wulkanów znajduje się w pd. odcinku Kordylierów
-w środkowej części Kordylierów między ich brzeżnymi pasami występują wysoko położone śródgórskie kotliny m.in. Wyżyna Kolorado, Meksykańska
VIII BUDOWA GEOLOGICZNA I ROZWÓJ RZEŹBY
1) PLATFORMA PÓŁNOCNOAMERYKAŃSKA - otoczona przez różnowiekowe struktury fałdowe, na zachodzie graniczy z Kordylierami, na płd. z platforma paleozoiczną. Fundament - prekambryjskie skały krystaliczne. Tarcze: kanadyjska (laurentyńska), grenlandzka (odsłania najstarsze skały magmowe i okruchowe silnie sfałdowane i zmetamorfizowane (gnejsy, migmatyty, kwarcyty, łupki krystaliczne), poprzecinane intruzjami skał magmowych (granitoidy, gabra). Pokrywa platformowa: zalegające płytowo skały osadowe, okruchowe, węglanowe, zlepieńce i piaskowce - najgrubsza synekliza w Michigan do 4km miąższości, Illinois (3000m).
2)KALEDONIDY I HERYCNIDY AMERYKI PN.- obejmuje góry fałdowe na skraju platformy północnoamerykańskiej (obecnie silnie zrównanych), które powstały w strefie kolizji Laurencji (Ameryka Płn.) z Baltiką (Europą).
3)APPALACHY- zbudowane ze skał magmowych, osadowych i metamorficznych (gnejsy) prekambru i paleozoiku. Płn. część powstała w orogenezie kaledońskiej, dalsze fałdowania zachodziły w fazach orogenezy hercyńskiej, w trzeciorzędzie zostały dźwignięte, a dzisiejszą formę zawdzięczają działalności plejstoceńskich lodowców.
4)PLATFORMA PALEOZOICZNA- leży na południe od prekambryjskiej, zachodnia część obejmuje zapadliskowy basen Zat. Meksykańskiej z wysadami solnymi, złożami ropy naftowej i gazu ziemnego (mezo- i kenozoik), wschodnią cz. Platformy zajmuje płyta nadatlantycka (z płytkomorskich utworów mezo- i kenozoiku).
5)KORDYLIERY- powstały w strefie subdukcji płyty pacyficznej pod północnoamerykańską, zbudowane ze skał osadowych - głębokomorskich na zachodzie i płytkomorskich na wschodzie, magmowych (potężne intruzje granitoidów) i metamorficznych. Formowały się od prekambru po trzeciorzęd, wypiętrzenie w orogenezie alpejskiej, działanie wulkanizmu, silnej erozji i lodowca w plejstocenie.
IX KLIMAT
-na klimat Ameryki Pn wpływa położenie kontynentu na półkuli pn i jego duża rozciągłość południkowa (od 9-84°N) - warunki te decydują o zróżnicowaniu nasłonecznienia
- na cyrkulację atm. wpływają przede wszystkim : wyż Hawajski, Azorski, Arktyczny i Grenlandzki oraz niż Aleucki i Islandzki
-wpływ na klimat wywiera także układ łańcuchów górskich Kordylierów i Appalachów ograniczający wpływ oceanów do wąskiego pasa przybrzeżnego / a także obecność prądów morskich
STREFA KLIMATÓW OKOŁOBIEGUNOWYCH
-obejmuje obszar od Alaski po płw. Labrador i Grenlandię
*klimat polarny : w-y Archipelagu Arktycznego, płw. Boothia, Melvill'e i Ungava / średnia temp. ok. 0° i poniżej opad 200 mm (gł. w postaci śniegu)
*klimat podbiegunowy : średnia roczna w najcieplejszym miesiącu 10°C w najchłodniejszym -25°C / opady do 300 mm rocznie
STREFA KLIMATÓW UMIARKOWANYCH
*klimat umiarkowany chłodny- północna część tej strefy- średnia temp. powietrza w najcieplejszym miesiącu 10-15°C
*klimat kontynentalny - temp. w miesiącu najchłodniejszym -10°C do - 30
*klimat umiarkowany ciepły : średnia temp pow. w najcieplejszym miesiącu 10-15°C do 20°C w klimacie kontynentalnym
W miesiącu najchłodniejszym 0 do -10°C (odmiana kontynentalna)
*klimat wybitnie morski : w pasie wybrzeża nad O. Spokojnym , na zach. stokach Kordylierów - opady 4000-5000mm / na wybrzeżu O. Atlantyckiego opadu 1500-2000 mm
-w tej strefie odnotowano najniższą temp. pow. w Ameryce Pn -78°C
STREFA KLIMATÓW PODZWROTNIKOWYCH
-w miesiącu najcieplejszym temp. nie spada poniżej 20°C
-cechy kontynentalne ma klimat Kordylierów i Wielkich Równin a morskie wybrzeża oceaniczne tej strefy
-zima 0oC (kontynentalny), 10oC (morski), lato: 20oC
STREFA KLIMATÓW ZWROTNIKOWYCH
- zima 10oC (morski), 0oC (kont.), lato 20oC, do 1500mm (morski), 250mm (kont.)
-w tej strefie odnotowano najwyższe temp. pow. w Ameryce Północnej : 56,7°C
-najwilgotniejsze obszary : opady 750-1500 mm / klimat kontynentalny suchy <250 mm/
STREFA KLIMATÓW RÓWNIKOWYCH
-średnia temp. powietrza wszystkich miesięcy w roku ok. 25°C - roczna amplituda nie przekracza 5°C
-opady atm. często >3000 mm (na nawietrznych stokach
XWODY
- Ameryka Pn jest kontynentem zasobnym w wody śródlądowe (rozmieszczenie wód powierzchniowych jest nierównomierne)
- wschodnia część kontynentu jest wilgotniejsza niż część zachodnia
-większość pow. Ameryki Pn ok. 71% należy do zlewiska Oceanu Atlantyckiego
-w Kordylierach występują rozległe obszary bezodpływowe obejmują ok. 1,5 mln km2 (ok. 7% pow.)
*RZEKI
-największe systemy rzeczne rozwinęły się w środkowej części kontynentu na nizinach między Kordylierami a Appalachami
1)Missisipi-Missouri - największy system rzeczny kontynentu / należy do zlewiska O. Atlantyckiego / od źródeł rzeki Red Rock ma prawie 6 tys. km długości i dorzecze o pow. 3,2 mln km2 / średni przepływ w pobliżu ujścia 18,5 tys. m3/s / za zasilanie deszczowo-śnieżne - obfite opady przez cały rok z dużymi wezbraniami wiosennymi i letnimi / prawie wszystkie prawe dopływy Missisipi (łącznie z największym Missouri ) mają swe źródła w Górach Skalistych (gdzie są zasilane w wodę dzięki deszczom i topniejącym śniegom) / Missisipi uchodzi do Zatoki Meksykańskiej kilkunastoma ramionami tworząc szybko narastającą deltę o dł. 300 km i pow. 40 tys. km2
2)Mackenzie - powstaje z połączenia rzeki Athabaska i Peace - obie wypływają z Gór Skalistych biorąc początek z lodowców/dł. rzeki (liczona od rzeki Finlay -źródłowego dopływ Peace) ma ok. 4200 km i pow. dorzecza 1,8 mln km2/ źródłowe dopływy rzeki są zasilane przez topniejące lodowce - większość dorzecza ma zasilanie deszczowo-śnieżne / stany maksymalne :czerwiec-lipiec/ stany minimalne : marzec/ Mackenzie uchodzi do Morza Beauforta tworząc deltę o dl. 200 km/ średni roczny przepływ wynosi ok. 9tys. m3/ s - poniżej Wielkiego Jeziora Niewolniczego rzeka zamarza na 8-9 miesięcy
3)Jukon - wypływa z jez. Atlin w Górach Nadbrzeżnych Kordylierów / uchodzi do Morza Beringa szeroką deltą / ma ok. 3200 km długości i dorzecze o pow. 900 tys. km2 / średni przepływ u nasady delty 7000 m3/s - Jukon zamarza na ok. 7 miesięcy od listopada do maja / najwyższe stany osiąga w czerwcu , najniższe w marcu / jest najdłuższą rzeką Ameryki Pn. należącą do zlewiska Oceanu Spokojnego
4)Rzeka Św. Wawrzyńca - za jej początek uznaje się rzekę St. Louis uchodzącą do Jeziora Górnego / łączna dł. rzeki wraz z odcinkami jeziornymi wynosi 3700 km / od wypływu z jeziora Ontario - 1200 km/pow. dorzecza wraz ze zlewiskiem Wielkich Jezior wynosi 1,4 mln km2 / rzeka zimą zamarza na okres 4 miesięcy
Rzeki zachodniej części kontynentu w obszarach o klimacie podzwrotnikowym i zwrotnikowym kontynentalnym suchym tworzą rzadką sieć rzek stałych, okresowych i epizodycznych
-większość rzek stałych ma swoje źródła w Górach Skalistych / większość z nich w swych środkowych i dolnych biegach płynie przez obszary suche -półpustynie i pustynie na ogół bez dopływów/tracą ogromne ilości wody na skutek parowania
- wyróżniamy rzeki : Columbia (2000 km dł.)uchodzi co Oceanu Spokojnego, Kolorado (2330 km dł.)uchodzi do Zatoki Kalifornijskiej, Rio Grande (3000 km dł.) najdłuższa uchodzi do Zatoki Meksykańskiej
-odrębną grupę stanowią rzeki Doliny Kalifornijskiej : San Joaquin i Sacramento - zasilane przez strumienie spływające z Sierra Nevada otrzymującej obfite opady /obie rzeki uchodzą do Zatoki San Francisco
W pd. części Ameryki Pn w strefie wilgotnego klimatu podrównikowego i równikowego sieć rzeczna jest gęsta, rzeki są stosunkowo krótkie lecz obfitują w wodę
-wyróżniamy rzeki : Lerma i Balsas uchodzące do O. Spokojnego / Grijalva i Usumacinta uchodzące do zatoki Campeche w Zatoce Meksykańskiej
*JEZIORA
-najliczniejsze w Ameryce Pn są jeziora pochodzenia lodowcowego (typowe dla nizinnych krajobrazów morenowych) oraz górskie jeziora polodowcowe / obejmują on dziesiątki tysięcy jezior utworzonych gł. na obszarze ostatniego zlodowacenia
-mniej liczne ale często bardzo dużych rozmiarów są jeziora tektoniczno-lodowcowe w misach uformowanych przez procesy tektoniczne i silnie przekształconych przez lodowce
JEZIORA O GENEZIE TEKTONICZNO-POLODOWCOWEJ:
*Wielkie Jeziora utworzone na skraju Tarczy Kanadyjskiej zespół Wielkich Jezior tworzą jeziora:
Górne (82,1 tys.km2, 406 m gł., z kryptodepresją 223 m p.p.m.)
Michigan (57,9 tys. km2, 281 m gł.)
Huron (59,8 tys. km2 229 gł.) usiane wyspami
Erie (25,6 tys. km2, 64 m gł.)
Ontario (19,8 tys. km2, 244 m gł.)
Na północny -zachód od Wielkich Jezior ciągną się kolejne o genezie tektoniczno- lodowcowej :
Leśne, Manitoba, Winnipeg, Winnipegosis, Reniferowe, Athabaska, Wielkie Jezioro Niewolnicze ( z kryptodepresją 458 m p.p.m.), Wielkie Jezioro Niedźwiedzie (z kryptodepresją 260 m p.p.m.)
JEZIORA O GENEZIE TEKTONICZNEJ
-do tej grupy należą jeziora Ameryki Centralnej : Nikaragua i Managua
JEZIORA O GENEZIE WULKANICZNEJ : Jezioro Kraterowe w Górach Kaskadowych
JEZIORA W KOTLINACH BEZODPŁYWOWYCH : Wielkie Jezioro Słone
*LODOWCE
-największą powierzchnię (ok. 1,8 mln km2) zajmują na Grenlandii
-ponad 1000 tys. km2 lodowców przypada na wyspy Archipelagu Arktycznego
-około 60 tys. km2 lodowców na przypada na Kordyliery (gł. na Kordyliery Alaski)
-czasza lodowa Grenlandii ma średnią grubość ok. 1500 m a max 3500 m
-lodowce górskie występują gł. w górach Alaska, Górach Wrangla, Chugach, Górach Św. Eliasza i Górach Nadbrzeżnych
-największe z nich znajdują się w Górach Św. Eliasza : Lodowiec Beringa (5,8 tys. km2 203 km dł.) piedmontowy lodowiec Malaspina (4,5 tys. km2 113 km dł.) i Hubbard (3,4 tys. km2 122 km dł.)
-niewielkie lodowce występują prawie na całej długości Kordylierów Ameryki Północnej , spływają ze stoków najwyższych pasm górskich i pojedynczych gór (np.wulkanów)
XI GLEBY
3 wyraźne strefy glebowe nawiązujące do przebiegu stref klimatycznych.
*Archipelag Arktyczny i wolne od lodu wybrzeża Grenlandii - kamieniste gleby inicjalne
*Tundra mszysto-porostowa (Płw. Alaska, Zat. Hudsona, Labrador - piaszczysto-kamieniste darniowe gleby tundrowe (brunatne gleby arktyczne
*Tundra krzewinkowa - gleby tundrowo-glejowe i torfowo-tundrowe
*Tajga - glejowo-zmarzlinowe, podbury, bielicowe, torfowe, kwaśne gleby brunatne
*Niziny Wewnętrzne - płowe, brunatne leśne,
*Wielkie Równiny (preria) - bruniziemy, czarnoziemy preriowe, kasztanowe, lessy mieszane, szare gleby leśne, łąkowe czarnoziemy.
*Niziny: Zatokowa, południe Niziny Atlantyckiej i Nizin Wewnętrznych - czerwonoziemy i żółtoziemy
*Floryda - czerwone rędziny, gleby glejowe i torfowe
*Appalachy - pod lasami gleby brunatne kwaśne i bielicowe ze zwietrzelin krystalicznych, rędziny (na południu)
*Kordyliery - N: górskie gleby bielicowe, W: zbielicowane gleby brunatne i bielice, E: brunatne i płowe, śródgórskie kotliny: szare gleby leśne, buroziemy, gleby brązowe,, lokalnie w obniżeniach terenu występują solniska i gleby zasolone, S: płytkie, kamieniste gleby pustyń
*Dolina kalifornijska - gleby aluwialne
*Góry Nadbrzeżne i Sierra Nevada - gleby brązowe.
*Ameryka Środkowa - z wietrzejących law i popiołów andosole
*Antyle - czerwone i czerwono-żółte gleby ferralitowe
XII ROŚLINNOŚĆ
Państwa roślinne: wokółbiegunowe, holarktyczne i neotropikalne (płd. kraniec Florydy i Ameryka Środkowa). W Ameryce przetrwało wiele gatunków trzeciorzędowych: sekwoja, drzewo mamutowe, choina.
*Tereny wolne od lodu - tundra bezdrzewna, arktyczne murawy z porostami, zbiorowiska krzewinkowa, w miejscach osłoniętych przed wiatrem - skupiska karłowatych drzew (brzóz i wierzb).
*Borealne lasy iglaste - świerki, jodły, modrzewie, sosny (suche obszary)
*Torfowiska - torfowce, turzyce, żurawina, borówka bagienna
*Płn.- zach. kontynentu lasy świerkowe z domieszką brzozy
*Wielkie Jeziora - lasy świerkowo-jodłowe
*Środkowa wschodnia cz. Kontynentu - lasy liściaste: dęby, kasztanowce, tulipanowce, orzeszniki amerykańskie, klony, buki, brzozy. W Appalachach dominuje świerk, jodła i choina.
*Ku zachodowi lasy zastępowane są przez prerię na wschodzi wilgotniejsza (wysokotrawiasta z zagajnikami drzew), na zachodzie preria niska bez drzew.
*Zachodnie stoki Sierra Nevada i Gór Skalistych porasta roślinność twardolistna, tzw. chaparral (krzewy kolczaste, jałowce)
*Południe Kordylierów - pustynie i półpustynie z trawami, piołunami, jukkami, kaktusami kolumnowe cereusy, opuncje.
*Wyżyna Kolorado - zimozielone dęby - encinal
*Ameryka Centralna, płd. Florydy, Bahamy, Antyle - na niskich wybrzeżach lasy namorzynowe, lasy równikowe, sawanny, lasy sosnowe i zarośla krzewów (na obszarach suchych).
REGIONY FIZYCZNOGEOGRAFICZNE
1) ARKTYKA AMERYKAŃSKA
-Obejmuje: Grenlandię, Archipelag Arktyczny, Arktyczną Nizinę Nadbrzeżną oraz jałowe Równiny.
>Grenlandia
- największa wyspa, większość powierzchni wyspy leży za kołem polarnym (przyl. Morris Jesup oddalony jest od północnego bieguna ziemi zaledwie o 800 km)
- Większą część wyspy zajmuje prekambryjska tarcza grenlandzka. Najstarsze skały (3,7mld lat) występują w południowej części wyspy.
- Ciągną się kaledońskie wzdłuż jej skraju (Wch i Pn) kaledońskie struktury fałdowe zbudowane ze zmetamorfizowanych skał. - Powierzchnia skalna Grenlandii jest wgięta na kształt niecki mocno podniesionych brzegach porozcinanych fiordami i tworzących nadzwyczaj urozmaiconą i długą linię brzegową. Wnętrze niecki wypełnia lód. Średnia grubość pokrywy lodowej wynosi 1500m, a maksymalna przekracza 3000 m,
- Obszary wolne od lodu to jedynie południowy skraj wyspy, przybrzeżne wyspy i nunataki w brzeżnych częściach czaszy lodowej.
- Klimat jest surowy, część północna i środkowa ma klimat biegunowy, część południowa podbiegunowy. Roślinność na obszarach wolnych od lodu to tundra.
>Archipelag Arktyczny
- około 50 wysp leżących na Morzu Arktycznym, największy archipelag półkuli zachodniej - 1,3 mln km 2.
- Wyspy podzielone są na dwie części: północną oraz południową.
W grupie południowej znajdują się wielkie wyspy przybrzeżne: |
Grupa północna obejmuje:
|
- Ziemia Baffina - Wyspa Wiktorii - Wyspa Banksa - Wyspa Księcia Walii - Somerset - Księcia Karola i inne |
- Wyspy Królowej Elżbiety z najdalej na północ wysuniętą Wyspą Ellesmere'a - Wyspy Sverdrupa - Wyspę Devon
|
- Zachodnia część wysp jest niska, zbudowana z osadów lodowcowych tworzących najmłodszą warstwę pokrywy platformowej. Wschodnie wyspy Archipelagu Arktycznego są wysokie.
- większa część Ziemi Baffina wchodzi w skład tarczy kanadyjskiej. Obszar ten ma rzeźbę alpejską ze strzelistymi turniami, cyrkami lodowcowymi i wąskimi graniami oddzielającymi głębokie żłoby lodowcowe kończące się fiordami.
- Północny skraj Archipelagu Arktycznego jest silnie zdenudowanym orogenem kaledońsko - hercyńskim (Innuity)
Klimat - strefa klimatów okołobiegunowych, na wyspach Devon i Ellesmere'a jest to klimat biegunowy, na pozostałym obszarze podbiegunowy. Kontynentalny i wybitnie kontynentalny z opadami poniżej 200 mm. Średnie temperatury są bardzo niskie, co sprzyja utrzymywaniu się w całym archipelagu wiecznej zmarzliny oraz wielkich pól lodowych.
Obszary wolne od lodu porasta tundra
Arktyczna Nizina Nadbrzeżna oraz Jałowe Równiny stanowią kontynentalną część Arktyki Amerykańskiej. Cały ten obszar leży w strefie klimatów okołobiegunowych, w klimacie podbiegunowym kontynentalnym.
>Arktyczna Nizina Nadbrzeżna
- stosunkowo niewielki region leżący północno-zachodniej część kontynentu.
- Nizinę budują skały polodowcowe, tworzące klasyczne, nizinne, młodoglacjalne formy polodowcowe.
- W podłożu niziny występuje wieczna zmarzlina. W jej warstwie czynnej wytworzyły się niezliczone, drobne jeziora ukierunkowane - ałasy oraz rozległe bagna.
- Naturalną roślinność regionu stanowi tundra.
>Jałowe Równiny
- obszar nizinny ( w całości na północ od 60°N), ukształtowany w plejstocenie.
- Prezentuje klasyczny krajobraz młodoglacjalny, o urozmaiconej rzeźbie, lecz niezbyt dużych deniwelacjach, z dużą liczbą jezior.
- W podłożu osadów lodowcowych występują przeważnie krystaliczne skały tarczy kanadyjskiej, lokalnie odsłaniające się na powierzchni.
- Wieczna zmarzlina, rozległe bagna oraz ałasy.
- Naturalną roślinność stanowi tundra. Obszar nie noszący śladów gospodarki człowieka → liczne rezerwaty
2)PÓŁWYSEP LABRADOR
- Zajmuje wschodnią część tarczy kanadyjskiej. Jest zbudowany z silnie zmetamorfizowanych i sfałdowanych skał
archaicznych i proterozoicznych.
- Powierzchnia jest w większości wyżynna (Wyżyna Labradorska) - max 1652m n.p.m. Teren obniża się ku zachodowi i północy.
- Współczesna rzeźba została ukształtowana w plejstocenie. Dominują w niej polodowcowe formy rzeźby (górach cyrki lodowcowe, doliny polodowcowe przechodzące w dolnych odcinkach w fiordy), a poza górami równiny moreny dennej, z zagłębieniami zajętymi przez jeziora (stąd inna nazwa - Pojezierze Labradorskie), wzgórza moren czołowych, ozy, kemy itp.
- Nad Zatoką Hudsona występują rozległe bagna
Klimat
- w północnej części półwyspu panuje klimat podbiegunowy (morski na wschodzie, kontynentalny na zachodzie). W podłożu utrzymuje się wieczna zmarzlina → roślinność to tundra. (W związku z tym czasem ta część półwyspu bywa zaliczana do Arktyki Amerykańskiej)
- w południowa część Labradoru ma klimat umiarkowany chłodny (wilgotniejszy na wschodzie, suchszy na zachodzie), roślinność to tajga
3)NIŻ KANADYJSKI
Obejmuje prawie równoleżnikową, stosunkowo szeroką strefę w tym Nizinę Mackenzie, Płaskowyż Laurentyński, Nizinę Hudsońską
>Nizina Mackenzie (Inaczej basen Mackenzie)
- najdalej na północny zachód wysunięta cześć Niżu,
- położona jest na skraju prekambryjskiej platformy amerykańskiej, ma charakter synekliny wypełnionej osadami paleozoiku i mezozoiku stanowiącymi osadową pokrywę platformową.
- Wierzchnią warstwę osadów stanowią utwory polodowcowe. Region ma charakter młodoglacjalny, z wyrazistymi formami, w tym także misami licznych jezior.
- Największe i najgłębsze z jezior - WIELKIE JEZIORO NIEDŹWIEDZIE, WIELKIE JEZIORO NIEWOLNICZE i ATHABASKA leżą wzdłuż wschodniej granicy niziny i odpowiadają jednocześnie zachodniej granicy tarczy kanadyjskiej. Jeziora te mają pochodzenie tektoniczno - lodowcowe i są głębokimi kryptodepresjami.
- Główną rzeką Niziny jest Mackenzie (Powstaje ona z połączenia Athabaski i Peace).
Klimat - umiarkowany chłodny, zdecydowanie kontynentalny o skąpych opadach atmosferycznych i sporych amplitudach temperatury powietrza. Klimat łagodzi ciepły wiatr typu fenu - chinook. Roślinność - tajga
>Nizina Hudsońska
- znajduje w obrębie tarczy kanadyjskiej. Na krystalicznych skałach podłoża występują tam osadowe utwory paleozoiczne oraz polodowcowe (gliny morenowe i iły zastoiskowe).
- Iły zastoiskowe budują osobliwą, płaską równinę Clay Belt : wzgórza morenowe i kopulaste mutony.
- pozostała część Niziny jest pagórkowatą równiną porozcinaną licznymi dolinami rzek
Klimat - umiarkowany chłodny, kontynentalny. Naturalną roślinność stanowi tajga, przechodząca na wybrzeżu Zatoki Hudsona w tundrę
>Płaskowyż Lauentyński (Pojezierze Kanadyjskie) (!!! Źle zaznaczony na mapie w Makowskim)
- zajmuje środkową część Niżu Kanadyjskiego
- Płaskowyż jest wyniesioną częścią tarczy kanadyjskiej. Jej powierzchnia zapada pod utwory pokrywy platformowej, zarówna na zewnątrz jak ku środkowi łuku jaki tworzy ten płaskowyż
- W zachodniej części płaskowyż jest niski
- Rzeźba płaskowyżu ma cechy młodoglacjalne: występują tam typowe osady glacjalne i wszystkie charakterystyczne nizinne formy polodowcowe. Jest to największy zwarty obszar pojezierny na świecie. Jeziora polodowcowe, bagna i obszary podmokłe, zwłaszcza w północnej części sąsiadującej z Jałowymi Równinami Arktyki Amerykańskiej. Klimat : Umiarkowany chłodny, kontynentalny. Roślinność - tajga.
4)NIZINY WEWNĘTRZNE (RÓWNINY CENTRALNE)
obejmują Krainę Wielkich Jezior, Nizinę Centralną, Równiny Prerii, Wyżyny Wewnętrzne
Rozwinęły się w południowej części platformy północnoamerykańskiej, o budowie płytowej. Na krystalicznych skałach platformy zalegają serie osadowych skał, polodowcowych, lessy, młode aluwia rzeczne w dolinach. Wewnątrz Nizin Wewnętrznych wyróżnia się:
>Kraina Wielkich Jezior
- region nizinny.
- Obejmuje system pięciu jezior tektoniczno - lodowcowych nazywanych Wielkimi Jeziorami (Jezioro Górne, Huron, Michigan, Erie i Ontario) oraz obszar bezpośrednio do nich przylegający, należący do ich zlewiska.
- Główną rzeką jest rzeka Św. Wawrzyńca odprowadzająca wodę z całego systemu do O. Atlantyckiego.
W rzeźbie regionu zaznaczają się progi denudacyjno - strukturalne, wały moren czołowych, pola drumlinów, pradoliny, płaskie lub faliste równiny moreny dennej oraz równiny sandrowe. Najwyraźniejszym progiem jest tzw. Próg Niagary - wodospad Niagara. Jest to kuesta zbudowana z sylurskich dolomitów
Klimat: Umiarkowany ciepły, wyraźnie łagodzony termicznym oddziaływaniem jezior - niewielkie dobowe amplitudy powietrza. Roślinnośc - Lasy iglaste z domieszkami gatunków ciepłolubnych - tulipanowce, magnolie i inne.
>Nizina Centralna
- rozwinęła się na skałach osadowych paleozoiku stanowiących pokrywę platformową
lasy liściaste, skały osadowe, na północy przykryte osadami polodowcowymi
>Równiny Prerii
- zachodnia część Nizin Wewnętrznych.
- Na krystalicznym podłożu zalegają utwory pokrywy platformowej.
- Na północy występują utwory polodowcowe. Dominuje tam pagórkowaty, falisty krajobraz morenowy.
- Środkowa część Równin Prerii jest zdecydowanie równinna (na pokrywie lessowej).
Klimat: Część północna - klimat umiarkowany, ciepły, kontynentalny, część południowa - klimat podzwrotnikowy.
Roślinność - bujne wysokotrawiaste stepy, przetykane płatami lasów liściastych
>Wyżyny Wewnętrzne
- odpowiadają lokalnemu wypiętrzeniu starszego podłoża.
- Obejmują wyżynę Ozark wraz z krystalicznym masywem o nazwie Boston oraz niskie góry Ouachita zbudowane z piaskowców i wapieni. W tych górach rozwinęła się rzeźba krasowa.
- skały krystaliczne i osadowe budujące te wyżyny są bogato okruszcowane
Klimat: strefa klimatów podzwrotnikowych, chłodniejszych i wilgotniejszych niż na otaczających nizinach. Roślinność - lasy liściaste.
5)WIELKIE RÓWNINY (WIELKA RÓWNINA, WIELKA WYŻYNA)
- Tworzą szeroką na setki km przedgórską wyżynę (500- 1700 m n.p.m.). Zachodnia granica jest orograficzna (wzdłuż podnóża Gór Skalistych) .
Północna część jest zbudowana z leżących poziomo osadowych utworów, obszar ten jest głęboko porozcinany dolinami rzek spływających z Gór Skalistych. Szczególnie mocno rozczłonkowana jest
> Wyżyna Missouri jest szczególnie rozczłonkowana przecięta dolinami Missouri i Yellowstone i gęstą siecią ich dopływów, a zwłaszcza suchych doliny tworzących klasyczny krajobraz badlandu .Ponad tę wyżynę wznoszą się na południu kopulaste, mocno porozcinane erozyjnie
-
>Czarne Góry są to kopulaste, mocno porozcinane góry na południe od Wyż. Missouri. Stanowią one wypiętrzenie prekambryjskiego podłoża i są otoczone koncentrycznie progami denudacyjnymi
Północna część leży w strefie klimatów umiarkowanych, ciepłych, kontynentalnych. Naturalną roślinność tej krainy stanowią stepy niskotrawiaste, na północy z płatami lasów iglastych.
Południowa część ma rzeźbę bardziej równinną i monotonną. Płytę osadową zbudowaną ze skał osadowych rozcinają szerokie płaskodenne doliny rzek należących do dorzecza Missisipi.
- Wyróżnia się tutaj Piedmont Kolorado utworzony przez rzeki wypływające z Gór skalistych, które budują rozległe, płaskie stożki napływowe, pokryte wydmami→ piedmont.
>Llano Estacado to część Wielkich Równin rozciągająca się na południe od Rzeki Canadian. Jest to zbudowana z neogeńskich piaskowców równina (900-1200m n.p.m.). Rozcinają ją doliny rzek okresowych.
> Płaskowyż Edwardsa - znajduje się na południowym krańcu Wielkich Równin. Jest zbudowany z kredowych wapieni oraz jest on silnie skrasowiały. Występują tam zarówno formy krasu powierzchniowego, jak i krasu podziemnego z kilkuset jaskiniami.
Południowa część leży w strefie klimatów podzwrotnikowych kontynentalnych . Naturalną roślinnością są tam suche stepy i półpustynie.
6)APPALACHY
Appalachy - zajmują południowo - wschodnią część kontynentu Ameryki Północnej. Góry osiągają do 400 km szerokości, a ich najwyższym szczytem jest Mitchell (2037 m) Powstały w erze paleozoicznej, głównie w orogenezie kaledońskiej W obrębie współczesnego górotworu wyróżnia się cztery strefy różniące się budową geologiczną i rzeźbą. Strefa zachodnia obejmuje hercyńskie zapadlisko przedgórskie, wypełnione prawie nie zaburzonymi osadami paleozoiku, które wypiętrzone pod koniec tej ery budują dziś płaskowyże ciągnące się wzdłuż zachodnich podnóży Appalachów (Wyżyna Appalaska). Na wschód od zapadliska znajduje się strefa zewnętrzna Appalachów zbudowana głównie z silnie sfałdowanych skał osadowych paleozoiku. Jeszcze dalej na wschód znajduje się centralna strefa Appalachów (Pasmo Błękitne) zbudowana ze skał krystalicznych i wulkanicznych. Ostatnią, czwartą strefą jest najdalej na wschód pas Piemontu, zrzucony uskokami.
Ze względu na zróżnicowanie budowy geologicznej i rzeźby Appalachy dzieli się na dwie części:
- Appalachy Północne
- Appalachy Południowe
>Appalachy Północne
- Nizina Lauretyńska jest ich zachodnią granicą (od Jeziora Ontario aż do Estuarium Św. Wawrzyńca. W jej podłożu zrzuconym uskokami i przykrytym utworami czwartorzędowymi, występują zarówno utwory należące do struktur tarczy kanadyjskiej jak i do Appalachów.
- wyspa Nowa Fundlandia jest najdalej na północ wysuniętą częścią tego kaledońskiego górotworu (kiedyś była częścią lądu). Budowa geologiczna wyspy jest złożona skały prekambryjskie, skały staropaleozoiczne, skały magmowe). Powierzchnia wyspy jest silnie przemodelowana przez działalność lodowca, a wybrzeża w większości są fiordowe (miejscami riasowe). Klimat na wyspie - umiarkowany chłodny, o cechach oceanicznych. Naturalną roślinność stanowią lasy iglaste typu tajga.
- Dalsza część Appalachów ma podobną budowę jak Nowa Fundlandia, góry maja budowę blokową i wyżynny charakter rzeźby. Tworzy je zespół młodych zrębów (trzeciorzędowych) wydźwigniętych wzdłuż uskoków i pooddzielanych rowami tektonicznymi.
- Coastal Hilly Belt - wyraźnie niższa część A. Północnych, jest to pagórkowata kraina ze śladami egzaracyjnej i akumulacyjnej działalności lodowców.
- Góry Adirondack są orograficznie związane z Appalachami, jednak genetycznie stanowią jednostkę całkowicie odrębną. Jest to wypiętrzony blok prekambryjskie, krystalicznej tarczy kanadyjskiej. W krajobrazie dominuje zdenudowana wierzchowina (peneplena) silnie przemodelowana przez lodowce.
Klimat:
Umiarkowany ciepły( przyatlantycka część ma klimat morski, im dalej od Oceanu tym klimat staje się przejściowy). Roślinność to lasy mieszane (z przewagą iglastych na północy i liściastych na południu).
>Appalachy Południowe
Południową ich część charakteryzuje większe zróżnicowanie rzeźby niż część północną. Orograficznie osią gór jest:
- Pasmo Błękitne zbudowane z prekambryjskich skał krystalicznych oraz wulkanicznych i osadowych. Tworzy ono szereg pasm o łagodnych, zaokrąglonych formach. Najwyższe szczyty tego pasma przekraczają 2000m n.p.m.
- Dolina Appalaska (na Zach. Od Pasma Błękitnego) stanowi obszar gór rusztowych zbudowanych ze sfałdowanych skał okruchowych i węglanowych.
- Wyżyna Appalaska(na Zach. od Doliny): Płaskowyż Allegheny i Płaskowyż Cumberland. Wyżyna ta odpowiada wypiętrzonemu pod koniec paleozoiku przedgórskiemu zapadlisku, wypełnionemu osadami młodszego paleozoiku. Powierzchnia jest porozcinana gęstą siecią głębokich dolin.
- Piemont (na Wsch. od Pasma Błękitnego - 1000m niżej od niego) jest to oddzielona dyslokacjami część górotworu Appalachów zbudowana ze sfałdowanych i zmetamorfizowanych skał osadowych, poprzecinanych intruzjami skał magmowych. Powierzchnia jest lekko falistą równiną, rozciętą niezbyt głębokimi dolinami rzek.
>Nizina Atlantycka jest to wąska nadbrzeżna nizina, która rozwinęła się na podłożu paleozoicznej platformy Ameryki Północnej. Buduje ona także dość szeroki szelf. Pokrywę platformową stanowią osady permskie, mezozoiczne i kenozoiczne. Znaczna część niziny jest zatopiona → szelf kontynentalny. Na lądzie wysokości nie przekraczają 100m. Głęboko w ląd są także wcięte wielkie estuaria. Duże powierzchnie zajmują bagna i wydmy.
Klimat (Appalachy PN i Niż. Atlantycka)
Klimat podzwrotnikowy, na wybrzeży zwrotnikowy, morski z opadami 1200-1300mm rocznie. Roślinność to lasy liściaste.
7) NIZNINA ZATOKOWA
Jej podłoże stanowi platforma paleozoiczna. Pokrywę platformową tworzą utwory młodszego paleozoiku i mezozoiku oraz osady trzeciorzędu, morskie i lądowe. Jej powierzchnię poza obszarami zbudowanymi ze skał węglanowych (silnie skrasowiałymi, bez sieci wód powierzchniowych) rozcinają liczne rzeki. Wybrzeża niziny są zabagnione, narastające, z deltami, lagunami i mierzejami.
Najbardziej zindywidualizowanymi regionami Niziny Zatokowej są półwyspy: Floryda i Jukatan
>Półwysep Floryda
- budują go trzeciorzędowe, silnie skrasowiałe wapienie rafowe. Stanowią one wierzchnie serie grubej na ponad 10tys. m pokrywy osadowej młodej, paleozoicznej platformy północnoamerykańskiej.
- wybrzeża półwyspu są niskie, narastające, z licznymi lagunami i mierzejami.
- u południowych wybrzeży ciągnie się łańcuch wysp koralowych.
- wewnątrz półwyspu wysokości nie przekraczają 30m i tylko na północy dochodzą do 100m n.p.m.
- ukształtowanie powierzchni jest monotonne, nizinne (gdzieniegdzie są krótkie, słabo wcięte doliny rzek i płytkie jeziora oraz bagna
- pod powierzchnią terenu występują rozbudowane systemy krasowe wypełnione całkowicie wadą.
>Półwysep Jukatan
- podobnie jak Płw. Floryda, zajmuje część Niziny Zatokowej oraz wynurzoną część rozległej platformy węglanowej.
- pokrywa osadowa platformy paleozoicznej to przede wszystkim węglanowe skały wieku mezozoicznego i kenozoicznego w częściach brzeżnych
- wybrzeża zachodnie i północne są wyrównane, niskie
- wybrzeża wschodnie również są niskie, zabagnione lecz urozmaicone licznymi zatokami i wyspami.
- wnętrze półwyspu jest równinne. Jedynie na południowym wschodzie występują Góry Majów (do 1122m)
- w skałach węglanowych silnie rozwinęły się zjawiska krasowe
Większa część Niziny zatokowej ma klimat zwrotnikowy wilgotny ( na pn-wch występuje odmiana sucha). Naturalna roślinność jest bardzo zróżnicowana - dominują lasy
8) KORDYLIERY
-orogeneza alpejska
-podział na Kordyliery Północne, Kordyliery Środkowe i Kordyliery Południowe.
>Kordyliery Północne - północno - zachodnia część gór, od wybrzeża Morza Beringa do równoleżnika 60°. Są krainą bardzo zróżnicowaną morfologicznie i klimatycznie. Obejmują:
*Góry Brooksa, Góry Mackenzie (strefa wschodnia Kordylierów)
*Góry Alaska, Św. Eliasza (strefa zachodnia Kordylierów)
*Są one przedzielone Wyżyną Jukońską (sztywnym prekambryjskim masywem zbudowanym ze skał prekambryjskich)
Góry Brooksa
- najbardziej na północ wysunięte, zaliczane do struktur Gór Skalistych (MICHELSON, 2816m)
- Łańcuch fałdowy, mocno rozczłonkowanych tektonicznie.
- grzbiety gór są silnie porozcinane przez młode formy erozyjne i świeże formy polodowcowe.
- płaty wiecznych śniegów oraz występują tam niewielkie (ze względu na skape opady atmosferyczne) lodowce.
- bezleśne, porośnięte tundrą arktyczną
Góry Mackenzie (2773m) z równoległym pasmem Selwyn (2972m)
- zaliczane do Gór Skalistych
- Oba pasma stanowią jeden zwarty obszar górski, dział wodny dorzeczy Mackezie i Jukon z charakterystycznym, promienistym układem sieci rzecznej.
- Dominuje rzeźba alpejska, wielkie gołoborza na stokach,
- W wapieniach zjawiska krasowe.
- Góry porasta tundra, a na południu górska tajga
Wyżyna Jukońska
- w jej podłożu znajduje się prekambryjski masyw śródgórski zbudowany ze skał krystalicznych
- budujące ją skały są głęboko porozcinane dolinami Jukonu i jego dopływów.
- liczne płaskowyże, a także niewysokie góry
Góry Aleuckie
- Wulkaniczne pasmo, przedłużenie gór Alaska - najdalej na zachód wysunięta część Kordylierów.
- W obrębie półwyspu Alaska występują młode struktury fałdowe poprzebijane intruzjami skała magmowych, głównie wulkanicznych.
- Wulkanizm i trzęsienia ziemi.
Góry Alaska
- są najwyższym pasmem w Ameryce Północnej (McKinley, 6194m) górskim i najdalej na północ wysuniętą częścią Kordylierów
- Granodioryty w środkowej części i skały okruchowe na obrzeżach
- w wyższych partach gór wieczne śniegi i lodowce
- tajga i tundra.
Góry Wrangla - wulkaniczne, najwyższy szczyt Bona 5044m
Góry Świętego Eliasza -silnie zlodowacone, szczyt Logan 6050m
Góry Chugach
Trzy ostatnie pasma są zbudowane z paleozoicznych, mezozoicznych i kenozoicznych skał osadowych poprzecinanych licznymi intruzjami skał magmowych, ze szczególnym udziałem wulkanitów trzeciorzędowych i współczesnych. Wyróżnia je bardzo silne zlodowacenie współczesne (lodowce Berina, Stewart-Malaspina Hubbart mające ponad 100km długości)
>Kordyliery Środkowe
Wschodnią część Kordylierów Środkowych zajmuje łańcuch Gór Skalistych
Zachodnią część - podwójny łańcuch Gór Nadbrzeżnych
Środkową część - Wyżyny Wewnętrzne
Góry Skaliste
- wschodnia część Kordylierów. Najwyższym szczytem jest góra Elbert (4399m).
- Zbudowane z prekambryjskich skał krystalicznych oraz skał okruchowych i węglanowych.
- Wypiętrzone zostały w postaci asymetrycznych zrębów mniej więcej równoległych do osi łańcucha górskiego.
-składają się z wielu równoległych do osi gór pasm.
- Na północ od 50 o góry mają rzeźbę alpejską, z wąskimi graniami, cyrkami i żłobami lodowcowymi, jeziorami polodowcowymi oraz licznymi lodowcami współczesnymi.
-Na południe od 50 o łańcuch górski stopniowo się rozszerza i rozwidla. W południowej części Kordylierów Środkowych (na około 35 o N) Góry Skaliste osiągają ponad 1000 km szerokości i obejmują płaskowyże (Yellowstone), wyżyny (Kolorado) i kotliny (Wielki Basen Wododziałowy)
- Największym plutonicznym masywem jest batolit Idaho. Wieńczące go góry (m.in. Salmon River) to góry masywne i niedostępne, porozcinane głębokimi, dzikimi dolinami rzek.
- Yellowstone to lawowy płaskowyż: gejzery (Old Faithful), gorące źródła (Mammoth), terasy trawertynowe, wulkany błotne, jeziora, bagna, rzeki, wodospady
Wielki Basen Wododziałowy
- poprzeczne obniżenie odwadniane przez rzeki Platte Północną i Kolorado.
- Występują tutaj najwyższe szczyty Gór skalistych (Elbert)
- dominuje rzeźba alpejska z dobrze zachowanymi śladami działalności lodowców, których współcześnie raczej brak(tych większych).
Wyżyna Kolorado
- stanowi ona wyniesiony od 1500 do 3000m fragment krystalicznej platformy prekambryjskiej i grubą warstwą skał osadowych.
- Typowa rzeźba erozyjna charakterystyczna dla obszarów o budowie płytowej, z głębokimi kanionami (Wielki Kanion Kolorado) oraz progi strukturalne i wzgórza ostańcowe.
- Na obrzeżach wyżyny znajdują się wygasłe wulkany, a w części zachodniej wielki obszar krasowy z licznymi jaskiniami, a na południowy wschód od Wielkiego Kanionu, na skraju Pustyni Pstrej znajduje się znany, wielki krater meteorytowy.
Klimat - podzwrotnikowy i zwrotnikowy kontynentalny, suchy i skrajnie suchy z roczną suma opadów poniżej 300 mm ( w górach do 600mm). Roślinność na przeważającym obszarze - pustynna
Rów Gór Skalistych
- tektoniczna bruzda wykorzystująca odcinki rzek
- w obrębie rowu działy wód między dorzeczami, a nawet kontynentalny dział wód są dolinne
Wyżyny Wewnętrzne
Jest to pas wyżyn i śródgórskich kotlin. Obszar jest bardzo zróżnicowany morfologicznie, poprzecinany pasmami górskimi i tektonicznymi obniżeniami. W obrębie tych wyżyn wyróżnia się:
- Wyżynę Kolumbii Brytyjskiej na północy
- Wyżynę Kolumbii w części środkowej
- Wielką Kotlinę na południu
Wyżyna Kolumbii Brytyjskiej
- obejmuje ciąg płaskowyży, obniżeń i zrębowych pasm górskich porozdzielanych i rozczłonkowanych głębokimi dolinami rzek
- płaskowyże i obniżenia pokryte są utworami wulkanicznymi, wysłane osadami, utworami polodowcowymi i aluwiami rzecznymi
- pasma górskie to przeważnie zręby zbudowane ze skał krystalicznych oraz wulkany
Klimat: umiarkowany suchy. Roślinność to widne lasy sosnowe oraz stepy
Wyżyna Kolumbii
- budują ja skały wulkaniczne tworzące rozległe pokrywy lawowe.
- cały obszar jest pocięty młodymi uskokami i nierównomiernie wypiętrzony w postacizrębów i głębokich rowów tektonicznych wypełnionych skałami okruchowymi.
- srednia wysokość wyżyny to 1000m (max 3000m)
- w Pd-zach części znajduje się Wielka Pustynia Piaszczysta
Klimat: podzwrotnikowy suchy. Roślinność to suche stepy, gdzieniegdzie rzadkie skupiska sosen.
Wielka Kotlina
- region bardzo zróżnicowany morfologicznie
- składa się z licznych pustynnych kotlin - bolsonów, przeważnie bezodpływowych, często z jeziorami stałymi i okresowymi, a także z licznymi zrębowymi wzniesieniami.
- dna niektórych bolsonów są depresjami, inne znajdują się ponad 100m n.p.m.
- wzniesienia w Wielkiej Kotlinie przekraczają nierzadko 3000m.
- cały region ma charakter pustynny
Klimat: podzwrotnikowy (na Pd zwrotnikowy) kontynentalny, suchy. Roślinność półpustynie i pustynie
Północne Góry Nadbrzeżne
- najwyższy szczyt to Waddington (4042m)
- zbudowane z mezozoicznych skał magmowych (trias-kreda), otaczają je skały wulkaniczne, okruchowe i węglanowe.
- góry tworzą szeroki, niekiedy podwójny grzbiet, silnie rozczłonkowany poprzecznymi dolinami rzek.
- rzeźba jest przekształcona w wyniku działalności lodowców
- w górnych odcinkach lodowców występują potężne lodowce, zasilane z rozległych pól firnowych, a także liczne jeziora polodowcowe
Klimat: umiarkowany chłodny, z obfitymi opadami. Roślinność: bujne lasy iglaste
Południowe Góry Nadbrzeżne
- Eddy 2755m
- Budują je trzeciorzędowe skały okruchowe (głębokomorskie) oraz skały magmowe
- tworzą szereg pasm najczęściej zrębowych masywów, pooddzielanych poprzecznymi i podłużnymi obniżeniami
- cały obszar jest bardzo niespokojny tektonicznie (Uskok San Andreas)
Klimat: podzwrotnikowy morski. Roślinność: bujne lasy iglaste (na pn), a na południu występuje chaparral - zbiorowiska twardolistnych krzewów i ziół
Wyspy: Vancouver, Wyspy Królowej Charlotte, Archipelag Aleksandra
- Golden Hinde 22912m (Vancouver)
- północny odcinek Kordylierów Pacyficznych
- wyspy są oddzielone od siebie głębokimi zatokami, o od lądu stałego odseparowane są cieśninami i zatokami o charakterze fiordów. - wyspy są młodym górotworem trzeciorzędowym
- na wszystkich wyspach występuje rzeźba polodowcowa Klimat: umiarkowany chłodny, morski. Roślinność: bujne lasy iglaste
Góry kaskadowe
- liczne wodospadu na zachodnich stokach (stąd nazwa)
- zbudowane z osadowych skał okruchowych, pocięte uskokami a wzdłuż nich intruzje magmowe, ponadto zaznaczają cię pokrywy lawowe i liczne stożki wulkanów
- góry mają rzeźbę blokową przekształcona w wyniku erozji wodnej i działalności lodowców.
- współczesne zlodowacenie obejmuje szczytowe partie gór
Klimat: umiarkowany (Pn) i podzwrotnikowy (Pd), górski. Roślinność to lasy iglaste
Sierra Nevada
- Whitney 4118m
- zwarty blok górski zbodowany głownie ze skał magmowych wypiętrzonych do ok. 2500m wysokości (wierzchołki znacznie wyższe)
- góry mają urozmaiconą rzeźbę, grzbiety są silnie przekształcone przez lodowce i mają typowo alpejską rzeźbę z licznymi formami polodowcowymi
Klimat: podzwrotnikowy kontynentalny, suchy. Roślinność lasy iglaste
Dolina Kalifornijska
- śródgórskie zapadlisko długości 700km i szerokości 60-80km wypełnione skałami okruchowymi (produktami niszczenia sąsiednich gór)
Klimat: podzwrotnikowy (na pn) i zwrotnikowy (na Pd) kontynentalny, suchy. Roślinność podzwrotnikowe stepy i zarośla
>Kordyliery Południowe
Zasadniczą częścią jest Wyżyna Meksykańska obramowana ze wschodu Sierra Madre Wschodnią a z zachodu Sierra Madre Zachodnią (są to pasma gór krawędziowych), od południa zaś Kordylierą Wulkaniczną. Górzysty Półwysep Kalifornijski jest oddzielony od Kordylierów Południowych Zatoką Kalifornijską. Jego przedłużeniem ku południowi jest Sierra Madre Południowa.
Wyżyna Meksykańska
- swą współczesną postać zawdzięcza orogenezie alpejskiej - ruchom tektonicznym (górna kreda i starszy trzeciorzęd kiedy to nastąpiło dźwignięcie całego obszaru)
- jest silnie pocięta uskokami wypełnionymi intruzjami magmowymi
- część północną budują wapienie, margle i piaskowce (skały osadowe), wnętrze budują skały okruchowe oraz utwory wulkaniczne, część południowa ma podobną budowę geologiczną, powierzchniowe serie osadów są tam zdominowa przez pokrywy skał wulkanicznych tworzących wulkaniczne neki i lawowe płaskowyże,
- w rzeźbie północnej części wyżyny wyróżniają się rozległe, bezodpływowe, pustynne kotliny nazywane bolsonami. Ich dna znajdują się na wysokości 1000-1500m. Jest to obszar z bardzo uboga siecią rzeczną
- w rzeźbie południowej części wyżyny występuje szereg wysoko położonych kotlin otoczonych górami wulkanicznymi. Dna kotlin znajdują się powyżej 2000m, góry wulkaniczne mają nawet do 5000m.
Sierra Madre Wschodnia
- góry zbudowane są z piaskowców i wapieni pociętych uskokami
- w części środkowej duży udział w ich budowie mają skały wulkaniczne tworzące rozległe pokrywy lawowe
- północna i południowa część są stosunkowo niskie (2000-2500m)
- w górach dominują łagodne formy rzeźby
Sierra Madre Zachodnia
- góry zbudowane są z okruchowych i węglanowych skał oraz skał wulkanicznych
- pokrywa lawowa została pocięta uskokami i nierównomiernie wypiętrzona (2500-3000m)
Nizina Nadbrzeżna Północno-Zachodnia (Pobrzeże Zatoki Kalifornijskiej)
- obszar o skomplikowanej budowie geologicznej: kilka słabo wypiętrzonych zrębów oraz płytkich obniżeń zbudowanych ze skał krystalicznych, mocno pociętych uskokami.
- dalej od blokowego wybrzeża ciągnie się strefa fałdowa, gdzie duże powierzchnie zajmuja pokrywy skał wulkanicznych
Klimat: zwrotnikowy wybitnie suchy: pustynie
Kordyliera Wulkaniczna
- łańcuch gór wulkanicznych ciągnący się równoleżnikowo (19°N)
- jest złożona z kilkudziesięciu wulkanów: Orizaba 5700m, Popocatepetl 5452m, Iztaccihuatl 5286m - wierzchołki ponad granicą wiecznego śniegu stąd często nazywane Sierra Nevada
- góry są zbudowane z law bazaltowych i przewarstwiających je popiołów
Rów Balsas
- tektoniczne zapadlisko wypełnione lawami wulkanicznymi, tufami oraz osadami jeziornymi
- dno rowu znajduje się na wysokości około 1000m na Wsch i obniża się ku Zach
Klimat: Wyżyna Meksykańska i otaczające ja pasma gór znajdują się w strefie klimatów zwrotnikowych. Mają klimat kontynentalny suchy, górski. Roślinność półpustynie i pustynie, w pasmach górskich roślinność jest bogatsza
Półwysep Kalifornijski
- znajduje się na wschodnim skraju pacyficznej płyty litosfery
- fałdowo-zrębowe góry tego półwyspu są kontynuacją struktur Kordylierów pacyficznych
- zbudowany jest z bazaltów i łupków krystalicznych poprzecinanych intruzjami zasadowymi.
- w rzeźbie dominują góry o zaokrąglonych formach, wyjątkiem są wysokie, strome klify nad Zatoka Kalifornijską.
- pospolite są stożki wulkanów
- najwyższy szczyt to Encantada 3078m
- słabo rozwinięta sieć rzeczna
Klimat zwrotnikowy suchy, Roślinność to pustynie i półpustynie a w górach rzadkie lasy.
Sierra Madre Południowa
- w budowie gór dominującą rolę odgrywają utwory paleozoiczne i mezozoiczne a także kenozoiczne skały wulkaniczne
- zachodnia część, jest wąska i niska (do 2900m) jest mocno rozczłonkowana dolinami rzek
- wschodnia część tworzy rozległy blok wyżynny, również mocno porozcinany rzekami
- kończy się na wschodzie przesmykiem Tehuantepec
9) AMERYKA ŚRODKOWA
Obejmuje: Amerykę Centralną, Pd-zach część kontynentu Am PN i wyspiarską część: Antyle i Bahamy
>Ameryka Centralna
- orograficzną osią są Kordyliery Ameryki Centralnej obejmujące kilka pasm górskich: Sierra Madre i płaskowyż Chiapas, przedzielone tektonicznym obniżeniem. Od południa towarzyszy im wąski pas niziny a w dnie oceanu Rów Gwatemalski z aktywną stref a subdukcji.
- północne pasma środkowoamerykańskiego łuku Kordylierów budują krystaliczne masywy otoczone skałami osadowymi. Utwory te są pocięte uskokami i nierównomiernie wypiętrzone. Najwyższe wypiętrzona jest część Pn-wsch - płaskowyż Chiapas i Altos Cuchumatanes
- południowe pasmo środkowoamerykańskiego łuku Kordylierów tworzy Sierra Madre obrywająca się stromym progiem nad nadbrzeżną aluwialną . Góry zbudowane są ze skał krystalicznych przykrytych grubą pokrywą utworów wulkanicznych. Kulminacjami Sierra Madre są Wulkany: Tacana (4117), tajamulco i Acatenango
>Antyle
- archipelag tworzący długi na 4,2 tys km łuk wysp
- Wielkie Antyle obejmują największe wyspy: Kubę, Haiti, Jamajkę i Wyspy Dziewicze
- Małe Antyle obejmują Wyspy Podwietrzne i Wyspy Zawietrzne
- Antyle są łukiem wysp na granicy amerykańskieg płyty litosfery oraz małej, karaibskiej płyty litosfery. Cały obszar jest mlodą sferą fałdowa → ożywiony wulkanizm i częste trzęsienia Ziemi.
- w budowie W. Antyli dominują skały metamorficzne, osadowe oraz magmowe z fragmentami skorupy oceaniczne. Tworzą one płaszczowiny
- M. Antyle są łukiem młodych wysp wulkanicznych
- wyspy są górzyste
>Bahamy
- archipelag kilkuset wysp będących wynurzonymi fragmentami płyty trzeciorzędowych i czwartorzędowych wapieni miąższości kilku tys. Metrów tworzących tzw. Wielką ławicę bahamska i Małą ławicę Bahamską
- w ich podłożu (do głębokości 10tys m.) występują starsze skały węglanowe
- powierzchnia wysp jest nizinna (do 67m), silnie krasowiała. Występują tam wielkie i zróżnicowane zespoływ form krasowych.
Klimat: równikowy wilgotny
??? STREFA LEŚNA TARCZY KANADYJSKIEJ - od Jez. Niedźwiedziego do pd. wsch. czci Pw. Labrador. Cignie się silnie wygitym ku pd. łukiem.
Typy krajobrazu:
1) Wyżyny z formami egzaracji lodowcowej i słabo zaznaczona glacjalna akumulacja, inaczej nazywane Poj. Labradorskim, speleplenizowany i wypiętrzony średnio do 500 m n.p.m., słabo rozcięty, wiele jezior rynnowych, tajga, rzeki promienicie spływają od centrum wypiętrzeń
2) Rwniny jezior zastoiskowych, region iw zastoiskowych, sięga do rz. Alabamy, rwnina akumulacyjna z glebami czarnymi, z du iloci prchnicy, zoto, srebro, mied
3) Pojezierne krajobrazy akumulacji glacjalnej i fluwioglacjalnej, Region Nelson-Patriczia, tajga bujniejsza, spod utworw akumulacji glacjalnej i fluwioglacjalne ukazuje si starsze krystaliczne podoe, jeziora, rzeki uchodzące do Zat. Hudsona, due zabagnienie, zoto, cynk, rad i uran (Wlk. Jez. Niedwiedzie.
4) Pd. cz tarczy kanadyjskiej, nieco agodniejszy klimat, lasy mieszane na wschodzie, dugi okres wegetacyjny, sabe gleby, sabe zaludnienie, kopalnia Sudbury dostarcza na wiatowy rynek niklui chalkopirytw, kopalnia Vermilion platyny i palladu, Jez. Grne elazo. Oprcz surowcw min. due zasoby drewna i energii wodnej.