V. KRYTYKA LITERACKA

• podział:

• zapowiedzi literatury: programy, manifesty

• krytyka literacka (krytyka- dialog)

• rozwój:

• pocz. lat 20-tych- ilość manifestów ogranicza krytykę „dialogową” i osoby ją uprawiające; przeważa krytyka- specjalisty, raczej łagodnego; ataki pisarzy na krytykę; krytykę uprawia przede wszystkim stare pokolenie młodopolskie

• 1929- 1930; ankieta „Echa Tygodnia” (Jaki wpływ wywarła krytyka na Pańską twórczość?)- ostry, wzmożony atak autorów na krytyków

• 30-te- problem badań historycznoliterackich; koncepcja Manfreda Kridla (i niezależnie Ostapa Ortwina) o proergocentrycznej i antybiograficznej postawie; ataki na Tadeusza Boya- Żeleńskiego

• wpływ rozwoju nauki o literaturze

***********UNOWOCZEŚNIENIE NAUKI O LITERATURZE*********

ROMAN INGARDEN

• Das literarische Kunstwerk 1931

• O poznaniu dzieła literackiego 197

• INNI:

• Zygmunt Łempicki

• Manfred Kridl

• Konsanty Troczyński

****************************************************************

• rodzaje krytyki:

• autoteliczna- dzieło literackie jest celem krytyki samo dla siebie

• heteroteliczna- dzieło jest podporządkowane innym celom: społecznym, ideologicznym, poznawczym

KAROL IRZYKOWSKI

• ewolucja poglądowa:

• 1921- 1934- pisze do „Robotnika”

• od 1933- praworządnego „Pionu”

• od 1935- faszyzującego „Prosto z mostu”

• twórczość:

• Słoń wśród porcelany 1934- polemiki z programotwórcami pocz. lat 20-tych

• Walka o treść 1929- dyskusja z Teorią Czystej Formy Witkiewicza

• Benjaminek 1933- pamflet na Tadeusza Boya- Żeleńskiego

• Lżejszy kaliber 1938- zbiór radiowych felietonów i aforyzmów

• Prolegomena do charakterologii 1924

• Dziesiąta Muza 924

• charakterystyka:

• krytyczna twórczość dziennikarska- książek i przedstawień teatralnych

• zazwyczaj wywoływanie dyskusji, ale tworzenie zgodnie z zasadami fair play (zarzucano mu, że odszedł od tego przy Benjaminku)

• krytyka to poezja w innym stanie skupienia; to uświadomienie sobie tęsknoty spełniającej się w zetknięciu z obcym dziełem

• ataki na:

• Skamandra- za brak programu; literatura powinna posiadać intelektualistyczną koncepcję

• futurystów- za irracjonalne niezrozumialstwo i wtórność wobec zachodnioeuropejskiej awangardy; utwory powinny być oryginalne

• formistów i Witkacego- za formalizm; walka o treść

• Millera- za utylitaryzm

• marksistów- uproszczenia; za „komplikacjonizmem” i „klerkizmem”

• język:

• neologizmy: programofobia, talentyzm, kompromitacjonizm, „garderoba duszy”

• pełno oryginalnych formuł

WALKA O TREŚĆ

• wskazanie młodopolskiego rodowodu Teorii CF

• rozwija tu własne poglądy na istotę dzieła:

• forma jako maska treści

• zamiast treść i forma→ terminy hierarchia i aktualności

• w utworze najważniejsza jest treść, szczególnie problematyka psychologiczna

• propagowanie funkcji poznawczej

• lekceważenie funkcji estetycznej

• uwielbienie dla Hebbla (uznał go za swojego patrona); Szekspira niedoceniał i nazywał dramaturgiem niescenicznym

• dzieło sztuki powinno być w pełni poznawalne i sprawdzalne intelektem

• krytyka „talentyzmu”- koncepcji podziału poetów na tych z talentem i tych bez (pogląd Skamandra)

BENJAMINEK

• rdz. Jak ja to robię?

• analizę rozpoczyna „diagnoza tematu”- cofnięcie do momentu, gdy widać różne możliwości realizacji danego zagadnienia

****************************************************************

Irzykowski	Boy- Żeleński
Postawa fachowca	Stylizacja na amatora
Ton pryncypioany	Dowcipna żartobliwość
Konwencja naukowej polemiki	Konwencja felietonu
Teoretyzujący intelektualista	Artysta krytyki
Postawa dyskutanta wobec dzieła	Postawa entuzjasty lub prześmiewcy
Racjonalizm spekulatywny, dedukcyjny	Zdrowy rozsądek
Wartości poznawcze literatury	Rozkoszowanie się literaturą
Wzorce niemieckiej teorii lit. i estetyki	Filozofia Encyklopedystów
treść	treść

****************************************************************

TADEUSZ BOY- ŻELEŃSKI

• charakterystyka:

• działalność recenzenckoteatralna

• innym rodzajom literatury poświęcił zaledwie kilka felietonów

• ukazanie całościowej atmosfery czasu i przemian Dwudziestolecia

• częściej kpina niż atak

• uwrażliwienie na fałsz moralny i artystyczny

• poparcie dla literatury realistycznej (ale torowanie drogi Witkacemu na zachód→ „e Theatre de Stanisaw Ignacy Witkiewicz 1928)

• sceptyczny wobec oddawania władzy w teatrze reżyserowi (doceniał jednak ciekawe inscenizacje)

• obrona nowej formy reportażu dramatycznego (sprzeciw wobec adaptacjom powieści)

• twórczość:

• Flirt z Melpomeną- 18 tomów zebranych recenzji teatralnych; do 1920 wyszlo 11 tomów, dalsze:

• Oko na życie 1933- najistotniejszy tom; poglądy Boya na teatr, literaturę i dramat

• Perfumy i krew 1936

• Romanse cieniów 1935

• Ludzie i bydlątka 1933

• 1001 noc teatru- wydanie pośm.

• recenzje:

• Świętoszka- utwór ten nazwał najśmielszym czynem artystycznym ukazującym antybohatera- hioporytę

• Plotka o „Weselu”- przegląd pierwowzorów występujących w sztuce postaci

• tematyka:

• rewolucja obyczajowa

• liberalizacja życia erotycznego

• demokratyzacja społeczeństwa

• tłumaczenia:

• francuskie- intelektualizm, moralizm, kult radości, miłość, kobiety

• tradycyjna metoda pisania o tekstach

• od 1909 roku

• twórczość:

• Antologia literatury francuskiej 1922

• Studia i szkice z literatury francuskiej 1920- zbiór własnych przedmów

• Nowe studia z literatury francuskiej 1922

• Mózg i płeć 126- 1928- poszerzone wydanie poprzednich pozycji

monografie

• Molier 1924

• Balzak 1934

• Obiad literacki 1934- montaż z Dziennika Goncourtó

• Boy jako biografista:

• Marysieńka Sobieska

• Ludzie żywi 1929- szkice; min. o Przybyszewskim, Narcyzie Żmichowskiej

• Brązowniki 1930- książka o Mickiewiczu; charakterystyka:

• skupienie się na epoce towiańskiej

• atak na Towiańskiego jako mistyfikatora; głosiciela „ponurej dostojewszczyzny”, podszytego obłudnym erotyzmem

• atak na mickiewiczologów próbujących zataić wstydliwe fakty z życia poety

• entuzjazm dla dzieł Mickiewicza, ale krytyka ewangelicznego podejścia do jego tekstów

• Obrachunki fredrowskie1934- książka o Fredrze; charakterystyka:

• dołączone recenzje teatralne jego sztuk

• krytyka prób zrobienia z twórczości Fredry posągu

• cenił go bardzo wysoko za artyzm

• propozycja czysto estetycznego odbioru jego dzieł

• książka pośrednio atakiem w nacjonalistyczną krytykę

• Znasz ten kraj?... 1931; charakterystyka:

• autobiografizm, ale z punktu pamiętnikarza „środowiskowego” nie umieszczającego siebie w centrum

• karykatura literackiego Krakowa

• atmosfera Młodej Polski

• podejście do obyczajów:

• wpływ swobodniejszych poglądów francuskich

• nurt stracheyowski (antybrązownicza biografistyka)

ADAM GRZYMAŁA- SIEDLECKI

• charakterystyka:

jak Boy

• historycznoliteracki biografizm

• ukochanie Fredry; inaczej jednak: odkrycie magii munduru (Boy był pacyfistą)

• kult Wyspiańskiego

• przeciw krytyce naukowej, uniwersyteckiej

inne

• konserwatyzm z elementami sarmatyzmu

• przeciw wpływologii (dyskusja z Borowym); doszukiwanie się w dziełach przejawów czystego narodowego charakteru;

• obrona Pana Tadeusza przed pomówieniem o walterskotyzm

• Fredry- o naśladowanie Plauta

• w Szkicach Adama Szymańskiego wykrył „narracyjny czas skrótów cenzuralnych”

• ton eseju

• twórczość (przez trzy epoki):

• o Wyspiańskim 1909

• Niepospolici ludzie w dniu swoim powszednim 1961

Dwudziestolecie

• wstęp do Reymonta

• wstęp do Fredry- zgodnie z Taine'm wiele miejsca poświęcił opisowi stron rodzinnych poety

• szkice o Auguście Kisielewskim 1925

ZYGMUNT WASILEWSKI

• charakterystyka:

jak Grzymała- Siedlecki

• krytyka narodowa (daleka jednak od nacjonalizmu)

• ton eseju

inne

• najstarszy - ur. 1865

• elementy doktrynerstwa (uważał że poetyka Norwida wywodzi się z zamiłowania jego ojca do szarad)

• twórczość:

• biografie: Norwida, Kasprowicza

• Aspazja i Alcybiades 1935- o Pogance Żmichowskiej

• Poeci i teatr 1929; analizy wyobraźni poetyckich Wyspiańskiego, Staffa, Iłłakowiczówny

OSTAP ORTWIN- antybiografizm

• charakterystyka:

• antybiografizm

• twórczość:

• kontynuacja studiów o Wyspiańskim

• analizy Leśmiana, Tuwima, Staffa (modelowa poezja dla jego teorii; „staffizm”); młodopolscy- Jan Kasprowicz, Józef Ruffer, Maryla Wolska

• O liryce i wartościach lirycznych 1924; charakterystyka:

• badanie poezji

• własna teoria poetycka

• poezja powinna być:

• zobiektywizowana

• anonimowa

• uniwersalna

• przedstawiająca ogólnoludzkie przeżycia

• przeciw psychologicznemu genetyzmowi

• ergocentryzm- badanie wyłącznie dzieła

• analiza stylu

• badanie podstawy osobowościowej (wyimaginowanej istoty, która służy nam za uosobienie tych konkretnych procesów, jakie w algebraicznej, abstrakcyjnej swej formie liryka konstruuje)→uznany za prekursora pojęcia „podmiotu lirycznego”

• Współczesna liryka polska 1923- odczyt o powojennej poezji; docenienie energetyzmu skamandrytów, ratującego całą poezję, ale krytykował ich za brak programu, brak nowej koncepcji życia

• pochwała Eugeniusza Małaczewskiego

• krytyka Niebieskich migdałów Pawlikowskiej

• Próby przekrojów 1936; charakterystyka:

• trzon jego pism wydany prze komitet jubileuszowy

• zamyka Samoistność krytyki literackiej:

• odpowiedź na ataki na krytykę z 1929

• własna definicja krytyki jako całkowicie samoistnej formy twórczej pracy umysłowej

• ideałem krytyka, która obchodziłaby się bez dzieł realnie istniejących (literatura bez krytyki nie istnieje, ale krytyka bez literatury może istnieć)

JAN LORENTOWICZ- krytyk starszego pokolenia nie zaczepiający nikogo

• charakterystyka:

jak Boy

• pozostawił po sobie rodzaj przewodnika po spektaklach warszawskich

• zbliżał literatury polską i francuską

• stworzenie portretu cyganerii przełomu wieków z perspektywy Paryża

inne

• powściągliwość

• maksymalny obiektywizm

• twórczość:

• recenzje teatralne Dwadzieścia lat teatru 1929- 1935

• prace teatrologiczne

• Spojrzenie wstecz 1935

**************************MŁODE POKOLENIE******************

****************************************************************

WILAM HORZYC

• charakterystyka:

• związany ze Skamandrem, Zdrojem

• potem człowiek teatru

• teksty trudne, bo o znacznym kunszcie pisarski, często kosztem jasności i klarowności wywodu

• pod wpływem Stanisława Brzozowskiego

• literatura to dzieje ducha; mistycyzm, nadzmysłowość, religijność

• negacja historyzmu

• rewolucja formalna wynika z mistycyzmu

• zwrot ku „innemu światu” wywołała wojna ukazując oblicze śmierci

• twórczość:

• Dzieje Konrada 1930

• Między dawnymi a przyszłymi laty 1928- nowa literatura ma być zwrócona ku duchowi

• Wieszcz wolnej Polski 1929

STANISŁAW BACZYŃSKI

• charakterystyka:

• krytyka postulatywno- przywódcza; wiązanie się z grupą, występowanie w jej imieniu w polemikach

• zgryźliwy, agresywny, wrażliwy, ale bardzo często zmieniający poglądy:

• autotelizm

• 30-te- zerwanie z autotelizmem

• nierewolucyjne, lewicowe poglądy (redagowanie „Wiek XX”, „Europę”)

• twórczość:

• Sztuka walcząca 1923

• Losy romansu 1927- eseistyczne spojrzenie na historię powieści polskiej; atak na Stanisława Brzozowskiego, jako ojca „zwichniętej krytyki aktualnej”

• Prawo sądu 1930- kolejny atak na Brzozowskiego, zadaniem krytyka jest przypominać o autotelizmie; kryterium „smaku epoko”

• Syty Paraklet i głodny Prometeusz (Najmłodsza poezja polska) 1924; charakterystyka:

• historia literatury to przeplatanie się parakletyzmu i prometeizmu (przypomina Nietzschego)

• nadchodzi prometeizm zdobywczy- jego wcieleniem ekspresjonizm

• ekspresjonizm rozumiał szeroko- jako wszystko, co dynamiczne w epoce (też futurystów, Tuwima)

• ale paradoksalnie wykluczał z niego metafizyczność i religijność

lata 30-te

• Powieści kryminalne 1932- o literaturze popularnej

• Literatura w ZSRR 1932

• artykuły o „Lewym Torze” 1935- o realizmie socjalistycznym

• Rzeczywistość i fikcja pośm. 1939; charakterystyka:

• zerwanie z autotelizmem; wprowadzenie kryteriów pozaartystycznych

• kategoria marksistowskiej walki klas

• własna hierarchia prozy (niska ocena Dąbrowskiej, Schulza, Gombrowicza- kuriozalne)

JAN STUR

• charakterystyka:

• ekspresjonista

• krytyk postulatywno- przywódczy

LEON POMIROWSKI

• charakterystyka:

• autotelizm umiarkowany (elementy społeczne i patriotyczne)

• forma jest przekształconą przez artystę treścią (nie jest to zespół cech, które można z dzieła wyabstrahować)

• zerwanie z tematyką polską jest właśnie wymogiem nowej służby społecznej

• należy pytać, jaka literatura jest Polsce potrzebna; wprowadzało to pewną hierarchę- przodował Juliusz Kaden- Bandrowski

• nie wypracował sobie języka krytycznego, co często zapędzało go w stylistyczną górnolotność

• twórczość:

• Doktryna a twórczość 1928; charakterystyka:

• ideał treści powinien zastąpić ideał formy

• sztuka działa na nas nie „życiowo”, ale estetycznie

• sposób ujęcia tematu najważniejszy

• podział krytyki na:

• „społeczną” (polemika z Brzozowskim, Janem Nepomucenem Millerem, krytykami marksistowskimi)

• „formalną”

dylogia:

• Walka o nowy realizm 1933; charakterystyka:

• opisowa bardziej niż postulatywne traktowanie pojęcia „nowego realizmu”

• Nowa literatura w nowej Polsce 1933

charakterystyka dylogii:

• psychosocjalne podstawy nowej literatury:

• szok wojenny

• egzotyka powszedności

• temat szarego człowieka

• introspekcje

• maszyna źródłem alienacji

• konflikt marzeń i rzeczywistości

KAROL WIKTOR ZAWODZIŃSKI

• charakterystyka:

• precyzja języka; konkretność poglądów (UNAUKOWIENIE I UŚCIŚLENIE KRYTYKI)

• autoteliczność i suwerenność literatury

• krytyka specjalistyczna (brak łączenia z ideologią, filozofią, polityką)

• zainteresowanie poezją

• wpływ studiów w Petersburgu

• formalistyczna rzeczowość i sprawdzalność; ale analiza formalne nie potrafiła wg niego wytłumaczyć wszystkiego w dziele

• normatywizm

• teksty do „Rocznika Literackiego”

• wyznaczniki estetyczne:

• autotelizm

• meliczność (wersyfikacja, postulat „muzyczności”)

• klasycyzm- umiar, harmonia, równowaga treści i formy

• stosunek do poezji:

• poparcie Staffa i skamandrytów

• odrzucenie Awangardy Krakowskiej

• brak porozumienia z pokoleniem debiutującym w 30-tych (ataki na jego recenzje)

• twórczość:

• Liryka polska w dobie jej kryzysu 1939

• Zarys wersologii polskiej 1936

LEON PIWIŃSKI

• charakterystyka:

• krytyk prozy

• kryteria estetycznie

• formalna analiza kompozycji dzieła (→wpływy angielskiej szkoły estetyzującej; Richardson)

• estetyka prostoty

• antyekspresjonizm

• klarowność

• harmonia

• realizm

• wielkie znaczenie Nocy i dni

• niechęć do Brzozowskiego

• teksty do „Rocznika Literackiego”

• twórczość:

• krótkie formy krytyczne

• brak programowości

• Społeczna rola literatury 1936; charakterystyka:

• tekst powstał w okresie nacisków ideologicznych sanacji na pisarstwo

• poparcie metafizycznego podłoża sztuki

• sztuka ma wywoływać estetyczne przeżycia

• sztuka nie może podlegać naciskom społecznym czy politycznym, ale może poruszać te problemy, jeśli wypływają one z potrzebny twórcy

KAZIMIESZ CZACHOWSKI

• charakterystyka:

• za „nowym realizmem”

• krytyk oceniający i rzetelnie zdający relacje

• krytyka obejmująca wszystkie gatunki

• łagodna krytyka

• przeciw utylitaryzmowi i tendencyjności literatury

• twórczość:

• bardzo płodny (około 130 recenzji rocznie)

• próba bibliografii Jana Kasprowicza 1929

• zbiór sądów o Sienkiewiczu 1931

• Obraz współczesnej literatur polskie j1884- 1934 1934- 1936; charakterystyka:

• ponad 800 stron o Dwudziestoleciu

• wcześniejsze okresy omawiane na zasadzie kolejnych sylwetek pisarzy

• Najnowsza polska twórczość literacka 1935- 1937 1938

• Obraz polskiej literatury realistycznej XIX; niedok., jako Między romantyzmem a realizmem w 1967

Lansujący nowy realizm:

• Piwiński

• Pomirowski

• Czachowski

Krytycy, którzy przeszli do historii literatury:

• Zawodziński

• Czachowski

Nie wydali swojego zbioru prac krytycznoliterackich za życia:

• Zawodziński

• Piwiński

• Napierski

• Koniński

KAROL LUDWIK KONIŃSKI

• charakterystyka:

• nie wydał zbioru swoich pism (pośm. Pisma wybrane 1955)

• myśliciel religijny

• publicystyka społeczno- narodowa i polityczna

• fascynacje młodopolskie (Kasprowiczem)

• „treścioform”- widzenie nierozerwalnego związku treści i formy

• maksymalizm etyczny (niejednokrotnie dawał do zrozumienia, że podniósłby jeszcze poprzeczkę bohaterom)

• twórczość:

• recenzje

• opowiadanie Straszny czwartek w domu pastora

• dziennik duchowy Ex labyrintho i Nox astra

• rozprawka o Pałubie

• o krytyce Irzykowskiego (cenił go)

• o Nocach i dniach

• o Niespodziance

• o Dniu jego powrotu

• O krytyce literackiej 1934; artykuł; charakterystyka:

• właściwą krytyką jest krytyka estetyczno- formalna

• krytyka ideowa może być tylko okazjonalna

Rodzaje krytyków:

• krytyk- konstruktor (współbudowniczy literatury)

• krytyk- solidny fachowiec

• krytyk- destruktor, dysputant

• krytyk interwencyjny (zmienne zainteresowani i formy krytyki; temperament publicystyczny)

Krytyka Żeromskiego w latach 20-tych (modna):

• Jerzy Eugeniusz Płomieński

• Julian Brun- Bronowicz

• Jan Emil Skiwski

JAN EMIL SKIWSKI

• charakterystyka:

• przeciw krytyce konstrutywistycznej i fachowej; za nieokreślonym psychologizmem

• zwalczanie Żeromskiego (z pozycji kryptoideologicznej endeka

• w czasie okupacji wydawał prohitlerowski „Przełom”

• twórczość:

• Poza wieszbiarstwem i pedanterią 1929

• Na przełaj 1935; charakterystyka:

• zwrot ku religijności, nowoczesnemu katolicyzmowi, Mauriakowi

• przedruk polemiki z Boyem z 1931 pt. Życie ułatwione

• sprzeciw wobec unarodowianiu literatury

• nieuzasadniony sprzeciw przeciw „najazdowi” chłopów na katedry polonistyczne

STANISŁAW PIASECKI

• charakterystyka:

• z generacji „środkowej”

• teksty równie niepokojące co Skiwskiego, ale ostatecznie potępił faszyzm

• redaktor „Prosto z mostu”

• ostatecznie zginął walcząc z okupantem

• reprezentował bunt młodych przeciw starym endekom

• krytyka publicystyczno- felietonistyczna

• heterotelizm

• traktowanie literatury instrumentalnie- pisząc o niej lansował swój własny program

• krytykował:

• pacyfizm skamandrytów

• Staffa

• poezję osobistą

• twórczość:

• Prosto z mostu 1934

• Prawo do twórczości 1936

*********************KRYTYKA MARKSISTOWSKA**************

• charakterystyka:

• heterotelizm; literatura nie była traktowana jako odrębna; krytyka była podporządkowana dyrektywom partyjnym

• ryzyko więzienia

JULIAN BRUN

• Stefan Żeromski tragedia pomyłek 1926; pozycja powstała w czasie uwięzienia autora; charakterystyka:

• krytyka zanegowania walki klas

• nazwanie Żeromskiego prorokiem „trzeciego cudu” (1- odzyskanie niepodległości, 2- wojna 1920)

ANDRZEJ STAWAR

• charakterystyka:

• oddany marksizmowi

• krytyka książki Juliana Bruna

• krytyka Stanisława Brzozowskiego

• pozycja badacza- analityka, wyrobiona paradoksalnie przez doszukiwanie się we wszystkim ideologii

• po IIwś. jego surowość ideologiczna złagodniała

IGNACY FIK

• charakterystyka:

• rozstrzelany w 1942 przez Niemców

• heteroteliczność

• sprzeciw wobec literatury irracjonalnej, onirycznej, seksualnej, subiektywnej, pesymistycznej

• „Choromaniacy!”- tak nazywał literaturę jego zdaniem skrzywioną (jw.) i chorą

• Gombrowicza nazywał „głupkiem”

• twórczość:

• o języku poezji Norwida

• artykuły, polemiki, recenzje

• Rodowód społeczny literatury polskiej 1938- obraz literatury z punktu widzenia klasowego

• 20 lat literatury polskiej 1918- 1938 1939; systematyczny ogląd Dwudziestolecia (religia, kobieta, miłość, egzotyzm, psychologia, historia, wojna

JERZY STEMPOWSKI

• twórczość:

• Pan Jowialski i jego spadkobiercy 1931

• Chimera jako zwierzę pociągowe. Próba interpretacji ekonomicznej futuryzmu i surrealizmu 1933

• sojusz burżuazji z bohemą artystyczną polegał na uczeniu się od artystów odwagi, którą następnie użytkowana przy ryzykownych transakcjach opartych na kredycie

****************Najwybitniejsi krytycy z „pokolenia 1910”************

• twórcy:

• Kazimerz Wyka

• Ludwik Fryde

• Konsanty Troczyński

• Tymon Terlecki

• Bogusław Miciński

• Wacław Kubacki

• Włodzimierz Pietrzak

• Gustaw Herling- Grudziński

• Artur Sandauer

• Jan Kott

• Marian Promiński

• Ignacy Fik (ur. 1904)

prozaicy- krytycy:

• Witold Gombrowicz

• Teodor Parnicki

• Jerzy Andrzejewski

• Władysław Sebyła

• Marian Promińksi

• Czesław Miłosz

• charakterystyka:

• stosunek postulatywno- interwencyjny

• postawa ideologa (system wartości pozaliterackich

• niepokój i potrzeba stałych wartości religijnych bądź etycznych

• niechęć do Skamandra (wyłączając Iwaszkiewicza)

• personalizm (Fryde; Wyka; Terlecki- Krytyka personalistyczna 1957; Teodor Parnicki, Hieronim Michalski, Bolesław Miciński)

• katolicki (Fryde)

• laicki (Wyka)

LUDWIK FRYDE

• charakterystyka:

• krytyka postulująco- interewencyjna

• różne etapy krytyki

• personalizm katolicki

• wpływ neotomistycznej estetyki Jacques'a Maritaina:

• chrześcijański transcendentalizm i chrześcijańska etyka

• estetyzm

• kreacjonizm (zaprzeczenie eksresji)- autor tworzy dzieła, a nie opowiada pod tym pretekstem o sobie

• ascetyzm

• maksymalizm etyczny

• jako programotwórca poniósł porażkę, jednak posiadał niesamowite rozeznanie w nowej literaturze; docenił Ferdydurke

• nie przeżył wojny

• twórczość:

• Klęska Juliana Tuwima 1939; bardzo krytyczne

• Brzozowski jako wychowawca 1938; bardzo krytyczne

• Dwa pokolenia 1938; charakterystyka:

• o teorii Maritaina

• ogłoszenie zaistnienia nowego wizjonerskiego nurtu (Przyboś, Czechowicz, Miłosz, Zagórski, Rymkiewicz, Świrszczyńska, Piętak)

KAZIMIERZ WYKA

• charakterystyka:

• heterotelizm (powiązania literatury z życie, ideologią)

• personalizm

• sprzeciw wobec:

• podporządkowaniu jednostki społeczeństwo

• egotyzmowi

• relatywizmowi

• dezintegracji psychiki

• rezygnacji moralnej

• krytyka nie tak ostra jak Frydego, ale w większości mało przychylna

• poparcie dla Miłosza, Łobodowskiego, Andrzejewskiego

• przecenił Wojciecha Bąka, Mariana Piechala

• postawa heroicznego tragizmu

• twórczość:

• Stara szuflada 1967

• dzieła historycznoliterackie i teoretycznoliterackie

• Modernizm polski 1959 (pozycja z Dwudziestolecia)

• Pokolenie literackie 1977 (pozycja z Dwudziestolecia)

BOLESŁAW MICIŃSKI

• charakterystyka:

• atyskamandryta, antyekspresjonista, antyawangardzista

• propagowanie literatury metafizycznej

• poparcie dla Witkacego

• zmienne poglądy:

• estetyka Witkacego

• psychologia głębi Freuda

• wylansowanie Gałczyńskiego

• współpraca z „Prosto z mostu” do 1938

• twórczość:

• krytyka

• poezja

• esej filozoficzny

• Podróże do piekieł 1937; ukrycie rozpaczy za erudycją; zakończenie zmodyfikowanym cytatem z Kartezjusza: W ten sposób odnalazł niebo

• Portret Kanta (IIwź. wyd 1947); zakamuflowany esej o śmierci

• Uwagi o polityce 1940- 1942

WŁODZIMIERZ PIETRZAK

• charakterystyka:

• współpraca z „Prosto z mostu”

• wielbiciel Brzozowskiego

• kult życia i energii

• antyestetytyzm

• twórczość:

• O przewinieniach krytyki współczesnej

• Rozrachunek z Dwudziestoleciem (IIwś. wyd. 1955); pozostanie przy ideowym kryterium literatury;

****************************************************************

WITOLD GOMBROWICZ

• charakterystyka:

• nonszalancki, niekonwencjonalny język krytyki

• spór z Andrzejewskim i jego wzorcem krytyki patetyczno- moralistyczno- ideologicznej

• spór z Fikiem o artykuł o „choromaniakach”

• obrona autonomii literatury

KONSTANTY TROCZYŃSKI- krytyk i teoretyk literatury

• charakterystyka:

• przeciwieństwo Troczyńskiego

• krytyka:

• ergocentryczna

• formalistyczna

• strukturalna; pionier poglądu szukającego w fikcji wyróżnika „literackości”

• antypozytywista

• antypsychologista

• przeciw idiografii rewolucji

• twórczość:

• Rozprawa o krytyce literackiej 1931; charakterystyka:

• podział krytyki:

• społeczna →publicystyka literacka

• zawartości psychologicznej

• intelektualna

• formalna (=estetyczna)→ krytyka właściwa

• niebezpieczny pogląd o odtwarzaniu założeń artystycznych utworu i konfrontowaniu ich z wykonaniem (groziło psychologizmem)

• Porządek moralny sztuki 1935; charakterystyka:

• zmiana poglądów

• zaprzeczenie istnieniu „specyficznych zagadnień artystycznych”

• przekonanie o kryzysie powieści psychologicznej

• poparcie dla reportażu

***************KRYTYCY I HISTORYCY LITERATURY*************

• twórcy:

• Zygmunt Wasilewski

• Adam Grzymała- Siedlecki

• Tadeusz Boy- Żeleński

→dyskusja o krytyce:

• nierozerwalność krytyki i historii (Kridl, Gabriel Korbut; większość krytykowała ten pogląd)

• autonomia krytyki: Eugeniusz Kucharski, Zygmunt Łempicki, Henryk Elzenberg

MANFRED KRIDL

• Historia literatury a krytyka literacka 1923; charakterystyka:

• uznanie krytyki i historii za dziedzin nierozerwalnych

• postulat zbliżenia krytyki do metod naukowych

STEFAN KOŁACZKOWSKI- historyk i teoretyk

• charakterystyka:

• mieszanie różnych koncepcji

• antypozytywizm

• poglądy wychodzące z neoidealizmu niemieckiego (Diltheya i inni przedstawiciele Geisteswissenschaften- nauk o duchu)

• tradycja Brzozowskiego

• personalizm

• antymieszczanizm

• poparcie idei uniwersytetów ludowych

• poparcie dla samorodnej twórczości chłopskiej

• poparcie dla politycznej powieści Kadena

• krytyka Nałkowskiej i Iwaszkiewicza

• twórczość:

• Stanisław Wyspiański. Rzecz o tragediach i tragizmie 1922; charakterystyka:

• analiza estetyczna tragizmu

• Twórczość Jana Kasprowicza 1924; charakterystyka:

• Kasprowicz reprezentował jego ideały psychologiczne, charakterologiczne i społeczne

• Współczesna literatura polska 1930 Wilhelam Feldmana- tu pisał uzupełnienie lat 1919- 1939; charakterystyka:

• synteza ta wyprzedzała dzieła Pomiarowskiego i Czachowskiego

• Bilans „estetyzmu” 1937; charakterystyka:

• dyskusja z Wstępem do badań nad dziełem literackim Manfreda Kridla

WACAW BOROWY

• charakterystyka:

• literatura posiada niezachwiane wartości

• małe zainteresowanie krytyką Dwudziestolecia; jedynie:

• o pisarzach kontynuujących swoją działalność z Młodej Polski

• o aktualnej literaturze angielskiej (Eliocie jako krytyku)

• znakomite pisarstwo, wyczucie i artyzm

• badania nad: Kochanowskim, poetami Oświecenia, Mickiewiczem, Fredrem, parnasistą Lante, Eliotem

• styl metodologicznej dyskrecji

• próby metody „detektywystycznej”, typowej dla Stanisława Pigonia (Zagadkowość w kompozycji „Dziadów” i próba jej wyjaśnienia 1922)

• pionier badań naukowych nad tłumaczeniami

• twórczość:

• szkice o Trzy po trzy Fredry 1921

• Zagadkowość w kompozycji „Dziadów” i próba jej wyjaśnienia 1922

• Boy jako tłumacz 1922

• Polski wiersz trzynastozgłoskowy 1952

1

---