Teoria stosunków międzynarodowych - Marek Pietraś

1. Stosunki międzynarodowe jako sfera rzeczywistości społecznej

1. Pojęcie stosunków międzynarodowych

Dwa znaczenia pojęcia stosunków międzynarodowych

1. sfera rzeczywistości społecznej, rodzaj stosunków społecznych

2. dyscyplina, nauka o stosunkach międzynarodowych zajmująca się stosunkami międzynarodowymi jako sferą rzeczywistości społecznej

Pojęcia stosunków międzynarodowych zaczęto używać w końcu XVIII wieku. J. Bentham w 1789 po raz pierwszy użył przymiotnika „międzynarodowy”. Samo zjawisko stosunków międzynarodowych istniało wcześniej ale nie było w ten sposób nazywane.

1. Definiowanie

James Rosenau:

Stosunki międzynarodowe to dziedzina stosunków społecznych obejmująca szeroki obszar działań, cyrkulacji idei i dóbr, które przekraczają granice państw. Dokonują się one w sposób zorganizowany i zinstytucjonalizowany ale także przypadkowy i żywiołowy.

Pearson, Rochester

SM to wszelkie transgraniczne interakcje społeczne i czynniki je warunkujące

2. Zakres przedmiotowy (co może być treścią SM)

Wielopłaszczyznowość SM

• Płaszczyzna polityczna

- jest to płaszczyzna najważniejsza, nadrzędna wobec innych płaszczyzn

- są to kontakty kanałami dyplomatycznymi między oficjalnymi przedstawicielami państw (dlatego też dla płaszczyzny politycznej często stosuje się określenie płaszczyzna dyplomatyczna)

• Płaszczyzna gospodarcza

- obejmuje szerokie spektrum zjawisk, procesów (wymiana dóbr, cyrkulacja kapitału)

• Płaszczyzna kulturalna

- wymiana idei, wartości, pewnych wzorców materialnych (np. globalne reklamy)

• Płaszczyzna społeczna

- bezpośrednie kontakty między społeczeństwami różnych państw (np. zorganizowana przestępczość, handel kobietami)

• Płaszczyzna wojskowa

- sojusze wojskowe

- do 1928 roku (pakt Brianda-Kelloga) wojna była legalnym środkiem rozstrzygania sporów (Clausewitz: „wojna to kontynuacja polityki za pomocą innych środków”)

• Płaszczyzna ekologiczna

- transgraniczne problemy ekologiczna (dziura ozonowa, efekt cieplarniany)

• Płaszczyzna naukowa

- proces nauczania staje się dziedzictwem europejskim

- międzynarodowa wymiana naukowa

Zakres przedmiotowy SM ulega ciągłemu poszerzaniu. Coraz to nowe elementy są uwzględniane jako transgraniczne interakcje

:

1. Mechanizm internacjonalizacji jako podstawa rozwoju SM

1. Istota i zakres

Istota:

- przekształcenie tego, co wewnątrzpaństwowe w element funkcjonowania środowiska międzynarodowego

Zakres:

-materialna sfera SM: wymiana handlowa, obieg kapitału, przepływ siły roboczej

- polityczna sfera SM: rozpowszechnianie w skali międzynarodowej wzorców i sposobów organizacji zbiorowości ludzkich

- kulturowa sfera SM: rozwoj turystyki, obieg informacji ,nauka

Procesom umiędzynarodowienia podlegają także zjawiska negatywne (np. terroryzm, zorganizowana przestępczość)

Internacjonalizację napędza czynnik techniczny.

2. Współzależności jako skutek internacjonalizacji

Współzależności - zespół więzi między państwami, które sprawiają, że zmiany w jednych państwach są odczuwane w innych

Deutsch (w latach 50-tych XX w.)

- teoria kaskadowych współzależności : państwa są coraz bardziej od siebie współzależne, zwiększa się dynamika narastania tych współzależności

Kohane

- teoria kompleksowych zależności: dotyczą one wielu obszarów życia społecznego i są złożone. Współzależne są państwa, społeczeństwa ale także płaszczyzny SM

2. Istota stosunków międzynarodowych

1. ujęcia podmiotowe - odwołują się do interakcji między różnymi podmiotami

• wąskie

- Z.J. Pietraś - SM to transgraniczne interakcje podmiotów polityki w środowisku poliarchicznym

- J.Kukułka - SM to procesy oddziaływań wzajemnych uczestników tych stosunków, głównie za pośrednictwem środowiska międzynarodowego, a mających na celu stwarzanie jak najkorzystniejszych warunków funkcjonowania samych uczestników i odpowiadających im systemów międzynarodowych (podkreślenie intencyjności, pragmatyczności i celowości SM)

Dwa pierwotne motywy działania państw: przetrwanie i rozwój

• szerokie - interakcje między podmiotami społecznymi

- Lopez, Stohl-? - SM to działania społeczne w których jednostki lub grupy społeczne z jednego narodu wchodzą w interakcje oficjalne lub nieoficjalne z jednostkami lub grupami innego narodu

- Nicolas Spykman - SM tostosunki między jednostkami należącymi do różnych państw, które utrzymuj ą stosunki transgraniczne

- Snyder, Bruck, Sapin - SM to stosunki między oficjalnymi grupami decydentów
Jest to dalekie zawężenie istoty SM. Nacisk na formę - zewnętrzny sposób ukazania.

Istota SM polega na wzajemnym oddziaływaniu wszystkich składników rzeczywistości międzynarodowej. Zarówno aktywnych (podmiotów) jak i tych, które owe działania warunkują (wzmacniają, osłabiają, zniekształcają). Ważny jest także przedmiot oddziaływań oraz interakcje poszczególnych podmiotow.

1. Narodziny nowożytnych stosunków międzynarodowych

1. Przedwestfalskie

• już w starożytności istniały wspólnoty utrzymujące między sobą kontakty

- 2400 pne - pierwsze formalne porozumienia między wspólnotami

- 1390 pne - pierwszy sojusz

- 1653 pne - pierwszy oficjalny wysłannik (dyplomata)

• Starożytna Grecja:

- polis stworzyły pierwszy system międzynarodowy. Bliskość geograficzna były spoiwem systemu. Polis utrzymywały stosunki nie znając form prawa międzynarodowego, przedstawicieli dyplomatycznych. Istniały jednak pewne formy organizacji, normy.

• Imperia

- także były formą organizacji życia międzynarodowego

- nie może być tu jednak mowy o scentralizowanych państwach narodowych

• Średniowiecze

- nowe formy organizacji życia społecznego

- dualizm, skomplikowany system sprawowania władzy

- forma społeczeństwa uniwersalnego - państwo świeckie i kościelne przeplatały się

- wyraźny brak scentralizowanych form organizacji

1. Westfalskie

1648 - pokój westfalski (kończył wojnę 30-letnią)

-aboslutna zmiana jakościowa

- powstały scentralizowane państwa narodowe (precyzyjnie wytyczone granice, jeden podmiot organizacji życia społecznego z jednym ośrodkiem decyzyjnym)

Czynniki, które doprowadziły do tej zmiany:

- rozwój kapitalizmu, gospodarki rynkowej

- zapotrzebowanie na centralną instytucję kontrolującą życie społeczne

- Norbert Elias: wzrost współzależności między grupami społecznymi w wyniku poszerzania się stosunków wymiany

- monopolizacja prawomocnego użycia siły fizycznej (w stosunku do określonego terytorium)

Cechy (parametry) westfalskiego systemu SM:

- powstały scentralizowane państwa narodowe

- zasada suwerenności państw i suwerennej równości państw

- funkcjonowanie środowiska międzynarodowego zgodnie z zasadą równowagi sił

- pojawiło się prawo międzynarodowe jako regulator funkcjonowania społeczności międzynarodowej

- zasada kontroli określonego terytorium przez państwo

Był to klasyczny system państwocentryczny. Państwocentryczność stawał się jednak z czasem coraz mniej ścisła. Zaczęły pojawiać się formy konkurencyjne. W XIX wieku powstały pierwsze organizacje międzyrządowe. Potem rozwinęły się podmioty transnarodowe.

2. późnowestfalskie i powestfalskie

Czynniki zmian

- procesy globalizacji

- kształtowanie się hybrydowości form organizacji życia społecznego (występowanie różnych form regulacji życia społecznego: podmioty terytorialne i nieterytorialne)

- regulacje: umowy międzynarodowe (twarde prawo) i normy polityczne (miękkie prawo)

- zagrożenia (asymetryczne - ze strony podmiotów innych niż państwo)

- zacieranie podziałów między tym co wewnętrzne a tym co międzynarodowe

- świat staje się coraz bardziej scentralizowany

1. Specyfika stosunków międzynarodowych

1. poliarchiczność

- Głowna i najważniejsza cecha środowiska międzynarodowego

- wielość ośrodków decyzyjnych

- środowisko międzynarodowe jest zdecentralizowaną strukturą horyzontalną

-

Skutki poliarchiczności

- rozproszenie decyzyjne

- Aurelio Pecelli: paraliż polityczny, państwa mają inne interesy, nie są w stanie osiągnąć konsensusu

- można osiągnąć tylko względne a nie absolutne bezpieczeństwo. „Dylemat bezpieczeństwa” - działania jednego państwa w celu zapewnienia swojego bezpieczeństwa mogą być odbierane przez inne państwa jako zagrożenie dla nich

- względność potencjału państw (nie ma mocarstw w kategoriach absolutnych) należy rozpatrywać je na tle potencjału innych państw

2. brak zjawiska władzy

- - państwa są sobie suwerennie równe

- brak jednego ośrodka decyzyjnego

- występuje zjawisko wpływu jednego państwa wobec innych państw i środowiska międzynarodowego

3. złożoność

- bardzo wielu heterogenicznych uczestników SM

- na środowisko międzynarodowe oddziałuje wiele czynników, zmiennych (np. stan nastrojów społecznych)

- rzeczywistość międzynarodowa nie jest w pełni wykrystalizowana (J. Kukułka; „SM szybciej się komplikują niż dojrzewają)

4. specyfika procesów decyzyjnych

- decyzje nie są „produktem” jednego nadrzędnego ośrodka decyzyjnego ale wynikiem decyzji co najmniej dwóch suwerennie równych ośrodków decyzyjnych

- ośrodki mogą być stałe (np. OBWE, NATO, UE) jak i doraźne (spotkania grupy G8)

- - treść podjętej decyzji jest z reguły wynikiem kompromisu

-decyzje są skierowane do zdecentralizowane środowiska międzynarodowego

5. wzajemne przenikanie się wnętrza państwa i środowiska międzynarodowego

-interakcja między tym co globalne a tym co lokalne z pominięciem scentralizowanego państwa narodowego

STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE JAKO DYSCYPLINA NAUKOWA

1. GENEZA NOSM

to b. młoda dyscyplina, która powstała w b. specyficznych okolicznościach

30.05.1919 r. - obrady Konferencji Pokojowej po zakończeniu I wś, delegacje USA i UK - decyzja o utworzeniu placówek bad., zajmujących się bad. rzeczywistości M.nar.

zapotrzebowanie praktyki polityki legło u podst. NOSM

1920 utw. w UK Rogal Institute of International Affairs, a w USA też w 1920, zaczęto tworzyć placówki w skali całego globu (1925 PL)

decyzję podjęto po szoku I wś na konferencji pokojowej - takie bad SM by taki rodzaj doświadczeń się nie powtórzył

NOSM pojawiła się jako nauka anglo-amerykańska (zwłaszcza amer.)

NOSM rozw się od samego początku w powiązaniu z praktyką polityczną i intencją kształtowania bezpieczeństwa m.nar

u podst refleksji naukowej leży takie wyjaśnienie, które służy budowaniu ładu międzynarodowego

2. POJĘCIE „TEORIA STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH”

teoria jest częścią NOSM, składa się z przedmiotu bad. czyli SM - jako sfera rzeczywistości czyli wszelkie zjawiska i procesy o charakterze transgranicznym

teoria funkcja podst to wyjaśnianie (odróżnić wyjaśnianie od opisu), teorie są najbardziej wartościowym elementem każdej z dyscyplin

metody badawcze procedury poznania naukowego: zasada jawności wiedzy i metody (nie ma refleksji naukowej bez zastosowania metody)

infrastruktura organizacyjna proces poznania

nie ma jednej, powszechnie akceptowanej definicji TSM

TSM: to usystematyzowany zbiór warunkowo sformułowanych twierdzeń wyjaśniających odnoszących się do struktury funkcjonalności i ewolucji SM jako sfery rzeczywistości społecznej (Z.J. Pietraś)

3 elementy: wyjaśniać: strukturę, funkcjonowanie środ. m.nar, tendencje ewolucji

teorie wyjaśniające prawa identyfikujące zjawiska niezmienne lub prawdopodobne

teorie to spekulowanie n.t SM

teorie to wykorzystanie obserwacji do testowania hipotez n.t świata

DWA GŁÓWNE TYPY TEORII O SM

1. Teorie wyjaśniające - pomagają lepiej zrozumieć SM i tw. rodzaj intelektualnego ładu w obszarze badawczym NOSM, pomagają w konceptualizacji przyszłych i obecnych zadań, dostarczają sposobów interpretacji wyjaśnianych zjawisk, pomagają myśleć krytycznie, logicznie i spójnie

2. Teorie modelujące - nie tyle wyjaśniają co mówią o możliwościach działań, konstruują wizje postulowanych zmian

Co różni poszczególne teorie? - zwłaszcza 1. i 2.

przedmiot analizy (państwo, interakcje między państwami, działalność podm transnar. lub funkcjonowanie globalnego systemu m.nar) i zasięg analizy

cel analizy (poznać/zmienić)

metodologia stosowana do analizy rzeczywistości

- z jednej strony stworzyć zespół podejść empirycznych

- z drugiej strony mamy zespół podejść jakościowych (dedukcja, analiza hist)

stopień postrzegania odrębności i autonomii NOSM

- czy to samodzielna dysc. naukowa czy cz. wiedzy o polityce? (zdaniem realistów odr. dysc.)

Obecny przedmiot refleksji teoretycznej w NOSM.

1. INTERAKCJE - współzależności ekonomiczne, reżimy m.nar itd.

2. PODMIOTY - państwa, org. m.nar itd.

3. KONKRETNE PROBLEMY - globalizacja, fragmentaryzacja, integracja

4. PROBLEMY ETYCZNE I FILOZOFICZNE - zagadnienia epistemologii, ontologii, metodologii, debaty interparadygmatyczne, etyka w polityce zagr.

- uwarunkowania rozwijają myślenie teoretyczne o SM

Kategorie NOSM.

generalnie teorie - wszystkie - są wyjaśniające, ale także opisujące, kluczowym El. Są KTAEGORIE (siatka pojęciowa) właściwy dyscyplinie język. Co wyróżnia kategorie?

- to takie pojęcie, które wyróżnia duży poziom ogólności (chwyta pewną klasę zjawisk) i za razem istotności ( chwyta sedno tych zjawisk)

PODSTAWOWE KATEGORIE W NOSM

państwo (nie kraj), polityka zagraniczna, podmioty/uczestnicy SM, interes narodowy, organizacje m.nar, bezpieczeństwo m.nar, proces internalizacji, procesy transnarodowe, współzależności, społeczność m.nar, siła

po co ten język jest tworzony? - by język naukowy był PRECYZYJNY, by wypowiedzi formułować w sposób jasny i precyzyjny

to KATEGORIE służą formułowaniu twierdzeń wyjaśniających

3. ETAPY EWOLUCJI WESTFALSKICH TEORII STOSUNKÓW MIĘDZYNAR.

a)nurt idealistyczny/liberalny

rozw. Się po I wś., pod wpływem jej doświadczeń (ogrom nieszczęść)

CEL: jak kształtować SM by uniknąć takiego nieszczęścia, był to rodzaj teorii modelującej (nie jakie SM są, ale jakie powinny być) - myślenie postulatywne, życzeniowe

* jakie nurty w myśli politycznej wpłynęły na niego?

- liberalizm polityczny (Jeremy Bentham)

- John Stuart Mill

- Immanuel Kant „Wieczny Pokój”

* wiąże się z próbą przenoszenia na grunt SM poglądów liberalnych

- USA - Wilson (główny orędownik) - 14 punktów: zwraca uwagę na trzy fundamenty: dowartościowanie liberalnych zasad (wolność jednostki), dowartościowanie samostanowienia narodów, org. m.nar (LN)

ograniczenie roli państwa w SM na rzecz eksponowania idei społeczności światowej funkcjonującej zgodne z zasadami, nakazami właściwymi jednostce

ograniczenie roli państwa na rzecz bezpośrednich kontaktów grup i jednostek

wizja Kantowska: SM będą pokojową i stabilną gdy będzie republikański (czyt. demokratyczny) ład, bezpośrednie kontakty gr. i jednostek

SM to w istocie stos. między jedn., ale w zagregowanej formie (formą agreg. są państwa)

idealiści zasady etyki i moralności próbowali przenieść na grunt SM, uważali, ze człowiek jest dobry i pozytywnie nastawiony do świata

w SM istnieje naturalna harmonia interesów - daje o sobie znać w szczególności w warstwie ekonomicznej - mimo nat. harmonii dochodzi do konfliktów i wojen, więc jak to? Bo są wynikiem istnienia niedemokratycznych (totalitarnych / autorytarnych, a więc NIEGODZIWYCH systemów plitycznych)

Jak zbudować pokojowe środowisko m.nar?

• idealiści odrzucają mechanizm równowagi sił (jaka jest alternatywa sił?)

• 4 elementy (W. Wilson)

1. Szerzenie demokracji

2. Rozwój bezpośrednich więzi między społeczeństwami - społeczeństwa stabilizują SM i więzi między państwami, wzrasta znaczenie opinii społecznej (publ), nawiązanie do Kanta.

3. Rozwój prawa m.nar prawo jako instytucja stabilizacji śr. m.nar., prawo rodzajem inst.

4. Rozwój org. m.nar np. LN

KRYTYKA INTERPRETACJI NURTU LIBERALNEGO

Andrew Moravscik krytyka governmentalizmu.

- u podst. liberalnej wizji leżą 3 założenia

1. Jednostki i korporacje transnar. są podstawowymi podmiotami analiza postawiona jest na głowie tzn., że egocentryczne podmioty wewnątrz państwa podejmujące działania transnar traktowane są jako podmioty racjonalnie dążące do maksymalizacji korzyści materialnych i niematerialnych

2. Państwo postrzegane jest jako instytucja reprezentacji której działania bardziej są warunkowane wpływem podm. wewn. niż zewn. np. innych państw, instytucje państwa są rodzajem PASÓW TRANSMISYJNYCH, poprzez które preferencje i swoista społęczna siła przekształcane są w politykę państwa . Państwo jest „służącym” jednostki i gr. społ.

3. W środowisku m.nar. państwa działają na rzecz max. korzyści dążąc do ochrony obecnych lub przyszłych interesów społeczeństwa - SŁUŻEBNA ROLA PAŃSTWA

Co trwałego do NOSM wniósł nurt liberalny?

1. Zjawisko podmiotów pozarządowych / transnar.

2. Znaczenie inst. międzynar. W tym prawa m.nar

3. Jakie są główne kategorie: prawo, moralność, org. m.nar, opinia publ, pokój

b)nurt realistyczny

I debata interparadygmatyczna lata 30. XXw. narastająca krytyka nurtu liberalnego

w l.30. pierwszym, który dokonał krytyki był Edward Carr, nazwał liberalizm „liberalizmem utopijnym”

powodowała to sama rzeczywist. m.nar Carr zauważył, że LN jest nieefektywna w procesie zapewniania pokoju, a wiele państw po prostu realizuje politykę siły np. Niemcy, Japonia, Włochy, ale też inne

zaczęto się znowu inspirować mślą filozoficzną np. „Wojna Peloponeska” Tukidydesa, filozofia Machiavellego - eksponowanie pragmatyzmu, Hobbes (Homo domini lapus est)

to nowe myślenie zaczęto nazywać myśleniem REALISTYCZNYM

Hans Morgenthau „walka o siłę i pokój” - ojciec duchowy realizmu politycznego w SM - wizja „zaorania Niemiec” na Konferencji w Poczdamie

ZAŁOŻENIA SZKOŁY REALISTYCZNEJ

u podst analizy SM legła ocena natury ludzkiej i założenie, że ludzie są egoistami rządnymi władzy

strukt śr. m.nar wizja państwowocentryczna SM - SM świat państw i stos. między nimi

Billard-ball stół bilardowy = śr. m.nar, bila=państwo, ale.. jedne są duże, a drugie małe, we wzajemnych relacjach państwa stykają się tylko zewnętrzną stroną (kanałami polityki zagranicznej), więc kontakty między społ. nie mają znaczenia dla realistów

śr. m.nar jest poliarchiczne, tworzy warunki funkcjonowania państw

w śr. m.nar państwo jest racjonalnym aktorem

kategoria interesów narodowych racjonalne jest tylko to co służy realizowaniu własnych interesów m.nar

interesy narodowe def. są przede wszystkim w kategoriach siły/potęgi/władzy (power!)

Jaka jest rola siły w SM? jest instrumentem, jest celem samym w sobie, celem państwa jest utrzymanie, pomnożenie i demonstracja siły (Morgenthau) - jeśli państwo tego nie robi może zostać ukarane

mechanizmy zapewniania pokoju - mechanizm równowagi sił

1. ma zapobiegać hegemonii

2. ma służyć stabilności śr. m.nar

3. wprowadza do śr. m.nar rodzaj ładu

4. służy zmniejszeniu woli państw do stosowania siły w śr. m.nar

zachowania państw w śr. m.mar są warunkowane przede wszystkim czynniki zewnętrzne!

wnętrze państwa jest rodzajem „czarnej skrzynki”

założenie o cykliczności historii - w SM mamy do czynienia z el. ciągłości i powtarzalności (powtarzalność I i II wojna) - interpretując SM powinniśmy wyciągać wnioski z historii

REALIŚCI - łączyli pesymistyczną wizję natury ludzkiej z pojęciem polityki siły prowadzonej przez państwa, funkcjonujące w warunkach anarchicznego śr. m.nar, Państwo, interes narodowy, power, równowaga sił (charakterystyczne dla realizmu katolickiego)

co REALIZM wnosi na trwałe?

• eksponuje rolę państwa, siły, interesu nar., wyeksponował znacznie mechanizm równowagi sił

• neorealizm

c) nurt behawioralny

ewolucja metodologii badań humanistycznych, ale nie tylko (biologia)

2ga debata między tradycjonalistami a scjentystami (naukowo behawioralne podejście w NOSM - kwantyfikowanie)

z policzenia zjawisk powinny być wyciągnięte wnioski, ewolucja behawioralna to ewolucja metod (ale nie założeń dot. śr. m.nar)

podejście indukcyjne od szczegółu do ogółu

badacz powinien być „na zewnątrz procesu poznania”

pluralizm teorii SM (powstało kilka orientacji teoretycznych)

podejścia systemowe (w sensie analizy systemu m.nar)

* SYSTEM - zorganizowana całość o wyraźnie określonej strukturze, a El. są ze sobą powiązane, wyraźnie określone granice, powiązania np. normy prawne (NATO), pozostawanie w dynamicznych interakcjach ze swoim otoczeniem (poprzez wyjścia/wejścia)

*sprzężenie zwrotne -

*konwersja wewnątrz systemowa -

Kryterium wyodrębniania systemu m.nar?

1. Kryterium struktury / rozkładu sił w śr. m.nar:

-Morton Kaplan - wyodrębnienie tzw. systemu władzy (system rozkładu siły w śr. m.nar), pytanie o tzw. biegunowość śr. m.nar (czy jest jedno, dwu czy wielobiegunowe?)

-system równowagi sił - z reguły wielobiegunowy, zawierane są luźne koalicje by przeciwstawić się hegemonii jednego z państw

-systemy dwubiegunowe -

*bardzo luźny system dwubiegunowy

*luźny system dwubiegunowy

*dwubiegunowy system odprężenia

*dwubiegunowy system niestabilnych bloków (koniec zimnej wojny)

*ścisły system dwubiegunowy - dwa centra siły, które zdominowały system m.nar

-systemy hipotetyczne -

*system uniwersalny - system zbudowany wokół dominującego ONZ

*system hierarchiczny - jednobiegunowy (1 hegemon)

*system niepełnej proliferacji (rozprzestrzeniania się) broni jądrowej - broń jądrowa utożsamiana jest z potencjałem sił

jest gr. państw, które posiadają broń jądrową, ale są też takie, które nie mają, albo takie które ją mają ale bez przyzwolenia społeczności m.nar

• system jednostronnego weta czyli pełnej proliferacji b.j., a o użyciu decyduje państwo posiadające b.j, a nie np. NATO

SCENARIUSZE STRUKTURY ŚWIATA - ROZKŁAD SIŁ (Nye) 1992

1. Powrót do dwubiegunowego (kryterium wojskowości) - USA - Rosja

2. Wielobiegunowość (kryterium gospodarki woj.??) USA - Rosja - EWG - Japonia - Chiny

3. Trzy bloki gospodarcze (zbudowane wokół stref wpływów różnych walut)

Jen - USD - ECU (EURO)

4. Jednobiegunowa hegemonia - Pax Americana

5. Wielopłaszczyznowa współzależność

-wojskowo - świat jednobiegunowy - USA

-gospodarczo - 3 bieguny Jen - USD - ECU (EURO)

-transnarodowa współzależność - dyfuzja siły

struktura systemu określa zachowania państwa w śr m.nar (inaczej funkcjonują państwa w syst 2wu bieg., inaczej w wielobieg.)

proces dekolonizacji l.60. - ruch państw niezaangażowanych, państwa niepowiązane ani ze wsch. ani z Zach. - inaczej zachowują się państwa niezaangażowane inaczej Chiny, inaczej państwa powiązane

2. Kryterium rozwoju cywilizacyjnego:

Johan Galtung - systemy centralne(najwyżej rozwinięte) i peryferyjne (państwa powiązane z centralnymi)

Centralne wysoka ranga w śr. m.nar, wysoki poziom rozwoju, głównie interakcje w śr. m.nar przebiegają między państwami centralnymi

Peryferyjneznaczenie drugorzędne, między państwami peryferyjnymi a centralnymi są głównie interesy

3. Koncepcja systemów niekontynuowalnych - Kryterium systemów regionalnych Oran Young

- możemy wyodrębnić wiele systemów regionalnych, a więzi kształtowane są w różny sposób

ROZWÓJ SYSTEMÓW REGIONALNYCH

- rozproszenie siły w globalnym systemie SM

- proces dekolonizacji

- brak globalnych konfliktów (coś w tym jest), po zak. zimnej wojny wielość org. reg.

każde z tych podejść jest narzędziem analit.

TEORIA WIĘZI - James Rossenau (koniec l.60./pocz l.70.)

- przesunięcie wnętrza państwa i śr. m.nar

ANALIZA CZYNNIKOWA / TEORIA POLA

*b. ważny nurt teoretyczny odpowiada na pytanie: co kształtuje zachowania uczestników SM?, twórca Q. Wright zachowania te są wynikiem stanu pola SM, ple SM jest określane przez zespół sił w nim działających i funkcjonujących.

*pole rzeczywiste SM czas i przestrzeń, w której działają poszczególne czynniki (np. zagrożenia asymetryczne, prawo m.nar, zmiany klimatyczne)

*pole analityczne SM systemy współrzędnych analitycznych: 6 współrzędnych pola możliwości (czynnik materialny), 6 współrzędnych pola wartości.

-Wyodrębnił 6 współrzędnych POLA MOŻLIWOŚCI:

-oś energii społecznej, która rozciąga się od działań energicznych do letargu

-oś elastyczności, która rozciąga się od sztywności struktur decyzyjnych do ich elastyczności

-oś współpracy, która rozciąga się od izolacji do pełnej współpracy

-oś siły-od słabości do mocarstwa

-oś zasobów-od braku do ich pełni

-oś postępu technologicznego-od jego braku, zacofania, do wysokiego postępu

Wyodrębnił 6 współrzędnych POLA WARTOŚCI

-oś oceny rzeczywistości-od oceny subiektywnej do obiektywnej

-oś konkretności myślenia-od abstrakcji do doświadczenia

-oś celu działania-od kontemplacji(tylko zrozumienie rzeczywistości) do manipulacji(zrozumienie i zmiana rzeczywistości)

-oś samoidentyfikacji- od podejrzliwości wobec rzeczywistości międzynarodowej do tolerancji

-oś interpretacji interesów-od egoizmu do altruizmu

-oś stosunku do świata-od negatywnego do pozytywnego

zachowania człowieka są punktem odniesienia do analizy zachowań państw największa WADA

dynamiczne ujmowanie SM, wiele czynników kształtuje zachowania uczestników SM (ZALETA)

dobór czynników (NAJWIĘKSZA WADA)

d) nurt postbehawioralny

przełom l.60 i 70 XXw

procesy transnar., integracja europejska i współzależności m.nar, punkt odniesienia dla behawioryzmu, pocz. L.70. przyniósł analizę nowych zjawisk zw. z procesami transnar w SM

reakcja na ewolucję rzeczywistości m.nar, na nowe zjawiska, które nie były wczesniej wyjaśniane (aktywność podm. Pozarządowych, procesy Inter, itd.)

te nurty albo reakcja na zmiany rzeczywist. albo jak neorealizm rozwijały się w opozycji do tych nurtów

podejście ilościowe, badacz stoi na zewnątrz

rozczarowanie badaniami behawioralnymi, ale docenia badania empiryczne

powrót do tradycyjnych metod dedukcyjnych

SM nie można już dalej badać w sposób państwowocentryczny (podejście państwowocentryczne nie jest pełne)

relatywny spadek koncentracji na państwie w badaniach SM, spadek roli państwa w SM (państwo formą przestarzałą), „grabarze państwa”

co decyduje o upadku państwa i obniżeniu jego znaczenia w SM?

-podważano dominującą pozycję państwa

*warunki zwiększonej przenikalności granic, rozwój komunikacji m.nar (utrata pełnej kontroli nad tym co się dzieje na teryt. Państw)

*rozwój broni jądrowej - el. potęgi niektórych państw, ale w istocie (jeśli politycy są racjonalnymi decydentami) jest nie do umżycia, gł. funkcja psychologiczna, ubezwłasnowolnienie siły państwa

*proces integracji gospodarczej - państwa działające w pojedynkę nie były w stanie zapewnić dalszego wzrostu gosp. bez integrowania się z innymi państwami (sukces EWG i EURATOM zaczął inspirować badaczy SM)

*wzrost aktywności podm. Pozapaństwowych i tworzenie się globalnego społeczeństwa obywatelskiego

ROZWÓJ TRANSNARODOWEJ WIZJI RZECZYWISTOŚCI M.NAR.

*w SM istnieją podmioty inne niż państwa, są też korporacje, gr. społ., kościoły itd.

*w SM interakcje są kształtowane tylko przez państwa, ale także przez podm niepaństwowe

proc. transnar. to takie gdzie przynajmniej 1 z podm. nie jest oficjalnym rządem państwa

pogłębianie współzależności m.nar.

l.70 i pocz l.80 dużo publikacje o współzależności (nie gęstość więzi, ale ich jakościowy charakter)

W RAMACH POSTBEHAWIORYZMU

1. neorealizm

2. instytucjonalny liberalizm

3. ??????????

NEOREALIZM

eksponował rolę państwa, pozostaje w opozycji do innych, Kenneth Waltz „TSM” (fundamentalne) - biblia neoreal., zmodyfikowana wersja realizmu, koncentruje się na państwach w ich relacjach ze śr. m.nar

* śr. m.nar jest potężną siłą warunkującą funkcjonowanie państw, wg. Waliza śr. m.nar=system m.nar

* neorealiści koncentrują się na systematycznych uwarunkowaniach działalności państw w śr. m.nar

PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA

neorealiści: śr. m.nar traktują jako odrębny obszar analizy, który warunkuje zachowanie się państw

śr. m.nar, które tw. syst. Uwarunkowań aktywności (?) państw jest czynnikiem zmieniającym zamiary/intencje/działania przywódczych (?) państw - ta teza znajduje potwierdzenie w obecnej rzeczywistości m.nar

strukturalne warunki, w których państwa funkcjonują są określone przez 3 elementy:

1. zasada porządkująca funkcjonowanie syst. m.nar (logika funkcjonowania)

*anarchiczność śr. m.nar - decentralizacja

*państwo polega na własnych siłach (self help system)

*dylemat bezpieczeństwa - sytuacja niepewności

2. cechy charakterystyczne (właściwości państw)

*ograniczenie ich zachowań przez anarchiczną/poliarchiczną strukturę śr. m.nar

*wszystkie państwa koncentrują się na zapewnieniu sobie bezpieczeństwa

3. dystrybucja siły czyli biegunowość śr. m.nar

*państwa różnią się między sobą posiadanym potencjałem (rozkład sił jest asymetryczny)

*układ sił w śr. m.nar nie jest wielkością stałą - JEST ZMIENNY!

*dystrybucja siły główny czynnik wyjaśniający zachowania państw w śr. m.nar, a nie np. uwarunkowania ideologiczne

Zimna wojna to rywalizacja o potęgę między USA a ZSRR

TEORIA HEGEMONICZNEJ STABILNOŚCI - założenie, że państwo, które jest hegemonem może oddziaływać stabilizacyjnie na śr. m.nar

*teoria inspirowana rozw. MSG po II wś (potęga ekonomiczna USA) system z Bredon Woods

*1971 - odstąpiono od wymienialności dolara na złoto

*do hegemonicznej stabilności zaczęto wykorzystywać org/inst. m.nar jako instrument kontroli śr. m.nar

*pojęcie STRUKTURALNEJ POTĘGI PAŃSTWA - inst. nie muszą osłabiać potęgi państwa, ale mogą wpływać na ich funkcjonowanie, mogą oddz. stabilizująco

INSTUTUCJONALNY LIBERALIZM

rozw. się pod wpływem fenomenu integracji europejskiej

klasyczne myślenie liberalne nawiązuje do nurtu idealistycznego

eksponowanie roli inst. w SM

inst. mogą zmieniać dżunglę polityki siły w SM w ZOO uregulowanych SM - to była inspiracja

inst. mogą ułatwiać współpracę m.nar, ale same z siebie nie zmieniają dżungli w ZOO

nie zgadza się, ze inst. są jedynie marionetkami w rękach państw, uważają, że inst. tworzą nową jakość, której państwa nie mogą ignorować

rola inst w śr. m.nar - sprzyjają współpracy m.nar.

ich rozwój jest pewną prawidłowością SM i nazywana jest instytucjonalizacją SM (obiekt. procesem)

wszystko co w śr. m.nar zapewnia powtarzalność zachowań jest inst. m.nar(szerokie rozumienie) - suwerenność, równowaga sił, prawo m.nar

jak inst. wpływają na funkcjonowanie śr. m.nar

*ułatwiają przepływ inf. (przepływ inf. obniża nieufność)

*tw. forum negocjacyjne między państwami

*zmniejszają nieufność, zwiększają zaufanie (modyf. poliarch)

*zapewniają ciągłość procesów/zjawisk/działań

po zak. zimnej wojny ten nurt odżył (reaktywacja)

*instytucje=zderzaki pozwalające amortyzować wstrząs po upadku ładu 2wu biegunowego

*pomagają tworzyć klimat

PLURALIZM/LIBERALIZM SOCJOLOGICZNY

reakcja na procesy transnar., aktywność podm. pozapaństw. w śr. m.nar, forma odejścia od państwocentr. wizji śr. m.nar

John Burton metafora pajęczyny - ówczesne SM (l.60) gęsta sieć więzi między heterogenicznymi podm (nie tylko państwa!)

eksponują akt. podm. niepaństwowych

z wnętrza państwa wynika akt. podm. takich jak: gr. społ/etn., kościoły itd. (różnorodne podm działają w śr. m.nar)

funkcjonują transnar. gr. nacisku (miny przeciwpiechotne)

STRUKTURALIZM

nawiązuje do neomarksizmu

Gunde Frank, Immanuel Wallerstein (naliza syst. światowego)

nurt najmniej jednorodny, „wielogłowicowa ośmiornica” (agresywny kapitał z gosp. rynkową skoncentrowaną w obszarze państw centralnych wysysa życiodajne soki z państw peryferyjnych)

zjawisko zależności gosp w śr. m.nar

kapitalizm często utożsamiany z imperializmem!!!

główną przyczyną dysproporcji w rozwoju jest agresywny kapitalizm

wszystko co nie było neorealizmem, pluralizmem, instytucjonalnym liberalizmem było STRUKTURALIZMEM!!!

e) wpływ końca Zimnej Wojny na rozwój TSM

-„mapa” teorii SM na przełomie XX i XXI w

aktywność korporacji transnar., wzrost znaczenia etyki i moralności w SM, szkoła neorealist. koncentruje się na śr. m.nar, neorealizm nie był w stanie ogarnąć całej złożoności śr. m.nar, rzeczywistość tworzy przesłanki do…

renesans neoliberalizmu i ograniczenie znaczenia neorealizmu

neo-neo debata w NOSM

- neo-neo synteza zbieżność między nurtami neoliberal. i neorealist - koncentrują się na problemie poliarchiczności w SM (porządkują SM), jak neoliberaliści podchodzą do problemu poliarchiczności w śr. m.nar.

ograniczona użyteczność siły w SM - polityczna siła państwa nie wynika tylko z jego zasobów, ale jest pochodnąstrategii polit.

MIĘKKA SIŁA - to „atrakcyjność” państwa, zdolność przyciągania, „powab”, wpływanie na wybór innych

trzeci el. zbieżności to PAŃSTWO i jego funkcjonowanie w śr. m.nar, ale także atrakcyjność innych podmiotów

czwarty obie strony zaczęły eksponować jednocześnie zjawiska współpracy i konfliktu

TEORIA NORMATYWNA

badanie SM to nie tylko bad. konkretnych zjawisk, zachowań, działań

nie tylko odp na pytanie jakie są SM, ale jakie powinny być

1.problem autonomii państwa w śr. m.nar

2. problem etyki użycia siły

3. problem sprawiedliwości m.nar

TEORIA FEMINISTYCZNA

koniec l.90 jest pochodną ekspansji myśli feministycznej w obszarze nauk społ.

koncentruje się na miejscu kobiet w SM

koncentruje się na sposobach wykluczania kobiet z spoc. sprawoania władzy, życia polit.

syst. kapitalistyczny głowną przyczyną dyskryminacji kobiet, bo wyraża etos męskie rywalizacji i dominacji

*nurt bardziej radykalny: przyczyną eliminacji kobiet, funkcjonowanie kobiet zgodnie z paternalistycznym modelem dominacji mężczyzn, życie społ zdominowane przez idee wykreowane przez mężczyzn, Marysia Zalewski - dowartościować rolę kobiet, a wtedy zmieni się rzeczywistość

TEORIA KRYTYCZNA

modelująca, wywodzi się ze szkoły frankfurckiej (okr. Międzywoj.), inspirowana marksizmem, transformacja myśli marksistowskiej

nacisk na problem emancypacji człowieka, dokonać przewartościowania roli państwa, koncentrowanie się na wszelkich przejawach siły, dowartościowanie jednostki ludzkiej (koncepcja bezpieczeństwa)

problem ekskluzji i emancypacji gr. społ - Robert Carr

SOCJOLOGIA HISTORII

w przeszłości historycznej usiłuje szukać wyjaśnienia teraźniejszości

żeby zrozumieć zachowania państwa trzeba zrozumieć jego hist (np. położenie Polski między Niemcami a Rosją)

hist doprowadziła do konkretnej postaci istniejącego państwa

KONSTRUKTYWIZM

próba syntezy tego wszystkiego

4. ETAP PÓŹNOWESTFALSKI SM (lub powestf.)

paradygmat globalizacji

nowa kolejna debata interparadygmatyczna

a)późnowestfalska debata interparadygmatyczna

-paradygmat - top pojęcie wprowadził Thomas Kuhn to zespół spójnych poglądów na świat, ale także zespół narzedzi, metod i sposobów identyfikowania problemów badawczych i ich rozwiązywania

-zmiany dokonują się w śr. m.nar

obecna debata interparadygmatyczna

-dotychczasowe pojęcia: zmiany można wyjaśnić przy pomocy tych narzędzi teoret., którymi NOSM dysponuje (NURT TRZYMACZY - KEEPERS)

GLOBALIŚCI (GLOBALISERS) jakościowa zmiana śr. m.nar, niezbędny jest nowy prąd teoret., zmian nie da się wyjaśnić przy pomocy dotychczasowych teorii

b)wyjaśnienie struktury SM

GLOBALISERS - eksponowanie heterogeniczności w SM, obok państw istnieją potężne korp. transnar. i org non-profit i ruchy narodowo-wyzwoleńcze jako czwarty sektor. Wskazując, że podm transnar odgrywają coraz większą rolę i prowadzą do rekonfiguracji anarchiczności śr m.nar - „powrót do nowego średniowiecza” oprócz państw działają inne podm, narasta era stosunków post-międzypaństwowych

PAŃSTWO - zmianie ulegają warunki funkcjonowania państwa, dokonać rozgraniczenia podziału na to co wewnętrzne i na to co m.nar

b)wyjaśnienie funkcjonowania SM

państwo poprzez kanały rządowe oddziaływało na inne państwo

TERAZ - dodano nowe el. relacje m,nar są obecnie uzupełniane o nowe interakcje i więzi w śr. m.nar - występuje wzajemne warunkowanie się tego co globalne i tego co lokalne

* następuje zmiana logiki interakcji z państwo-państwo na interakcje globalne-lokalne

* wzrasta znaczenie mechanizmów transnar. penetracji - min. w wyniku działań korporacji transnarodowych

* wzrasta znaczenie zjawisk nieliniowych, przypadkowych - ewolucyjność pewnych zjawisk ulega ograniczeniu, zjawiska i procesy dzieją się coraz szybciej, stopniowość zjawisk umyka

* występują jednocześnie proces centralizacji i decentralizacji (integracja/dezintegr)

Rosenau FRAGMEGRACJA (fragmentaryzacja + integracja)

GLOKALIZACJA (globalne+lokalne)

*następuje zmiana jakości konfliktu m.nar

*Klauzewitz - stronami wojen TYLKO państwa

*Teraz - wojny wewnątrz państwowe

MOŻLIWOŚCI STEROWANIA ZMIENIAJĄCYM SIĘ ŚR. M.NAR

syst. westfmechanizm równowagi sił, hegemonia, inst. m.nar

obecnie przezwyciężany jest westf. monopol państwa na sterowanie śr. mnar, uczestniczą też podm niepaństwowe koncepcja globalnego zarządzania (ONZ komisja)

*niehierarchiczna sieć miedzynar i transnar instytucji funkcjonujących na wielu poziomach tzn na poziomach globu, regionu, państwa i lokalnym

*transnarodowe sieci (networks) struktury sieciowe np. org. obrony praw człowieka tw. strukturę sieciową

Manuel Castels sieci transnar podm stają się nową społeczną morfologią globalizującego się świata, struktura sieciowa tworzy wyzwanie dla ładu westfalskiego (bez przypisania do terytorium)

*państwo traci monopol na reprezentowanie społeczeństwa w SM

5. POZIOMY ANALIZY SM

porządkowana rzeczywistość m,nar poprzez określenie sposobów podejść do wyjaśniania rzeczywistości m.nar

1. poziom śr. m.nar - systemy analiza globalna i regionalna

2. analiza SM z perspektywy państwa jako pojedynczego uczestn - zachowanie państwa w środ. m.nar - polityka zagraniczna

3. poziom transnar. - system polityczny państw

PODMIOTOWA STRUKTURA SPOŁECZNOŚCI MIĘDZYNARODOWEJ

1. Pojęcie społeczności międzynarodowej i jej zakres:

1. definiowanie społeczności międzynarodowej:

• jest pewnym rodzajem jakości w środowisku międzynarodowym,

• społeczność międzynarodowa jest to zespół uczestników SM (państw, podmiotów transnarodowych), świadomych wspólnych interesów, wartości powiązanych zespołem wspólnych norm, reguł postępowania, funkcjonujących w ramach tych samych instytucji.

2. zakres podmiotowy:

• podejście historyczne (wąskie rozumienie społ. Międzynar.) - społeczność międzynarodowa jest to ogół państw utrzymujących ze sobą stosunki regulowane przez prawo międzynarodowe,

• podejście drugie - uwzględnia państwa i podmioty niepaństwowe.

• Koncepcja bifurkacji: świat podmiotów transnarodowych istnieje obok świata państwocentrycznego. Podmiotowa struktura jest zatem dwuwarstwowa: państwa i podm. Transnarodowe.

• zakres przedmiotowy:

• zdaniem [Hadleya Bull'a]: więzi scalające społ. Międzynar. To normy, reguły postępowania, wspólne interesy i wartości,

• zdaniem [Immanuela Walensteina]: społ. Międzynar zespolona jest więziami gospodarczymi zwłaszcza tymi ukształtowanymi w wyniku rozwoju gosp. Rynkowej,

• w okresie „zimnej wojny”:L głównym czynnikiem spajającym społ. Międzynar. Była walka mocarstw,

• wg Globalistów: głównym czynnikiem spajającym społ. Międzynar. Są wspólne zagrożenia,

• !!! [Grocjusz]: Klasyczna wizja społ. Międzynar.:

• Głównym spoiwem społeczności jest prawo międzynarodowe,

• Uważał, ze możliwe jest przezwyciężenie anarchiczności środ. Międzynar., poprzez ustanowione reguły postępowania,

• Uwzględniane normy we wzajemnych stosunkach państw należą do centralnych elementów tej wizji społ. Międzynar.,

• Normy o ile uznawane są przez państwa za prawo miedzynar., o tyle są istotnym elementem utrzymywania ładu w SM. Oznaczało to, że zachowania państw w anarchicznym środ. Są ograniczone nie tylko przez mechanizm równowagi sił, ale także poprzez normy prawa międzynar.

• Współczesne państwa tworzą społeczność międzynarodową,

• !!! Zdaniem [Hadleya Bull'a]: 5 kryteriów przynależności do społeczności międzynar.:

• Ochrona praw własnych obywateli,

• Uczciwość i efektywność administracji państwowej,

• Zdolność akceptowania i przestrzegania prawa międzynar.,

• Utrzymywanie stos. Dyplom.,

• Unikanie niewolnictwa i innych „odrażających praw”.

• !!! Katalog wartości łączących państwa europejskie:

• Demokracja,

• Gosp. Rynkowa,

• Praworządność,

• Przestrzeganie praw człowieka w tym praw mniejszości,

• Odpowiedzialność ekologiczna.

4. zakres czasowy

• etapy ewolucji więzi:

• etap dominacji wierzeń religijnych,

• klub państ cywilizowanych,(europ. Standardy cywilizacyjne) narzucanie innym społeczeństwom własnych standardów,

• prawo międzynarodowe - społeczności wielokulturowe, wieloreligijne.

2. Szkoła społeczności międzynarodowej (tzw. szkoła angielska):

• specyfika metodologiczna:

• odwołanie się do humanistycznej interpretacji SM,

• nie identyfikowanie się z żadną z wcześniejszych szkół. Było to podejście będące w „rozkroku intelektualnym”.

• Główni teoretycy:

• [Hadley Bull],

• [Martin Wright]

• Założenia szkoły:

• Koncentruje się na państwach i systemie państw dla funkcjonowania których istotny jest czynnik siły,

• teoretycy odrzucają wizję świata jako stan natury gdzie homo domini lapus,

• stosunki między państwami są regulowane przez normy,

• państwo jest taką konstrukcją, która łączy w sobie siłę i prawo.

• Środowisko międzynarodowe jest poliarchiczne, jest to społeczność anarchiczna. Obok państw istnieją również org. Międzyrząd.

• W procesach analizy, szkoła ta odrzuca pogląd realistów o poleganiu na własnych siłach w srod. Międzynar., ale odrzuca także poglądy idealistów o trwałej harmonii.
  Obok potęgi istnieją wspólne zasady i normy, których większość państw przestrzega, jednak nie są one pełnym gwarantem harmonii i współpracy.

• Obok norm, instytucji i siły, w środowisku międzynar. Ważni są także ludzie, a zatem nie tylko państwo.
  W tym kontekście ważna jest etyka, moralność i np. prawa człowieka,

Tutaj szkoła odwołuje się do humanistycznej perspektywy analizy SM.

3. Pojęcie podmiotowości w SM:

1. istota podmiotowości:

• podmiotowość - zdolność celowego, świadomego działania,

• podmiotowość polity. - ma charakter stopniowalny i wiąże się z wyodrębnieniem struktur reprezentacji. Podmioty polityki to zorganizowane gr. Społ.

• Stopniowalność podmiotowości: wielkie gr społe np. naród -> organizacje wielkiej gr. Społe no. Stowarzyszenia -> jednosta jako decydent polityczny.

2. podmiotowość polityczno-międzynarodowa:




• szerokie rozumienie podmiotowości polity.-międzynar. [Awans] [Niucham]: uważają, że podmiotem SM jest każdy podmiot odgrywający dającą się zidentyfikować role w SM,

• węższe rozumienie podm. Polit.-międzynar. [Young]: Podmiotem SM jest każdy zorganizowany podm., składający się z jednostek ludzkich, który nie jest całkowicie podporządkowany innemu podm. I uczestniczy w stos. Włądzy z innymi podmiotami,

• wg Pietrasia (tego od TSM-u;-)): Podmiotem SM jest każda zorganizowana gr. Społ. Podejmująca działania transgraniczne.

3. podmiotowość prawno-międzynarodowa:

• !!! kryteria podmiotowości prawno-międzynarodowej:

• Zdolność prawna - zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków wynikających z prawa międzynarodowego,

• Zdolność do czynności prawnych - możliwość wywoływania skutków prawnych poprzez własne działania:

• zdolność traktatowa,

• zdolność procesowa

• prawo logacji:

- logacja czynna - obejmuje wysyłanie przez państwo własnych przedstawicieli do innych państw albo org. Międzynarodowych,

- logacja bierna - możliwość przyjmowania przedstawicieli innych państw

• kto jest podmiotem prawa międzynarodowego:

• państwa,

• org, międzyrządowe,

• narody walczące o niepodległość,

• Stolica Apostolska

4. Typologia i charakterystyka podmiotów stos. Międzynarodowych

1. Państwa( wg ONZ jest 192 (u mnie na mapie jest 195+ Czarnogóra to 196) tuż po II WŚ było 71 państw)

• specyfika państw:

• państwa są najwyżej zorganizowaną gr. Społ.:

• zakres i zasięg zasobów dost. Do realizacji celów publicznych,

• decyduje o tym również zdolność do zaspakajania szerokiego spektrum potrzeb,

• legitymizacja i demokratyczny mandat,

• przewidywalność i planowanie w intersie publicznym. Działa na rzecz dobra publicznego,

• szczególna pozycja w środowisku międzynar.; Bo pozostałe podmioty działają za pośród. Państwa,

• stosunki międzypaństw. Mają podstawowe znaczenie dla stosunków międzynar.,

• !!! atrybuty właściwe tylko państwom:

• suwerenność: (niezależność włądzy państwowej od wszelkiej władzy w stosunkach z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi. Najwyższa włądza. -PWN)

Idea suwerenności była konstrukcją ochronną. Jest to abstrakcyjna idea, która potężnie kształtuje rzeczywistość społeczną.

Bodin - ojciec suwerenności, druga połowa XVI w. Bodin wówczas próbował znaleźć rozwiązanie uzasadnienia szczególnej pozycji monarchy w państwie.

„Władza suwerenna jest to władza najwyższa, niczym nie ograniczona” (Bodin).

Idea suwerenności stworzyła uzasadnienie wyłącznej kontroli państwa w obszarze jego terytorium oraz określiła podstawę uznania ze strony innych państw. W konsekwencji stworzyło to zasadę w suwerenności państw (Państwa w sensie formalnym są sobie równe, niezależnie od terytorium, potencjału)

Zasada suwerenności czyli kontroli określonego terytorium służy zapobieganiu interwencji w wewn. Sprawy państwa przez inne państwa

Praktyka wykonywania suwerenności wg..??????:

- wyłączna kontrola obszaru w ramach granic państwa,

- zewn. Uznanie,

- niezależne działanie w środ. Wewn.,

- zdolność wykluczania zewn. Struktur władzy

Czynniki ograniczające suwerenność:

- narastająca współzależność międzynar.,

- prawo międzynarodowe, któ®e nakłąda ograniczenia,

Członkostwo w org. Międzynarod.

• Terytorialność: Terytorialność jest zasadą politycznej organizacji, która delimituje zakres przestrzenny władzy publicznej która pokrywa się z granicami tego państwa.

Terytorium jest ściśle powiązane z państwem. Niezbywalne.

Funkcje granic:

- oddzielają państwa od środow. Międzynar.,

- granice służą fizycznej ochronie państwa przed zagrożeniami zewnętrz.,

- wzmocnienie kulturowej tożsamości.

Terytorialność łączy fizyczną przestrzeń z władzą publiczną, a także zjawiska i procesy społ., Polit., kultur., z określonym terytorium.

• możliwość legalnego stosowania przymusu,

• możliwość tworzenia prawa międzynarodowego: prawem międzynarodowym jest to co państwa uznają za prawo. Prawo stanowi preferencję państw.

2. organizację międzyrządowe: Org. Międzyrządowa jest to związek państw, stowarzyszeń, narodowych, a nawet jednostek, zorganizowany wokół stałych organów, stworzonych do osiągania wspólnych celów określonych w statucie.
   Org. Międzyrząd. czyli takie, które są tworzone przez Państwa ale reprezentowane przez ich rządy.

• Podmiotowość org. Międzyrządowych jest podmiotowością wtórną. To państwo nadało org. Międzyrządowej podmiotowość, zatem z podmiotowości państwa zrodziła się podmiotowość org. Międzyrząd.

• Istotnymi elementami są: wola polityczna i forma prawna nadania podmiotowości,

• 3 sposoby postrzegania podmiotowości:

• Organizację jako wielostronna forma SM,

• Organizację międzyrządowe jako arena na której państwa podejmują działania
  (marionetkowa podmiotowość),

• Organizacja jako podmiot SM (org. Międzyrząd. Jest odrębnym podmiotem) (tworzy nową jakość). Nie jest sumą państw ale czymś, nowym, odrębnym.

• Klasyfikacja organizacji międzyrządowych:

• Kryterium podmiotu org.:

• międzynarodowe,

• międzyrządowe,

• kryterium geograficzne (zasięgu działania):

• powszechne/globalne,

• regionalne

• kryterium podmiotowe (problemy, którymi się zajmują)

• uniwersalne - szerokie spektrum działań np. ONZ,

• wyspecjalizowane - wąskie np. org Handlowe

3. podmioty transnarodowe/ niepaństwowe

• nośnikami aktywności są nie tylko państwa ale także inne podmioty własnie transnarodowe,

• oznacza to, ze państwa przestają być jedynymi strukturami reprezętującymi społeczeństwo w SM,

• Cechy podmiotów transnarodowych:

• Są to podmioty niepaństwowe,

• Są to podmioty niesuwerenne,

• Są to podmioty nieterytorialne,

• Swoboda podejmowania działań transnarodowych,

• cechą ewolucji środowiska międzynarodowego jest nie tylko wzrost liczny podmiotów ale także pogłębienie różnorodności

• Kryteria wyodrębniania podm. Transnarodowych:

• Kryterium autonomii,

• Reprezentatywności dla określonych gr. Społ,

• Zdolności wywierania wpływu na środowisko międzynarodowe

• Zakres podm. Transnarod. („typy” podm. Transnarodowych):

• Organizację pozarządowe:

• te organizację są uznawane za tworzące podstawy istnienia globalnego społeczeństwa obywatelskiego

• dokonują upodmiotowienia jakiejś grupy uczestników w SM

• cechy charakterystyczne globalnego społe. Obywatelskiego:

- są to gr. Społ, które są zorganizowane o odrębną strukturę reprezentacyjną,

- podejmują działania transgraniczne,

- ich działania nie wiążą się ze stosowaniem przemocy,

- ich działania nie są podejmowane w imieniu rządu

- non profit

- np. Amnesty International

• korporacje transnarodowe:

• są to przedsiębiorstwa struktury biznesu, które powstawszy w jednym państwie podejmują działania w innych,

• są częścią globalnego rynku,

• korporacje stają się liczącym nośnikiem siły w SM,

• posiadają ogromne kapitały, technologie,

• działania profit

• ruchy narodowo - wyzwoleńczę

• nadają podmiotowość narodom, które nie mają własnej podmiotowości (upodmiotowienie),

• organizację religijne,

• struktury zorganizowanej przestępczości:

• podejmują działania transnarodowe,

• nie mają przypisanego określonego terytorium,

• „wrogowie bez adresu”,

• Tworzą rodzaj zagrożeń asymetrycznych,

• Ich status formalny jest inny niż państw,

• Ze względy na potencjał są asymetryczne,

PAŃSTWO JAKO PODMIOT SM

1. Polityka zagraniczna państwa

1. jednostronne działanie państwa wobec środowiska zew.;

2. zespół działań jakie państwo podejmuje do realizacji określonych celów poprzez wywieranie wpływu;

3. dziś polityka zagraniczna to także działania wobec podmiotów niepaństwowych.

4. Definicja - Pietraś - sekwencyjne działanie państwa w poliarchicznym środowisku międzynar. W celu realizacji zdefiniowanych interesów przez wywieranie wpływu na zachowania innych podmiotów w środowisku międzynar.

2. cechy specyficzne polityki zagranicznej:

1. realizowana w poliarchicznym zdecentralizowanych środowisku międzynarodowym;

2. skuteczność realizacji naszych celów zależy od reakcji środ. Międzynar.;

3. odzwierciedla interesy państwa;

4. działa przy pomocy zróżnicowanych instrumentów:

• dyplomacja,

• gospodarka,

• wojsko.

3. Polityka zagraniczna jako rodzaj wpływu międzynarodowego:

1. wpływ jako forma zmiany zachowań innych państw;

2. działania te mają służyć utrwalaniu w środowisku międzynarodowym, stanów korzystnych dla państwa i zamienianiu stanów niekorzystnych.

3. Proces wywierania wpływu wymaga posiadania określonego potencjału

4. [Holsti] -„potęga to zdolność państwa do kontrolowania zachowań innych państw”

4. Wzór [CHN'A] na potęgę państwa:
   

P=(C+E+M)x(S+W)

P - potęga

C - Ludność

E - gospodarka

M - potencjał wojskowy

S - Strategie polityki zagranicznej

W - wola polityczna

5. Soft Power - zdolność osiągania celów państwa poprzez przyciąganie i przekonywanie innych w wyniku atrakcyjności a nie stosowania przemocy. Na soft Power składają się atrakcyjność kulturowa, atrakcyjne wartości polityczne, prestiż państwa.

6. Sposoby wywierania wpływu:

1. [Rothgeb] - przymus, przekupstwo, propaganda;

2. Perswazja

7. Jak mogą reagować Państwa podane wpływowi:

1. uległość;

2. zignorowanie;

3. odwleczenie reakcji w czasie;

4. podjęcie negocjacji;

5. przeciwstawienie się wpływowi;

8. zmienne warunkujące efektywność wpływu:

1. przekonanie państwa podanego wpływowi o poziomie determinacj państwa podejmującego działania,

2. współzależność państw;

3. mimośrodowość wpływu - znalezienie słabego punktu danego państwa

9. generacje polityki zagranicznej:

1. realizowana do końca 2WŚ, opierałą się na stosunkach wojskowo pokojowych

2. lata 70/80 dodano kwestie spraw człowieka, problemów ekologicznych, kwestie społeczne

10. uwarunkowania polityki zagranicznej państwa (co kształtuje politykę zagraniczną państwa?)

1. typologie [Holstiego]

- uwarunkowania wewn:

* położenie geograficzne, geopolityczne;

* Str. I funkcjonowanie syst. Politycznego;

* opinia publiczna;

* biurokracja i gr nacisku

- uwarunkowania zew:

* str. Środowiska międzynarod.;

* działania innych państwa (pomagają neutralna, przeszkadzają)

* gosp. Światowa i jej funkcjonowanie;

* transgraniczne problemy globalne;

Prawi międzynar;

11. Koncepcję poziomów negocjacji międzynar.: [Putnon?]

1. negocjację w Sm są grą dwupoziomową. Państwo A podejmując negocjację z państwem B prowadzi negocjacje rząd<-> rząd, ale drugi poziom jest wew - gr. Nacisku:

gr nacisku A -> rząd a -> <- rząd b <- gr. Nacisku b

12. Adaptacja - proces dostosowywania się podmiotu do dynamicznej zmiennej rzeczywistości międzynarodowej. Jest formą osiągania równowago!

13. typy:

• adaptacja pasywna - ośrodek decyzyjny tylko się dostosowuje, reaguje na bodźce (jak pies Pawłowa). Adaptacja pasywna zachodzi wtedy gdy ośrodek jest słaby i nie może kreować rzeczywistości lub gdy ośrodek decyzyjny wybierze rozwój ponad tożsamość.

• adaptacja aktywna - zachodzi wtedy gdy ośrodek decyzyjny narzuca środowisku własne wartości i cele. Może to wywoływać dążenie do podporządkowania sobie innych ośrodków. Występuje gdy ośrodek decyzyjny ma wysoki potencjał i preferuje własną tożsamość nad rozwojem.

• adaptacja kreatywna - stanowi kompromis miedzy adaptacją pasywną i aktywną. Polega na filtrowaniu bodźców dochodzących z otoczenia oraz poszukiwaniu punktów równowagi pomiędzy środowiskiem międzynarodowym i wewnętrznym, rozwojem i tożsamością, środowiskiem i systemem.

13. Pojęcie roli międzynarodowej: spójny system zachowań państwa w środ. Międzynarodowej. Jest to fragment polityki. R

Rola jest ściśle związana z pozycją międzynarodową państwa.

Rola jest dynamicznym wyrazem pozycji państwa.

14. typy ról międzynarodowych:

15. Role międzynarodowe:

1. rola hegemona ładu międzynar. W eur wschodniej - Rosja dawniej;

2. rola równoważnika siły ZSRR - USA, obecnie rola promotora w walce z terroryzmem,

3. rola obrońcy rzecznika wartości chrześcijańskich - watykan

Funkcjonowanie środowiska międzynarodowego

Procesy integracyjne i teorie integracji

Pojęcie integracji

• Dwa znaczenia pojęcia integracji

- wszelki proces zbliżania, pogłębiania współpracy między państwami, narodami w SM

- szczególna forma współpracy międzynarodowej wynikająca ze świadomie realizowanej polityki integracji. To tworzenie i utrzymywanie intensywnych więzi między wcześniej autonomicznymi podmiotami. Jest to proces wielopłaszczyznowy (dotyczy m.in. gospodarki, polityki, obronności etc.). Dotyczy podmiotów o różnym formalnym statusie.

• Integracja:

- gospodarcza (tworzenie stref wolnego, wspólnego rynku)

- polityczna (tworzenie instytucjonalnych mechanizmów organizujących kooperacyjne zachowania integrujących się podmiotów

Koncepcje integracji

• Funkcjonalizm

Powstał na przełomie lat 30 i 40 XXw. Łączy w sobie amerykański pragmatyzm z elementami liberalnego ładu społecznego.

David Mitralny - koncepcja zaspokajania potrzeb społecznych w warunkach pokoju

Podstawowe założenia funkcjonalizmu:

- przesunięcie punktu ciężkości na apolityczne elementy rzeczywistości międzynarodowej na rzecz kontaktów społecznych, gospodarczych i kulturalnych. Politycy powinni zostać zastąpieni przez techników - ekspertów

- w organizacji współpracy państw znaczenie mają organizacje międzynarodowe, zwłaszcza organizacje wyspecjalizowane

- rozgraniczenie polityki i niepolitycznych sfer życia w SM stwarza podstawy do rezygnacji z zasady suwerenności s SM

- współpraca w dziedzinach technicznych powinna prowadzić do zmian świadomości społecznej, których efektem będzie odrzucenie lojalności wobec własnego narodu na rzecz ponadnarodowych zespołów i grup funkcjonalnych. Jest to tworzenie struktur poziomych

- punktem docelowym wszystkich zmian ma być powstanie pluralistycznej wspólnoty światowej, która ma być gwarantem pokoju światowego

• Neofunkcjonalizm

Ernst Hass, Joseph Nye

Ma zastosowanie do integracji regionalnej. Procesy integracji w skali całego globu są utopią

Założenia:

- dowartościowanie roli elit politycznych, które są „lokomotywą” integracji: najpierw musi się dokonać integracja na poziomie elit

- istota integracji pojmowana była przez mechanizm „rozlania się” tzw. spill-over . Integracja na jednej płaszczyźnie przenoszona jest na inne dziedziny.

• Federalizm

Zasada ogólna: ustrój polityczny powinien opierać się na dobrowolnej współpracy podmiotów zachowujących swą odrębność polityczną.

W odniesieniu do SM koncepcja ta nawołuje do ograniczenia zakresu suwerennych praw państw i do tworzenia związków państw, których celem jest przekształcenie się w przyszłości w federację. Stopniowe przekazywanie suwerennych uprawnień państw strukturom ponadnarodowych.

Wizja: Europa ojczyzn, Europa Stanów Zjednoczonych

Europa Ojczyzn - jedna z wizji Unii Europejskiej, zakładająca związki gospodarcze przy zachowaniu odrębności kulturowej zjednoczonych krajów. Koncepcja ta rozwinięta i propagowana przez gen. Charles'a de Gaulle'a stoi niejako w opozycji do koncepcji federalistycznych zjednoczenia Europy. De Gaulle był przeciwnikiem federacji europejskiej, a także ściślejszej integracji politycznej państw ówczesnych Wspólnot Europejskich. W zamian proponował współpracę państw europejskich na zasadach konfederacji, w której skład miałyby wejść państwa europejskie położone "od Atlantyku aż po Ural". W tym punkcie była zbieżna z koncepcją przywódców ZSRR Wspólnego Europejskiego Domu, która miała wypchnąć wpływy USA i Wielkiej Brytanii z Europy. Koncepcja "Europy Ojczyzn" wykluczała więc udział Wielkiej Brytanii w tym projekcie.

Zjawisko stabilności środowiska międzynarodowego

pojęcie stabilności międzynarodowej

Od łac. stabilitas - zdolność pozostawania niezmiennym.

W SM oznacza sytuację, w której o ile system jest wytrącany z równowagi to wszystkie zachodzące w nim zmiany tej równowagi nie naruszają.

Stabilność oznacza zachowanie istotnych właściwości systemu niezależnie od zachodzących zmian warunkujących jego funkcjonowanie.

Stabilność jako skutek rozkładu sił w środ. międzynarodowym

• Uwarunkowania stabilności systemu wielobiegunowego

Zwolennicy: Singer i Deutsch

System wielobiegunowy daje państwom możliwość nieograniczonego zrzeszania się w środ. międz.

• Uwarunkowania stabilności systemu dwubiegunowego

Kenneth Waltz

Dwa wielkie mocarstwa kontrolują środ. międz. i siebie nawzajem. Ogranicza to skłonność państw do użycia siły. Oba mocarstwa dążą do zachowania równowagi między sobą. Prawdopodobieństwo wojen między biegunami jest niewielkie ale ich intensywność mogłaby się okazać destrukcyjna

• Model Richarda Rosecranca

Jest to model hipotetyczny. Kompilacja cech obu systemów-system bimultipolarny (dwa wielkie państwa z buforowymi państwami o małej i średniej wielkości)

stabilność jako skutek tworzenia i funkcjonowania instytucji międzynar.

• Definicje

Z łac. institutio - urządzenie czegoś, tradycja, zwyczaj, nawyk

Keohane

-zespół trwałych i powiązanych ze sobą formalnych i nieformalnych określających role podmiotów, ograniczających ich zachowania i kształtujących oczekiwania.

Risse

Zespół względnie trwałych praktyk i reguł określających pożądane zachowania określonych grup podmiotów w określonych sytuacjach

Marek Pietraś

Instytucje - zespoły trwałych ,chociaż dynamicznych, przybierających różne formy, zawierających kolektywnie zaakceptowanie wzorce zachowań, konstrukcji społecznych służących zapewnieniu powtarzalności interakcji uczestników SM w określonych ich dziedzinach. Przez to przyczyniają się do porządkowania i stabilizacji interakcji w poliarchicznych SM.

Tak określone instytucje służą kolektywnemu sterowaniu środ.między.

• Cechy instytucji

- względnie trwałe konstrukcje społeczne tworzone w procesie negocjacji

- tworzą wzorce pożądanych w SM zachowań dla państw i innych uczestników

- mają charakter pragmatyczny (zaspokajanie potrzeb uczestników SM) ograniczają zakres społecznych wyborów, przyczyniają się do zwiększenia przewidywalności wzajemnych zachowań

- stopień sformalizowania instytucji nie decyduje o ich istocie (istotą jest zapewnienie powtarzalności zachowań)

• Zakres podmiotowy instytucji międzynarodowych

- organizacje międzynarodowe

- praktyki dyplomatyczne

- procesy integracyjne

-sieci

-prawo międzynarodowe

- zwyczaje międzynarodowe

• Dylemat efektywności i kosztów - bardziej efektywne są struktury bardziej kosztowne

Zjawisko reżimów międzynarodowych

Są to umowy międzynarodowe z rozbudowanymi strukturami weryfikacyjnymi.

Krasner

- to zasady, normy, reguły i procedury decyzyjne wokół których następuje zbieżność zachowań podmiotów w określonych dziedzinach SM

• Specyfika reżimów

- dotyczą wąskich sektorowych obszarów SM np. zbrojenia

- u ich podstaw leżą regulacje prawnomiędzynarodowe

- ich częścią są komisje, komitety, sekretariaty etc.

- pełnią rolę pośrednika w stosunkach między państwami

• Funkcje reżimów

- poprawiają komunikację między państwami

- zwiększają przewidywalność zachowań co zmniejsza poziom braku zaufania

- interakcje między państwami stają się „grą powtarzalną” co daje możliwość stosowania zasady wzajemności

- zmieniają kryteria racjonalności z indywidualnej na kolektywną

Zmiana w środowisku międzynarodowym

zmiana jako wyraz ewolucji hegemonii w systemie globalnym

Hegemonia ewoluuje - mocarstwa wciąż się zmieniają: powstają i upadają.

Robert Gilpin

Istnienie hegemonii jest trwałą cechą środ. międzynar. Wg Gilpina system hegemoniczny to taki w którym silne pojedyncze państwo kontroluje działania innych państw. Hegemonia wynika z relatywnej nadwyżki potencjału

Georg Modelski

Hegemonia = przywództwo

W globalnym systemie istnieje zapotrzebowanie na przywództwo, bo:

- spełnia liczne pozytywne funkcje w globalnym systemie

- jest praktykowane w globalnym systemie od czasu odkryć geograficznych

- wszyscy znają ideę przywództwa

cykle polityczne

Cykle - podobne co do swej istoty stany SM osiągane w różnych okresach czasu. Są elementem zmiany struktury w środ.międzynar.

• Teoria cyklu siły

Charles Doran - cykl relatywnej siły państwa

Każde mocarstwo przechodzi przez 3 fazy: powstanie, osiągnięcie szczytu i upadek

Relatywny potencjał - rozpatrywany na tle innych państw.

Powstawanie i upadek mocarstw jest wynikiem kumulowania relatywnego potencjału.

• Teoria długiego cyklu -G.Modelski

Długi cykl to proces strukturalnej zmiany, której wynikiem jest nowa forma porządku międzynarodowego i wyłonienie nowego globalnego przywódcy. Głownym kryterium mocarstwowości jest innowacyjność.

Wyodrębnił 5 cykli hegemonicznych:

Portugalia (odkrycia geograficzne)

Niderlandy (protestancka etyka pracy i narodziny kapitalizmu)

Anglia (rewolucja przemysłowa, idea liberalnego państwa)

USA (rewolucja naukowa i informatyczna)

• Teoria długookresowej globalne zmiany politycznej - Waskes i Mansbach

Przyczyną zmiany jest rozwiązanie istniejącej kwestii spornej w środ.między. Pojawienie się nowej kwestii spornej jest fundamentem zmiany układu sił w środ. między. np. rewolucja francuska, ekspansja islamu, obecnie zderzenie cywilizacji

cykle ekonomiczne, zmiana poprzez procesy globalizacji

Aksjologiczne elementy stos. międzynarodowych




• Podstawowe kategorie aksjologiczne

potrzeby → interesy → decyzje → działania → cele

↑ ↑

świadomość normy

↑

wartości

potrzeby leżą u podstaw. Nie ma interesów bez potrzeb.

Interes - relacja między potrzebą a środkami ją zaspokajającymi

Decyzja - wynikają z uświadomienia sobie interesów i potrzeb, które stymulują działania.

Działania prowadzą do celów.

Cele - idealne, wyobrażone stany, które poprzez działania chcemy osiągnąć

Wartości - to co jest przedmiotem pożądanym

Normy - reguły postępowania z uwzględnieniem wartości. Nie ma norm bez wartości.

• Normatywizacja wartości

Wartości polityczne

Normy prawne




Wartości polityczne Normy polityczne




Wartości moralne Normy moralne

Miękkie prawo - zapisane np. w deklaracjach i komunikatach ze spotkań organizacji (np. G8)

Normy polityczne nakładają na państwa określone zobowiązania. Twarde prawo daje podstawę do roszczeń.

Świadomość międzynarodowa - subiektywne odzwierciedlenie obiektywnej rzeczywistości. Zawsze jest to świadomość jakiegoś podmiotu i nie można jej analizować w oderwaniu od tego podmiotu. Podmiotem może być np. społeczeństwo, przywódca państw, funkcjonariusze międzynarodowi, podmioty transnarodowe. Charakterystyczne dla problemu świadomości jest zjawisko mispercepcji. Wartości są częścią świadomości międzynarodowej.

32

---