Witaj na świecie

Przyjście Waszego dziecka na świat

Przygotowanie i zrozumienie przedwczesnego porodu

Z perspektywy lekarza

Różne historie wcześniaków: szanse na przeżycie i rokowania zdrowotne

Pytania i odpowiedzi

Przeniesienie matki do innego szpitala

Rola ojca w czasie przenosin matki

Spotkanie z lekarzem Waszego dziecka

Dlaczego cesarskie cięcie?

Jak przebiega cesarskie cięcie?

Tłum w sali porodowej

Jeśli Twoje dziecko potrzebuje resuscytacji

Jak przebiega resuscytacja dziecka?

Punktacja w skali Apgar

Przewidywanie masy urodzeniowej

Poczucie więzi

Przeniesienie dziecka do innego szpitala

Wieloraczki

Bliźnięta urodzone w różnym czasie

Kto jest „A”, a kto „B”?

Identyczne czy nie?

Zagadnienia szczegółowe

Twoje dziecko ma małą masę urodzeniową - co to znaczy?

Jak będzie wyglądać Twoje dziecko?

Co niska masa urodzeniowa oznacza dla Twojego dziecka na początku?

Co niska masa urodzeniowa oznacza dla Twojego dziecka w przyszłości?

Z perspektywy lekarza: poród

Nadszedł wreszcie moment, na który czekaliście… jednak zbyt szybko. Jak wszystkie porody, będzie on szczególny i wyjątkowy, pełen bólu i radości. Ale będzie też zupełnie inny, gdyż Wasze dziecko będzie oczekiwane ze znacznie większym niepokojem niż maluch urodzony o czasie. Żadne wcześniejsze badania nie pozwalają dokładnie przewidzieć, jak Wasz wcześniak będzie sobie radził po porodzie. Na sali porodowej często zdarzają się niespodzianki - są maleńkie wcześniaki, które ku naszemu zaskoczeniu rodzą się i samodzielnie krzyczą i kopią, ale są też większe, które nieoczekiwanie potrzebują znacznie więcej pomocy niż się spodziewaliśmy. Pewna kobieta w ciąży zapytała swego położnika po badaniu USG: „Jak to możliwe, że wie pan o dziecku tak dużo, skoro pan jest tu na zewnątrz, a ono tam w środku?”. Faktycznie, dzięki dokładnym badaniom Twoim i dziecka przed porodem oraz dzięki wcześniejszym doświadczeniom z wieloma innymi wcześniakami, urodzonymi w wieku Twojego dziecka, wiemy sporo, jednak dopóki ono nie pojawi się tu, zawsze istnieje niepewność. Wszystko staje się jasne, kiedy Wasze dziecko przychodzi na świat.

Badania i testy laboratoryjne

Na sali porodowej lekarze skupiają się przede wszystkim na podstawowych oznakach życia Waszego dziecka, odkładając na później bardziej szczegółowe badania. Od momentu, gdy wcześniak pojawia się na świecie - podczas jego przenosin do podgrzewanego łóżeczka, osuszania, oczyszczania nosa i buzi - przez cały czas obserwujemy i oceniamy jego oddech, bicie serca i krążenie. Z nadzieją czekamy na pierwszy krzyk dziecka, oznaczający, że jest silne, żywotne i że złapało głęboki oddech. Sprawdzamy kolor skóry (różowy oznacza, że ma dostatecznie dużo tlenu) i stale kontrolujemy, czy nadal regularnie oddycha (wiele wcześniaków tego nie robi, wtedy musimy im pomóc). Upewniamy się również, że jego serce bije mocno i regularnie i że nie ma żadnych problemów zagrażających życiu, które wymagałyby natychmiastowej interwencji. Czasami, w przypadku dzieci urodzonych o wiele za wcześnie, oceniamy, czy jest ono wystarczająco dojrzałe, by przeżyć poza łonem matki nawet przy pomocy najlepszej aparatury medycznej. Na podstawie oznak życia i siły Waszego dziecka oraz tego jak reaguje na działania medyczne, przyznajemy mu punkty w skali Apgar (patrz strona…).

Kiedy jesteśmy pewni, że dziecko prawidłowo oddycha (samo lub z naszą pomocą) i ma prawidłową czynność serca, wykonujemy dalsze badania, sprawdzając, czy wszystkie części ciała są na miejscu i czy są prawidłowo wykształcone. Przy zaciskaniu pępowiny oglądamy naczynia krwionośne, które odżywiały dziecko w łonie i sprawdzamy, czy są prawidłowe. Następnie ważymy dziecko.

Pobieramy także (bezboleśnie) kilka mililitrów krwi z naczyń pępowinowych, aby zbadać grupę krwi Waszego dziecka, upewnić się, że nie ma infekcji i że tuż przed urodzeniem otrzymywało wystarczającą ilość tlenu. Po wykonaniu tych czynności zazwyczaj czekamy, aż wcześniak zostanie umieszczony w monitorowanym inkubatorze a następnie robimy badanie radiologiczne klatki piersiowej oraz badania laboratoryjne i bakteriologiczne.

Nie martw się, jeżeli urodziłaś więcej niż jedno dziecko - każde z nich zostanie otoczone troskliwą opieką przez zespół fachowców.

Najczęstsze problemy

Oglądanie i przytulanie dziecka

Ze względu na przedwczesny poród nie spodziewamy się, że stan dziecka będzie idealny. Neonatolog (lekarz sprawujący opiekę nad noworodkami) jest obecny na sali porodowej wraz z resztą personelu medycznego po to, aby zapewnić Twojemu wcześniakowi szybkie, łatwe i bezpieczne przyjście na świat. Wiemy, jak bardzo bolesny jest dla Ciebie fakt, że możesz tylko przez chwilę spojrzeć na swoje dziecko. Wiemy, że chcesz z nim być i że zastanawiasz się, kiedy i na jak długo znów będzie z Tobą.

Odpowiedzi na te pytania zależą od stanu Twojego dziecka i od tego, jak szybko uda mu się osiągnąć stabilny stan. (Niektóre dzieci mogą wymagać resuscytacji natychmiast po urodzeniu, o czym więcej możesz przeczytać na stronie…). Oczekiwanie, mimo że jest dla Ciebie trudne, służy jedynie dobru Twojego dziecka. Kiedy Twój wcześniak jest suchy i ogrzany, kiedy czynność jego serca jest prawidłowa i kiedy oddycha regularnie (sam lub z naszą pomocą), nie musimy już obserwować go aż tak dokładnie i możemy znowu przynieść go do Ciebie. Jeśli urodziłaś wcześniaka, który dobrze sam sobie radzi, możesz prawdopodobnie potrzymać go przez chwilę w ramionach ku Waszej obopólnej radości. Ale jeśli urodził się przed 34. tygodniem lub potrzebuje pomocy w oddychaniu, lub jego stan jest mało stabilny, to bezpieczniej jest przenieść go na oddział intensywnej terapii. Tam będziemy go nadal obserwować a także udzielimy mu niezbędnej pomocy, np. w postaci antybiotyków lub tlenu. Przede wszystkim będziemy dążyć do uzyskania stabilności i wtedy prawdopodobnie będzie można go odwiedzić.

Dzieci na granicy przeżywalności

Niektóre wcześniaki rodzą się tak niedojrzałe, że niezależnie od zastosowanego leczenia nie są w stanie przeżyć. Dotyczy to dzieci urodzonych przed 23. tygodniem życia płodowego. Inne są na tyle dojrzałe, że będą w stanie przeżyć, choć mogą przez jakiś czas wymagać intensywnej opieki medycznej - dotyczy to większości malców urodzonych po 25. tygodniu ciąży. W przypadku dzieci urodzonych między 23. a 25. tygodniem ciąży nie jesteśmy w stanie dokładnie przewidzieć, czy wcześniak jest na tyle dojrzały, by przetrwać. Niewielu neonatologów uważa za słuszne stosowanie u noworodków agresywnej terapii. Większość lekarzy, po dokładnym przemyśleniu sprawy i zbadaniu statystycznych możliwości dziecka, reanimuje wszystkie wcześniaki urodzone powyżej wieku lub masy ciała, zapewniających możliwość przeżycia i nie leczy tych poniżej. Jednak w przypadku dzieci urodzonych na granicy przeżywalności lekarz musi podjąć trudną decyzję, jaką terapię zaproponować i jak długo ją stosować.

Ponieważ istnieją pewne istotne, nieprzewidywalne różnice w tempie rozwoju dzieci, zazwyczaj nie wiemy na pewno, jak poradzi sobie dziecko urodzone na granicy przeżywalności. Ogólnie wiadomo, że wcześniak urodzony w 23. tygodniu ciąży ma znacznie mniejsze szanse na przeżycie i prawidłowy rozwój niż urodzony w 25. tygodniu. Jednak wiek chronologiczny i rozwój fizyczny nie zawsze są takie same. Również inne czynniki mogą odgrywać rolę w dojrzewaniu wcześniaka, np. dziewczynki szybciej zazwyczaj dojrzewają niż chłopcy, lepiej radzą sobie również dzieci z większą masą urodzeniową.

Czasami już na sali porodowej staje się oczywiste, że dziecko nie jest wystarczająco dojrzałe, aby przeżyć. Może się okazać, że nie jesteśmy w stanie rozprężyć jego płuc lub też jego skóra jest tak delikatna, że rani ją każdy dotyk. Najczęściej jednak musi minąć trochę czasu, zanim zorientujemy się, że stan wcześniaka pogarsza się zamiast poprawiać. Niepewność, czy dziecko przeżyje, jest straszna - i dla Was, i dla nas, ponieważ bardzo trudno jest zadecydować, jakie postępowanie jest dla niego najlepsze.

Zazwyczaj mówię rodzicom, że istnieją trzy opcje i mimo że na podstawie mojej wiedzy o stanie Waszego dziecka mogę zalecać jedną z nich, to każda ma swoje zalety.

Pierwsze rozwiązanie polega na uczynieniu wszystkiego, co w naszej mocy, aby utrzymać dziecko przy życiu. Spotkałam wielu rodziców, którzy w celu ratowania życia swojego dziecka gotowi są do największych poświęceń. Chcą, aby żyło, niezależnie od tego, czy jest bardzo chore, czy wkrótce umrze lub będzie głęboko upośledzone w przyszłości. Będą je kochać i pieścić niezależnie od wszystkiego.

Druga opcja to odstąpienie od jakiejkolwiek interwencji medycznej, przy jednoczesnym zapewnieniu dziecku ciepła i miłości w jego krótkim życiu. (Bez intensywnej opieki medycznej tak małe dzieci żyją zazwyczaj kilka godzin, choć niektóre mogą przeżyć kilka dni). Wielu rodziców czuje, że okazują dziecku więcej miłości, jeśli nie walczą za wszelką cenę o przedłużenie jego życia. Zazwyczaj bowiem trwa ono krótko, wiąże się z bólem i cierpieniem, a i tak nie daje szans na długą i szczęśliwą przyszłość.

Trzecie rozwiązanie leży pośrodku: zaczyna się od zapewnienia dziecku wszelkiej możliwej pomocy medycznej, przy jednoczesnej uważnej obserwacji sytuacji, aż do ewentualnej rezygnacji z leczenia, jeśli nie przynosi ono rezultatów. Ten moment może nastąpić już na sali porodowej lub kilka godzin, dni czy tygodni później. Rodzice i lekarze wybierający to rozwiązanie zazwyczaj liczą na to, że ich niepewność co do przyszłości dziecka z czasem się zmniejszy. Jeżeli uważacie, że takie rozwiązanie jest słuszne, to ustalcie z lekarzem, czy chcecie mieć wpływ na podjęcie decyzji o ewentualnym zaprzestaniu leczenia, czy też raczej pozostawiacie ją w gestii personelu medycznego.

Niektóre szpitale i lekarze nie będą zadowoleni ze wszystkich tych opcji, nie we wszystkich sytuacjach będą one odpowiednie. Każdy lekarz ma własne, szczególne podejście do rodziców w takich chwilach. Ale jeżeli masz już ustalone poglądy na temat sposobu traktowania Twojego dziecka, urodzonego na granicy przeżywalności, to porozmawiaj o nich ze swoim położnikiem i neonatologiem przed porodem - oni poznają Twoje zdanie, Ty ich możliwości i zamiary. Większość lekarzy będzie chciała, abyście aktywnie uczestniczyli w podejmowaniu najważniejszych decyzji, ponieważ to Wy i Wasza rodzina będziecie przez resztę życia ponosić ich konsekwencje.

Kwestie rodzinne

Przy odrobinie szczęścia macie możliwość przygotowywać się (o ile jest to w ogóle możliwe!) do szczególnego doświadczenia, jakim jest posiadanie wcześniaka. Jednak większość rodziców spotka się po raz pierwszy z lekarzem swojego dziecka na sali porodowej. Możecie nawet mieć problemy z rozpoznaniem nas, gdy już zdejmiemy maski i fartuchy. Spróbujcie wybaczyć nam naszą małomówność. Najprawdopodobniej będziemy musieli od razu zabrać się do pracy i będziemy mieć tylko chwilę, aby krótko poinformować Was o stanie dziecka, zanim zabierzemy je na oddział, aby zapewnić mu dalszą opiekę. Zazwyczaj i tak większość rodziców nie jest w stanie zadawać zbyt wielu pytań i przyjmować wielu informacji na sali porodowej: matki mogą być pod wpływem leków i nie do końca będą zdawać sobie sprawę z tego, co się dzieje, zaś uwaga ojców jest zazwyczaj podzielona pomiędzy żoną a nowo narodzonym dzieckiem. Zapewniamy Was jednak, że nic nie jest stracone. Już wkrótce przyjdzie czas na rozmowy, również o tym, co wydarzyło się na sali porodowej, musimy jedynie poczekać na nieco spokojniejszy czas i miejsce.

Niewiele rzeczy cieszy mnie bardziej niż widok noworodka witanego z miłością przez całą rodzinę. To szczęśliwy maluch! Jednak tuż po porodzie będziemy potrzebowali pobyć z Waszym dzieckiem sam na sam, aby móc w pełni ocenić jego stan i zapewnić mu jak najszybciej pomoc medyczną, jakiej może potrzebować. Oczywiście będziecie zastanawiać się, co się dzieje i będziecie się martwić. Ale przez rozmowę z Wami, poświęcimy mniej uwagi dziecku. Być może więc będziecie musieli ugryźć się w język, może stracicie kilka fantastycznych ujęć do rodzinnego albumu, ale zapewniam Was, że to wszystko dla dobra Waszego dziecka.

Widziałam rodziców wcześniaków reagujących w przeróżny sposób na narodziny dziecka. Możecie być szczęśliwi i podekscytowani, pełni wiary w przyszłość. Możecie mieć wątpliwości i bać się o swoje dziecko. Jeżeli Wasz wcześniak jest w naprawdę ciężkim stanie, możecie bać się również o siebie - jak sobie poradzicie z tym, co może nastąpić. Niektórzy rodzice są otępiali i sparaliżowani bólem i strachem, automatycznie wykonują wszystkie czynności, niewiele przy tym czując. Ale niezależnie od tego, jak czujecie się w tej chwili, narodziny Waszego wcześniaka powinny być czasem nadziei i wiary, czasem spojrzenia głęboko w siebie w poszukiwaniu źródeł siły, akceptowania tego, czego zmienić nie można i zrozumienia, co naprawę jest w życiu istotne. Chiński filozof Lao-tzu powiedział: „Podróż tysiąca mil zaczyna się od jednego kroku”. Wasza podróż właśnie się zaczyna i tak jak w przypadku wszystkich rodziców cel nie jest do końca znany. Naszym zadaniem jest pomóc Wam w tej drodze. Pamiętajcie, teraz musicie już tylko wykonać ten pierwszy krok.

Różne historie wcześniaków: szanse na przeżycie i rokowania zdrowotne

Mamy mieszane uczucia na temat przedstawiania statystyk dotyczących przeżywalności i rokowań zdrowotnych dla dzieci urodzonych przedwcześnie. Czytanie takich informacji nie jest łatwe dla nikogo, a szczególnie dla zmartwionych i przestraszonych rodziców nowo narodzonego wcześniaka. Poza tym doświadczenia z OIOM-u nauczyły nas, że liczby mogą być nie tylko przerażające - mogą być również mylące: na przykład czytacie, że 50% wcześniaków może mieć pewne długotrwałe kłopoty ze zdrowiem i wyciągacie wniosek, że Wasze dziecko na 50% będzie je miało. To nieprawda! Żadne dziecko nie jest „przeciętne”, więc liczby odnoszące się do ogółu wcześniaków nie muszą odnosić się do Waszego dziecka. Istnieje wiele czynników i symptomów, które mogą zmienić ponure rokowania dla ogółu wcześniaków w o wiele bardziej optymistyczne perspektywy dla Waszego dziecka.

Tak więc czytając poniższe fragmenty dotyczące Waszego dziecka, pamiętajcie o dwóch sprawach. Po pierwsze, zadaniem tej części książki jest pomóc Wam wyrobić sobie rzeczywiste poglądy na to, czego możecie się spodziewać, co nie znaczy, że musi się to przytrafić Waszemu dziecku. Nawet w każdej z czterech grup wieku ciążowego rozpiętość rezultatów medycznych w indywidualnych przypadkach jest ogromna. Wasze dziecko to nie statystyka i jedynym wyznacznikiem tego, jak poradzi sobie z problemami, jest ono samo. Spędzajcie z nim czas, obserwujcie jego zachowanie i oczywiście pytajcie lekarza o wyniki badań i oceny.

Po drugie, przedstawiane tu liczby są jedynie szacunkowe. Dokładne statystyki dotyczące wcześniaków są trudne do sporządzenia głównie dlatego, że wciąż poprawia się jakość opieki neonatologicznej. Dziesięć lat temu wcześniaki urodzone w 23. tygodniu ciąży nie miały żadnych szans na przeżycie - dziś wszystkie wcześniaki otrzymują lepszą opiekę niż kiedykolwiek przedtem.

23. - 25. tydzień ciąży

Przeżywalność

Tak małe wcześniaki, urodzone na granicy przeżywalności, korzystają najwięcej z postępu w dziedzinie neonatologii. Dziesięć lat temu nie można było uratować dzieci urodzonych w 23. tygodniu ciąży. Obecnie dzieci urodzone w 25. tygodniu ciąży mają znacznie większe szanse na przeżycie niż kiedykolwiek przedtem. Ale dla rodziców tych bardzo, bardzo małych dzieci statystyki wciąż są trudne: wskaźniki przeżywalności wahają się od około 20% dla wcześniaków 23-tygodniowych do około 65% dla 25-tygodniowych.

Możliwości przeżycia dziecka poza łonem matki zależą od dojrzałości jego organów - od tego, czy jego płuca są w stanie przyjąć wystarczającą ilość tlenu, czy jego skóra może utrzymać płyny, czy jego mózg przetrwa trudy opieki medycznej i leczenia. Im młodszy i mniejszy jest wcześniak, tym bardziej bezbronny. Każdy dodatkowy dzień w łonie matki może na tym etapie wiele zmienić, a dodatkowy tydzień to już ogromny postęp. Ale wiek ciążowy to nie wszystko. Inne, indywidualne czynniki mogą również wpłynąć na dojrzałość i w konsekwencji na szanse przeżycia dziecka.

Kiedy stan bardzo wczesnego dziecka można uznać za bezpieczny? Lekarze zazwyczaj ostrzegają rodziców, że mogą minąć tygodnie, a nawet miesiące, zanim będzie to można stwierdzić na sto procent. Ale jeśli w pierwszym tygodniu życia Wasze dziecko dobrze reaguje na leczenie, co świadczy o tym, że jest choć trochę samowystarczalne, jego szanse na powrót z Wami do domu niezwykle rosną.

Rokowania zdrowotne

Ponieważ organizmy dzieci urodzonych między 23. a 25. tygodniem ciąży są bardzo niedojrzałe, są one narażone na wystąpienie długotrwałych problemów zdrowotnych. Im wcześniej dziecko się urodziło, tym istnieje większe ryzyko. Ale wyrażenie tego w liczbach albo określenie, co to oznacza dla konkretnego dziecka, nie jest łatwe.

Według najlepszych dostępnych statystyk około jedna trzecia dzieci urodzonych tak wcześnie nie będzie miała problemów zdrowotnych. Jedna trzecia będzie łagodnie lub średnio obciążona: problemami oddechowymi wymagającymi podawania tlenu przez kilka miesięcy, łagodnym porażeniem mózgowym objawiającym się słabą kontrolą niektórych odruchów, problemami ze wzrokiem wymagającymi korekty okularami, wadami słuchu, wymagającymi aparatu słuchowego lub problemami z nauką, takimi jak nadaktywność lub dysleksja. Ostatnia grupa poniesie największe konsekwencje swego przedwczesnego urodzenia: trwałe, ciężkie uszkodzenia układu oddechowego wymagające respiratora, ciężkie porażenie mózgowe wymagające wózka inwalidzkiego jak również ślepota, głuchota lub opóźnienia psychiczne.

Nie jest możliwe stwierdzenie w pierwszym dniu - a czasem nawet przez pierwszych kilka miesięcy lub lat - który wcześniak będzie zdrowy, a który będzie obciążony taką czy inną formą niepełnosprawności. Ale nie wszystkie dzieci są narażone w tym samym stopniu. Główne czynniki ryzyka to słaby rozwój w łonie matki, uszkodzenie mózgu (zwykle stwierdzone w badaniu ultrasonograficznym jeszcze przed wypisaniem dziecka do domu) i ciężkie, chroniczne uszkodzenie płuc (dysplazja oskrzelowo-płucna). Jednak nawet z tymi problemami niektóre dzieci radzą sobie całkiem dobrze.

26. - 29. tydzień ciąży

Przeżywalność

Wzrastający wskaźnik przeżywalności dzieci urodzonych pomiędzy 26. a 29. tygodniem ciąży jest bardzo optymistyczny. Szanse na przeżycie Waszego dziecka zmieniają się wraz z jego wiekiem ciążowym i wynoszą od ok. 75% dla dzieci 26-tygodniowych do 85% dla 29-tygodniowych.

Najbardziej zagrożone są dzieci z infekcjami (wewnątrzmacicznymi lub zakażone po urodzeniu) lub których płuca, mózg lub jelita są bardzo niedojrzałe i mogą mieć problemy z przetrwaniem trudności intensywnego leczenia. Mogą minąć tygodnie zanim będziemy pewni, że niebezpieczeństwo minęło, ale biorąc pod uwagę dobre rokowania, powinniście przygotowywać się na ten szczęśliwy dzień, kiedy zabierzecie swoje dziecko do domu.

Rokowania zdrowotne

Wiele dzieci urodzonych pomiędzy 26. a 29. tygodniem ciąży rośnie zupełnie zdrowo, ale wciąż istnieje duże ryzyko wystąpienia niepełnosprawności - zazwyczaj łagodnej lub średniej, która nie powinna przeszkodzić w codziennym funkcjonowaniu. W tej grupie wiekowej występowanie najgorszych konsekwencji przedwczesnych narodzin jest znacznie mniejsze.

Najlepsze dostępne szacunki, które nie biorą pod uwagę najnowszych osiągnięć w opiece neonatologicznej, wskazują, że około 40% spośród 26- i 29-tygodniowych wcześniaków, które przeżyły, będzie żyło normalnie. Następne 40% będzie łagodnie lub średnio obciążone: problemami oddechowymi wymagającymi podawania tlenu przez kilka miesięcy, łagodnym porażeniem mózgowym objawiającym się słabą kontrolą niektórych odruchów, problemami ze wzrokiem, wymagającymi korekty okularami, wadami słuchu, wymagającymi aparatu słuchowego lub problemami z nauką, takimi jak nadaktywność lub dysleksja. Ostatnie 20% będzie poważnie upośledzone: mogą wymagać respiratora przez wiele lat wskutek chorób płuc, wózka inwalidzkiego wskutek porażenia mózgowego, mogą być niewidome, głuche lub opóźnione w rozwoju psychicznym.

Nie wszystkie dzieci w tej grupie wiekowej są tak samo zagrożone długotrwałymi upośledzeniami. Im bliżej 29. tygodnia ciąży urodziło się Wasze dziecko, tym ryzyko jest mniejsze. Bardzo istotne jest występowanie czynników ryzyka: słabego rozwoju w łonie matki, uszkodzenia mózgu (zwykle stwierdzonego w badaniu ultrasonograficznym jeszcze przed wypisaniem dziecka do domu) i ciężkiego, chronicznego uszkodzenia płuc (dysplazja oskrzelowo-płucna). Jeżeli żaden z nich nie występuje, szanse Waszego dziecka na prawidłowy rozwój są bardzo duże.

30. - 33. tydzień ciąży

Przeżywalność

Dzisiaj, w dobie nowoczesnej intensywnej opieki neonatologicznej przeżywa 90 - 95% dzieci urodzonych po 30-33 tygodniach od zapłodnienia. W tej grupie wiekowej, tak samo jak w przypadku niemowląt urodzonych o czasie, najbardziej zagrożone są dzieci z wrodzonymi wadami najważniejszych organów, takich jak serce, nerki, wątroba lub jelita. Powinniście więc przygotować się na zabranie Waszego dziecka do domu - prawdopodobnie po sześciu - ośmiu tygodniach, w okolicach planowego terminu porodu.

Rokowania zdrowotne

Noworodki urodzone między 30. a 33. tygodniem ciąży mają bardzo duże szanse wyrosnąć na zdrowe, szczęśliwe dzieci, mimo nieco przedwczesnego przyjścia na świat.

Według najlepszych dostępnych szacunków 65% wcześniaków z tej grupy będzie się rozwijać normalnie. 20% dzieci będzie łagodnie lub średnio obciążonych: problemami oddechowymi wymagającymi podawania tlenu przez kilka miesięcy, łagodnym porażeniem mózgowym objawiającym się słabą kontrolą niektórych odruchów, problemami ze wzrokiem, wymagającymi korekty okularami, wadami słuchu, wymagającymi aparatu słuchowego lub problemami z nauką, takimi jak nadaktywność lub dysleksja. Niestety, około 15% takich dzieci jest zagrożonych poważnym stopniem niepełnosprawności: koniecznością podtrzymywania oddechu przez respirator, ciężkim porażeniem mózgowym, wymagającym wózka inwalidzkiego, ślepotą, głuchotą lub poważnym opóźnieniem w rozwoju psychicznym. Ta liczba wydaje się przerażająca, ale pamiętajcie, że nawet wśród niemowląt urodzonych o czasie około 5% jest niepełnosprawnych.

Podobnie jak w poprzednich grupach wiekowych, im dłuższy jest okres życia płodowego, tym mniejsze istnieje ryzyko wystąpienia nieprawidłowości. Jeżeli Wasze dziecko urodziło się w 32. tygodniu lub później i nie cierpi na zespół zaburzeń oddychania lub infekcję, prawie na pewno będzie zdrowe i normalne. Ale nawet młodsze i bardziej chore dzieci w tej grupie wiekowej są zagrożone minimalnie, o ile nie wystąpił słaby rozwój w łonie matki, uszkodzenie mózgu (zwykle stwierdzone w badaniu ultrasonograficznym jeszcze przed wypisaniem dziecka do domu) lub ciężkie, chroniczne uszkodzenie płuc (dysplazja oskrzelowo-płucna). Jednak nawet przy wystąpieniu czynników ryzyka część wcześniaków rozwija się prawidłowo.

34. tydzień ciąży i powyżej

Przeżywalność

Mimo że wcześniaki urodzone między 34. a 36. tygodniem ciąży są mniej dojrzałe niż noworodki urodzone o czasie, niedojrzałość ich organizmu jest tak niewielka, że w dobie rewelacyjnej opieki neonatologicznej ich szanse na przeżycie są właściwie takie same jak dzieci urodzonych o czasie. Innymi słowy, możecie czuć się bezpiecznie - współczynnik przeżywalności wynosi ponad 95%.

Rokowania zdrowotne

Po osiągnięciu 34. tygodnia życia płodowego wcześniak nie powinien mieć żadnych długotrwałych problemów zdrowotnych wynikających z wcześniejszego przyjścia na świat, choć początkowo mogą się pojawić trudności z oddychaniem (zespół zaburzeń oddychania) lub karmieniem. Ogólnie więc jest się czym cieszyć, mimo że nikt nie jest w stanie obiecać Wam, że w pierwszych tygodniach nie pojawią się problemy. Na szczęście rokowania Waszego wcześniaka są równie dobre jak rokowania dzieci urodzonych o czasie.

Pytania i odpowiedzi

Przeniesienie matki do innego szpitala

Dlaczego muszą mnie zabrać do szpitala znajdującego się daleko od domu?

Twój położnik prawdopodobnie zdecydował się przenieść Cię do szpitala, w którym Tobą i Twoim dzieckiem, zarówno w trakcie porodu, jak i po nim, zajmą się lekarze i pielęgniarki przygotowani do opieki nad wyjątkowo wczesnymi porodami i dziećmi. Tylko w niektórych szpitalach - posiadających oddziały noworodkowe trzeciego stopnia - najmniejsze, najmłodsze i najbardziej chore dzieci mogą otrzymać wysoce specjalistyczną opiekę medyczną, której potrzebują. Oddziały noworodkowe w szpitalach są podzielone na trzy grupy, w zależności od opieki, jaką są w stanie zapewnić noworodkom i ich matkom:

• Szpitale 1. stopnia są w stanie pomóc matkom i dzieciom podczas terminowego lub nieco przedwczesnego (35. tydzień ciąży i później) porodu przebiegającego bez komplikacji. Szpitale 1. stopnia są w stanie przeprowadzić cesarskie cięcie lub reanimację dziecka, jeśli okazałoby się to konieczne;

• Szpitale 2. stopnia są w stanie przyjąć większość ciąż i porodów wysokiego ryzyka oraz zapewnić wystarczającą opiekę większym wcześniakom (zazwyczaj urodzonym w 32. tygodniu ciąży i później), które nie mają poważnych problemów zdrowotnych. Jest tam neonatolog i oddział opieki pośredniej dla wcześniaków;

• Szpitale 3. stopnia mają Oddział Intensywnej Terapii Noworodka (OITN) oraz położników, neonatologów, pielęgniarki noworodkowe i terapeutów oddechowych, którzy służą pomocą matkom i dzieciom z najpoważniejszymi komplikacjami ciąży i wcześniactwa. Większość szpitali trzeciego stopnia znajduje się w dużych miastach i często są one powiązane z uczelniami medycznymi. Kobieta ciężarna zostanie skierowana do szpitala 3. stopnia, jeżeli występuje u niej poważny problem położniczy, medyczny lub chirurgiczny, ryzyko przedwczesnego porodu przed 32. tygodniem ciąży lub jeśli u płodu stwierdzono chorobę wymagającą interwencji chirurgicznej lub intensywnej opieki medycznej natychmiast po porodzie.

Badania wykazały, że niemowlęta urodzone przedwcześnie radzą sobie lepiej, jeśli przychodzą na świat w szpitalach 3. stopnia. W sytuacji idealnej położnik, natychmiast po stwierdzeniu istnienia ryzyka przedwczesnego porodu, powinien skierować kobietę do szpitala 3. stopnia. Jeżeli ciężarna jest już hospitalizowana w szpitalu 1. stopnia, położnik musi zdecydować, czy lepiej kontynuować leczenie (oraz urodzić i otoczyć opieką wcześniaka) tam gdzie jest, czy też przenieść ją do szpitala 2. lub 3. stopnia. Musi on stwierdzić, czy poród nie jest zbyt bliski, by podejmować próbę przeniesienia, ponieważ lepiej jest, aby wcześniak urodził się w szpitalu 1. stopnia niż w karetce lub w helikopterze.

Rola ojca w czasie przenosin matki

Moja żona ma zostać przeniesiona do innego szpitala. Co powinienem zrobić?

Najlepsze, co możesz zrobić, to być ze swoją żoną zanim odjedzie, pocieszać ją i podnosić na duchu w tej trudnej i nagłej sytuacji oraz czekać na zespół transportowy na nowym miejscu. Jeżeli Twoja żona nie może się ruszać (musi leżeć w łóżku lub jest podłączona do kroplówki), pomóż jej spakować podręczną torbę, którą może zabrać ze sobą do karetki. Zapytaj, co jeszcze możesz jej przywieźć do nowego szpitala. Kobiety, u których rozpoczął się przedwczesny poród lub wystąpiły komplikacje, jadą do najbliższego szpitala lub na pogotowie nawet bez szczoteczki do zębów czy bielizny na zmianę.

Najprawdopodobniej Ty lub Twoja żona zostaniecie poproszeni o podpisanie pisemnej zgody na przeniesienie. Upewnij się również, że zespół transportujący i położnik wiedzą, jak się z Tobą skontaktować w sytuacji awaryjnej. Zapisz sobie: nazwę i numery telefonu szpitala i oddziału, na który zostanie przyjęta Twoja żona, numer telefonu oddziału noworodkowego, nazwiska lekarzy, którzy będą się zajmować Twoją żoną i dzieckiem, oraz wszelkie inne przydatne informacje (takie jak godziny odwiedzin, czy Waszym pozostałym dzieciom wolno odwiedzać matkę, gdzie w pobliżu można zatrzymać się na noc).

Członkowie rodziny nie mogą podróżować karetką - jest w niej zbyt mało miejsca, a poza tym sytuacja mogłaby być zbyt poważna. Wielu ojców wyrusza w tym samym czasie co matka, aby móc być z nią natychmiast po przyjeździe do nowego szpitala. Jeżeli będziesz prowadził samochód, jedź ostrożnie. Jeżeli z powodu stresów w ostatnich tygodniach, dniach lub godzinach jesteś zdenerwowany, zmęczony i niewyspany, najlepiej poproś kogoś z rodziny lub przyjaciół, aby Cię zawiózł lub skorzystaj z publicznych środków transportu.

Mimo że czeka Cię wiele podróży zarówno teraz, jak i przez jakiś czas po urodzeniu dziecka, pociesz się, że kiedy Wasze dziecko poradzi sobie z najpoważniejszymi komplikacjami związanymi z wcześniactwem, prawdopodobnie będzie można przenieść je z powrotem do szpitala położonego bliżej domu i tam dokończyć leczenie.

Spotkanie z lekarzem Waszego dziecka

Mój położnik powiedział, że przyjdzie do mnie neonatolog, aby odpowiedzieć na moje pytania. Dlaczego przychodzi i jakie pytania mam zadać?

Często organizuje się spotkanie rodziców oczekujących wcześniaka z neonatologiem. Posiadanie wcześniaka różni się dość istotnie od posiadania dziecka urodzonego w terminie: neonatolog chce pomóc Wam przygotować się do tego i odpowiedzieć na Wasze pytania. Ponieważ trudno jest dowiedzieć się czegoś o wcześniakach w szkole rodzenia albo ze zwykłych poradników dla rodziców, spotkanie to ma sprawić, że poczujecie się nieco pewniej w sytuacji, która nastąpi po porodzie. Jeśli spodziewacie się wyjątkowo małego i niedojrzałego wcześniaka, jest jeszcze jeden powód tego spotkania: być może trzeba będzie podjąć pewne decyzje dotyczące leczenia Waszego dziecka tuż po narodzinach i neonatolog chce, abyście już teraz zaczęli się nad nimi zastanawiać.

Takie spotkania nie są łatwe. Wielu rodziców nie czuje się emocjonalnie przygotowanych na rozważanie tych kwestii. Nadal skupiają swoją energię i nadzieję na próbach dotrwania do terminu porodu, odkładając omawianie problemów związanych z narodzinami wcześniaka na dalszy plan.

Pomimo tego spotkanie z neonatologiem jest bardzo istotne. Jest ono początkiem relacji z lekarzem Waszego dziecka. W tej chwili wydaje się ona częścią złych wiadomości, które przekazuje, ale już wkrótce stanie się najważniejszym źródłem informacji. Istnieje również szansa, że po tym spotkaniu poczujecie się lepiej: możecie dowiedzieć się, że szanse Waszego dziecka są większe niż się spodziewaliście, możecie też wypowiedzieć i rozwiać część Waszych obaw.

Oczywiście każdy neonatolog podchodzi do takiego spotkania inaczej. Najprawdopodobniej poruszy część poniższych tematów, a jeżeli pominie coś, co chcielibyście wiedzieć, należy o to jak najszybciej zapytać:

• Poród: Jacy lekarze będą zajmować się Waszym dzieckiem? Czy będziecie mogli przytulić dziecko, czy zostanie od razu zabrane na oddział intensywnej terapii? Czy usłyszycie płacz dziecka, a jeśli nie, jakie to ma znaczenie dla jego stanu?

• Szanse Waszego dziecka: Jakie szanse na przeżycie ma dziecko? Jakie są rokowania, że będzie zdrowe pomimo przedwczesnego przyjścia na świat? Jakie są podstawowe problemy medyczne u dzieci o podobnej masie ciała i w tym samym wieku ciążowym jak Wasze? Jak będzie początkowo karmione? Kiedy będzie mogło być karmione piersią lub butelką?

• Spędzanie czasu z dzieckiem: Jak szybko będziecie mogli odwiedzić dziecko na oddziale? Jak szybko będziecie mogli je wziąć na ręce? Jakie są zasady dotyczące odwiedzin - czy są jakieś ograniczenia czasowe, czy są wpuszczani krewni?

• Informowanie i angażowanie rodziców: Jak pracownicy oddziału będą informować Was o stanie zdrowia i postępach dziecka? Czy możecie brać udział w podejmowaniu niektórych decyzji medycznych? Na oddziałach intensywnej terapii mnóstwo rutynowych decyzji medycznych jest podejmowanych przez całą dobę i zazwyczaj nie konsultuje się ich z rodzicami, którzy są w tym czasie nieobecni. O ile nie będzie to sytuacja awaryjna, w której lekarze nie będą w stanie się z Wami skontaktować, zostaniecie poproszeni o zgodę na wszystkie poważniejsze zabiegi dokonywane na Waszym dziecku. Powinniście również powiedzieć lekarzowi, teraz lub później, że chcecie być informowani z wyprzedzeniem o pewnych sprawach - na przykład transfuzjach krwi lub wprowadzaniu nowych leków. I nawet jeśli nie bierzecie udziału w podejmowaniu decyzji, powinniście być na bieżąco informowani o opiece, jaką otrzymuje Wasze dziecko.

• Powrót do domu: Jak długo Wasze dziecko będzie musiało pozostać w szpitalu? Jeżeli znajdujecie się daleko od domu, kiedy będzie mogło zostać przeniesione do Waszego szpitala lokalnego?

• Karmienie piersią: Jakie są podstawowe kroki do rozpoczęcia karmienia piersią wcześniaka? Jakie urządzenia mogą być przydatne?

• Wcześniej: Czy możecie obejrzeć oddział intensywnej terapii zanim Wasze dziecko się urodzi? Czy Wasz OITN dysponuje poradnikiem lub innymi materiałami dla rodziców?

• Decyzje dotyczące dzieci urodzonych bardzo wcześnie: Kiedy neonatolog podejmie decyzję o tym, jakie leczenie trzeba zastosować wobec Waszego dziecka? (Ani lekarze, ani kochający rodzice nie są zgodni co do tego, czy dobrze jest resuscytować i poddawać intensywnemu leczeniu bardzo małe wcześniaki, jeśli mają one małe szanse na przeżycie i normalny rozwój. Aby lepiej zrozumieć te decyzje, przeczytaj rozdział Z punktu widzenia lekarza: poród na stronie…). Jakie są opcje? W jakim stopniu Wasze życzenia będą brane pod uwagę? Czy możecie spotkać się ze szpitalnym pracownikiem socjalnym (psychologiem) lub kapłanem, aby omówić Wasze przeżycia? Będą to bardzo trudne i poważne decyzje, z którymi oboje będziecie musieli żyć, nie powinniście więc czuć się zobowiązani do udzielenia natychmiastowych odpowiedzi. O ile przyjście na świat Waszego dziecka nie jest bardzo bliskie, możecie poprosić o czas na zastanowienie.

Jedyną rzeczą, której nie możecie oczekiwać od neonatologa, jest konkretna odpowiedź na pytanie, jak sobie poradzi Wasze dziecko. Nie da się bowiem tego przewidzieć przed jego narodzinami. Na szczęście nie jest to jedyna możliwość uzyskania informacji. Przeciwnie, to dopiero początek Waszej relacji z lekarzem Waszego dziecka. Najprawdopodobniej macie przed sobą jeszcze wiele okazji do omówienia Waszych rozterek i wątpliwości, w miarę jak będą się one pojawiały.

Dlaczego cesarskie cięcie?

Marzyłam o porodzie naturalnym, ale mój położnik twierdzi, że cesarskie cięcie będzie bezpieczniejsze dla mojego dziecka. Dlaczego?

Twoje rozczarowanie jest w pełni zrozumiałe. Nie dość, że Twoja ciąża nie będzie trwała tak długo, jak powinna, to jeszcze stracisz możliwość naturalnego poczęcia, do którego się przygotowywałaś. Ale w tym wypadku walczymy o coś znacznie ważniejszego: o dobro Twojego dziecka. I to jest w tej chwili najważniejsze. Poza tym cesarskie cięcie, choć samo w sobie nieprzyjemne, nie powinno przytłumić ogromnej radości, jaką jest wydanie na świat dziecka. Pamiętaj, że jedno na pięcioro dzieci w tym kraju (USA) przychodzi na świat przez cesarskie cięcie. Większość matek zapewne powiedziałaby ci, że były tak uszczęśliwione pojawieniem się dziecka, że szybko pogodziły się z faktem, że poród nie wyglądał tak, jak to sobie wyobrażały.

Możesz być pewna, że Twój położnik starannie rozważy wszystkie argumenty za i przeciw. Prawdopodobnie proponuje cesarskie cięcie, ponieważ zwiększa ono szanse na przeżycie Twojego dziecka i jego dalszy, prawidłowy rozwój. Cesarskie cięcie jest zazwyczaj szybsze, mniej stresujące i traumatyczne dla dziecka niż poród drogami natury. Twój położnik wyjaśni Ci, dlaczego zaleca cesarskie cięcie. Oto kilka najczęstszych przyczyn:

• Zagrożenie płodu. Zagrożenie płodu stwierdza się, kiedy czynność jego serca jest zbyt szybka, zbyt wolna lub nie zmienia się wraz z postępem porodu. Cokolwiek powoduje zagrożenie płodu - infekcja, niedostateczna ilość krwi lub tlenu z łożyska lub inna choroba, lub komplikacja - cesarskie cięcie pozwoli szybciej udzielić dziecku niezbędnej pomocy medycznej i zapobiec tym samym uszkodzeniom mózgu lub innych ważnych organów.

• Poród się nie rozpoczął lub nie przebiega prawidłowo. Czasami celowo skraca się ciążę z powodu zagrożenia zdrowia matki lub dziecka. Twój położnik może podjąć decyzję o cesarskim cięciu, jeśli zależy mu na szybkim przyjściu na świat dziecka, a środki wywołujące poród działają zbyt wolno lub też jeśli przewiduje, że poród drogami natury będzie zbyt trudny. Poród zabiegowy przy użyciu kleszczy położniczych i próżniociągu zwiększają ryzyko krwawień do mózgu (tzw. krwawień lub wylewów dokomorowych) w przypadku dzieci urodzonych przed 35. tygodniem ciąży.

• Twoje dziecko jest ułożone nieprawidłowo. Normalnie dzieci rodzą się główką do przodu. Te, które są ułożone w macicy głową do góry zamiast do dołu, w przypadku porodu drogami natury rodziłyby się pośladkami lub nóżkami do przodu. Ale przychodzenie na świat w ten sposób jest bardzo niebezpieczne, szczególnie dla wcześniaków. Wynika to stąd, że głowa dziecka jest częścią ciała o największej objętości i jeżeli utknie w kanale rodnym, podczas gdy reszta ciała już się urodzi (szyjka macicy nie rozwarła się jeszcze wystarczająco, by ją przepuścić), przepływ tlenu i krwi przez pępowinę może zostać odcięty. A jeśli okaże się konieczne użycie kleszczy lub próżniociągu, aby pomóc główce wydostać się na świat, delikatny mózg wcześniaka może ulec uszkodzeniu. Według licznych badań poród drogami natury wcześniaków ułożonych inaczej niż główkowo niesie ze sobą znacznie większe ryzyko śmierci lub uszkodzeń mózgu niż cesarskie cięcie. (Wyjątek stanowią bliźnięta, kiedy to pierwszy bliźniak rodzi się prawidłowo główką do przodu, a jedynie drugi jest ułożony nieprawidłowo. W tym wypadku szyjka macicy może być już odpowiednio rozwarta przez poród pierwszego dziecka i drugie nie jest już zagrożone).

• Spodziewasz się bliźniąt lub innych wieloraczków. Jeżeli Twoje bliźnięta znajdują się w tym samym worku owodniowym, cesarskie cięcie jest zalecane w celu uniknięcia możliwości splątania pępowin podczas porodu, co mogłoby zmniejszyć dopływ krwi do jednego z bliźniąt, groziłoby również przecięciem niewłaściwej pępowiny. Trojaczki (i więcej dzieci) rodzą się przez cesarskie cięcie, aby wszystkie mogły równie szybko zostać otoczone opieką medyczną.

• Istnieją też inne wskazania takie jak choroba matki, ograniczająca jej możliwość wydania na świat dzieci drogami natury, komplikacje ciążowe lub wrodzone wady płodu, przy których poród przez cesarskie cięcie jest z pewnością najbezpieczniejszym rozwiązaniem.

Cesarskie cięcie może być bezpiecznie wykonane albo w znieczuleniu ogólnym, które będzie działało w czasie operacji, albo miejscowym, zewnątrzoponowym lub podpajęczynówkowym, podczas którego będziesz przytomna, ale stracisz czucie od klatki piersiowej w dół. Znieczulenie miejscowe ma tę przewagę nad ogólnym, że pozostajesz przytomna podczas narodzin swojego dziecka i możesz je natychmiast zobaczyć. Jednak jego przygotowanie trwa dłużej niż znieczulenia ogólnego, nie będzie więc zastosowane, jeśli musisz urodzić szybko lub nagle. Możesz przedyskutować rodzaj znieczulenia ze swoim położnikiem i anestezjologiem. Ponieważ cesarskie cięcie jest operacją, nie wahaj się przedyskutować ewentualnych zagrożeń dla Twojego zdrowia oraz ich następstw w przyszłości.

Jak przebiega cesarskie cięcie?

Po wykonaniu nacięcia skóry i rozdzieleniu mięśni brzucha Twój położnik zbada macicę, sprawdzi ułożenie dziecka i zdecyduje, jakie wykona nacięcie macicy, aby je wydostać. Zazwyczaj wybiera się cięcie poziome (poprzeczne) w dolnej, cieńszej części macicy (tuż nad spojeniem łonowym), ponieważ ta część mniej krwawi i lepiej się goi. Drugim rodzajem jest nacięcie pionowe, również w dolnej części macicy. Cięcia w dolnej części macicy są lepsze, ponieważ pozwalają matce na urodzenie kolejnych dzieci drogami natury.

Czasami, z powodu położenia łożyska lub dziecka lub jeśli rodzisz przed 28. tygodniem ciąży i dolna część macicy nie jest jeszcze w pełni rozwinięta, położnik może podjąć decyzję o wyższym, pionowym („klasycznym”) cięciu. Takie cięcie również dobrze się goi, ale powstała blizna nie jest już tak mocna. W konsekwencji istnieje ryzyko pęknięcia macicy podczas kolejnego porodu (bardzo niebezpieczna komplikacja zarówno dla matki, jak i dla dziecka). W związku z tym kobiety, które miały klasyczne cesarskie cięcie, nie mogą w przyszłości rodzić drogami natury. Oczywiście nie oznacza to, że nie mogą zajść w kolejną ciążę i donosić jej aż do terminu. Ponieważ umiejscowienie i kształt blizny na skórze nie musi odpowiadać cięciu na macicy, należy upewnić się, jaki rodzaj cięcia został przeprowadzony. Jeżeli było to cięcie klasyczne, na pewno zostało wybrane, aby maksymalnie ułatwić Twojemu dziecku przyjście na świat.

Tłum w sali porodowej

Niektóre porody, kiedy nie ma żadnych komplikacji, a ciąża była donoszona, są wydarzeniami prywatnymi: położnik lub położna towarzyszą i pomagają kobiecie i jej partnerowi wydać dziecko na świat. Poród wcześniaczy wygląda jednak zupełnie inaczej. Jeżeli będziesz rodzić w szpitalu, możesz się spodziewać, że Twój wcześniak zostanie powitany przez tłum obcych osób, zwykle w fartuchach i maskach, których zadaniem jest pomóc mu, jak tylko pojawi się na świecie. Większość rodziców przygląda się im i myśli: Kim są ci ludzie? Dlaczego są potrzebni? Czy to dobry, czy zły znak dla Naszego dziecka? Nie martw się, ich obecność oznacza, że Ty i Twoje dziecko zostaliście otoczeni najlepszą możliwą opieką.

Każdy poród szpitalny jest nieco inny, można jednak przewidzieć, kto zazwyczaj jest obecny na sali porodowej:

• Jeżeli masz cesarskie cięcie, będzie przy nim potrzebnych więcej osób niż przy porodzie naturalnym. Oprócz Twojego położnika i położnej będzie tam jeden lub dwóch anestezjologów, kilka pielęgniarek asystujących przy operacji i ewentualnie pediatra.

• Podczas każdego porodu szpitalnego, terminowego i wcześniaczego, obecny jest pracownik medyczny, którego zadaniem jest zajęcie się nowo narodzonym dzieckiem. Jeżeli jest to poród terminowy, może to zrobić położna. Jeżeli jest to poród wcześniaczy, zostanie przywołany pediatra lub pielęgniarka noworodkowa oraz często dodatkowa pielęgniarka, jeśli Twoje dziecko jest bardzo małe i może potrzebować dodatkowej pomocy medycznej.

• Jeżeli rodzisz w szpitalu akademickim, może ci towarzyszyć prawdziwy tłum. Każdy taki szpital ma zespół pediatryczny przywoływany do każdego porodu wcześniaczego. Zespół ten najczęściej składa się z pediatry-neonatologa i jednej lub dwóch pielęgniarek noworodkowych. Oprócz tego w grupie mogą się również znaleźć pediatra, studenci szkół medycznych i/lub pielęgniarskich, którzy będą pomagać, a jednocześnie uczyć się. Jeśli rodzisz wieloraczki, możesz spodziewać się nawet liczniejszego towarzystwa: większość szpitali zapewnia osobny zespół dla każdego dziecka.

Może Cię trochę przestraszyć widok tak licznej grupy ludzi w strojach operacyjnych wbiegających na salę porodową. Rzadko jednak wynika to z nagłego niebezpieczeństwa. Zazwyczaj jest to po prostu stały zespół spieszący się z przygotowaniem sprzętu zanim Twoje dziecko pojawi się na świecie.

Czynności przygotowawcze zespołu pediatrycznego powinny być zakończone na kilka minut przed urodzeniem dziecka. Na powitanie malucha zazwyczaj czekają:

• specjalne, podgrzewane łóżeczko, które powinno być włączone na minutę lub dwie wcześniej. Wcześniaki nie utrzymują temperatury ciała tak dobrze jak dzieci urodzone w terminie, łóżeczko więc nie pozwoli Twojemu dziecku zmarznąć;

• sprzęt do podtrzymywania oddechu dziecka, jeśli będzie to potrzebne;

• ogrzane prześcieradła - jedno do osuszenia i wytarcia noworodka z mazi płodowej, pozostałe do owinięcia go później.

Podczas przygotowań lub tuż po nich nie zdziw się, jeśli usłyszysz lekarzy i pielęgniarki rozmawiających lub żartujących między sobą. Mimo że możesz być zdenerwowana ich pozornym brakiem powagi, nie powinnaś się martwić: są oni doskonale wyszkoleni w tym, co robią, i wiedzą, jakiej koncentracji to wymaga.

Kiedy położnik wyjmie Twoje dziecko i przetnie pępowinę, przekazuje je zespołowi pediatrycznemu. Podczas gdy położnik będzie się zajmował Tobą, zespół pediatryczny zaopiekuje się Twoim wcześniakiem: oczyści jego nos i usta, aby mógł dobrze oddychać, osuszy go i zapewni ciepło. Będą również przez cały czas oceniać jego stan. Jeżeli dziecko jest trochę sine lub oddycha nieregularnie, co często na początku zdarza się wcześniakom, lekarz może podać mu tlen w okolicę nosa lub rozprężyć płuca przy pomocy maski i worka tlenowego. Maluch może się ożywić i zaróżowić, kiedy zacznie samodzielnie oddychać, może też potrzebować dalszej resuscytacji. Jeżeli tak było w przypadku Twojego dziecka, możesz o tym przeczytać na stronie…. Kiedy dziecko osiągnie stabilny stan, zostanie zważone, zmierzone, zawinięte i umieszczone w inkubatorze.

Najprawdopodobniej będziesz miała szansę zobaczyć i przytulić swoje dziecko na sali porodowej wkrótce po urodzeniu - i będziesz zachwycona, jaką jest kruszynką! Może to jednak trwać tylko minutkę, jeśli lekarze obawiają się, że zmarznie lub gdy potrzebuje dalszej opieki medycznej. Jeśli zespół pediatryczny zajmuje się Waszym dzieckiem na sali porodowej, Twój partner może obserwować, co robią - choć może być trudno cokolwiek zobaczyć. Z pewnością jednak nie powinien odpychać lekarzy i pielęgniarek na boki! W niektórych szpitalach nowo narodzone wcześniaki są natychmiast zabierane do pokoi stabilizacyjnych, gdzie ojcowie mogą zostać wpuszczeni, ale nie muszą.

Zanim się zorientujesz, Twoje dziecko zostanie zabrane na oddział, a tłum z sali porodowej zniknie; pozostanie jedynie pielęgniarka, by trochę sprzątnąć i lekarz, notujący przebieg operacji. Wszyscy już wykonali swoje zadanie: pomogli Twojemu dziecku przyjść na świat.

Jeśli Twoje dziecko potrzebuje resuscytacji

Nie słyszałam płaczu mojego dziecka podczas porodu i powiedziano mi, że musi być ono resuscytowane. Co to znaczy?

Mimo że słowo resuscytacja brzmi przerażająco, nie oznacza nic poza tym, co już wiedzieliście: że Wasze dziecko jest wcześniakiem, a wcześniaki nie zawsze są gotowe do samodzielnego oddychania po urodzeniu.

Powszechne przekonanie, że wszystkie dzieci przychodzą na świat z głośnym krzykiem, jest oparte na doświadczeniach z dziećmi urodzonymi w terminie, a nie wcześniakami. Noworodek musi być silny, żywotny i głęboko oddychać, aby głośno krzyczeć. Głównym powodem, dla którego wcześniaki nie płaczą na sali porodowej lub wydają słaby krzyk i milkną, jest to, że poniżej pewnego wieku większość dzieci nie ma siły głęboko oddychać. Jest to część ich niedojrzałości.

Z tych samych powodów wiele wcześniaków musi być resuscytowanych - to znaczy, że wymagają podania tlenu lub podłączenia do respiratora, który pomoże im uzupełnić własny oddech. W większości wypadków ich problemy z oddychaniem wynikają z niedojrzałości płuc (nazywanej zespołem zaburzeń oddychania, bardzo częstą przypadłością u wcześniaków; na stronie … możecie przeczytać, jak wiele dzieci radzi sobie z tym problemem w ciągu kilku dni, niektóre jednak czeka dłuższa walka), słabych mięśni i niedojrzałości ośrodka w mózgu kontrolującego oddychanie. Ponieważ jest to zazwyczaj jedyny problem, prognozy dla Twojego dziecka pozostają takie same jak przed narodzinami.

Czasami jednak niedojrzałość nie jest jedynym problemem. Mogą również pojawić się inne czynniki obniżające podstawowe funkcje życiowe dziecka. Jeśli tak się stanie w przypadku Waszego dziecka, może to, choć nie musi, oznaczać gorsze rokowania. Będziecie musieli porozmawiać o tym z Waszym położnikiem i neonatologiem, ponieważ przyszłość dziecka będzie zależała od tego, na czym polega problem.

Niektóre problemy są krótkotrwałe. Powiedzmy, że tuż przed porodem brałaś siarczan magnezu, aby wyleczyć stan przedrzucawkowy lub zahamować przedwczesny poród. Magnez przechodzi do organizmu dziecka przez łożysko i może osłabić czynność oddechową. Im więcej dostałaś siarczanu magnezu, tym bardziej rozluźnione i słabe będzie Twoje dziecko; może prawie nie oddychać. Nie martw się: lekarze podłączą je do respiratora, który będzie za nie oddychał, dopóki siarczan magnezu nie przestanie działać (zazwyczaj w ciągu jednego dnia lub szybciej). Wtedy wszystko powinno już być w porządku, bez żadnych krótko- lub długotrwałych efektów. Niektóre leki, takie jak znieczulenie ogólne lub leki przeciwbólowe podawane matce podczas porodu, mogą wpłynąć na dziecko w podobny sposób. One również powinny szybko przestać działać, nie powodując żadnych istotnych problemów.

Czasami jednak dziecko wymaga resuscytacji z poważniejszych powodów. Na przykład infekcja może być przyczyną zaburzeń oddychania i sprawić, że jego serce bije zbyt wolno. Jeżeli jego podstawowe funkcje życiowe są osłabione z powodu infekcji, jego prognozy będą zależeć od tego, jaka to infekcja i jak szybko uda się lekarzom ją opanować. Niektóre infekcje częściej niż inne powodują trwałe uszkodzenia mózgu i innych organów dziecka, a im dłużej trwa infekcja, tym większe jest ryzyko, że będzie ona śmiertelna. Dzieci, których matki miały zapalenie błon płodowych i płynu owodniowego, zwane chorionamnionitis, są nieco bardziej narażone na dziecięce porażenie mózgowe. Kiedy chorionamnionitis zostaje wykryte podczas ciąży, zazwyczaj wywołuje się wcześniejszy poród w nadziei, że uda się uchronić dziecko przed infekcją. Mimo to większość dzieci, których matki chorowały na chorionamnionitis, nie ma żadnych długotrwałych problemów rozwojowych.

Zdarzają się również sytuacje, w których resuscytacja jest konieczna, ponieważ jeszcze przed porodem została zakłócona dostawa krwi i tlenu do płodu. Powody mogły być różne: od bardzo niskiego ciśnienia u matki po odłączenie łożyska, węzeł lub skrzep w pępowinie, ułożenie pępowiny w takiej pozycji, że została ściśnięta ruchami dziecka w macicy lub skurczami podczas porodu. Większość dzieci może wytrzymać krótki okres zaburzeń dostawy krwi i tlenu. Zdarza się to sporadycznie podczas porodu lub przez kilka minut po urodzeniu. Tym dzieciom zazwyczaj nic nie jest. Jednak jeżeli tego typu problem trwa dłużej, podczas porodu lub wcześniej podczas ciąży, może zostać uszkodzony mózg dziecka.

Skąd możesz wiedzieć, czy u Twojego dziecka wystąpiły zaburzenia dostawy krwi przed porodem? Zbyt wolna lub niezmienna czynność serca płodu (badana urządzeniem do monitorowania czynności serca płodu - KTG), kwasica krwi płodu lub noworodka (może być ona zbadana przed porodem przy pomocy testu zwanego gazometrią, podczas którego pobiera się krew przez lekkie zadrapanie na główce płodu), oddanie smółki - pierwszego stolca dziecka - jeszcze w macicy (zdarza się to tylko w wypadku starszych wcześniaków z bardziej dojrzałym układem trawiennym), niska punktacja Apgar lub nadciśnienie płucne (wysokie ciśnienie krwi w płucach), które nie ustępuje po urodzeniu - to niektóre z sygnałów. Lekarze powiedzą ci, czy któryś z tych objawów wystąpił u Twojego dziecka i co to dla niego oznacza.

Jeśli martwi cię możliwość uszkodzenia mózgu dziecka wskutek słabego przepływu krwi lub niedotlenienia, wiedz, że objawy poważnych uszkodzeń są widoczne już w ciągu pierwszego tygodnia życia. Dziecko może mieć drgawki, być nadaktywne lub wręcz przeciwnie, nadmiernie ospałe. Mogą też wystąpić uszkodzenia innych organów, takich jak serce, nerki lub wątroba, pozwalające przypuszczać, że jego mózg również został uszkodzony. Dzieci, których stan poprawia się w ciągu kilku pierwszych dni, najprawdopodobniej będą zdrowe. Sporadycznie zdarza się, że, jeśli uszkodzenie wystąpiło we wcześniejszym okresie ciąży lub było łagodniejsze, problemy neurologiczne mogą ujawnić się dopiero u starszego dziecka.

Jak przebiega resuscytacja dziecka?

Ponieważ dzieci urodzone przedwcześnie zazwyczaj potrzebują resuscytacji z powodu problemów z oddychaniem, lekarze zaczynają zazwyczaj od stymulacji dziecka do samodzielnego oddychania (masując je i podając tlen w okolice jego nosa), a następnie stosując sztuczne oddychanie. Do sztucznego oddychania używają zazwyczaj maski i worka tlenowego, umieszczając maskę na nosie i ustach dziecka i podając tlen bezpośrednio do płuc. Jeżeli po około minucie dziecko nadal nie jest różowe, nie ma prawidłowej czynności serca i nie oddycha regularnie, zostaje zaintubowane. Oznacza to, że przez nos lub usta do tchawicy zostaje wprowadzona rurka, którą podaje się powietrze prosto do płuc dziecka. Bardzo małe wcześniaki mogą zostać zaintubowane od razu, ponieważ lekarze wiedzą, że nie są one jeszcze gotowe do samodzielnego oddychania. Po zaintubowaniu dziecka rurka zostaje podłączona do worka tlenowego lub do mechanicznego urządzenia oddechowego (respiratora), który będzie oddychać za dziecko.

W większości przypadków serce zacznie bić mocno i regularnie, jak tylko dziecko zacznie dobrze oddychać. W rzadkich wypadkach kiedy tak się nie dzieje, lekarze stymulują akcję serca, stosując zewnętrzny masaż serca lub podając leki.

Zdarza się, że w ramach resuscytacji lekarze muszą również rozwiązać inne problemy. Jeśli na przykład wystąpiło duże odłączenie łożyska, dziecko mogło stracić dużo krwi i potrzebuje dożylnego podania płynów lub transfuzji krwi wkrótce po porodzie. Bywa także tak, że jeśli jedno z płuc dziecka jest uszkodzone, może przez nie uciekać powietrze, które z kolei będzie gromadzić się w płucach i zakłócać tym samym oddychanie; wówczas lekarze mogą spróbować usunąć powietrze przy pomocy igły lub rurki wprowadzonej przez małe nacięcie w klatce piersiowej (patrz strona…). Lekarz powie Wam o tym, kiedy będzie opisywać stan Waszego dziecka i to, co miało miejsce na sali porodowej. W pozostałych przypadkach możecie przyjąć, że reanimacja Waszego dziecka oznaczała po prostu pomoc w oddychaniu, z którym na początku dziecko nie potrafiło sobie poradzić.

Punktacja w skali Apgar

Czy wcześniaki zawsze dostają mało punktów w skali Apgar? Nasi synowie dostali tylko cztery i sześć punktów i bardzo się martwimy.

Wcześniaki nie zawsze mają niską punktację w skali Apgar, ale często tak się dzieje. Im wcześniej dziecko się urodziło, tym mniej punktów Apgar można się spodziewać. Wynika to przede wszystkim z jego niedojrzałości. Podczas gdy w przypadku dzieci urodzonych w terminie niska punktacja Apgar może oznaczać, że miało miejsce niedotlenienie (niedostateczny dopływ krwi lub tlenu przed, podczas lub tuż po porodzie), to u wcześniaków powinna być ona interpretowana zupełnie inaczej.

Skala Apgar, opracowana przez dr Virginię Apgar w latach pięćdziesiątych, służy do oceny, czy noworodek potrzebuje reanimacji. Składa się na nią pięć parametrów: czynność serca, oddech, odruchy, napięcie mięśni i zabarwienie skóry. W każdym z parametrów można uzyskać od zera do dwóch punktów, oznaczających negatywny, średni lub optymalny wynik:

Parametr	0	1	2
Czynność serca	Brak	Poniżej 100/min	Ponad 100/min
Oddech	Brak	Powolny, nieregularny	Prawidłowy, krzyk
Odruchy	Brak reakcji na bodziec	Grymas	Kaszel, kichanie
Napięcie mięśni	Wiotkość	Nieznaczne ruchy kończyn	Pełna ruchliwość
Zabarwienie skóry	Blade lub sine	Tułów różowy, kończyny sine	Całe ciało różowe

Pierwsza ocena dziecka wg skali Apgar ma miejsce dokładnie jedną minutę po urodzeniu (oczywiście jeśli jego serce bije zbyt wolno lub dziecko nie oddycha zbyt dobrze, lekarze najpierw rozpoczną resuscytację). Ocena jest powtarzana po 5 minutach, a w niektórych przypadkach również po 10, 15 i 20 minutach od urodzenia w celu sprawdzenia, czy stan dziecka się poprawia, czy pogarsza. Najwyższy wynik (rzadko osiągany przez wcześniaki) to 10 punktów. Wynik poniżej sześciu punktów w pierwszej minucie życia zazwyczaj oznacza, że potrzebna jest resuscytacja, która jest kontynuowana, dopóki nie zostanie osiągnięty wynik 6 punktów lub więcej. Tylko w wypadku, kiedy wynik jest niższy niż 3 przez 15 minut lub dłużej, oznacza to ryzyko śmierci lub późniejszych upośledzeń.

Wynik testu Apgar z pierwszej i piątej minuty życia jest przydatny w przewidywaniu perspektyw dziecka tylko w połączeniu z innymi informacjami zebranymi przez lekarza na temat jego podstawowych funkcji i organów w ciągu kilku pierwszych dni życia. Ponadto przewidywania oparte na teście Apgar nie są w przypadku wcześniaków równie wiarygodne jak u dzieci urodzonych w terminie. Dzieje się tak dlatego, że pewne sytuacje normalne u wcześniaków, takie jak nieregularny oddech lub słaba reaktywność, odejmują im punkty Apgar, ale nie mówią wiele na temat ich stanu.

Jest wciąż zbyt wcześnie, aby przesądzać, co przyniesie przyszłość, ale w ciągu najbliższych godzin i dni otrzymasz znacznie bardziej szczegółowe (i miejmy nadzieję bardziej optymistyczne) informacje na temat swojego dziecka. Tymczasem nie powinnaś zbytnio przejmować się testem Apgar, bo w przypadku wcześniaka wszystko jest trochę bardziej skomplikowane niż liczenie do dziesięciu.

Przewidywanie masy urodzeniowej

Powiedziano mi przed porodem, że moje dziecko będzie ważyło kilogram, a jest o wiele mniejsze. Jak lekarze mogli się pomylić?

Dopóki dziecko nie opuści łona matki i nie zostanie położone na wadze, nie ma możliwości dokładnego stwierdzenia, ile waży. Lekarze mogą ją jedynie przewidywać na podstawie różnych wskaźników, gdyż prawdziwa masa urodzeniowa dziecka może się okazać wyższa lub niższa, niż się spodziewali. W przypadku małych wcześniaków znacznie łatwiej jest zawyżyć masę urodzeniową niż w przypadku większych dzieci. Mimo to nawet niedokładne przewidywania co do masy mogą być pomocne w ciąży wysokiego ryzyka, kiedy trzeba zaplanować odpowiedni rodzaj pomocy dla matki i dziecka przed, podczas i po porodzie. Przypuszczalna masa dziecka może być na przykład pomocna w określeniu wieku ciążowego, jeśli nie jest on znany. Może także pomóc w ocenie wzrostu dziecka w macicy i skłonić do poszukiwania przyczyn, jeśli ten wzrost jest powolny. Może również wpływać na decyzję co do porodu: siłami natury lub przez cesarskie cięcie.

Najpopularniejsze metody oceny masy płodu to:

• staranne badanie palpacyjne macicy. Na podstawie długoletniego doświadczenia klinicznego położnik może ocenić wielkość płodu w macicy i jego przypuszczalną masę;

• mierzenie dziecka podczas badania ultrasonograficznego. Wielkość głowy i brzucha płodu oraz długość kości udowej są związane z jego masą. USG pozwala uzyskać te parametry i na ich podstawie oblicza się przypuszczalną masę płodu.

Jeśli termin porodu jest już bliski, badanie palpacyjne uważa się za równie dokładne jak USG, jednak w przypadku małych wcześniaków USG jest znacznie bardziej godne zaufania.

Niezależnie od tego, jak bardzo doświadczony jest lekarz, określenie masy płodu jest zawsze w najlepszym wypadku przybliżone. Dzieje się tak dlatego, że masę dziecka określa się na podstawie wielkości, a przecież dzieci tej samej wielkości mogą się różnić proporcjami mięśni i tłuszczu (tłuszcz waży mniej niż mięśnie) lub mieć cięższe albo lżejsze kości. Czasem określenie masy nie jest możliwe ze względu na pozycję dziecka w macicy, która uniemożliwia dokładne zbadanie wielkości głowy lub kości udowej. (Takie czynniki jak mała ilość płynu owodniowego lub nadwaga matki, które utrudniają ocenę cech fizycznych płodu na USG, nie wpływają zazwyczaj na przewidywania masy urodzeniowej). Może wydawać się zaskakujące, że w dobie cudów medycyny lekarze mogą tylko snuć przypuszczenia na temat stanu dziecka. Zazwyczaj jednak wystarcza to, aby przygotować się na przyjęcie małego pacjenta i zaopiekować się nim w najlepszy możliwy sposób.

Poczucie więzi

Moje dziecko zostało zabrane na OIOM natychmiast po urodzeniu i ani przez chwilę nie trzymałam go w ramionach. Martwię się, że stracimy poczucie więzi.

Twoje poczucie straty jest zupełnie naturalne i świadczy o tym, że więź między Tobą a dzieckiem już się wytworzyła. Mogłaś tylko przez moment popatrzeć na swoje maleństwo, a kiedy je zabrano, poczułaś bolesną pustkę. Mimo że w tej chwili wydaje Ci się, że stres i zamieszanie związane z narodzinami Twojego wcześniaka wpłyną na Wasze późniejsze kontakty, naprawdę nie musisz się tego obawiać. To, że nie mogłaś mieć z nim bezpośredniego kontaktu tuż po narodzinach, nie oznacza, że będziecie do siebie mniej przywiązani. Teoria, że matki wykształcają poczucie więzi ze swymi dziećmi tuż po narodzinach i jeśli są tego pozbawione, to ich wzajemna relacja jest skazana na niepowodzenie, była wielokrotnie krytykowana, odkąd przedstawiono ją w latach siedemdziesiątych. Kozy lub kaczki mogą odrzucić swoje młode, jeśli zabrano je tuż po narodzeniu i oddano później. Ale budowa miłości i więzi między rodzicami a dzieckiem, choć na pewno wspomagana przez kontakt fizyczny, jest przede wszystkim procesem psychologicznym. Może się rozpocząć jeszcze przed narodzinami, natychmiast po nich, ale również wiele miesięcy lub lat później (o czym doskonale wiedzą rodzice adopcyjni i ich dzieci). Może zacząć się nagle lub rozwijać się powoli przez dłuższy czas. Rodzaj i tempo Waszej relacji z dzieckiem będą zależały od jego temperamentu i dojrzałości (wcześniaki czasem nie są w pełni gotowe do odpowiadania na kontakt i stymulację tak jak dzieci urodzone w terminie), od Waszych potrzeb, lęków, osobowości, zaplecza kulturowego, od czasu, jaki spędzicie razem i wielu innych czynników.

Nie znaczy to, że wczesny kontakt między rodzicami a dzieckiem nie ma wartości. Wiele badań wykazało, że pomaga on rodzicom silniej zaangażować się w opiekę nad dzieckiem w późniejszym czasie. Badania nad więzią pozwoliły poprawić medyczną opiekę okołoporodową, np. przez dopuszczenie ojców na salę porodową i pozwolenie matkom na zatrzymanie noworodków przy sobie, o ile oddzielenie nie jest konieczne z powodów medycznych. Na oddziałach intensywnej terapii noworodka rodzice są obecnie jak najwcześniej angażowani w opiekę nad swoim delikatnym wcześniakiem. Ale jest oczywiste, że rodzice mogą desperacko kochać swoje dzieci - a one ich - nawet jeśli nie dotkną się lub nie zobaczą tuż po narodzinach.

Jeśli Wasz wcześniak potrzebuje intensywnej opieki medycznej i przez wiele dni nie będziecie mogli go przytulić i zająć się nim, nie martwcie się - łatwo będzie można to nadrobić. Jak tylko Wasze dziecko będzie na to gotowe, będziecie mogli rozpocząć kangurowanie (patrz strona …) i poczuć nagą skórę dziecka na swojej - ten specjalny, intymny kontakt, którego teraz tak bardzo Wam brakuje. Możemy obiecać, że jeśli po prostu będziecie przy Waszym wcześniaku podczas jego hospitalizacji, będziecie mówić do niego, dotykać go i przytulać, kiedy będzie to możliwe - więź, której tak pragniecie, zostanie nawiązana. Wielu rodziców wcześniaków uważa wręcz, że są bliżsi swoim dzieciom właśnie dlatego, że wspólnie przeszli przez ten trudny okres bolesnego rozdzielenia. Mówią, że ich miłość do dziecka okazała się bardziej pełna i intensywna niż kiedykolwiek to sobie wyobrażali - mimo że nie zaczęła się w pierwszych minutach jego życia.

Przeniesienie dziecka do innego szpitala

Moje dziecko ma zostać przeniesione do innego szpitala. Bardzo się martwię.

Mimo że masz zrozumiałe powody do niepokoju, tak wczesna podróż Twojego dziecka i oddzielenie go od Ciebie są dla jego dobra. Większość szpitali w kraju nie ma specjalnego przygotowania i sprzętu do opieki nad bardzo niedojrzałymi wcześniakami lub dziećmi z problemami medycznymi wysokiego ryzyka. Jeśli Twoje dziecko urodziło się przed 32. tygodniem ciąży lub jeśli lekarz obawia się komplikacji, nie ma wątpliwości, że korzyści płynące z przeniesienia dziecka do szpitala, w którym będzie pod opieką neonatologa na Oddziale Intensywnej Terapii Noworodka (OIOM), znacznie przewyższają ryzyko związane z transportem. Dzięki przygotowaniu i doświadczeniu zespołu medycznego, który będzie towarzyszył Twojemu dziecku, część terapii zapewnianej na OIOM-ie może rozpocząć się już podczas transportu, ponieważ przenośny sprzęt medyczny pozwala otoczyć nawet najmniejsze dzieci niezbędną opieką medyczną i ustabilizować ich stan.

Zespół transportowy Twojego dziecka zostanie najprawdopodobniej przysłany przez szpital, do którego jest przenoszone i będzie nadzorowany osobiście lub telefonicznie przez neonatologa, który następnie będzie je prowadził. Większość zespołów transportu noworodków składa się z doświadczonych specjalistów, którzy wcześniej pracowali na OIOM-ie i którzy odbyli dodatkowe szkolenie z zakresu transportu poważnie chorych dzieci oraz zabiegów na wcześniakach.

Zespół transportowy stworzy dla Twojego dziecka przenośny minioddział intensywnej terapii. Dziecku będzie ciepło i wygodnie w przenośnym inkubatorze - zasilanym bateriami, odpornym na wstrząsy i dla bezpieczeństwa dokładnie przymocowanym do karetki. Inkubator będzie je chronił, a jednocześnie zapewni zespołowi transportowemu łatwy dostęp do dziecka w celu monitorowania jego stanu i zapewnienia wszelkiej możliwej opieki bądź wykonania zabiegów, które mogą okazać się potrzebne w czasie drogi. Zespół transportowy zabierze ze sobą kopię dokumentacji medycznej Twojego dziecka, prześwietlenia oraz notatkę od lekarza opisującą leczenie, któremu dziecko zostało do tej pory poddane.

Jest bardzo istotne, aby oboje rodzice (a przynajmniej ojciec, jeśli matka jest jeszcze zbyt słaba po porodzie) zobaczyli dziecko przed odjazdem i porozmawiali z zespołem transportowym. Zostaniecie poproszeni o podpisanie formularza zgody na przeniesienie dziecka oraz o pozostawienie adresu i numeru telefonu, pod którym będzie można się z Wami kontaktować. Zespół transportowy może również zadać kilka pytań na temat ciąży lub historii medycznej Waszej rodziny. Opowiedzą Wam również o leczeniu, któremu zostanie poddane Wasze dziecko oraz o planowanym przebiegu transportu. Pamiętajcie, aby zapisać nazwę szpitala, do którego jest przenoszone dziecko, adres i położenie, numer telefonu oddziału, nazwisko lekarza prowadzącego, możliwości dojazdu i zakwaterowania.

Nie będziecie mogli towarzyszyć dziecku podczas transportu. Dla bezpieczeństwa nikt poza zespołem medycznym nie może podróżować karetką podczas transportu pa cjentów wysokiego ryzyka. Jednak jeśli matka musi pozostać w szpitalu jeszcze przez kilka dni, może pojawić się możliwość przeniesienia jej do tego samego szpitala co dziecko (z innym zespołem transportowym i inną karetką). Jeśli jesteś w takiej sytuacji, możesz zapytać swego położnika, czy można to zorganizować.

Najprawdopodobniej jednak pozostaniesz w szpitalu, w którym rodziłaś aż do wypisu, a Twój partner będzie mógł odwiedzać dziecko w nowym miejscu. Częste rozmowy telefoniczne, wiadomości, opisy, anegdotki i zdjęcia pomogą przetrwać do momentu, gdy będziesz mogła zobaczyć dziecko. Jego nowy lekarz na OIOM-ie będzie na bieżąco informował Cię o stanie dziecka, będziesz też zachęcana do telefonowania do pielęgniarek tak często, jak potrzebujesz. Bądź przygotowana na tęsknotę. Pamiętaj jednak, że najlepsze, co możesz teraz zrobić dla swojego dziecka, to szybko odzyskać siły. Podczas odpoczynku możesz przeczytać na stronie …, jak wygląda OIOM i kim są specjaliści zajmujący się Twoim dzieckiem. To wymuszone rozdzielenie zapewne potrwa tylko kilka dni. Już wkrótce sama będziesz mogła przekroczyć próg szpitala swojego dziecka i znowu z nim być.

WIELORACZKI

Bliźnięta urodzone w różnym czasie

Moja lekarka powiedziała, że chociaż jedno z moich bliźniąt prawdopodobnie urodzi się przedwcześnie, spróbuje dać drugiemu więcej czasu w macicy. Jak to możliwe?

Kiedyś był to wybryk natury zapisywany przez historyków medycyny: czworaczki, z których każde przyszło na świat innego dnia, w ciągu dziesięciu dni; chłopiec urodzony 95 dni przed swoją siostrą bliźniaczką. Dzisiaj już to tak nie dziwi. Pamiętacie dzieci Chukwu, pierwsze ośmioraczki, które urodziły się... żywe. Większość ludzi była bardziej zafascynowana ich liczbą niż okolicznościami przyjścia na świat. Pierwsze dziecko, dziewczynka, urodziła się 8 grudnia 1998 roku, a pozostała siódemka 20 grudnia. Niestety najmniejsze z siedmiorga później urodzonych dzieci nie przeżyło. Ale dodatkowych dwanaście dni w macicy musiało pomóc pozostałym.

Musisz wiedzieć, że tzw. opóźnienie w porodzie jest wciąż rzadką i kontrowersyjną praktyką w położnictwie. Normalnie, gdy rodzi się jedno z dzieci w ciąży mnogiej, położnik wywołuje również poród pozostałych. Dzieje się tak dlatego, że istnieje poważne ryzyko infekcji, które mogą zagrozić życiu zarówno matki, jak i dzieci znajdujących się w jej łonie.

W ostatnich latach lekarze, na podstawie informacji zawartych w czasopismach medycznych i problemów omawianych na konferencjach, zaczęli sobie zdawać sprawę z możliwości opóźnienia pozostałych porodów. Nie ma jednak oficjalnych zapisów, praktyka ta nie została też opisana przez badaczy medycznych, więc jej relatywne korzyści i niebezpieczeństwa nie są znane. Wymaga ona wiele odwagi i motywacji od rodziców i nie wszyscy położnicy chcą podjąć to ryzyko.

Spośród wszystkich ciąż mnogich wysokiego ryzyka, tylko w kilku przypadkach możliwe jest opóźnienie jednego z porodów, m.in. wtedy, kiedy zagrożenie dotyczy tylko jednego dziecka. Ponieważ Twoja lekarka uważa, że kwalifikujesz się do tego zabiegu, oznacza to prawdopodobnie, że mimo iż przedwczesny poród jednego z Twoich dzieci wydaje się pewny - być może pękł jego pęcherz płodowy lub zaczęło już przechodzić przez rozwartą szyjkę macicy - Ty jesteś zdrowa, a stan drugiego bliźnięcia jest stabilny i dziecko jest bezpieczne w swoim pęcherzu płodowym. Decyzja o opóźnieniu drugiego porodu powinna być podjęta jeszcze przed narodzinami pierwszego dziecka, co umożliwi zaplanowanie leczenia. Niestety nie można przewidzieć, na jak długo uda się przedłużyć ciążę.

Oto niektóre konieczne wymagania:

• każde z bliźniąt musi mieć własne łożysko i pęcherz płodowy (jak wszystkie bliźnięta dwujajowe, ale tylko niektóre jednojajowe);

• wiek ciążowy powinien być taki, w którym nawet kilka dodatkowych dni w łonie matki znacznie zwiększa szanse dzieci, uzasadniając ryzyko i wysiłek włożone w podtrzymanie ciąży. Oznacza to zazwyczaj mniej niż 30 tygodni ciąży.

• poród pierwszego dziecka odbywa się drogami natury, nie przez cesarskie cięcie;

• po urodzeniu pierwszego dziecka skurcze macicy ustają, a szyjka się zamyka (co oznacza, że Twoje ciało będzie „współpracować” w podtrzymywaniu ciąży);

• nie wystąpiło poważne krwawienie po porodzie.

Twój położnik wyjaśni Ci, dlaczego ten zabieg jest pożądany w Twoim przypadku i jaki jest jego plan postępowania, ponieważ nie istnieje jeszcze standardowa procedura medyczna. Prawdopodobnie otrzymasz antybiotyki, aby zapobiec infekcji. Natychmiast po porodzie niektórzy lekarze podają leki dożylnie, aby zatrzymać skurcze i/lub zakładają szew okrężny na szyjkę macicy, aby ją zamknąć; inni nie stosują żadnych leków i zabiegów w celu powstrzymania porodu, aby nie przeoczyć ewentualnych objawów infekcji. Jeśli matka ma chorionamniotitis - infekcję pęcherza płodowego - większość lekarzy będzie dążyć do urodzenia wszystkich dzieci. Niektórzy lekarze uważają jednak, że agresywna terapia antybiotykami może umożliwić opóźnienie porodu.

Jeśli po pierwszym porodzie Twój stan się ustabilizuje, a dziecko w macicy nadal będzie się miało dobrze, zostaniesz prawdopodobnie zatrzymana w szpitalu, będziesz musiała leżeć i pozostaniesz pod stałą i uważną obserwacją. Czasami matka zostaje ułożona z nogami powyżej poziomu głowy, aby ograniczyć nacisk na szyjkę macicy. W końcu, po kilku tygodniach, o ile ciąża nadal przebiega bez zakłóceń, możesz nawet zostać odesłana do domu - choć nadal będziesz musiała leżeć i brać leki - do czasu drugiego porodu. Pomimo najlepszej opieki medycznej nikt nie potrafi przewidzieć, jak długo to potrwa.

W międzyczasie będziecie musieli sobie poradzić z bardzo trudną i kłopotliwą sytuacją: będziecie rodzicami wcześniaka, prawdopodobnie przebywającego w szpitalu na oddziale intensywnej terapii, a jednocześnie będzie wciąż trwała wymagająca, trudna ciąża wysokiego ryzyka. Rodzice znajdujący się w takiej sytuacji powinni być przygotowani na ogromny strach i stres, na silne, często przeciwne emocje. Będziecie się martwić o pierwszego, przedwcześnie urodzonego bliźniaka. Jeśli dziecko jest podłączone do respiratora, a Ty musisz leżeć w łóżku, nie będziesz go mogła zobaczyć przez kilka dni lub nawet tygodni. Jednocześnie powinnaś się starać ograniczyć stres do minimum, zrelaksować się i myśleć optymistycznie. Pary, które doświadczyły tej wyjątkowej sytuacji, mówią, że udało im się przetrwać dzięki nadziei i koncentrowaniu się na dniu dzisiejszym.

Kto jest „A”, a kto „B”?

Podczas ciąży moi synowie byli trojaczkami A i B, a moja córka trojaczkiem C. Ale teraz, na OIOM-ie, to się zmieniło - córka jest B. Co się stało?

Jeśli masz urodzić wieloraczki, rozwój i stan zdrowia każdego płodu jest oceniany indywidualnie, aby mieć pewność, że każdy z nich dobrze się rozwija. W tym celu lekarze oznaczają dzieci literami. „A” jest zawsze na dnie macicy, „B” następny w górę i tak dalej. W ciąży mnogiej używa się tylu liter, ile jest płodów. Na przykład siedmioraczki McCaughey, urodzone w 1997, były znane lekarzom przed porodem jako dzieci od A do G. Dziecko A, chłopca, przezywano „Herkules”, ponieważ znajdował się na dole odwróconej piramidy siedmiu płodów, z ciężarem wszystkich pozostałych braci i sióstr na sobie!

Czasami, jeśli płodów jest więcej niż dwa, lekarze nie mogą być pewni, kto jest nad kim. W takiej sytuacji mogą (zazwyczaj dowolnie) zdecydować, że dziecko na dole z prawej będzie „A”, na dole z lewej „B”, na górze „C”, itd.

Określenia te są następnie zmieniane podczas porodu w zależności od kolejności przyjścia kolejnych dzieci na świat. Jeśli jest to poród drogami natury, dziecko „A” pozostanie „A”, ponieważ jest najbliżej szyjki macicy i urodzi się pierwsze. Jednak jeśli dzieci rodzą się przez cesarskie cięcie, zdarza się, że dziecko znajdujące się na dole nie przychodzi na świat pierwsze. W takim wypadku literki oznaczające Twoje dzieci podczas ciąży mieszają się. Tak było w przypadku Twoich trojaczków: córka urodziła się druga, zmieniła się więc z trojaczka „C” na „B”, zaś trojaczkiem „C” został jeden z chłopców.

Podczas cesarskiego cięcia bliźniąt lub trojaczków położnik zazwyczaj może się zorientować, które z dzieci właśnie się rodzi. W wypadku liczniejszych ciąż przyporządkowanie liter do dzieci podczas porodu nie jest takie proste. Może to być mylące i przygnębiające dla rodziców. Podczas ciąży wielu rodziców przypisuje swoim dzieciom pewne cechy charakteru na podstawie ich wzrostu i zachowania w łonie. Przyszli rodzice wieloraczków robią to nawet częściej, z powodu zauważalnych różnic w wielkości, ulubionych pozycji i stopnia aktywności płodów, zaobserwowanej podczas USG. Na przykład mogą mówić o mniejszej dziewczynce, która dużo się rusza i gwałtownie kopie jako o bojowym maluchu, o aktywnej, otwartej osobowości, podczas gdy większego chłopca, który jest spokojniejszy, uważają za przyszłego filozofa. Po porodzie, jeśli litery się pomieszają, może się wydawać, że pomieszały się również dzieci.

Na szczęście nie musisz się martwić o żadne negatywne skutki medyczne. Jakiekolwiek poważne problemy zaobserwowane u dziecka podczas ciąży zostaną szybko zidentyfikowane po porodzie, więc to „pomieszanie” nie wpłynie na jakość opieki medycznej, jaką otrzymają Twoje dzieci.

Już wkrótce nawet lekarze i pielęgniarki będą używać imion, które wybraliście dla swoich dzieci, a te zmienne, anonimowe litery staną się tylko wspomnieniem z przeszłości.

Identyczne czy nie?

Mój położnik nie był w stanie stwierdzić na podstawie USG podczas ciąży, czy moje bliźnięta są identyczne czy nie. Teraz, gdy już się urodziły, czy można to stwierdzić na pewno?

Kiedy rodzice dowiadują się, że oczekują bliźniąt, zazwyczaj w pierwszej chwili zastanawiają się, czy ich dzieci będą identyczne, czy nie? Wszystkie pary chcą wiedzieć, czy ich rodzina powiększy się o dwie genetycznie identyczne osoby, czy też o rodzeństwo, które jedynie przypadkowo wspólnie spędziło okres prenatalny.

Czasami odpowiedź jest oczywista jeszcze przed porodem. Jeśli badania wykażą, że dwa płody tej samej płci dzielą jeden pęcherz płodowy, bliźnięta są prawie na pewno jednojajowe, czyli identyczne. Identyczne bliźnięta pochodzą z jednej zapłodnionej komórki jajowej, która podzieliła się na dwie części - mają więc taki sam zestaw genów. (Podczas porodu położnik może to potwierdzić, badając łożysko. Jeśli ma ono tylko jedną owodnię, oznacza to, że tylko jeden pęcherz płodowy otoczył zapłodnioną komórkę, która następnie - niespodzianka! - podzieliła się na dwie części).

Z drugiej strony, jeśli podczas USG i innych badań prenatalnych okaże się, że płody to chłopiec i dziewczynka, jest oczywiste, że nie mają one takiego samego zestawu genów. Są bliźniętami dwujajowymi, czyli dwojaczkami. Istnieje również duże prawdopodobieństwo, że bliźnięta są dwujajowe, jeśli zostały poczęte wskutek leczenia niepłodności, ponieważ leki na płodność stymulują jajniki i często powodują uwolnienie więcej niż jednej komórki jajowej, a podczas zapłodnienia in vitro zazwyczaj umieszcza się w macicy kilka embrionów.

Czasami jednak odpowiedź jest trudniejsza. Powiedzmy, że dowiadujesz się, że Twoje bliźnięta są tej samej płci, ale mają osobne pęcherze płodowe. Istnieje możliwość, że są to bliźnięta dwujajowe, ale nie ma pewności - może to identyczne bliźnięta powstałe z jednej komórki, która po zapłodnieniu podzieliła się na tyle wcześnie, że każdy płód wytworzył własny pęcherz płodowy. W wątpliwych przypadkach nie pomaga nawet badanie łożyska po porodzie. Możesz jednak poprosić lekarza o zbadanie grupy krwi dzieci. Jeśli nie mają tej samej grupy krwi, nie są identyczne.

A co jeśli nadal nie można uzyskać jednoznacznej odpowiedzi? Patrzenie na dzieci po porodzie może Ci niewiele pomóc. Jest to trudne nawet dla rodziców dzieci urodzonych w terminie, a wcześniaki mają tak niedojrzałe rysy twarzy, że dla niedoświadczonej osoby większość z nich wydaje się identyczna. (Rodzice zazwyczaj od razu potrafią rozpoznać swojego malutkiego potomka!). W tym przypadku jedyną opcją są badania genetyczne, podczas których pobiera się krew i bada markery immunologiczne, które są inne u każdego człowieka - z wyjątkiem identycznych bliźniąt. Jest to skomplikowane i kosztowne badanie nierefundowane przez ubezpieczenie, chyba że informacje te są potrzebne z powodów medycznych, na przykład w celu przeszczepu narządów. Dla bardzo małych dzieci ilość krwi potrzebna do tego badania stanowi dużą stratę, więc lekarz Waszych dzieci może je Wam odradzić. Nie martwcie się, nie ma przecież pośpiechu - chodzi tylko o Waszą ciekawość. To badanie może zostać wykonane w dowolnym czasie, nawet kiedy bliźnięta będą dorosłe.

Zagadnienia szczegółowe

Twoje dziecko ma małą masę urodzeniową - co to znaczy?

Zdarza się, że niektóre wcześniaki po narodzinach są zbyt małe w stosunku do wieku ciążowego, czyli mają za małą masę urodzeniową. Jak malutki wcześniak może być zbyt mały? Czy to ma znaczenie?

Oczywiście wiele noworodków - urodzonych w terminie i przedwcześnie - jest mniejszych niż ich rówieśnicy. Ale zarówno w przypadku dzieci terminowych, jak i przedwczesnych mówi się o hipotrofii - czyli o dziecku zbyt małym w stosunku do wieku ciążowego, którego masa mieści się poniżej dziesiątego centyla standardowej krzywej wzrostu jego rówieśników (można powiedzieć, że waży ono mniej niż 90% dzieci w jego wieku). Oznacza to, że Twoje dziecko rosło w macicy wolniej niż powinno i ważne jest, aby znaleźć tego przyczynę. Możesz również usłyszeć, że Twoje dziecko miało wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrostu, co jest inną nazwą hipotrofii. Uważa się, że dziecko ma odpowiednią wielkość, jeśli jego masa mieści się między 10. i 90. centylem.

Na przykład wcześniak urodzony w 28. tygodniu ciąży ma właściwą masę, jeśli waży od 750 do 1500 gram. Jeśli waży poniżej 750 gram, ma małą masę urodzeniową. Na stronie … możecie dokładnie sprawdzić, jak Wasze dziecko wypada na siatce centylowej. Dlaczego lekarze wprowadzają to rozróżnienie? Ponieważ dzieci z hipotrofią generalnie mają więcej problemów zdrowotnych po porodzie. Te, których rozwój wewnątrzmaciczny był poważnie zahamowany, mogą mieć również długotrwałe problemy rozwojowe. Czy i w jaki sposób hipotrofia będzie miała wpływ na dalsze losy Twojego dziecka zależy przede wszystkim od powodów zahamowania rozwoju oraz od tego, jak długo i jak poważnie ten rozwój był zahamowany.

Dlaczego niektóre dzieci są zbyt małe w stosunku do wieku ciążowego? Istnieje wiele powodów, dla których płód nie rozwija się w macicy prawidłowo. Twój położnik może już wiedzieć lub będzie w stanie powiedzieć Ci wkrótce, po przeprowadzeniu badań, czy któraś z najczęstszych przyczyn wystąpiła w przypadku twojego dziecka:

• Niewydolność łożyska. Płód otrzymuje niezbędne składniki odżywcze i tlen przez łożysko, więc jeżeli cokolwiek zakłóca wydajny przepływ krwi przez łożysko, to zahamuje rozwój płodu. Tzw. niewydolność łożyskowa jest często spowodowana chorobami krążenia u ciężarnej, takimi jak stan przedrzucawkowy, cukrzyca lub choroba serca. Może to również wynikać z kilku możliwych wad samego łożyska na przykład oddzielenia części łożyska od ściany macicy, nieprawidłowo uformowanego łożyska, które przez to źle funkcjonuje lub też zostało uszkodzone przez stan zapalny, infekcję lub brak przepływu krwi i tlenu. Niewydolność łożyskowa jest często powodem, dla którego położnik zaleca wcześniejsze wywołanie porodu, jeśli uważa, że dziecko będzie lepiej odżywione i narażone na mniejsze ryzyko na oddziale noworodkowym niż w macicy.

• Nieprawidłowości chromosomalne lub wrodzone. Wiele anomalii genetycznych i wrodzonych, które mogą zostać zdiagnozowane podczas ciąży (przez USG lub amniopunkcję) lub po porodzie, jest związanych z zahamowaniem rozwoju wewnątrzmacicznego.

• Infekcja matki i płodu. Zwykłe przeziębienia i grypy rzadko są niebezpieczne dla płodu. Jednak niektóre infekcje, które mogą zostać przeniesione na płód, jeśli matka zarazi się nimi w czasie ciąży, mogą wpłynąć na wzrost i rozwój dziecka i spowodować wiele poważnych problemów. Najpopularniejsze to różyczka, cytomegalia (CMV), toksoplazmoza i syfilis. W niektórych przypadkach infekcje są odkryte przez posiewy i badania krwi wykonywane podczas ciąży, a w innych przypadkach po porodzie. (Możesz przeczytać więcej o infekcjach wrodzonych na stronie…).

• Palenie, picie alkoholu, zażywanie narkotyków oraz niektóre leki. Ciężarne, które palą, nadużywają alkoholu lub biorą narkotyki, takie jak kokaina, heroina lub amfetamina, zazwyczaj rodzą dzieci zbyt małe w stosunku do wieku ciążowego. Tak samo jest w przypadku kobiet zażywających pewne leki, szczególnie przeciwnowotworowe i przeciwdrgawkowe. Substancje te mogą być toksyczne dla rozwijającego się płodu i mają bezpośredni, niekorzystny wpływ na rozwój płodu lub też zahamowują go wskutek zakłócenia przepływu krwi w łożysku.

• Niedożywienie. Matki, które są niedożywione i zbyt mało przybierają na wadze podczas ciąży, również ryzykują urodzeniem niedożywionego i zbyt małego noworodka. Dzieje się tak dlatego, że noworodek jest zależny od składników odżywczych dostarczanych przez organizm matki.

Rasa czarna, ciąża mnoga i życie na dużych wysokościach nad poziomem morza również zwiększają ryzyko urodzenia mniejszego dziecka. Z badań wynika też, że kobiety, które same miały zbyt małą masę urodzeniową, są bardziej narażone na urodzenie zbyt małych dzieci.

Oczywiście niektóre noworodki mieszczą się poniżej dziesiątego centyla bez żadnych istotnych powodów innych niż zwykłe różnice wielkości. Pamiętaj, że jeśli masz drobną budowę ciała, istnieje duże prawdopodobieństwo, że Twoje dzieci również takie będą. Niektórzy lekarze wolą nawet używać alternatywnej, bardziej surowej definicji niskiej masy urodzeniowej: nazywają tak dzieci urodzone z masą poniżej trzeciego centyla, czyli ważące mniej niż 97% rówieśników. Argumentują to w ten sposób, że niektóre zupełnie zdrowe i dobrze odżywione noworodki (terminowe i przedwczesne) mieszczą się poniżej dziesiątego centyla wyłącznie z powodu obciążeń genetycznych - gdyż ich rodzice i dziadkowie byli drobni - i problemy zdrowotne związane z małą masą urodzeniową nie będą ich dotyczyć. Ale pozostałe dzieci mieszczące się w najniższych trzech procentach najprawdopodobniej miały jakiś problem, który istotnie ograniczył ich potencjał wzrostu.

Jak będzie wyglądać Twoje dziecko?

Przede wszystkim Twoje dziecko będzie wyglądać jak wcześniak, więc najlepszy opis znajdziesz w podrozdziale: „Portret Twojego ślicznego wcześniaka” na stronie … . Tylko kilka rzeczy w jego wyglądzie może być innych z powodu niskiej masy urodzeniowej. Niektóre dzieci mają tzw. symetryczne zahamowanie wzrostu, co oznacza, że problem dotyczył w tym samym stopniu wszystkich części ciała. O tych dzieciach mówi się, że wyglądają „staro” pomimo niewielkiego wzrostu, ponieważ są niskie, chude i ich głowy są małe. Zazwyczaj rozwój tych dzieci był ograniczony od wczesnych miesięcy ciąży.

Twoje dziecko mogło też mieć hipotrofię asymetryczną. W takim przypadku nadal będzie chude i malutkie, ale jego głowa będzie odpowiedniej wielkości do wieku - nieproporcjonalnie duża w stosunku do reszty ciała. Zazwyczaj hipotrofia asymetryczna oznacza, że zahamowanie wzrostu dziecka było łagodniejsze i miało miejsce dopiero w późniejszym etapie ciąży: płód dostał wystarczająco dużo składników odżywczych, aby rozwinął się mózg. Jednym z naprawdę niezwykle interesujących aspektów rozwoju płodowego jest fakt, że kiedy ilość składników odżywczych jest ograniczona, organizm wie, że powinien oddać je mózgowi, chroniąc go w ten sposób.

Czasami ograniczenie wzrostu jest związane również z małą ilością płynu owodniowego. (Dzieje się tak dlatego, że płyn owodniowy składa się w dużej części z moczu płodu, a kiedy płód nie otrzymuje wystarczającej ilości krwi, najczęściej z powodu niewydolności łożyskowej, znacznie mniej siusia.) Jeżeli płyn owodniowy nie wypełnia i nie rozciąga macicy, jej ściany mogą napierać na płód, ograniczając jego ruchy. Jeśli dziecko nie porusza się wystarczająco dużo w macicy, jego stawy mogą zesztywnieć i skurczyć się. Jeśli przytrafiło się to Twojemu dziecku, zauważysz, że ma ono problemy ze swobodnym zginaniem i prostowaniem niektórych stawów. Po pewnym czasie, z pomocą ortopedy i fizjoterapeuty przykurcze te powinny ustąpić.

Co niska masa urodzeniowa oznacza dla Twojego dziecka na początku?

Niestety niska masa urodzeniowa wiąże się z dodatkowym ryzykiem. Najlepiej rozumieć to w ten sposób, że Twoje dziecko ma dwa problemy do pokonania: wcześniactwo i problem, który spowodował zahamowanie wzrostu wewnątrzmacicznego. Oznacza to, że dla statystycznego dziecka z małą masą urodzeniową szanse przeżycia są nieco niższe niż dla normalnie rozwiniętych wcześniaków w jego wieku. Może to również oznaczać, że Twoje dziecko ma przed sobą dłuższe i bardziej skomplikowane leczenie szpitalne niż większe dzieci w jego wieku.

Jeżeli główną kwestią jest trwały problem medyczny, taki jak nieprawidłowość chromosomalna lub anatomiczna czy też infekcja, będzie on głównym czynnikiem decydującym o stanie dziecka podczas pobytu w szpitalu. Ponieważ istnieje wiele chorób wrodzonych i genetycznych, poproś lekarza swojego dziecka o wyjaśnienie jego konkretnego problemu i prognoz na przyszłość.

Jeżeli główny problem był związany tylko z ciążą - niewydolność łożyskowa i wynikające z niej słabe odżywienie płodu - wówczas prognozy będą zależne od tego, w jakim stopniu niedostatek składników odżywczych wpłynął na dziecko przed porodem oraz jakie przeszkody napotka jako wcześniak.

Istnieje kilka komplikacji zdrowotnych zagrażających dzieciom z małą masą urodzeniową w pierwszych dniach i tygodniach życia. Ponieważ większość dzieci z małą masą urodzeniową nie otrzymywała podczas ciąży dostatecznej ilości tlenu, otrzymuje mało punktów Apgar i tuż po urodzeniu wymaga tlenoterapii oraz wspomagania oddychania. (Pamiętaj, że w wypadku wcześniaków konieczność reanimacji jest znacznie częstsza i znacznie mniej poważna niż sądzą rodzice, o czym możesz przeczytać na stronie …).

Wiele dzieci z małą masą urodzeniową cierpi na hipoglikemię (niski poziom cukru we krwi) w pierwszych dniach życia; mają one szczególnie duże potrzeby energetyczne, ale ich zasoby energetyczne są małe, ponieważ zostały wykorzystane w życiu płodowym. Jest to problem przejściowy. Hipoglikemia jest poważną chorobą tylko wtedy, gdy nie jest w porę rozpoznana i leczona. Lekarze i pielęgniarki zajmujący się Twoim dzieckiem wiedzą, że muszą na nią uważać, nie musisz się więc martwić. Jeśli dziecko będzie tego potrzebować, dostanie dodatkowe kalorie, zazwyczaj w formie kroplówki z glukozą lub też dodatkowe porcje mieszanki dla wcześniaków przez kilka dni, aż do rozwiązania problemu.

Dzieci z małą masą urodzeniową mają również tendencje do słabej tolerancji pokarmu. W ich wypadku przejście z żywienia dożylnego do karmienia Twoim pokarmem lub mieszanką trwa dłużej. Jednak kiedy opanują już trawienie, często jedzą bardzo dużo w stosunku do swojej wielkości, jakby chciały nadrobić stracony czas. Widok dzieci głodnych jak wilki i jedzących z prawdziwym apetytem bardzo cieszy ich rodziców - tego właśnie potrzebują!

Twoje dziecko może też urodzić się z policytemią - zbyt dużą ilością czerwonych krwinek. Dzieje się tak wtedy, gdy organizm nie otrzymuje dostatecznej ilości tlenu - próbuje się bronić, produkując więcej czerwonych krwinek, by dostarczały tlen do organów i tkanek. (Czerwone krwinki transportują w organizmie tlen). Ale zbyt duża ilość czerwonych krwinek nie jest dobra - krew jest wtedy gęstsza, żółtaczka cięższa, poziom cukru zbyt niski. Jeżeli Twoje dziecko choruje na policytemię, to leczy się ją, rozcieńczając krew albo podając więcej płynów, albo pobierając część krwi i zastępując ją innym płynem. (Jest to tak zwana częściowa transfuzja wymienna lub transfuzja redukcyjna).

Kolejną rzeczą, na którą lekarz będzie zwracał uwagę - u wszystkich wcześniaków, ale tych z małą masą urodzeniową szczególnie - jest hipotermia. Dzieciom z małą masą urodzeniową trudniej jest utrzymać ciepłotę ciała, ponieważ mają mniej tkanki tłuszczowej, a więc mniej izolacji. Nie jest to powód do zmartwienia, ale może oznaczać, że Twoje dziecko będzie musiało pozostać w inkubatorze nieco dłużej niż inne dzieci w jego wieku.

Oddychanie jest jednym z najpoważniejszych wyzwań stojących przed dziećmi urodzonymi przedwcześnie. Im są młodsze, tym większe istnieje niebezpieczeństwo wystąpienia zespołu zaburzeń oddychania (RDS), który może się przerodzić w chroniczną chorobę płuc, co oznacza, że będą zależne od tlenu lub innych sposobów wspomagania oddychania. Mimo że od dawna uważa się, że pod wpływem stresu (spowodowanego niedożywieniem lub niedotlenieniem) płuca płodu dojrzewają szybciej, najnowsze badania wskazują, że dzieci z małą masą urodzeniową mają większe problemy z oddychaniem - cięższy zespół zaburzeń oddychania i więcej chronicznych chorób płuc - niż dzieci w ich wieku, których rozwój przebiegał bez zakłóceń. Nie wiadomo, dlaczego tak się dzieje, ale może to mieć związek z niedostatkiem czynników ochronnych i/lub wewnątrzmacicznymi zmianami w strukturze płuc spowodowanymi niższym niż normalnie poziomem tlenu. Jeżeli Twoje dziecko cierpi na zespół zaburzeń oddychania, możesz o tym przeczytać na stronie ….

Jedno z ostatnich badań wykazało, że wśród dzieci z małą masą urodzeniową urodzonych przed 27. tygodniem ciąży wzrosła częstotliwość występowania retinopatii wcześniaczej (ROP). Jest to nowe i jeszcze niepotwierdzone odkrycie, które na pewno będzie dalej badane. W każdym razie, jeśli Twoje dziecko jest bardzo małym wcześniakiem, jego oczy zostaną zbadane w okolicach planowanego terminu porodu, kiedy będzie już wystarczająco duże, aby móc wykryć ewentualne oznaki retinopatii.

To wszystko może brzmieć dość przerażająco, pamiętaj jednak, że większość dzieci nie będzie miała wszystkich wymienionych problemów, a poza tym są one w większości uleczalne. Mimo że hospitalizacja Twojego dziecka może być bardziej skomplikowana z powodu jego małych rozmiarów, pamiętaj, że często najmniejsze dzieci na oddziale okazują się najsilniejsze i najbardziej odporne, a pod dobrą opieką większość świetnie sobie radzi.

Co niska masa urodzeniowa oznacza dla Twojego dziecka w przyszłości?

Długotrwałe prognozy dla dzieci, których rozwój wewnątrzmaciczny został zahamowany, zależą przede wszystkim od tego, co było tego przyczyną. Jeśli Twoje dziecko ma długotrwały problem, taki jak nieprawidłowość chromosomalna lub anatomiczna lub wrodzona infekcja, powinniście zapytać lekarza o prognozy na najbliższą przyszłość.

Ogólna, najprostsza zasada mówi, że w kwestii długotrwałego rozwoju dzieci z małą masą urodzeniową stoją przed podobnymi problemami jak dzieci urodzone wcześniej, ale z podobną masą. Innymi słowy, dziecko urodzone w 30. tygodniu z masą normalną dla 28-tygodniowych wcześniaków, będzie miało podobne perspektywy jak wcześniaki 28-tygodniowe.

Oznacza to, że dzieci z małą masą urodzeniową mają nieco niższe IQ (iloraz inteligencji), częściej też występują u nich problemy neurologiczne (takie jak porażenie mózgowe, padaczka, ślepota lub głuchota) niż u prawidłowo rozwiniętych wcześniaków w tym samym wieku. Ogólnie jednak problemy neurologiczne i niskie IQ są ze sobą ściśle powiązane u dzieci z małą masą urodzeniową. Innymi słowy, jeśli u Twojego dziecka nie wystąpią problemy fizyczne w ciągu pierwszych kilku lat życia, prawdopodobnie nie będzie mieć również problemów związanych z myśleniem i nauką.

Nie powinniście zakładać, że osłabienie możliwości intelektualnych oznacza opóźnienie psychiczne. Pomimo że opóźnienie psychiczne zdarza się częściej u wcześniaków z małą masą urodzeniową niż u normalnie rozwiniętych, zazwyczaj przybiera ono postać łagodnych braków intelektualnych. Większość dzieci z małą masą urodzeniową nie jest „opóźniona” intelektualnie, znajduje się po prostu o kilka punktów niżej - co może oznaczać „normalne” zamiast „wybitne” lub „niższe przeciętne” zamiast „przeciętne” - na skali IQ. Jest to strata, ale ściśle teoretyczna, której nikt - nawet Ty - nie będzie w stanie zauważyć. Istnieją również dowody, że dzieci z małą masą urodzeniową mogą być bardziej narażone na problemy związane z nauką.

Należy jednak zdać sobie sprawę, że rozpatrywanie wszystkich dzieci z małą masą urodzeniową jako grupy może być mylące. Dzieci z małą masą urodzeniową dzielą się na te, u których brak składników odżywczych czy też inna przyczyna zahamowania rozwoju były stosunkowo łagodne (najczęściej powodując hipotrofię asymetryczną) i te, u których były poważne (powodując hipotrofię symetryczną).

Szanse na uniknięcie problemów rozwojowych są znaczne mniejsze u dzieci z symetrycznym zahamowaniem wzrostu. Jeśli mózg nie dostaje wystarczającej ilości tlenu i składników odżywczych potrzebnych do prawidłowego rozwoju przed narodzeniem lub rozwój został zakłócony przez chorobę, lub zaburzenia genetyczne, istnieje poważne ryzyko trwałych uszkodzeń neurologicznych. Jeżeli głowa jest normalnej wielkości, mózg mógł otrzymać prawidłowe sygnały rozwojowe, a także składniki odżywcze, aby rozwinąć się prawidłowo, a ewentualne uszkodzenia są na tyle nieznaczne, że będzie mógł sobie z nimi poradzić. Tak więc, jeśli u Twojego dziecka wystąpiła hipotrofia asymetryczna oszczędzająca głowę, ma ono znaczne większe szanse na uniknięcie długotrwałych konsekwencji niż przeciętne dziecko z małą masą urodzeniową.

Istnieją nowe przypuszczenia, że dzieci z małą masą urodzeniową są bardziej narażone na nadciśnienie tętnicze, cukrzycę i choroby serca w wieku dorosłym. Postaraj się jednak na razie tym nie martwić, pamiętając, że nie jest to jeszcze w pełni udowodnione oraz że strategie zapobiegania chorobom układu krążenia - przez dietę, ćwiczenia i medytację - są już bardzo skuteczne, a będą jeszcze skuteczniejsze w przyszłości.

A co z wielkością dziecka? W tej chwili jest maleńkie, ale czy będzie takie zawsze? Dzieci z małą masą urodzeniową jako grupa pozostają mniejsze i lżejsze niż rówieśnicy, choć wiele z nich dogania pozostałe. Te, którym się to uda, najczęściej osiągają masę i wielkość odpowiadające ich wiekowi skorygowanemu w ciągu pierwszych sześciu - ośmiu miesięcy życia, czyli w najważniejszym okresie nadrabiania zaległości wzrostowych.

Podczas gdy Twoje dziecko rośnie, nie zapomnij odłożyć jego malutkich noworodkowych skarpetek i czapeczek. Schowaj je dobrze niezależnie od tego, jak duże urośnie, na pewno od czasu do czasu będziesz chciała ożywić wspomnienia i przypomnieć sobie, jakim maleństwem kiedyś było i jak wiele razem przeszliście.

W rozdziałach “Z perspektywy lekarza” opisywany jest sposób, w jaki lekarz ocenia stan Twojego dziecka i co może brać pod uwagę przy podejmowaniu decyzji medycznych. Wszystkie terminy medyczne pojawiające się w tym rozdziale są wyjaśnione w różnych miejscach tej książki. Możesz to sprawdzić w indeksie.

Opisany w tym rozdziale sposób traktowania dzieci urodzonych na granicy przeżywalności dotyczy warunków amerykańskich. W Polsce rodzice nie mają możliwości podjęcia decyzji o odstąpieniu od resuscytacji - lekarze starają się uratować każde dziecko, które ma szanse na przeżycie. Decyzję o zaprzestaniu resuscytacji podejmują lekarze, jeśli ich działania nie przynoszą żadnego rezultatu. Jedynie w przypadku wcześniaków urodzonych przed 22. tygodniem ciąży zazwyczaj nie podejmuje się działań mających na celu ratowanie życia, ponieważ dzieci te są zbyt niedojrzałe, aby przeżyć samodzielnie. Otacza się je opieką medyczną - umieszcza w inkubatorze, aby zapewnić im ciepło, i monitoruje funkcje życiowe (przyp. tłumacza).

Statystyki przytoczone w tym rozdziale dotyczą warunków amerykańskich. W polskich szpitalach liczby te są wciąż niższe niż w USA, chociaż polska neonatologia rozwija się coraz szybciej i prawdopodobnie już wkrótce jej osiągnięcia będą zbliżone do amerykańskich. Należy pamiętać, że polskie szpitale startowały z zupełnie innego poziomu - dziesięć lat temu nie miały u nas szans na przeżycie wcześniaki urodzone w 26. tygodniu ciąży ani te ważące poniżej 1800g. Dziś często udaje się uratować życie dzieci urodzonych w 23. tygodniu ciąży i choć wciąż jest ich mniej niż w USA, sytuacja ta zmienia się bardzo szybko (przyp. tłumacza).

Zespół transportowy może nie być w stanie udzielić Ci wszystkich tych informacji. Szczegółów dowiesz się na miejscu (przyp. tłumacza).

W Polsce spotkanie z neonatologiem może zostać zaaranżowane na prośbę matki, nie jest to jednak procedura standardowa (przyp. tłumacza).

Patrz przypis nr 2 na stronie…

W Polsce rodzice muszą koniecznie wyrazić zgodę na wszelkie zabiegi wykonywane w znieczuleniu ogólnym - żaden anestezjolog nie podejmie ryzyka podania narkozy bez pisemnej zgody rodziców dziecka. Ponieważ w wielu wypadkach o skuteczności zabiegów decyduje czas, pamiętajcie, by któreś z Was zawsze było dostępne pod podanym lekarzom numerem telefonu - może od tego zależeć zdrowie i życie Waszego dziecka (przyp. tłumacza).

Patrz przypis 2 na stronie …

W Polsce przy cesarskim cięciu obecni są: dwaj położnicy, instrumentariuszka, anestezjolog, pielęgniarka anestetyczka, położna monitorująca stan płodu, pediatra (neonatolog) i jedna lub dwie pielęgniarki noworodkowe (przyp. tłumacza).

W Polsce nie ma pokoi stabilizacyjnych; stanowiska stabilizacyjne znajdują się na salach porodowych (przyp. tłumacza).

Patrz przypis na stronie…

W Polsce płody w ciąży mnogiej oznacza się cyframi rzymskimi, a nie literami: jest więc np. bliźniak I i bliźniak II (przypis tłumacza).

W Polsce wszystkie wcześniaki są badane okulistycznie w czwartym tygodniu po porodzie (przyp. tłumacza).

29

---