MARCJALIS

I 2, 4, 29, 47, 90, 110; II 7, 25, 80; III 8, 26, 63, 79; IV 12, 20, 42, 71, 84; V 10, 61; VI 15, 60; VII 11, 14; VIII 56, 79; IX 70; X 4, 90; XI 15, 104; XII 44, 57; XIII 86, 104, 111, 127; XIV 39, 56; 
Liber Spectaculorum (= De spectaculis ) 8, 17, 18

2

Qui tecum cupis esse meos ubicumque libellos
     et comites longae quaeris habere uiae,
hos eme, quos artat breuibus membrana tabellis:
     scrinia da magnis, me manus una capit.
Ne tamen ignores ubi sim uenalis et erres
     urbe uagus tota, me duce certus eris:
libertum docti Lucensis quaere Secundum 
     limina post Pacis Palladiumque forum.

Który chcesz, żeby wszędzie były moje książeczki

I towarzyszy długiej drogi pragniesz mieć z sobą

Te kup, które pergamin zapełnia krótkimi listami,

Daj puszki wielkim, mnie chwyta jedna ręka.

Abyś jednak wiedział, gdzie jestem do nabycia i nie błądził

Wałęsający się po całym mieście, pod moją wodzą będziesz bezpieczny:

Szukaj wyzwoleńca Secundusa i forum Palladium (forum Nerwy)

Poza progami uczonego Lucensis

4

Contigeris nostros, Caesar, si forte libellos,
     terrarum dominum pone supercilium.
Consueuere iocos uestri quoque ferre triumphi,
     materiam dictis nec pudet esse ducem.
Qua Thymelen spectas derisoremque Latinum,              5
     illa fronte precor carmina nostras legas.
Innocuos censura potest permittere lusus:
     lasciua est nobis pagina, uita proba.

Jeśli przypadkiem pochwycisz nasze książeczki Cezarze,

Panie ziem, połóż brew (nie złość się).

Przyzwyczaiły się (książeczki) także nieść żarty waszego zwycięstwa

I nie wstyd, że wódz jest tematem dla dowcipów.

Tam, gdzie oglądasz Tymelę i szydercę Latyna

Owym czołem, proszę czytaj pieśni

Cenzura może pozwolić na niewinne żarty.

Mamy swawolny wiersz, życie obyczajne.

29

Fama refert nostros te, Fidentine, libellos 
     non aliter populo quam recitare tuos.
Si mea uis dici, gratis tibi carmina mittam:
     si dici tua uis, hoc eme, ne mea sint.

Plotka donosi, że Ty Finetynie odczytujesz nasz drobne utwory

ludowi nie inaczej niż jako twoje.

Jeśli chcesz żeby były wygłaszane jako moje, za darmo ci wyślę pieśni,

Jeśli chcesz żeby wygłaszane jako twoje, to kup, aby nie były moimi.

47

Nuper erat medicus, nunc est uispillo Diaulus: 
     quod uispillo facit, fecerat et medicus.

Diaulus niegdyś był lekarzem, teraz jest grabarzem

Co grabarz robi, robił i lekarz.

90

Quod numquam maribus iunctam te, Bassa, uidebam 
     quodque tibi moechum fabula nulla dabat,
omne sed officium circa te semper obibat 
     turba tui sexus, non adeunte uiro,
esse uidebaris, fateor, Lucretia nobis:              5
     at tu, pro facinus, Bassa, fututor eras.
Inter se geminos audes committere cunnos 
     mentiturque uirum prodigiosa Venus.
Commenta es dignum Thebano aenigmate monstrum,
     hic ubi uir non est, ut sit adulterium.              10

Ponieważ nie widziałem nigdy, Basso, że się spotkałaś z mężczyznami

I dlatego żadne gadanie nie dało Tobie cudzołożnika,

Lecz zawsze cała służba otaczała cię wokół

Tłum twojej płci, kiedy nie dochodzi mężczyzna

Wydawało się że ty jesteś, wyznaję, nam Lukrecją:

Tymczasem ty, o zbrodnio, Basso byłaś kochanką.

Między sobą ośmielasz się oddawać bliźniacze kobiety

I udaje mężczyznę cudowna Wenus.

Przygotowałaś potwora godnego zagadki tebańskiej

Gdzie nie ten jest mężczyzną, aby nie był z cudzołożników

(nie ma takiego mężczyzny żeby nie był z cudzołożników)

110

Scribere me quereris, Velox, epigrammata longa.
     Ipse nihil scribis: tu breuiora facis.

Żalisz się, Szybki, że ja piszę epigramaty długie

Sam nic nie piszesz: ty układasz krótsze.

7

Declamas belle, causas agis, Attice, belle;
     historias bellas, carmina bella facis;
componis belle mimos, epigrammata belle;
     bellus grammaticus, bellus es astrologus,
et belle cantas et saltas, Attice, belle;              5
     bellus es arte lyrae, bellus es arte pilae.
Nil bene cum facias, facias tamen omnia belle,
     uis dicam quid sis? Magnus es ardalio.

Pięknie wygłaszasz mowę, Attyku, pięknie proces prowadzisz,

Układasz piękne historie, piękne pieśni;

Wymyślasz pięknie krotochwile, pięknie epigramaty;

Pięknym gramatykiem, pięknym jesteś astrologiem,

I pięknie śpiewasz i tańczysz, Attyku, pięknie.

Piękny jesteś podczas sztuki lutni

Piękny jesteś w czasie sztuki piłki.

Chociaż nic dobrze nie czynisz, wszystkie rzeczy jednak czynisz pięknie

Chcesz, powiem kim jesteś? Jesteś wielkim pracowitym próżniakiem.

25

Das numquam, semper promittis, Galla, roganti:
     si semper fallis, iam rogo, Galla, nega.

Nigdy nie dajesz, zawsze obiecujesz Gallo, proszącemu

Jeśli zawsze oszukujesz, teraz proszę Gallo, odmów.

80

Hostem cum fugeret, se Fannius ipse peremit.
     Hic, rogo, non furor est, ne moriare, mori?

Kiedy ucieka przed nieprzyjaciele, Fanniusz sam siebie zabija.

Czy tu, pytam, nie ma szaleństwa, że umierasz, abyś nie umierał?

8

"Thaida Quintus amat." "Quam Thaida?" "Thaida luscam."
     Vnum oculum Thais non habet, ille duos.

„Kwintus kocha Taidę”. Jaką Taidę? „jednooką Taidę”.

Tais nie ma jednego oka, ów dwóch.

26

Praedia solus habes et solus, Candide, nummos,
     aurea solus habes, murrina solus habes,
Massica solus habes et Opimi Caecuba solus,
     et cor solus habes, solus et ingenium.
Omnia solus habes ‹ nec me puta uelle negare ‹              5
     uxorem sed habes, Candide, cum populo.

Grunty sam masz i sam, Kandydzie, pieniądze, złote rzeczy sam masz, rzeczy z fluorytu zrobione sam posiadasz, w Massyce sam masz i sam bogaty w wino z Larium

I serce sam posiadasz, sam i talent.

Wszystkie rzeczy sam masz, nie sądź że ja chcę przeczyć.

Lecz żonę masz Kandydzie z ludem.

63

Cotile, bellus homo es: dicunt hoc, Cotile, multi.
     Audio: sed quid sit, dic mihi, bellus homo?
"Bellus homo est, flexos qui digerit ordine crines,
     balsama qui semper, cinnama semper olet;
cantica qui Nili, qui Gaditana susurrat,              5
     qui mouet in uarios bracchia uolsa modos;
inter femineas tota qui luce cathedras
     desidet atque aliqua semper in aure sonat;
qui legit hinc illinc missas scribitque tabellas;
     pallia uicini qui refugit cubiti;              10
qui scit quam quis amet, qui per conuiuia currit,
     Hirpini ueteres qui bene nouit auos."
Quid narras? Hoc est, hoc est homo, Cotile, bellus?
     Res pertricosa est, Cotile, bellus homo.

Wytwornisiu, jesteś pięknym człowiekiem: mówią to, liczni.

Słyszę: lecz kto to jest, powiedz mi, człowiek piękny?

„człowiekiem pięknym jest ten, który rozdziela należycie kręcone włosy,

Który zawsze wydaje zapach balsamów, zawsze cynamonu;

Który szepce pieśni Nilu, który Gaditańskie,

Który porusza zniewieściałe ramiona na różne sposoby,

Który w ciągu całego dnia wśród kobiecych krzeseł

Próżnuje i zawsze coś do ucha szepta

Który czyta potem tam przesłane listy i pisze

Który unika płaszczy sąsiednich łokci

Który wie jak ktoś kocha, który biega przez uczty (z uczty na ucztę)

Który dobrze znał starych przodków Harpinusa

Cóż opowiadasz? To jest, to jest człowiek, Wytwornisiu, piękny?

Rzeczą bardzo zagmatwaną, Wytwornsiu, jest człowiek piękny.

79

Rem peragit nullam Sertorius, inchoat omnes:
     hunc ego, cum futuit, non puto perficere.

Sertorius żądnej sprawy nie kończy, zaczyna wszystkie:

Nie uważam, ze kończy, gdy spółkuje cieleśnie.

12

Nulli, Thai, negas; sed si te non pudet istud,
     hoc saltem pudeat, Thai, negare nihil.

Nikomu nie mówisz nie, Taido, lecz jeśli nie wstyd ci tego,

to przynajmniej wstydziłabyś się Taido, nie odmawiać niczego.

20

Dicit se uetulam, cum sit Caerellia pupa:
     pupam se dicit Gellia, cum sit anus.
Ferre nec hanc possis, possis, Colline, nec illam:
     altera ridicula est, altera putidula.

Cerelia nazywa siebie starą, podczas gdy jest dziewczynką;

Gelia nazywa siebie dziewczynką, gdy tymczasem jest staruszką.

Nie mógłbyś znieść ani tej, ani owej nie mógłbyś Collinusie,

Jedna jest śmieszna, druga nienaturalna.

42

Si quis forte mihi possit praestare roganti,
     audi, quem puerum, Flacce, rogare uelim.
Niliacis primum puer hic nascatur in oris:
     nequitias tellus scit dare nulla magis.
Sit niue candidior: namque in mareotide fusca              5
     pulchrior est quanto rarior iste color.
Lumina sideribus certent mollesque flagellent
     colla comae: tortas non amo, Flacce, comas.
Frons breuis atque modus leuiter sit naribus uncis,
     Paestanis rubeant aemula labra rosis.              10
Saepe et nolentem cogat nolitque uolentem;
     liberior domino saepe sit ille suo;
et timeat pueros, excludat saepe puellas:
     uir reliquis, uni sit puer ille mihi.
"Iam scio, nec fallis: nam me quoque iudice uerum est.              15
     Talis erat" dices "noster Amazonicus".

Jeśliby ktoś mógł przypadkiem przewyższyć mnie proszącego

Posłuchaj, o którego chłopca, Flakkusie chciałbym prosić.

Najpierw ten chłopiec niech narodzi się w ustach Nilu

Żaden kraj nie wie że niegodziwości dają więcej

Niech będzie bielszy od śniegu, bowiem w ciemnym morskim drapiu

Ten kolor jest piękniejszy im jest rzadszy

Oczy niech walczą gwiazdami, miękkie włosy niech uderzają o szyje

Kręconych włosów nie lubię Flakkusie

Czoło niskie i niech będzie o zakrzywionym nosie na sposób lekko

Zazdrosne usta niech czerwienią się nad pestańskimi różami

Często i niechcącego niech zniewala i chcącego nie chce.

Ów niech często będzie chętniejszy nad swojego pana

I niech boi się chłopców. Często niech trzyma z dala dziewczęta

Mężczyzna dla pozostałych, ów niech będzie chłopcem dla mnie jedynego.

„Już wiem i nei mylisz się, prawdą jest bowiem także za mojego sędziowania

Taki był, powiesz „nasz Amazonik”.

71

Quaero diu totam, Safroni Rufe, per urbem,
     si qua puella neget: nulla puella negat.
Tamquam fas non sit, tamquam sit turpe negare,
     tamquam non liceat, nulla puella negat.
Casta igitur nulla est? Sunt castae mille. Quid ergo              5
     casta facit? Non dat, non tamen illa negat.

Pytam się długo, Safronie Rufusie, przez całe miasto,

Jeśliby która dziewczyna odmówiła: żadna dziewczyna nie odmawia.

Jakby zarówno nie było wolno, jakby było rzeczą szkaradną odmówić,

Jakby nie wolno było, żadna dziewczyna nie odmawia/

Żadna więc nie jest niewinna? Obyczajnych jest mnóstwo

Cóż przeto czyni obyczajna? Nie daje, jednak owa nie odmawia.

84

Non est in populo nec urbe tota
a se Thaida qui probet fututam,
cum multi cupiant rogentque multi.
Tam casta est, rogo, Thais? Immo fellat.

Nie ma u ludu ani w całym mieście nikogo,

Ktoby nie próbował, że przez niego Taida została zdobyta

Choć wielu pragnie i prosi wielu

Tak bardzo jest niewinna, pytam Taida?

Na wszelkie sposób ssie/liże/wysysa

10

"Esse quid hoc dicam uiuis quod fama negatur
     et sua quod rarus tempora lector amat?"
Hi sunt inuidiae nimirum, Regule, mores,
     praeferat antiquos semper ut illa nouis.
Sic ueterem ingrati Pompei quaerimus umbram,              5
     sic laudant Catuli uilia templa senes;
Ennius est lectus saluo tibi, Roma, Marone,
     et sua riserunt saecula Maeoniden;
rara coronato plausere theatra Menandro;
     norat Nasonem sola Corinna suum.              10
Vos tamen o nostri ne festinate libelli;
     si post fata uenit gloria, non propero.

Dlaczego mówię, ze to jest, ponieważ sława jest odmawiana żyjącym

I ponieważ rzadki czytelnik kocha swoje czasy?

Te obyczaje, Regusie, bez wątpienia należą do zazdrości,

Że owa zawsze stare niesie przed nowymi.

Tak niewdzięczni szukamy starego cienia Pompejusza,

Tak starcy chwalą liche świątynie Katulla,

Enniusz był czytany tobie, Rzymie, kiedy żył Wergiliusz,

I swoje wieki śmiały się z Homera

Rzadkie teatry oklaskiwały zwieńczonego Menandra,

Sam Korynna poznał swojego Nazona

Wy jednak, o nasze książeczki! Nie spieszcie się,

Jeśli po nieszczęściach przychodzi chwała, nie spieszę się

61

Crispulus iste quis est, uxori semper adhaeret
     qui, Mariane, tuae? Crispulus iste quis est?
Nescio quid dominae teneram qui garrit in aurem
     et sellam cubito dexteriore premit?
Per cuius digitos currit leuis anulus omnis,              5
     crura gerit nullo qui uiolata pilo?
Nil mihi respondes? "Vxoris res agit" inquis
     "iste meae." Sane certus et asper homo est,
procuratorem uoltu qui praeferat ipso:
     acrior hoc Chius non erit Aufidius.              10
O quam dignus eras alapis, Mariane, Latini:
     te successurum credo ego Panniculo.
Res uxoris agit? Res ullas crispulus iste?
     Res non uxoris, res agit iste tuas.

Czy kędzierzawy ten ktoś jest, który zawsze lgnie do twojej żony,

Marianie? Czy kędzierzawy ten ktoś jest?

Nie wiem, czy ten który gawędzi do delikatnego ucha pani

I ciśnie krzesło zręczniejszym łokciem?

Na którego palcach szerzy się każdy lekki pierścień,

Który niesie nogi nie spustoszone żadnym włosem?

Nic mi nie odpowiadasz? Ten sprawy mej żony załatwia - rzeczesz.

Zaiste jest człowiekiem pewnym i zimnym

Który uprzedza samym obliczem zarządcę,

Chius Aufidiusz nie będzie bystrzejszym od tego

O jak byłeś godny Marianie, uderzeń w twarz łacińską

Sądzę ja, że ty masz zamiar wstąpić Panniculo

Sprawy żony załatwia? Jakieś sprawy ten kędzierzawy?

Nie żony sprawy, sprawy twoje ten załatwia.

15

Dum Phaethontea formica uagatur in umbra,
     inplicuit tenuem sucina gutta feram.
Sic modo quae fuerat uita contempta manente,
     funeribus facta est nunc pretiosa suis.

Podczas gdy mrówka faetońska błąka się w cieniu,

Bursztynowa kropla wpadła na delikatne zwierzę

Tak właśnie ta, która została wzgardzoną za życia,

Z powodu śmierci stała się teraz wspaniała.

60

Laudat, amat, cantat nostros mea Roma libellos,
     meque sinus omnes, me manus omnis habet.
Ecce rubet quidam, pallet, stupet, oscitat, odit.
     Hoc uolo: nunc nobis carmina nostra placent.

Mój Rzym chwali, kocha, opiewa nasze książeczki

I mnie kieszenie wszystkie, mnie każda ręka trzyma

Oto pewien czerwieni się, blednie, zdumiewa się, ziewa, nienawidzi,

Tego chcę teraz podobają się nam nasze pieśni.

11

Cogis me calamo manuque nostra
emendare meos, Pudens, libellos.
O quam me nimium probas amasque
qui uis archetypas habere nugas!

Zmuszasz mnie, Pudensie, do poprawienia moich książek

Trzciną i naszą ręką.

O jak mnie zbytnio uznajesz i kochasz

Ty, który chcesz mieć żarty pierwotne!

14

Accidit infandum nostrae scelus, Aule, puellae;
    amisit lusus deliciasque suas:
non quales teneri plorauit amica Catulli
    Lesbia, nequitiis passeris orba sui,
uel Stellae cantata meo quas fleuit Ianthis,              5
    cuius in Elysio nigra columba uolat:
lux mea non capitur nugis neque moribus istis
    nec dominae pectus talia damna mouent:
bis senos puerum numerantem perdidit annos,
    mentula cui nondum sesquipedalis erat.              10

Zdarzyła się zbrodnia szkaradna, Aulusie, naszej dziewczynie,

Straciła igraszki i swoje rozkosze

Jakich nie opłakiwała przyjaciółka zakochanego Katulla, Lesbia,

Osierocona ze swojego wróbelka z powodu lekkomyślności

Albo gwiazdy które opłakiwał Ianthis moją,

Której czarna gołębica lata w Elizjum

Światło moje nie jest zabierane żartami ani takimi zwyczajami

Ani takie straty nie poruszają piersi pani:

Dwa razy po sześć lat straciła liczącego z chłopców

Który jeszcze nie miał kutasa na półtora stopy długiego

? 54 [56]

Magna licet totiens tribuas, maiora daturus
    dona, ducum uictor, uictor et ipse tui,
diligeris populo non propter praemia, Caesar,
    te propter populus praemia, Caesar, armat.

Chociaż dzielisz tylekroć wielkie dary, większe dary mający zamiar dać,

Zwycięzca wodzów, zwycięzca i sam sobie,

Jesteś poważany przez lud nie z powodu nagród, Cezarze,

Z powodu ciebie, Cezarze, lud wspiera nagrody.

? 56 [55]

Temporibus nostris aetas cum cedat auorum
    creuerit et maior cum duce Roma suo,
ingenium sacri miraris desse Maronis
    nec quemquam tanta bella sonare tuba.
Sint Maecenates, non derunt, Flacce, Marones              5
    Vergiliumque tibi uel tua rura dabunt.
iugera perdiderat miserae uicina Cremonae
    flebat et abductas Tityrus aeger oues:
risit Tuscus eques paupertatemque malignam
    reppulit et celeri iussit abire fuga.              10
"Accipe diuitias et uatum maximus esto;
    tu licet et nostrum" dixit "Alexin ames."
Adstabat domini mensis pulcherrimus ille
    marmorea fundens nigra Falerna manu,
et libata dabat roseis carchesia labris              15
    quae poterant ipsum sollicitare Iouem.
Excidit attonito pinguis Galatea poetae
    Thestylis et rubras messibus usta genas:
protinus Italiam concepit et "Arma uirumque,"
    qui modo uix Culicem fleuerat ore rudi.              20
Quid Varios Marsosque loquar ditataque uatum
    nomina, magnus erit quos numerare labor?
Ergo ero Vergilius, si munera Maecenatis
    des mihi? Vergilius non ero, Marsus ero.

79

Omnes aut uetulas habes amicas
aut turpis uetulisque foediores.
Has ducis comites trahisque tecum
per conuiuia porticus theatra.
Sic formosa, Fabulla, sic puella es.

70

Dixerat 'O mores! O tempora!' Tullius olim,
       sacrilegum strueret cum Catilina nefas,
cum gener atque socer diris concurreret armis
       maestaque civili caede maderet humus.
cur nunc 'O mores!' cur nunc 'O tempora!' dicis?              5
       quod tibi non placeat, Caeciliane, quid est?
nulla ducum feritas, nulla est insania ferri;
       pace frui certa laetitiaque licet.
Non nostri faciunt tibi quod tua tempora sordent,
       sed faciunt mores, Caeciliane, tui.              10

Powiedział był niegdyś Tulliusz: O czasy! O obyczaje!

Kiedy Katylina wymyślał świętokradczą niesprawiedliwość

Kiedy zięć i teść potykali się w okropnych walkach

I smutna ziemia ociekała przelaną krwią obywatela

Dlaczego teraz „O obyczaje!” dlaczego teraz „O czasy!” mówisz?

Co jest tym co się tobie, Cecylianie, nie podoba?

Nie ma żadnej dzikości wodzów, żadnego szału miecza;

Wolno korzystać z pokoju i pewnej wesołości.

Nie nasi czynią tobie, ponieważ twoje czasy są w pogardzie,

Lecz czynią obyczaje, Cecylianie, twoje.

4

Qui legis Oedipoden caligantemque Thyesten,
       Colchidas et Scyllas, quid nisi monstra legis?
Quid tibi raptus Hylas, quid Parthenopaeus et Attis,
       Quid tibi dormitor proderit Endymion?
Exutusve puer pinnis labentibus? aut qui                            5
       Odit amatrices Hermaphroditus aquas?
Quid te vana iuvant miserae ludibria chartae?
       Hoc lege, quod possit dicere vita 'Meum est.'
Non hic Centauros, non Gorgonas Harpyiasque
       Invenies: hominem pagina nostra sapit.                            10
Sed non vis, Mamurra, tuos cognoscere mores
       Nec te scire: legas Aetia Callimachi.

Który czytasz Edypa i otoczonego ciemnością Tyestesa,

Kolchidy i Scylle, o czym jeśli nie o potworach czytasz?

W czym ci pomoże porwany Hylas, w czym Partenopajos i Attis,

W czym ci pomoże dormitor Endymion?

Czy porzucony chłopiec z powodu opadających skrzydeł?

Albo który Hermafrodyt nienawidzi zakochanych wód?

Czy ciebie bawią te puste zabawy marnego wiersza?

To czytaj, co życie mogłoby powiedzieć „Jest moje”

Nie znajdziesz tu Centaurów ani Gorgonów i Harpii

Nasza strona rozumie człowieka.

Lecz nie chcesz Mamurro, poznać twoich obyczajów,

Ani znać siebie: czytaj Aetia (O początkach mitów) Kallimacha

90

Quid vellis vetulum, Ligeia, cunnum?
Quid busti cineres tui lacessis?
Tales munditiae decent puellas
— Nam tu iam nec anus potes videri — ;
Istud, crede mihi, Ligeia, belle                            5
Non mater facit Hectoris, sed uxor.
Erras, si tibi cunnus hic videtur,
Ad quem mentula pertinere desit.
Quare si pudor est, Ligeia, noli
Barbam vellere mortuo leoni.

Po co skubiesz stare łono, Ligejo?

Po co zbudzasz prochy twojego grobu?

Takie wytworności zdobią dziewczęta

Bowiem ty ani nie możesz wydawać się już starą kobietą-

To wierzaj mi, Ligejo, pięknie

Nie matka Hektora czyniła, lecz żona.

Mylisz się, jeśli wydaje się to łono dla ciebie

Do którego kutas odmawia sięgać

Dlatego jeśli masz wstyd Ligejo,

Nie skub brody zmarłemu zdechłemu lwu.

15

Sunt chartae mihi quas Catonis uxor
et quas horribiles legant Sabinae:
hic totus volo rideat libellus
et sit nequior omnibus libellis.
Qui vino madeat nec erubescat
pingui sordidus esse Cosmiano,
ludat cum pueris, amet puellas,
nec per circuitus loquatur illam,
ex qua nascimur, omnium parentem,
quam sanctus Numa mentulam vocabat.
Versus hos tamen esse tu memento
Saturnalicios, Apollinaris:
mores non habet hic meos libellus.

Mam wiersze, które żona Katona

I które straszne Sabinki czytają

Chcę - niech się śmieje ta cała książeczka

I niech będzie nikczemniejsza od wszystkich książeczek

Która niech ocieka winem i niech nie wstydzi się

Być brudną dla grubego Kosmiana

Niech bawi się z chłopcami, niech kocha dziewczęta

Ani niech nie mówi przez okrążania o owym

Z którego się rodzimy, rodzica wszystkich,

Którego święty Numa nazywał kutasem

Ty pamiętaj, że jednak te są ku Saturnaliom Appolina

Ta książeczka nie ma obyczajów moich.

104

Uxor, vade foras aut moribus utere nostris:
    non sum ego nec Curius nec Numa nec Tatius.
Me jucunda juvant tractae per pocula noctes:
    tu properas pota surgere tristis aqua.
Tu tenebris gaudes: me ludere teste lucerna
    et juvat admissa rumpere luce latus.
Fascia te tunicaeque obscuraque pallia celant:
    at mihi nulla satis nuda puella jacet.
basia me capiunt blandas imitata columbas:
    tu mihi das aviae qualia mane soles.
Nec motu dignaris opus nec voce juvare
    nec digitis, tamquam tura merumque pares:
masturbabantur Phrygii post ostia servi,
    Hectoreo quotiens sederat uxor equo,
et quamvis Ithaco stertente pudica solebat
    illic Penelope semper habere manum.
Pedicare negas: dabat hoc Cornelia Graccho,
    Julia Pompeio, Porcia, Brute, tibi;
dulcia Dardanio nondum miscente ministro
    pocula Juno fuit pro Ganymede Jovi.
Si te delectat gravitas, Lucretia toto
    sis licet usque die: Laida nocte volo.

Żono, idź precz albo użyj naszych zwyczajów:

Ja nie jestem ani Kuriuszem ani Numą ani Tatiuszem.

Mnie cieszą przewlekane noce przez przyjemne uczty

Ty spiesznie wstajesz smutna pijana wodą.

Ty cieszysz się ciemnością; mnie zachwyca bawić się

Świadkiem lampą i dopuszczonym światłem wydobyć ciało

Przepaski i suknie i ciemne płaszcze ciebie kryją;

Tymczasem dla mnie żadna dziewczyna nie leży w łóżku dość naga.

Omamiają mnie pocałunki naśladujące powabne gołębice

Ty mnie dajesz, jakie rankiem babci zwykłaś (dawać)

Nie masz ochoty ani ruchem ani głosem wspierać dzieła

Ani palcami zarówno gdybyś przygotowywała kadzidła i nie zmieszane z wodą wino;

Niewolnicy Frygii za drzwiami uprawiali samogwałt,

Jak często żona usiadła na Hektorowym koniu,

I jak bardzo kiedy Itakijczyk chrapał, wstydliwa Penelopa zwykła zawsze tam mieć ręka.

Odmawiasz uprawiać pederastię:

dawała to Kornelia Grakchowi, Julia Pompejuszowi, Porcia, Brutusie tobie

kiedy jeszcze nie miesza słodkich napojów sługa Dardaniusz,

Junona była w zamian Ganimedy Jowiszowi

Jeśli ciebie cieszy powaga, była bez przerwy w ciągu całego dnia Lukrecją

W nocy chcę Laidę.

44

Unice, cognato iunctum mihi sanguine nomen
     Qui geris et studio corda propinqua meis;
Carmina cum facias soli cedentia fratri,
     Pectore non minor es, sed pietate prior.
Lesbia cum lepido te posset amare Catullo,              5
     Te post Nasonem blanda Corinna sequi.
Nec deerant zephyri, si te dare vela iuvaret;
     Sed tu litus amas. Hoc quoque fratris habes.

Jedyny który nosisz imię złączone pokrewną mi krwią

I staraniem się, nosisz uczucia bliskie moim;

Chociaż układasz pieśni przemijające dla samego brata,

Nie mniejszy jesteś pod względem serca, lecz pierwszy pod względem miłości

Chociaż Lesbia mogła kochać ciebie z powodu dowcipnego Katulla

Mogła towarzyszyć ci po Nazonie powabna Korynna

I wiatry zachodnie nie opuściły, gdyby cieszyło ciebie dać żagle

Lecz ty kochasz wybrzeże. To także masz z brata.

57

Cur saepe sicci parva rura Nomenti
Laremque villae sordidum petam, quaeris?
Nec cogitandi, Sparse, nec quiescendi
In urbe locus est pauperi. Negant vitam
Ludi magistri mane, nocte pistores,              5
Aerariorum marculi die toto;
Hinc otiosus sordidam quatit mensam
Neroniana nummularius massa,
Illinc balucis malleator Hispanae
Tritum nitenti fuste verberat saxum;              10
Nec turba cessat entheata Bellonae,
Nec fasciato naufragus loquax trunco,
A matre doctus nec rogare Iudaeus,
Nec sulphuratae lippus institor mercis.
Numerare pigri damna quis potest somni?              15
Dicet quot aera verberent manus urbis,
Cum secta Colcho Luna vapulat rhombo.
Tu, Sparse, nescis ista, nec potes scire,
Petilianis delicatus in regnis,
Cui plana summos despicit domus montis,              20
Et rus in urbe est vinitorque Romanus
Nec in Falerno colle maior autumnus,
Intraque limen latus essedo cursus,
Et in profundo somnus, et quies nullis
Offensa linguis, nec dies nisi admissus.              25
Nos transeuntis risus excitat turbae,
Et ad cubilest Roma. Taedio fessis
Dormire quotiens libuit, imus ad villam.

Dlaczego często domagam się małych wsi ubogiego Nomentu

I brudnego ogniska dworu wiejskiego, pytasz?

Ani miejsca myślenia ani odpoczywania, Sparsie,

W mieście nie ma dla biednego.

Odmawiają życia zabawy nauczyciela rankiem, w nocy piekarze,

Młotki kotlarzy w ciągu całego dnia;

Stamtąd beztroski wekslarz uderza na zabrudzony stół bryły nerońskie

Stamtąd kowal bije błyszczącym kijem

Skałę startą złotego piasku Hiszpanii,

I nie ociąga się tknięty szałem bożym tłum Bellony,

Ani gadatliwy rozbitek z powodu związanego kadłuba.

Ani wyuczony Żyd przez matkę prosić,

Ani handlarz towaru siarkowego kaprawy.

Któż może zliczyć szkody leniwego snu?

Powie ile rąk uderza w spiża miasta.

Kiedy okaleczony księżyc odbiera chłostę od czarodziejskiego koła kolchidzkiego?

Ty, Sparsie, nie wiesz tych rzeczy, i nie możesz wiedzieć,

Delikatny w królestwach petyliańskich

Dla którego dom równy spogląda na szczyty góry

I wieś w mieście jest i uprawiajacy winnicę Rzymianin

I nie większa jesień na falernejskim wzgórzu,

I wewnątrz progu daleka droga podróżnym wozem

I w głębi sen, i spokój nieraniony

Żadnymi gadulstwami, i dzień jeśli dopuszczone.

Śmiech tłumu przechodzących zbudza nas,

I przy łóżku jest Rzym. Z powodu wstrętu wyczerpanym

Jak często spodobało się spać, jedziemy do dworku wiejskiego.

86. Echini.

Iste licet digitos testudine pungat acuta, 
       cortice deposita mollis echinus erit.

Ten chociaż rani palce ostrym jeżem

Odłożywszy skorupę będzie miękkim jeżem.

104. Mel Atticum.

Hoc tibi Thesei populatrix misit Hymetti
       Pallados a silvis nobile nectar apis.

Miód Attycki

Ten tobie Thesejo niszczycielka wysyła z Hymettii

Do Palladów przez lasy sławny nektar pszczoły.

111. Falernum.

De Sinuessanis venerunt Massica prelis: 
       condita quo quaeris consule? Nullus erat.

Falernum

Z tłoczni sinuessańskich przybyli do Massyki;

Pytasz, za jakiego konsula założona? Żadnego nie było.

127. Coronae roseae.

Dat festinatas, Caesar, tibi bruma coronas:
       quondam veris erat, nunc tua facta rosa est.

Różane wieńce

Zima daje tobie spiesznie zrobione wieńce, Cezarze,

Róża niegdyś była wiosny, teraz stała się twoją.

39. Lucerna cubicularis.

Dulcis conscia lectuli lucerna,
Quidquid vis facias licet, tacebo.

Lampa sypialniana

Wtajemniczona lampa słodkiego łoża.

Cokolwiek chcesz, zrób wolno, będę milczeć.

56. Dentifricium.

Quid mecum est tibi? me puella sumat:
Emptos non soleo polire dentes.

Proszek do zębów

Co ty masz ze mną?

Mnie dziewcze wybiera;

Nie mam zwyczaju bielić kupionych zębów

DE SPECTACULIS

8

Daedale, Lucano cum sic lacereris ab urso,
     quam cuperes pinnas nunc habuisse tuas!

Dedalu, podczas gdy tak jesteś rozdzierany przez niedźwiedzia Lukana,

Jak bardzo pragnąłbyś, żebyś miał teraz twe skrzydła!

17

Quod pius et supplex elephas te, Caesar, adorat
     hic modo qui tauro tam metuendus erat,
non facit hoc iussus, nulloque docente magistro,
     crede mihi, nostrum sentit et ille deum.

Ponieważ wierny i pokorny słoń ciebie, Cezarze, wielbi,

Ten tylko, który tak bardzo powinien był bać się byka,

Nie czyni tego wybrany, i chociaż żaden nauczyciel nie uczy,

Wierz mi, czuje i ów naszego boga.

18

Lambere securi dextram consueta magistri
     tigris, ab Hyrcano gloria rara iugo,
saeua ferum rabido lacerauit dente leonem:
     res noua, non ullis cognita temporibus.
Ausa est tale nihil, siluis dum uixit in altis:               5
     postquam inter nos est, plus feritatis habet.

Tygrys przywykły lizać prawą ręką beztroskiego nauczyciela,

Rzadka chwała z powodu jarzma Hyrkańskiego

Gwałtowny rozdarł dzikiego lwa wściekłym zębem

Rzecz nowa, nie poznana w żadnych czasach

Nie ośmielił się na nic tak wielkiego , dopóki żył w wysokich lasach

Skoro jest wśród nas, więcej ma dzikości.

1

---