Tatarak zwyczajny

155a] Tatarak zwyczajny - Acorus calamus

Do leczniczych celów zbiera się kłącze.

Główne związki czynne to: olejek [ok. 3,5%], związek goryczkowy akoryna [ok. 0,2%], garbniki, śluzy, węglowodany, cholina.

Napary tataraku podawane wewnątrz, ze wzglądu na występujące tam gorycze,

zwiększają wydzielanie soku żołądkowego, ułatwiają trawienie i przyswajanie pokarmów.

Obserwuje się także obniżenie napięcia mięśni gładkich przewodu pokarmowego, co poprawia perystaltykę jelit oraz lepszy przepływ żółci.

Kłącze tataraku stosuje się w przewlekłych zaburzeniach trawienia z objawami braku łaknienia,

bezsoczności i bezkwasowości żołądka, we wzdęciach i kolce jelitowej.

Bywa także podawany w stanach wyczerpania nerwowego, z objawami trudności w zasypianiu - zwykle w połączeniu z innymi ziołami.

Zewnętrznie zalecany jest w formie płukanek w zapaleniu jamy ustnej, gardła.

Tatarak używany jest również do pielęgnacji włosów i zwalczaniu łupieżu.

Napar: 1/2 łyżki rozdrobnionych kłączy zalać 1 szkl wrzątku, parzyć w termosie około 1 godz. Pić 1/4 szkl 2-3 razy dziennie przed jedzeniem.

155b] Tatarak zwyczajny

Surowcem zielarskim jest kłącze.

Tatarak jest stosowany przy dolegliwościach żołądka i wątroby.

Pobudza wydzielanie solu żołądkowego, działa wiatropędnie i hamuje rozwój bakterii.

Poleca się go przy zaburzeniach pracy przewodu pokarmowego na tle nerwowym.

Jest uważany za dobry środek ogólnie wzmacniający dla rekonwalescentów, osób starszych i

wycieńczonych pracą.

Zewnętrznie używa się go do płukania jamy ustnej i gardła przy zapaleniu śluzówek [ w ustach] oraz w stanach zapalnych gardła.

Napar: 1 łyżka surowca i 1 szkl wrzątku. Pić po 0,5 szkl przed każdym większym posiłkiem.

Uzupełnieniem kuracji są kąpiele z dodatkiem odwaru [100g na 1 litr wody - wystarcza na jedną wannę]. Mają one działanie pobudzające.

155c] Tatarak zwyczajny

Poprawa krążenia - przy zimnych dłoniach lub stopach pomaga gorąca kąpiel dłoni lub stóp w tataraku.

Namoczyć 2 czubate łyżki suszonych zmielonych kłączy przez noc w 1 litrze zimnej wody, następnie zagotować, odstawić napar na 5min i przecedzić do miski.

Do naparu dodać tyle ciepłej wody, aby dłonie i przedramiona [lub stopy] były zanurzone.

Macerat: 1 łyżeczkę kłączy zalać 2 szkl zimnej wody i odstawić na noc. Pić zimny lub podgrzany.

Można wypijać do 2 filiżanek dziennie.

Od dawna kłącze tataraku było polecane jako środek czyszczący krew, pobudzający trawienie i krwawienie miesiączkowe, a olejek jako środek poprawiający pamięć.

155d] Tatarak zwyczajny

Tatarak ma duże znaczenie lecznicze. Od kłączy aż po liście ma swoisty aromat

i drapiący gorzkawy smak. Surowcem leczniczym jest kłącze.

Tatarak jest m.in. stosowany jako lek wzmacniający ogólnie, a więc wpływa na przedłużenie życia.

Poprawia pracę gruczołów wydzielania wewnętrznego, działa krwiotwórczo,

moczopędnie, nieco napotnie, goi wrzody, uspokaja, pobudza czynności żołądka.

Łagodzi bóle menstruacyjne i dolegliwości kostne, działa przeciwgorączkowo, przeciwbólowo.

Jest środkiem przeciwrobaczym, wiatropędnym, insektycydem.

Wpływa na wydzielanie śliny i soku żołądkowego.

Gryzienie kawałków kłączy wzmacnia wydzielanie żółci, działa rozkurczowo na drogi moczowe i

żółciowe.

Stosowany zewnętrznie na skórę głowy działa przeciwzapalnie, ściągająco i bakteriobójczo.

Olejek lub napar tatarakowy jest stosowany zewnętrznie na dolegliwości jamy ustnej i jej błony śluzowej gardła, łojotokowatego zapalenia skóry.

Olejek tatarakowy zmniejsza dolegliwości reumatyczne, artretyczne.

Leczy bezkwasowość żołądka, kolkę jelitowa itp.

Napar: 1 łyżeczkę kłączy zalać 1 szkl wrzątku, gotować 3min, naciągać 10min. Pić po 0,5 szkl 3 razy dziennie.

Proszek: stosować 2-4g dziennie z dodatkiem syropu owocowego.

Nalewka: stosować 50 kropli przed posiłkiem na wzmocnienie łaknienia, a po posiłku jako środek wiatropędny i przy bólach żołądka.

Odwar: 1 łyżeczkę kłączy gotować w 1 szkl wody przez 10min. Wypić w dwóch porcjach dziennie przy nerwicy żołądka i dwunastnicy, żółtaczce, blednicy, niedokrwistości, reumatyzmie, nadmiarze kwasów żołądkowych, przy zaburzeniach miesiączkowania, niewłaściwego wyżywienia.

Odwar na wrzody żołądka i dwunastnicy: kłącze tataraku, kwiat rumianku, korzeń żywokostu - w

równych ilościach,; 1 łyżkę mieszanki gotować w 2 szkl wody przez 3min, naciągać 10min.

Nisze wrzodowe znikają po 3-5 tygodniowym stosowaniu tych ziół.

Nalewka aromatyczna: 50g kłączy tataraku i 5g goździków zalać 1 litrem czerwonego wina, postawić w ciepłym miejscu na 10 dni wstrząsając raz dziennie.

Popijać 3 razy dziennie po 1 łyżce na przemianę materii.

Kąpiel: 150g kłączy tataraku, 150g ziela tymianku, 50g nasion gorczycy - gotować 30min i wlać do kąpieli dla pacjenta osłabionego po chorobie oraz przy skrofulozie i krzywicy dzieci.

Zioła przeciwpadaczkowe: zmieszać po 50g kłącza tataraku, ziela serdecznika i ziela glistnika oraz po 25g ziela dziurawca, ziela macierzanki wonnej, liści bobrka, liści melisy i szyszek chmielu.

Wsypać do termosu 2-3 łyżki mieszanki, zalać 2 szkl wrzątku, zamknąć i odstawić na

1 godz. Pić po 0,5 szkl 2-3 razy dziennie między posiłkami jako środek rozkurczowy i uspokajający.

Stosuje się również przy nerwicy wegetatywnej, podnieceniu nerwowym i trudnościach w zasypianiu.

Dla młodzieży przeciwko polucjom zaleca się połowę dawki.

Na kamicę żółciową: zmieszać równe części kłączy tataraku, ziela glistnika, liści mięty, korzeni mniszka, kory kruszyny, ziela szanty i ziela pięciornika gęsiego.

2 łyżki mieszanki zalać 2,5 szkl ciepłej wody, odstawić na 1 godz by napęczniały, następnie ogrzać do wrzenia, odstawić na 10min, przecedzić.

Pić 2/3 szkl 3 razy dziennie jako środek przeciwbakteryjny, rozkurczowy, żółciotwórczy, przeciwzapalny w zapaleniu pęcherzyka żółciowego, dróg żółciowych.

Pomocniczo działa w zapaleniu trzustki i kamicy żółciowej.

Na dolegliwości trzustki: zmieszać po 40g kłączy tataraku i korzeni mniszka, po 20g szyszek chmielu,

ziela mięty, korzeni pokrzywy i ziela macierzanki.

Zioła sproszkować w młynku elektrycznym i przechowywać w zamkniętym słoiku.

Do 200g miodu [lub dżemu, powideł] dodać 5 łyżek sproszkowanych ziół i wymieszać. Brać po 2 łyżeczki 1-2 razy dziennie przez miesiąc.

Reguluje to wydzielanie żółci i soku trzustkowego, poprawia trawienie, przyswajanie pokarmów i działa przeciwzapalnie.

Na reumatyzm: zmieszać w równych ilościach kłącze tataraku, kłącze perzu, kłącze paprotki, korzeń biedrzyńca, korzeń arcydzięgla, liść brzozy, ziele serdecznika.

Stosować 1 łyżkę mieszanki na 2 szkl wrzątku, naciągać 10min. Popijać po 0,5 szkl 3 razy dziennie.

Na ogólne wzmocnienie organizmu: zmieszać po 40g kłącza tataraku, ziela pięciornika gęsiego i kwiatów nagietka oraz po 20g liści melisy, liści pokrzywy i ziela ruty.

Do 2 szkl ciepłej wody wsypać 1,5 łyżki mieszanki, pozostawić 30min do napęcznienia, ogrzać na małym ogniu do wrzenia [ nie gotować], odstawić na 20min, przecedzić.

Pić 2 razy dziennie po 2/3 szkl między posiłkami i jednocześnie przyjmować wit E.

Calmagina - tabletki zawierające kłącze tataraku, wyciągi z krwawnika i tysięcznika oraz olejek koprowy. Przyjmuje się doustnie 1-2 tabletki 2 razy dziennie na 30min przed posiłkiem popijając małą ilością wody - w braku łaknienia i nieżytach przewodu pokarmowego.

W leczeniu nieżytów i nadkwaśności można stosować tabletki Gastron lub Wikalina - zawierają one

składniki roślinne, w tym również sproszkowane kłącze tataraku oraz sole bizmutowe i magnezowe.

Kąpiel wzmacniająca: zmieszać 40g kłączy tataraku oraz 20g ziela przywrotnika lub liści pokrzywy i kwiatów lipy, zalać 2-3 litrami ciepłej wody i powoli ogrzewać pod przykryciem do wrzenia, odstawić na 10min, przecedzić. Wlać do wanny wypełnionej do 1/3 objętości wodą o temp 36-38 st C.

Pozostałe po odcedzeniu zioła włożyć do płóciennego woreczka i włożyć do wanny - czas kąpieli 10-20min. Kąpiel powtarzać co 2-3 dni przez 2 tygodnie, później co 3-5 dni przez 2 miesiące.

Działa to ogólnie wzmacniająco i zwiększa potencję.

Okłady i obmywania źle gojących się ran odwarem z kłączy tataraku przyspieszają

gojenie.

Odwaru z kłączy używa się do spłukiwania włosów, co wzmacnia cebulki włosowe i rozjaśnia włosy,

usuwa łupież i łojotokowe zapalenie skóry głowy.

Odwar ten może być również stosowany do płukania jamy ustnej i gardła w stanach zapalnych błon śluzowych, obmywania sromu i odbytu, a po rozcieńczeniu

równą ilością wody do irygacji.

Olejek tatarakowy wchodzi w skład drażetek Uldenol i Ulventrol.

Olejek może być stosowany do wcierań w bólach gośćcowych i rwie kulszowej.

Żucie suchego tataraku pomaga zwalczać nałóg palenia tytoniu, a żucie z popijaniem maceratu wodnego z krwawnika usuwa objawy raka płuc po 6 miesiącach.

155e] Tatarak zwyczajny

Inne nazwy: tatarak pospolity, kalmus, łącz, łobzie, lepich, bluszcz, ajer, szuwar, tatarskie ziele, tatarczuch.

W celach leczniczych wykorzystywane jest kłącze tataraku.

Kłącza tataraku zawierają olejek eteryczny, [którego głównym składnikiem są związki seskwiterpenowe] ponadto występują związki gorzkie, garbniki, aminy, węglowodany, kwasy organiczne i sole mineralne.

Działanie: żołądkowe, rozkurczowe, wzmacniające, uspokajające.

Związki czynne zawarte w tataraku pobudzają aktywność przewodu pokarmowego zwiększając

wydzielanie soku żołądkowego, przyspieszają trawienie i przyswajanie pokarmów.

Powodują zwiększenie produkcji mukopolisacharydów - substancji, z których tworzy się w żołądku

warstwa ochronna śluzu, zabezpiecza ona przed samostrawieniem.

Olejki eteryczne i substancje gorzkie z kłączy zwiększają produkcję żółci przez wątrobę, a także zwiększają wytwarzanie moczu przez nerki.

W stanach wzmożonego napięcia i skurczu mięsni, jelit i dróg żółciowych powodują rozluźnienie mięśni oraz przywrócenie prawidłowej czynności skurczowej jelit i dróg żółciowych.

Znoszą przykre objawy bólów i kolek, jakie temu towarzyszą.

Tatarak zawiera substancje bakteriobójcze, co jest korzystne w przypadkach nadmiernej fermentacji

w jelitach.

Tatarak występujący w Polsce wykazuje słabe działanie uspokajające, natomiast rosnący w Indiach i w Kanadzie może być używany jako środek nasenny.

Tatarak jest użyteczny w leczeniu stanów zapalnych dziąseł, bólów zębów, w stanach zapalnych jamy

ustnej i gardła, w leczeniu choroby wrzodowej.

Kłącze może być używane dożucia przy bólach zębów.

Odwary z tataraku należy używać w razie łupieżu do wcierania w skórę głowy.

Olejek tatarakowy może być używany do wcierań przeciwbólowych w przypadkach bólów stawów, gośćcu oraz w nerwobólach.

Napar: 1/2 łyżki stołowej kłączy zalać 1 szkl wrzątku i parzyć 5-10min. Pić 1/2 szkl 2-3 razy dziennie.

Sproszkowane kłącze można używać 30min przed jedzeniem jako lek poprawiający trawienie i znoszący wzdęcia. Stosować 1 płaską łyżeczkę proszku 2-3 razy dziennie popijając wodą.

W większych dawkach np. 1 łyżka proszku - można stosować jako lek uspokajający.

W celu pielęgnacji włosów: 2 łyżki kłączy zalać 2 szkl wody, gotować 3-5min. Myć włosy odwarem w przypadku łupieżu, przetłuszczania się włosów i łojotoku.

Odwar ten może być stosowany do płukania ust i gardła w stanach zapalnych i anginach.

Olejek tatarakowy [do kupienia w aptece] stosować w przypadkach zaburzeń przewodu pokarmowego:

1-4 krople na cukier 2-3 razy dziennie przed jedzeniem.

W przypadkach bólów kostnych i stawowych oraz nerwobólach wcierać olejek w obolałe miejsca.

Tatarak wchodzi w skład mieszanki Urogran, tabletek Calmagina; wyciągi - proszek Gastrochol i krople Herbagastrin.

155f] Tatarak zwyczajny - Acorus calamus

Surowcem jest kłącze tataraku, rzadziej liście czy kwiat

Cała roślina zawiera olejek eteryczny (kłącze - do 6-6,5%, ziele o połowę mniej), którego głównymi

składnikami są: azaron - 80%, kalamen - 4%, eugenol - 0,3%, kamfen - 0,2%, selinen, gwajen, pinen

i mircen.

Ponadto surowiec zawiera akorynę, saponiny, śluzy, gorycze, cholinę, kwasy, garbniki.

Działanie: Wyciągi z tataraku wywierają działanie żółciopędne, rozkurczowe, przeciwzapalne, silnie odkażające, rozgrzewające, wykrztuśne, przeciwbólowe, uspokajające, napotne, słabo przeciwgorączkowe, wiatropędne, tonizujące, moczopędne, osłaniające; ponadto pobudzają wydzielanie śliny, soku żołądkowego, trzustkowego i jelitowego; zwiększają apetyt, regulują wypróżnienia i trawienie.

Wskazania: nieżyt żołądka i jelit, niestrawność, sprue [Sprue tropikalna (psyloza) - schorzenie przewodu pokarmowego prowadzące do zaburzeń wchłaniania substancji odżywczych, zwłaszcza witaminy B12 i kwasu foliowego. Zwana jest także biegunką kochinchińską lub cejlońskim zapaleniem jamy ustnej.], biegunka, zaburzenia trawienia, ból brzucha, zapalenie pęcherzyka i dróg żółciowych oraz wątroby i trzustki, niedokwaśność treści żołądkowej, choroba wrzodowa, zaparcia, stany zapalne i zakażeni owe nerek oraz dróg moczowych, obfity i tłusty posiłek, nieżyt układu oddechowego, przeziębienie, wszelkie choroby zakaźne i skórne, osłabienie, wyczerpanie nerwowe, stres, bezsenność, choroby włosów, gorączka, kamica żółciowa i moczowa, wychudzenie, choroby alergiczne.

Napar: 2 łyżki kłączy, liści lub kwiatów zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić.

Pić 2-4 razy dz. po 150 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 6 ml, 5-6 kg - 10 ml, 7-8 kg - 15 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 9-10 kg - 20 ml, 15-20 kg - 35 ml, 25-30 kg - 50-60 ml, 35-40 kg - 75-35 ml, 45-50 kg - 95-100 ml, 3-4 razy dz. Mocny napar lub odwar stosować do płukanek, okładów, przemywań i nasiadówek przy chorobach kobiecych (równocześnie pić napar!).

Odwar: 2 łyżki kłączy zalać 2 szkl. wody; gotować 4-6 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić.

Pić jak napar.

Nalewka tatarakowa - Tinctura Calami (tatarakówka): 1 szkl. kłączy lub liści zalać 500 ml wódki

lub wina; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżeczce lub stosować

zewnętrznie do przemywań i okładów. Do płukania: 1 łyżka nalewki na 150 ml wody przegotowanej.

Napar tatarakowy znakomicie leczy stany zapalne spojówek, powiek i gałki ocznej.

Likwiduje też choroby alergiczne oczu. W tym celu polecam 10 minutowe okłady na oczy zmieniane co 5 minut, a stosowane co 6-8 godzin. Jednocześnie zażywać doustnie przetwory tatarakowe.

Częste przemywanie skóry nalewką likwiduje wągry, pryszcze powstałe w trakcie

miesiączki i ciąży, ropnie, owrzodzenia, liszaje, trądzik i wypryski. Niszczy też opryszczki.

Olej tatarakowy - Oleum Calami: pół szkl. kłączy zalać 150 ml oleju lub oliwy o temp. 60 C; wytrawiać 14 dni; przefiltrować.

Zażywać 3 razy dz. po 2 łyżeczki przy chorobach pęcherzyka i wątroby oraz zaparciach i osłabieniu.

Stosować też do wcierań leczniczych (rozgrzewających, inhalacyjnych, przeciwbólowych) przy wszelkich chorobach zakaźnych, nieżytach układu oddechowego, przeziębieniu, zmęczeniu, mięśnio- stawo- i nerwobólach.

Olej wciera się w szyję, plecy, klatkę piersiową, brzuch i w stopy.

Olej tatarakowy używać także do maseczek olejowych przy cerze bladej, zanieczyszczonej wągrami i z licznymi ogniskami zapalnymi (pryszczami, zaczerwienieniami itd.) oraz w celach odmładzających.

Włosy z łupieżem suchym i tłustym, łamliwe, zniszczone zabiegami fryzjerskimi, wypadające - nacierać obficie olejem tatarakowym, przykryć na 4-6 godz. po czym zmyć je w szamponie jajecznym lub ziołowym, a następnie wypłukać w naparze lepiężnikowym lub tatarakowym. Stosować aż do skutku.

Napar, odwar lub olej tatarakowy stosować do lewatyw (100-200 ml płynu o temp, 38o C)

doodbytniczych przy hemoroidach, stanach zapalnych, zakażeniowych, podrażnieniowych oraz bolesnym parciu na kał i niestrawności. Równocześnie pić wyciąg wodny z tataraku.

Macerat: 3 łyżki kłączy zalać 1 szkl. wody przegotowanej o temp. pokojowej; macerować pod przykryciem przez 6-8 godzin; przecedzić. Pić jak napar. Można podawać niemowlętom.

Proszek tatarakowy - Pulvis Calami: suche kłącze zmielić na pył. Zażywać 3-4 razy dz. po pół łyżeczki proszku, dobrze popić. Proszek ten można zmieszać z miodem (1 łyżeczka proszku na 1 łyżkę miodu i pół łyżeczki wina) i zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce.

Rp. kłącze (liść, kwiat) tataraku - 1 łyżka, ziele mniszka - 1 łyżka, ziele glistnika - 1 łyżka, liść mięty

- 1 łyżka, ziele dziurawca - 1 łyżka, mech (porost) islandzki - 1 łyżka

Wymieszać. Przyrządzić napar, który należy dawkować jak odwar z tataraku.

Wskazania: stany zapalne i zakażeniowe wątroby, pęcherzyka, dróg żółciowych, bańki wątrobowo-trzustkowej, trzustki, żołądka i jelit, niewydolność i ból wątroby, kamica

żółciowa i moczowa, zastoje żółci, zaparcia, bóle brzucha, skurcze jelit i żołądka.

Rp. olej tatarakowy - 50 ml, olej szałwiowy - 50 ml, olej anyżowy - 50 ml, olej jałowcowy - 30 ml, olej sosnowy (lub z innego iglaka) - 50 ml. Wymieszać.

Stosować do wcierań w całe ciało przed udaniem się na spoczynek. Równocześnie wypić napar z

następującej mieszanki ziołowej:

Rp. ziele tymianku - 1 łyżka, kwiat dziewanny - 2 łyżki, kwiat lawendy - 1 łyżka, ziele majeranku - 1 łyżka, igliwie sosny, świerku, modrzewia lub jodły - 1 łyżka, siemię lniane - 1 łyżka, porost islandzki - 1 łyżka, korzeń babki lub żywokostu - 1 łyżka, korzeń lukrecji - 1 łyżka, kwiatostan macierzanki lub ziele lebiodki - 1 łyżka, owoc bzu czarnego - 1 łyżka, śliwki suszone - 3 łyżki, owoc jałowca - 1 łyżka

Wymieszać bardzo starannie. 3 łyżki mieszanki zalać 2 szkl .wody; zagotować i od razu odstawić na 30

minut pod przykryciem. Następnie przecedzić., dobrze osłodzić miodem. Pić 4 razy dz. po 150-200 ml;

dzieci - 100-150 ml.

Wskazania do powyższej kuracji to: przeziębienie, choroby zakaźne typu grypy, anginy, odry, świnki czy ospy, nieżyty układu oddechowego, zmarznięcie, osłabienie, rekonwalescencja i stres.

155g] TATARAK ZWYCZAJNY (Acorus calamus)

Surowcem leczniczym jest kłącze tataraku - Rhizoma Calami.

Surowiec zawiera olejki eteryczne, garbniki, związek goryczowy, śluz, cholinę, węglowodany (dużo

skrobi), kwasy organiczne, sole mineralne, witaminę C.

Tatarak pobudza trawienie, tonizuje, działa przeciwskurczowo, wiatropędnie, uspokajająco,

przeciwbólowo, przeciwbakteryjnie, przeciwreumatycznie.

Kłącze tataraku znajduje zastosowanie w przewlekłych zaburzeniach trawiennych połączonych z brakiem apetytu, bezsennością, przy kolce jelitowej, pomocniczo w chorobie wrzodowej, w zanikowym nieżycie błony śluzowej żołądka, w stanach wyczerpania nerwowego z uczuciem niepokoju i trudnością zasypiania (w połączeniu z innymi ziołami), zewnętrznie przy wypadaniu włosów, zapaleniu jamy ustnej i gardła.

Olejek tatarakowy stosuje się w bólach reumatycznych i do kąpieli uspokajających, bakteriobójczo

w chorobach skóry.

Liść tataraku jest wykorzystywany w przemyśle spożywczym, kłącze w kosmetyce.

Nie znane są objawy uboczne, nie ma przeciwwskazań w stosowaniu tego zioła.

155h] Tatarak zwyczajny (tatarskie ziele)

Pochodzi z Azji, a podanie głosi, że Tatarzy przywlekli go do nas i dlatego nosi nazwę tatarak.

Surowiec: Kłącze (Rhizoma calami). Surowiec ma silny aromatyczny zapach a gorzki i lekko palący smak.

Kłącza tego surowca można używać tylko w stanie wysuszonym, inaczej wywołuje silne wymioty.

Kłącze tataraku zawiera najbardziej aktywny olejek lotny (azaron), substancje gorzkie, garbniki, cholinę i inne składniki.

Surowiec tataraku pobudza wydzielanie soków trawiennych, żołądkowych i jelit, działa wiatropędnie, rozkurczowo i lekko bakteriostatycznie.

Turcy i Tatarzy używali kłącza tataraku do dezynfekcji wody, a przesmażane w

cukrze uważano za szczególny przysmak.

Nasze ostatnie badania wykazały, że składniki tego surowca działają również uspokajająco.

W Indiach tatarak stosuje się od dawna w różnych stanach nerwicowych i zaburzeniach, zaś Indianie kanadyjscy jedzą kłącze tataraku przeciw zmęczeniu, bólom głowy, bólom

zębów, przy dychawicy oraz w przygotowaniu organizmu przed większym wysiłkiem fizycznym.

Ostatnio poczynione obserwacje u kanadyjskich Indian potwierdzają skuteczność kłącza tataraku w tych schorzeniach.

Surowiec ten stosuje się najczęściej w zaburzeniach trawiennych, w stanach zapalnych i nieżytowych w przewodzie pokarmowym, w bezkwaśności żołądka, kolce jelitowej, wzdęciach i uczuciu pełności po posiłkach, a także w owrzodzeniach żołądka i jelit.

Korzeń tataraku jest także często zalecany jako lek ogólnie wzmacniający, zwiększający sprawność

fizyczną u osób starszych 1 osób po przebytych operacjach, a także u sportowców przed wyczynami i po wielkich wysiłkach fizycznych.

Mając na uwadze te właściwości można w miejsce żucia gumy spróbować żuć kłącze tataraku.

Sproszkowane kłącze tataraku zażywa się także w dawce od 0,5-1,5 g 2-3 razy dziennie w schorzeniach przewodu pokarmowego oraz jako środek uspokajający i wzmacniający, przy nerwicowym bólu głowy, dla złagodzenia bólu zębów itp.

Napar: łyżeczkę od herbaty rozdrobnionego kłącza tataraku na szklankę wrzątku, odstawić pod

przykryciem na 10-15 minut, następnie przecedzić i pić 2-3 razy dziennie po 1/2 szklanki i zawsze około 20 minut przed posiłkiem.

Nalewkę - wyciąg z tataraku (osiągalna w aptekach i Herbapolu) stosuje się przed jedzeniem dla

zwiększenia wydzielania soków trawiennych po 15-20 kropli na łyżeczce z cukrem lub letnią wodą, zaś po jedzeniu 15-20 kropli jako środek wiatropędny i poprawiający trawienie.

Surowiec wchodzi w skład tabletek Calmagina, Gastrin, Urogran i inne.

Olejek tatarakowy zewnętrznie stosuje się do wcierania dla uśmierzenia bólu, przy gośćcu, rwie kulszowej

i innych schorzeniach oraz do wewnętrznego użycia od 1-4 kropli na cukrze.

Zewnętrznie używa się też zazwyczaj naparu tego surowca do płukania gardła przy zapaleniach jamy ustnej.

Korzeń tataraku wchodzi też w skład wielu mieszanek ziołowych do pielęgnacji włosów, nadając im puszystość i połysk, a ponadto wzmacnia ich cebulki włosowe, przeciwdziała wypadaniu włosów.

Służy do leczenia różnych schorzeń skóry głowy, jak łojotok, łupież itp. (nacieranie i spłukiwanie).

Kłącze tataraku, korzeń łopianu i kwiat rumianku (w równych częściach po 1 łyżce) zalać wrzątkiem, zagotować i odstawić pod nakryciem do przestygnięcia. Przecedzić i spłukiwać głowę po jej umyciu.

Na większą skalę tatarak służy do produkcji szamponów, mydeł i różnych gotowych preparatów kosmetycznych i perfumeryjnych.

TATARAK ZWYCZAJNY

Właściwości lecznicze:

Tatarak (kłącze) stosowany jako lek wzmacnia ogólnie, a więc wpływa na przedłużenie życia.

Poprawia pracę gruczołów wydzielania wewnętrznego, działa krwiotwórczo, moczopędnie, nieco napotnie, pobudza czynności żołądka, łagodzi bóle menstruacyjne i dolegliwości kostne, uspokaja, działa przeciwbólowo, przeciwgorączkowo, goi wrzody, jest środkiem przeciwrobacznym, wiatropędnym, insektycydem, wpływa na wydzielanie śliny i soku żołądkowego. Gryzienie kawałków kłączy wzmacnia wydzielanie żółci, działa rozkurczowo na drogi moczowe i żółciowe.

Stosowany zewnętrznie na skórę głowy działa przeciwzapalnie, ściągająco i bakteriobójczo. Olejek

tatarakowy zmniejsza dolegliwości reumatyczne, artretyczne, leczy bezkwaśność żołądkową, kolkę

jelitową itp.

Wskazania lecznicze:

Wewnętrznie:

Atonia trawienia, zwiotczenie żołądka, utrudnione trawienie, nieżyt żołądka, zapalenie żołądka i jelit,

wzdęcia, zaburzone miesiączkowanie, gorączki naprzemienne, skąpomocz, artretyzm, dna, krzywica, skrofuloza, kaszel, reumatyzm, dolegliwości wątroby i pęcherzyka żółciowego, dolegliwości węzłów chłonnych, bóle nerek, brak łaknienia, stany wyczerpania nerwowego, niepokoju i trudności w zasypianiu.

Zewnętrznie:

Dolegliwości jamy ustnej i jej błony śluzowej, gardła, łojotokowe zapalenie skóry, wypadanie włosów,

łupież.

Tatarak zwyczajny (Acorus calamus L.)

Inne nazwy: ajer, bluszcz, kalmus, lepi eh, łącz, łobzie. łabuzie. szuwar, tatarskie ziele, tatarczuch.

Angielska: Sweet Flag. Francuska: Acore odorant. Niemiecka: Kalmus. Rosyjska: Air trostnikowyj.

Skąd w polskich zielnikach na wskroś egzotyczna nazwa botaniczna - tatarak? Pochodzi aż z okresu średniowiecza, kiedy w XIII i XIV wieku to aromatyczne ziele przywędrowało na ziemie ruskie i polskie wraz z najazdami tatarskimi.

Wiadomo nam z historycznych zapisów, że Turcy i Tatarzy używali kłączy tatarczucha nie tylko jako leku, ale także jako środka do zaprawiania wody - do poprawienia jej zapachu, smaku, a także przeciwko różnego rodzaju rozwijającym się w niej bakteriom.

Historia tataraku jako rośliny leczniczej prowadzi nas jednak do Indii (prawdopodobnie aż do Himalajów), gdzie jego kłącza używane były od czasów niepamiętnych, a wspominają o nim już księgi Ayur - Weda.

Wiemy także, że rośliny tataraku odkryli podczas wyprawy do Indii wojownicy Aleksandra Wielkiego.

Z Indii, za pośrednictwem kupców arabskich i fenickich, zioło dotarło do starożytnej Grecji i Rzymu.

A oto dalsza jego wędrówka po Europie wg Dziejów upraw i roślin leczniczych M. Nowińskiego:

„Według Hegiego dopiero w 1557 roku Matthioli z Pragi dostał kłącza tataraku od cesarskiego posła z

Turcji (z jeziora pod Nikomedią), jako dar sułtana dla cesarza Ferdynanda; kłącza te smażone w cukrze

Turcy uważali za przysmak".

W około 20 lat później francuski botanik Clusius (pracujący jednak w Wiedniu) uprawiał już, rozmnażał i wysyłał tatarak do ogrodów botanicznych i dworskich w całej Europie, w której zadomowił się kalmus już całkowicie w wieku XVII.

Dzisiaj tatarak zwyczajny rośnie dziko nad wodami słodkimi i spokojnymi, na bagnach, w wilgotnych

rowach, na podmokłych łąkach Europy Środkowej i Wschodniej, północnych Włoch, Azji Wschodniej, południowo-wschodniej Syberii i atlantyckiej części Ameryki Północnej.

W Polsce bylina ta występuje powszechnie nad brzegami wód stojących i na terenach podmokłych.

W kłączu tataraku (o przyjemnym zapachu i smaku korzennogorzkawym) zawartych jest wiele cennych związków leczniczych, m.in. olejek eteryczny z kilkudziesięcioma składnikami, gorycze, garbniki, aminy, węglowodany, kwasy organiczne, kwas askorbinowy (witamina C) i sole mineralne.

Zawarte w kłączach gorycze pobudzają wydzielanie soku żołądkowego, poprawiają cały proces trawienia i przyswajania pokarmów, działają rozkurczowo na drogi żółciowe i moczowe, jeśli te, oczywiście, są nadmiernie skurczone.

Dzięki azaronowi - jednemu ze składników olejku eterycznego - tatarak działa uspokajająco i wzmacniająco (również na włosy!). Można mu również przypisać właściwości przeciwbólowe.

A oto w jakich formach możemy go stosować:

Napar z kłącza. 1/2 łyżki rozdrobnionych kłączy tataraku zalewamy szklanką wrzątku i parzymy przez

10-15 minut. Po odcedzeniu pijemy 2-3 szklanki dziennie przed posiłkiem dla poprawy trawienia. Taką herbatkę zaleca się niekiedy ludziom starszym, a także rekonwalescentom i osobom nadmiernie przemęczonym jako kurację wzmacniającą.

Sproszkowane kłącze. 1,5-3 gramowe porcje proszku (suszonego mielonego kłącza) można zażywać 2-5 razy dziennie w schorzeniach przewodu pokarmowego, a także jako środek uspokajający.

(W Indiach tatarakiem leczy się nawet silne postacie nerwic, ale tam olejek eteryczny zawiera ponad 80% azoronu — w polskim znajduje się tylko kilkanaście procent tej substancji).

Odwar z kłącza. 1,5-2 łyżki rozdrobnionych kłączy tataraku zalewamy 3 szklankami wody i gotujemy

przez około 5 minut na wolnym ogniu pod przykryciem. Odstawiamy na kilkanaście minut i przecedzamy. Odwarem płuczemy jamę ustną i gardło w stanach zapalnych, stosujemy go do spłukiwania głowy - np. w przypadku łupieżu czy nadmiernym łysieniu, a także dolewamy (około 1,5 l) do wanny, aby otrzymać wzmacniającą kąpiel.

W aptekach można kupić olejek tatarakowy i zażywać 1-4 kropli na cukier 2-3 razy dziennie przed

jedzeniem dla pobudzenia żołądka; można go też wcierać w skórę przy bólach kostnych, stawowych

i nerwobólach. Do płukania ust i gardła używamy 5 kropli olejku na 0,5 szklanki wody.

Kłącze tataraku wchodzi m.in. w skład leczących nieżyty żołądka tabletek Camalgina , Gastrin , Gastro, Wikalina , a także proszku Gastrochol , granulatu ziołowego Urogran i kropli Herbogastrin .

O leczniczych właściwościach tataraku pisze już w XVI wieku Marcin z Urzędowa i Syreniusz.

Słynny Albertus Magnus twierdzi, że sok wyciśnięty z korzenia kalmusa wzmacnia doskonale wzrok.

Ksiądz Kneipp stosował szuwar przy cierpieniach nerwowych i próchnicy kości - posypywał bandaże

proszkiem z kłącza tataraku, zwilżał alkoholem i owijał nimi chore miejsca.

A doktor W. Bohn pisał przed wojną: „Skorfulicznym i rachitycznym dzieciom służą nacierania pleców tynkturą kalmusową do szybkiego wzmocnienia. Korzeń kalmusowy nadaje się w ogóle do stosowania przy chronicznych i konstytucjonalnych chorobach."

Do dziś w niektórych wsiach przetrwał zwyczaj strojenia izb na Zielone Świątki liśćmi tataraku.

Szkoda, że już nie piecze się chleba na tych liściach jako na aromatycznej podkładce.

Można za to choćby zaraz przygotować samemu pyszne i zdrowe cukierki z szuwaru! Oto przepis

wyszperany w starym zielniku: „Korzeń (kłącze - przyp. aut.) oczyszcza się dokładnie z powierzchownej skórki, kraje w kostki i gotuje w wodzie aż do miękkości, przez co odejmuje mu się nadmierną gorycz, poczem osusza się nieco, kraje w talarki i gotuje w zagęszczonym syropie z rozpuszczonego w wodzie, wygotowanego do należytej gęstości cukru, ciągle mieszając. Gotuje się tak długo, aż syrop zacznie krzepnąć na brzegach naczynia, poczem naczynie zdejmuje się z ognia i ciągle - aż do zupełnego ostygnięcia - miesza, wreszcie gotowe cukierki rozkłada". Smacznego!

---