|
Noworodek ma tzw. wzorzec snu i czuwania, budzi się, kiedy jest głodny, ma mokro, coś go boli. Noworodek przychodzi na świat z całym zespołem odruchów bezwarunkowych. Dzieli sieje na takie, które pozostają na cale życie, odruch źreniczny, są też takie, które zanikają ok. 2 miesiąca życia np.:
-odruch szermierza -jeżeli skręci się główkę w prawą stronę, to dziecko też skręci prawą rączkę i nóżkę w tę stronę
-reaguje na bodźce świetlne - potrafi przez pewien czas utrzymać wzrok na poruszającym się przedmiocie.
-zmysł skórny -jest w tym okresie bardzo wrażliwy. Zmysły skórne odgrywają ważną rolę w kontaktach z matką. On decyduje o późniejszym rozwoju dziecka. Dziecko jest blisko matki, ma poczucie bezpieczeństwa.
- Za główne osiągnięciem w zakresie rozwoju ruchowego można uznać: p i o n i z a c j ę c i a ł a ( dziecko utrzymuję postawę pionową i -od wieku około 10 miesięcy-potrafi samodzielnie ją przybierać), z d o l n o ś ć d o s a m o d z i e l n e g o p r z e m i e s z c z a n i a s i ę ( od wieku około 9 miesięcy- za pomocą tzw. raczkowania i chodzenia z przytrzymywaniem, po ukończeniu 1. roku- za pomocą chodzenia samodzielnego) i o p a - n o w a n i e s p e c y f i c z n i e l u d z k i e g o c h w y t u
- p ę s e t o w e g o (w wieku około 9 miesięcy), w którym kciuk jest przeciwstawny pozostałym palcom ( zwłaszcza wskazującemu).
- Rozwija się m y ś l e n i e s e n s o r y c z n o-m o t o r y c z n e, zwłaszcza podczas czynności manipulacyjnych.
- Postępująca koordynacja schematów poznawczych, odzwierciedlających powiązania między wykonywanymi ruchami a danymi spostrzeżeniowymi, pozwala na pojawienie się i n t e n c j o n a l n o ś c i d z i a ł a n i a. Dziecko wykonuje czynności prowadzące do uzyskania pożądanego efektu ( np. potrząsa grzechotką dla wywołania charakterystycznego dźwięku, krzyczy, by przywołać matkę).
- Na ten okres przypada z r o z u m i e n i e s t a ł o ś c i p r z e d m i o t u. Oznacza to, ze dziecko zaczyna dostrzegać przedmiot jako złożoną, wieloaspektową jedność, a zarazem zdawać sobie sprawę z tego, że posiada on obiektywny byt, istnieje niezależnie od wykonywanych z nim czynności i od tego, czy znajduje się aktualnie w polu widzenia. Obiektywizacja ta dokonuje się stopniowo między końcem 1. roku życia a wiekiem 18 miesięcy.
- Dochodzi do o d k r y c i a w ł a s n e j o d r ę b n o ś c i, od reszty świata, czego przejawem jest rozpoznanie się w lustrze.
- W zakresie rozwoju mowy, podstawowym kierunkiem zmian jest z d o l n o ś ć r o z u m i e n i a s ł ó w. Ok. 2 miesiąca dziecko zaczyna gruchać -grr, gtt. A ok. 6 miesiąca gruchanie przechodzi w gaworzenie-sylaby -ma, ma Są to więc p o c z ą t k i m o w y w ł a ś c i w e j, opartej na symbolicznej funkcji języka.
- Kształtujące się możliwości poznawcze i językowe dziecka rzutują na jego k o n t a k t y z o t o c z e n i e m s p o ł e c z n y m. Pod koniec wieku niemowlęcego dziecko wykazuje szczególne zainteresowanie bodźcami społecznymi i dobrze odróżnia osoby znane od obcych
- Dostrzec można przejaw trwałego przywiązania dziecka do określonych osób ( zwłaszcza matki), co można uznać za r o d z e n i e s i ę u c z u ć o c h a r a k t e r z e s p o ł e c zn y m .
Pod koniec 3 roku dziecko potrafi już bardzo wiele 3 kołowym rowerku, skręcać pod kątem prostym. Potrafi również opianować tzw. praksje - ruchy narzędziami.
• Spostrzeganie synkretyczne (globalne) - dziecko nie potrafi wyodrębnić tego. co ważne w przedmiocie.
Dzieci potrafią naśladować czynności wcześniej zaobserwowane u dorosłych obserwuje zachowanie matki. Jest to dowodem istnienia wyobraźni dziecka.
Pamięć ma charakter pamięci odroczonej np.: szukanie przedmiotu wid/i wcześniej a schowanego przez matkę.
Amnezja dziecięca - nie pamiętamy wydarzeń i sytuacji z okresu niemowlęctwa i poniemowlęctwa. Nie zostają też ślady pamięciowe z okresu wczesnego dzieciństwa. Pamięta się luźne oderwane obrazy. Istnieje wzajemna relacja między czynnikami natury genetycznej a środowiskiem
- wzrasta wrażliwość wzrokowa - wzrasta ostrość wzroku o 40% (7 latek rozpoznaje figurkę z odległości 1m.)
Spostrzeżenia są globalne. Dziecko spostrzega to, co związane jest z działaniem, zaspokajaniem potrzeb. Dziecko widząc obrazek nie potrafi dobrze rozpoznać, co na tym obrazu się dzieje. Rozwijają się też wrażenia słuchowe. Spostrzeganie przestrzeni
- spostrzega subiektywnie — ocenia wielkość przedmiotów zależnie od odległości a nie od ich obiektywnych wymiarów
- dzieci dobrze odróżniają kształty, ważny kształt, a nie położenie przedmiot! Dziecko żyje chwilą czasu. Ma bardzo subiektywne poczucie czasu Żyje teraźniejszością.
Pamięć ma charakter pamięci mimowolnej. Dziecko zapamiętuje bez zamiaru zapamiętania. Dziecko zapamiętuje przede wszystkim w działaniu, w trakcie zabawy.. Zwiększa się też trwałość pamięci. Pamięć jest mechaniczna. Dzieci nie potrafią tworzyć logicznych struktur. Istniej też tzw zjawisko reminiscencji -dzieci lepiej odtwarzają dany materiał po pewnym czasie.
Dzieci w tym wieku posiadają zdolności tworzenia sobie wyobrażeń. Wyobrażenia maja charakter twórczy i odtwórczy. Charakterystyczna jest fantazja dzieci - często nie potrafią odróżnić fikcji od rzeczywistości. obrażają.
-krótkotrwale - trwają kilka minut, kończą się nagle, gdy działanie dziecka przeminie to uczucia też przeminą (np.: gdy jest źle i bije mamę)
Przeżywa też uczucie strachu np.: strachu przed opuszczeniem przez matkę, przed nagłymi bodźcami -ciemność, burza, huk, hałas.
Uczucie radości występuje, gdy dziecko jest w bliskim kontakcie z rodzicami, osobami bliskimi. Ważne też jest uczucie ciekawości poznania świata.
-uczucie pozytywne - radość, zadowolenie dzięki kontaktami z dorosłymi, zabawie , dzięki osiągnięciu jakiegoś sukcesu. Radość wiąże się z poczuciem humoru
-uczucie negatywne - uczucie gniewu jest częste. Gniew pojawia się wtedy, gdy dziecko napotyka różne przeszkody, gdy istnieją konflikty między dziećmi. Może czasami przybierać charakter agresywny. Może być skierowany do przedmiotów lub osób. Chłopcy są raczej bardziej agresyjni niż dziewczynki.
-uczucie zazdrości -dzieci najczęściej reagują agresją, gniewem. Są zazdrosne o swe pozycję w rodzinie, przedszkolu.
uczucie strachu i lęku — np.: u 3— latka dominują lęki wizualne (ciemność, maski, pomarszczonych twarzy, wyjścia rodziców z domu), u 4 latka pojawiają się lęki słuchowe (odgłosy silników, dzikich zwierząt, wyjście matki z domu). 5- latki lęki mają charakter bardziej konkretny dotyczące własnej osoby. II 6-latków pojawia się duże natężenie stanów lękowych - wywołanych bodźcami dźwiękowymi - dzwonek, huk odgłosy owadów, ptaków; boją się światu nadprzyrodzonego, żywiołów - ognia, wody, błyskawic, zastawania samemu w domu. Pojawiają się też lęki przestrzenne np.: w lesie, że się zgubią. Boją się też tego, że matka może umrzeć; boją się urazów, widoków krwi.
Występuje heteronomia moralna; egocentryzm(do 5lat) i rozpoczyna się konformizm(5-9) dążenie do aprobaty
Dzięki pojawieniu się myślenia pojęciowego wiedza dziecka zyskuje zarazem pewien stopień ogólności i integracji. Integracja ta nie ma jeszcze charakteru hierarchicznego. Ośrodkami wokół których organizują się informacje, są schematy poznawcze odzwierciedlające poszczególne, subiektywnie dla dziecka ważne czy interesujące obiekty. Dziecko ma już pojęcie osób, jako zbiór stałych cech. Dysponuje też wiedzą na temat właściwości pewnych ,,kategorii osób”, wyróżnionych ze względu na wiek, płeć itd.
- Obraz własnej osoby zawiera już liczne informacje na własny temat, w tym p i e r w s z e s ą d y w a r t o ś c i u j ą c e, stanowiące jednak jedynie odzwierciedlenie opinii dorosłych, oceniających dziecko.
- Pod koniec wieku przedszkolnego można mówić o pojawieniu się p i e r w s z y c h s t a n d a r d ó w s t a n u i d e a l n e g o, istniejących pod postacią przyjętych od rodziców czy wychowawców poglądów, np. na temat tego, jak powinno zachowywać się ,,grzeczne dziecko”.
Za główne osiągnięcia dziecka w końcowym okresie wieku przedszkolnego należy wymienić pojawienie się zdolności do s p r a w o w a n i a n a d w ł a s n y m z a c h o w a n i e m k o n t r o l i zgodnie z wymaganiami dorosłych oraz u m i e j ę t n o ś c i w s p ó ł d z i a ł a n i a z r ó w i e ś n i k a m i. Warto zauważyć, że osiągnięcia te oznaczają wyraźne już włączenie się struktur poznawczych w regulowanie zachowania, dotąd sterowanego wyłącznie przez mechanizmy popędowo-emocjonalne.
Zmiany te prowadzą do g o t o w o ś c i d o p o d j ę c i a n a u k i s z k o l n e j dziecka, do sprostania wymaganiom, jakie w związku z tym przed nim stoją. Poziom rozwoju, jaki to umożliwia, nazywa się dojrzałością szkolną.
Wzrasta wrażliwość słuchania, co ujawnia się w dokładności rozróżniania wysokości dźwięków. Dzieci nie tylko rozróżniają dźwięki, ale i też potrafią je odtworzyć. Jest to okres najdogodniejszy do nauki muzyki, śpiewu. Dzieci chętnie uczą się gry na instrumentach. W 10 roku występuje największa zdolność rozróżniania siły dźwięku.
Wrażenia mięśniowo — stawowe — w tym okresie osiągają bardzo wysoki poziom rozwoju. Dziecko opanowuje naukę pisania, rysowania. Jeżeli chodzi o spostrzeganie, to dziecko powinno spostrzegać analitycznie l ukierunkowanie. Dziecko, bowiem nie potrafi jeszcze spostrzegać tego, co jest szczególnie ważne. Dlatego też dziecko w tym okresie opanowuje coraz większy zasób pojęć, słów. W ten sposób rozwija się spostrzeganie analityczne, selektywnie dziecko będzie patrzeć na dany przedmiot. Rozwinie się wtedy spostrzegawczość.
W 1 fazie tego okresu dzieci mają jeszcze trudności w łączeniu przedmiotów ważnych. Pojawia się jednak czas, gdy dzieci potrafią interpretować dany obrazek ( w II fazie tego okresu).
Subiektywizm w procesie spostrzegania zaczyna zanikać. Następuje h orientowanie się w przestrzeni. Jednak ma dalej tendencje do skracania odległości dalekich, oddalonych od niego.
Spostrzeganie czasu - dziecko coraz poprawniej odzwierciedla długość, długość i szybkość zjawisk zachodzących w czasie. Dobrze orientuje się w tpojeciach jak dzień, wczoraj, jutro. Opakowuje pojęcie godziny, minuty, dni, tygodnia, miesięcy. Zaczyna opanowywać umiejętność odczytywania godzin na zegarku.
Szybkość i trwałość pamięci od 7 do 11 roku wzrasta 2 - krotnic. t związane z jego emocjami. Łatwiej rówi| zapamiętuje to, co jest dla niego zrozumiałe.
U dzieci w tym okresie myślenie jest już procesem operacyjnym i konkretnym, nadal rozwiązuje problemy w oparciu o konkretną sytuację. Opanowuje umiejętności rozwiązywania problemów przy pomocy operacji umysłowych. Jest to
czynność, którą charakteryzuje odwracalność. Dziecko posiada umiejętność leczenia przyczyny ze skutkiem oraz powrotu do punktu wyjścia. Dziecko potrafi dokonywać takich operacji jak:
Dziecko wkracza do szkoły z dobrze rozwinięta mową potoczną. Jego mowa jest jeszcze swobodna - mówi, kiedy ma ochotę.W szkole musi mówić wtedy, gdy żąda tego nauczyciel. Musi odpowiadać na, zadane pytania w sposób poprawny i rzeczowy.W wieku przedszkolnym dominowała mowa dialogowa. Tu w tym okresie dominuje mowa monologowa.
-Znaczny jest u dziecka w wieku 11-12 lat stopień k o n t r o l o w a n i a r e a k c j i e m o c j o n a l n y c h. Potrafi ono wyrażać emocje zarówno pozytywne, jak i negatywne.
-Jednocześnie następuje z m n i e j s z e n i e u k i e r u n k o w u j ą c e g o w p ł y w u e m o c j i n a d z i a ł a n i e. Dziecko jest w stanie wpływowi temu aktywnie się przeciwstawić, podejmując pewne działania niezależnie od ich wartości emocjonalnej, ze względu na spoczywający w nim obowiązek.
-Zwrócenie uwagi na uczucia i potrzeby innych ludzi ułatwia dziecku zrozumienie wartości norm moralnych i wychodzenie ze s t a d i u m m o r a l n o ś c i h e t e r o n o m i c z n e j. Oczekiwanie na zewnętrzne wzmocnienia i dążenie do podporządkowania się dorosłym przestają być jedynymi racjami przemawiającymi za przestrzeganiem norm. Źródłem satysfakcji staje się sam fakt zgodności postępowania z ogólnie uznawanymi normami. Jest to okres k o n w e n c j o n a l i z m u m o r a l -n e g o. Istotną jednak zmianę stanowi fakt, że ważnym źródłem tych wzmocnień, a zarazem ,,nadawcą” pewnych specyficznych norm staje się grupa rówieśnicza.
-Wyraźnie ujawnia się i n s t r u m e n t a l n a f u n k c j a s a m o o c e n y. Dziecko uwzględnia to, co wie o swoich możliwościach, przy wyborze rodzaju i stopnia trudności podejmowanych działań. Pojawia się także -w związku z dążeniem do podtrzymywania pozytywnej samooceny - t e n d e n c j a d o w s p ó ł z a w o d n i c t w a.
Warto podkreślić, że dziecko staje się wówczas c z ł o n k i e m g r u p y r ó w i e ś n i c z e j, świadomym obowiązujących w niej zasad, własnej pozycji i pełnionych przez siebie ról, oraz uzyskuje b o g a t ą i z r ó ż n i c o w a n ą w i e d z ę na temat świata, ludzi i samego siebie, zawierającą zarówno elementy opisowe, jak i wartościujące oraz normatywne.
- zmienia się charakter uczuć dziecka pod wpływem szybkiego rozwoju umysłowego oraz pod wpływem nowych sytuacji społecznych.
.Choć dziecko nadal wyraża swe emocje w sposób gwałtowny, to jednak pojawia się pewien powściąg emocjonalny tzw. zmniejsza się labilność uczuciowa.
Zwiększa się też długość reakcji emocjonalnych. Dziecko staje się zdolne doprzeżywania coraz to dłużej panujących stanów.
Występuje tzw. realizm uczuciowy - dziecko odnosi swe uczucia do konkretnych przedmiotów, sytuacji, zdarzeń, osób. Nie dotyczą te uczucia pojęć abstrakcyjnych - np. co to znaczy kochać ojczyznę.
sytuacje społeczne -to takie, w których bezpośrednio lub pośrednio występują inni ludzie, specyficzną cechą syt.społ. jest to, że ich elementy, uczestniczące w nich osoby z reguły na siebie wpływają
prawidłowa regulacja stosunków z otoczeniem społ.- utrzymanie równowagi między przystosowaniem się do jego wymagań, a oddziaływaniem na nie.
Dojrzewanie - termin ten preferują psychologowie, którzy uważają, że okres od 12-18 roku to gwałtowny rozwój biologiczny i jest on jakby wyższy niż rozwój psychiczny.
Dorastanie — inni uważają, że w tym okresie pojawiają się zmiany psychologiczne, ale one nie wynikają z dojrzewania biologicznego.
Ten okres nazywa się czasem zaburzenia równowagi psychicznej i buntu wobec istniejącego porządku rzeczy, świata dorosłych. Zmiany te występują w szczególnym nasileniu - zachwianie równowagi moralnej, rozwijają się potrzeby seksualne, pojawia się silna potrzeba dostosowania się do grupy rówieśników. Młodzi ludzie w tym okresie muszą podejmować własne decyzje. Dominuje pogląd, że nasilenie poglądów powoduje zachwianie równowagi - pogląd tradycyjny.
Jest to okres, w którym następuje zerwanie więzi ze środowiskiem rodzimi; Następuje bunt dzieci przeciw rodzicom, poczucie własnej tożsamości, sat dzielność. Dochodzi do konfliktów, kłótni.
W tym okresie sami rodzice odczuwają bardzo silnie oddalenie się dziei od rodziny - pojawia się uczucie smutku, żalu.
To rozluźnienie więzi następuje w wyniku tego, że dziecko dąży do uczestnii w nieformalnych grupach rówieśniczych. Poszerza się krąg osób znaczących, wzory do naśladowania. Dzieci mają potrzebę stawania się samodzielnymi, dorosłymi. Największe nasilenie konfliktów następuje u dziewcząt pomiędzy 14 a 16 rok: życia, u chłopców pomiędzy 14 a 15 rokiem życia.
Bardzo często młodzi ludzie uważają, że przyczyną ich konfliktów z rrodzicami jest despotyzm, oraz popieranie konserwatywnych zasad moralnych, ni konsekwentne traktowanie, krytyka, ironia, kary cielesne
a) paczki - to małe intymne w swoim charakterze grupy, najpierw zło/on z osób tej samej płci, a potem mieszane. Wywodzą się podobnych sfer spoin nych, wiek jest zbliżony. Mają te same zainteresowania. Spotykają się w celu wymiany poglądów, opinii, zwierzania się. Trudno się do niej dostać - jest zamknięta. Przynależność do paczki jest oceniana bardzo wysoko. Członkowie wobec siebie solidarni i lojalni. Bardzo często spotykają się poza szkołą.. Młodzi ludzie uczą się różnych zachowań społecznych - współdziałania, współżycia społecznego, rozumienia pewnych wartościi i społecznych i kulturowych. Takie grupy podejmują pewne czynności i inicjatywy, przez co zapewniają sobie poczucie bezpieczeństwa oraz zaspokajają potrzebę uznania społecznego.
b) grupy koleżeńskie — mniej określone i liczniejsze. Łączą się one na zasadzie podobieństwa zainteresowań, podobnych oczekiwań wobec życia i podobną orientację zawodową. Łatwiej się do niej dostać, stosunki są już mniej osobiste między członkami, luźne, towarzyskie.
c) pary przyjaciół; przyjaźń - to pewien stan uczuciowy, który łączy daną parę. To intymny związek pomiędzy dwoma osobami. To związek, w którym dobierają się osoby tej samej płci. Większą potrzebę posiadania przyjaciela posiadają dziewczęta, silniej przeżywają jej brak, rozpad przyjaźni. Trwała przyjaźń tworzy się u dziewcząt ok. 13 roku życia, a u chłopców ok. 16 roku życia. Powstaje na bazie najsilniejszych więzi uczuciowych. Przyjaciel nie może zawieść, darzymy go szacunkiem, zwierzamy mu się. Wymaga ten związek poświęcenia, oddania się dla drugiej osoby.
Motywy zawierania przyjaźni zmieniają się wraz z wiekiem. W okresie dorastania bierze się pod uwagę cechy charakteru. W tym okresie są też grupy formalne np.: kluby sportowe, kółka zainteresowań, harcerstwo
Młodzież wchodzi też w grupy nieformalne takie jak bandy. To grupa, która posiada dwie zasadnicze cechv:
Jeśli członek grupy nie podporządkuje się to może, albo zostać z grupy wyrzucony, lub też ukarany przez przywódcę. Banda może być grupą dewiacyjną lub pozytywnie działającą społecznie.
Ma pewną ideologię - działają w celach niszczących. Są one bardzo niebezpieczne. Ich członkowie są bardzo silnie podporządkowani przywódcy. Muszą zrobić to. co zostanie im nakazane, mimo tego, że czasem we wnętrzu się buntują. Robi to tylko, dlatego, ze będzie uznane społecznie. Grupa daje poczucie mocy - odpowiedzialność zbiorowa.
Do grup dewiacyjnych dostają się dzieci, gdzie sytuacja rodzinna jest trudna -patologia, alkoholizm, rozbite rodziny.
Okres ten ma znaczny stopniu charakter konfliktowy. Pojawia się na przykład silny konflikt między potrzeba samodzielności(pobudzoną osiągnięciem dojrzałości płciowej i dużym wzrostem możliwości intelektualnych) a ograniczeniami narzuconymi przez rodziców i przedłużającą się zależnością materialną. Może to być przyczyną buntu wobec dorosłych, z czasem dodatkowo nasilającego się w wyniku zderzenia wygórowanych, idealistycznych standardów dotyczących świata-ludzi i stosunków międzyludzkich, funkcjonowania pewnych instytucji społecznych.
To poszukiwanie własnej tożsamości ujawnia się w konfrontacji z innymi ludźmi. Młodzi ludzie mają czasem takie poczucie niższości, że nie dorośli ilu pewnych wzorców, ideałów.
Chłopcy - technika, konstruowanie, majster-kowanie, polityka, sport, turystyka, komputery, środki telekomunikacyjne, historia;
a) potrzeba bezpieczeństwa - odczuwanie silnej potrzeby stabilności warunków, w których się znajdują. Jeżeli dziecko znajduje się w środowisku irodziny rozbitej, to wtedy staje w stanie zagrożenia.
b) potrzeba uznania - związane z sukcesami, osiągnięciami. W okresie tym młodzi ludzie przechodzą od egocentryzmu do socjocentryzmu. Wchodzą w grupy społeczne i tak zdobywają uznanie, które daje poczucie siły i niezależności własnej.
Jednym z przejawów uniezależnienia się do autorytetów jest a u t o n o m i a m or a l n a . Wobec norm pojawia się tendencja do ich samodzielnej analizy. Analiza ta prowadzi zrozumienia, czym są normy, do dostrzeżenia, jakim wartościom służą, do zaakceptowania ich lub świadomego odrzucenia. Normy zaakceptowane są odtąd traktowane jako własne i dopiero teraz gwarantują autonomię wyborów moralnych człowieka - ich niezależność od zewnętrznych nacisków. Nadrzędnym wobec poczucia obowiązku wyznacznikim postępowania stają się przyjęte wartości; to, co człowiek musi robić, staje się obowiązkiem świadomie przez niego podejmowanym z uwagi na wartości, które chce urzeczywistnić.
To przekonania człowieka, które wiążą się z intelektualnym modclfiti świata. Na światopogląd składa się ocena tego, o czym człowiek jest glcholtit przekonany. W okresie dorastania często występują przemiany światopoglądowe np.: bunt i odrzucenie poprzedniego światopoglądu. W tym okresie pojawia wlif bardzo charakterystyczne postawy światopoglądowe:
-idealizm młodzieńczy - który polega na ujmowaniu rzeczywistości na miarę idei doskonalej, poszukiwanie doskonałego wzorca
- We wczesnej dorosłości większość ludzi radzi sobie z takimi zadaniami, jak oderwanie się od rodziny, zawarcie małżeństwa i przystosowanie się do partnera, wejście w rolę rodzicielską, rozpoczęcie pracy zawodowej i wdrożenie się do niej, podnoszenie kwalifikacji.
- W wieku średnim człowiek często podejmuje nowe odpowiedzialne zadania związane z obejmowaniem samodzielnych stanowisk, funkcji kierowniczych, obowiązków społecznych. Stopniowo też pojawiają się przed nim takie wyzwania, jak pomoc dzieciom w usamodzielnianiu się, opieka nad starzejącymi się rodzicami i pogodzenie się z oznakami zbliżającej się starości własnej- pogarszaniem się zdrowia i kondycji fizycznej.
- Późna starość to czas przystosowania się do życia na emeryturze i do wzrastających ograniczeń fizycznych, emocjonalnego radzenia sobie z utratą bliskich osób, dokonywania bilansu życia i wypracowania dojrzałej postawy wobec śmierci.
- Jednym z podstawowych osiągnięć rozwojowych wieku dorosłego jest i n t e g r a c j a o s o b o w o ś c i. Najwyższym osiągnięciem w tym zakresie jest uzyskanie takiego poczucia stabilności, które pozwala na uwolnienie się od oceniającego stosunku do rzeczywistości. Efektem tego jest pełna afirmacja świata i samego siebie, czemu towarzyszy wewnętrzny spokój i harmonia, pogodzenie poczucia sensu życia z akceptacją nieuchronności śmierci i brakiem lęku przed nią.
- Powstawanie zdolności do rozumowania p o s t f o r m a l n e g o. Stanowi ono następne, po okresie operacji formalnych, stadium rozwoju myślenia. Podstawowymi atrybutami tego myślenia jest jego r e l a t y w i s t y c z n y i d i a l e k t y c z n y charakter. Człowiek uświadamia sobie wówczas, że problemy ujmowane w różnych systemach odniesień mogą mieć różne rozwiązania, i że na wiele pytań nie ma ostatecznych odpowiedzi. Jednym z charakterystycznych przejawów myślenia postformalnego jest umiejętność o d k r y w a n i a p r o b l e m ó w. Chodzi tu o problemy subiektywnie ważne, które jednostka potrafi rozpoznać i precyzować, konkretyzując je następnie pod postacią zadań, jakie przed sobą stawia. Potrafi też decydować, które problemy warto podejmować
- Kształtuje się w i e d z a e k s p e r y m e n t a l n a. Oznacza to opanowanie bogatej wiedzy i wielu specyficznych umiejętności, a także zdolność optymalnego organizowania informacji- umożliwiającego szczególnie efektywne ich wykorzystanie. Teraz (jako ekspert) wie, dzięki swemu doświadczeniu, które z możliwości rozwiązania danego problemu są w kontekście danego zadania czy sytuacji najlepsze.
Na określenie osiągnięć rozwojowych w dorosłości używa się też słowa m ą d r o ś ć. Na charakterystykę człowieka mądrego składają się takie cechy, jak ostrożność, wynikająca z relatywizmu myślenia, zdolność kierowania własnym życiem na drodze odkrywania ważnych subiektywnych problemów i stawiania sobie wartych rozwiązania zadań, zdrowy rozsądek zdobyty dzięki doświadczeniu.
Niekiedy tak rozumiana mądrość nazywa się mądrością pragmatyczną, która oznacza poczucie wewnętrznej wolności i dystansu wynikającego z wykroczenia poza ,,własne ja”, co może znamionować filozofię życiową człowieka w późnej dorosłości.
Piagct - wielki uczony. Obserwował rozwój własnych dzieci .Zadał sobie pytanie: -jakie prawa kierują rozwojem myślenia dziecka? Stwierdził, że umysł dziecka przechodzi od bezpośrednich, fizycznych czynności spostrzeżeń do czynności wewnętrznych - myślowych, które stają się stopniowo odwracalne i tworzą cały system operacji podlegających określonym prawom.
Stwierdził , że inteligencja jest pewną formą zachowania się przystosowawczego jest pewnym rodzajem aktywności człowieka. Inteligencja nie jest dana dziecku od urodzenia. Rozwija się stopniowo, a podstawami jej rozwoju są czynności i motoryczne i sensoryczne.
1) formą asymilacji — przyswajanie świata zewnętrznego w gotowe struktury czyli wcielanie przedmiotów do własnej aktywności;
Odwracałność - polega na tym, że podmiot (człowiek) może w myśli przechodni od poprzedniego momentu do czasu przyszłego, czy też do momentu przeszłego który wcześniej zaistniał.
I,) okres inteligencji sensoryczno-motorycznej - trwa do 2 roku życia. W tym okresie wyróżnił Piagget 6 stadiów.. W tym okresie następuje tzw. Decentracja. Dziecko dochodzi do zrozumienia stałości przedmiotu.
Studium I - ćwiczenia odruchów (od urodzenia do pierwszego miesiąca). Repertuar adaptacyjny noworodka jest ograniczony do prostych odruchów bezwarunkowych. Zachowanie dziecka ogranicza się do automatycznych reakcji na bodźce pochodzące ze środowiska.
Stadium II - rozbijania schematów (od pierwszego do czwartego miesiąca). Dziecko przystosowuje się do środowiska dzięki wyćwiczonym wzorcom działania, czyli schematom sensoryczno - motorycznych. Takim schematem jest schemat - wzorzec ssania i chwytania. Niemowlę poznaje świat poprzez takie czynności jak ssanie, chwytanie, manipulowanie, patrzenie -jest to asymilacja. Schematy sensoryczno - motoryczne podlegają rozwojowi. Stają się coraz bardziej precyzyjne. Zaczynają się wiązać ze sobą np.: wzrok, słuch, dotyk.
Stadium III - odkrywania procedur (od czwartego do ósmego). Następuje zmiana. W dwóch wcześniejszych dziecko wykonywało czynności dla przyjemności. Tutaj dziecko zaczyna ujawniać zainteresowanie światem zewnętrznym, a schematy zaczynają być kierowane na zewnątrz swego ciała, czyli dziecko zaczyna eksplorować otoczenie. Gdy dziecko zaczyna manipulować zabawką, to czyni to dlatego, że jest nią zainteresowane.
Stadium IV - zachowania intencjonalnego (od ósmego do dwunastego miesiąca). Charakter. Zmianą jest to że dziecko dostrzega jakiś pożądany cel i wybiera działanie dla osiągnięcia tego celu. Przejawem inteligencji jest tu zachowanie intencjonalne tzn. dziecko odróżnia środki od celów. Zaczyna pojmować, że pewne czynności będą go prowadzić do określonego celu.
Stadium V - nowości i eksploracji ( od dwunastego do osiemnastego miesiąca). Dziecko odkrywa nowe środki przez aktywną eksplorację. Bardzo aktywnie eksperymentuje i wypróbowuje różne sposoby działania, aż osiągnie cel rozwiąże problem np.: odkrywa, że patyk może służyć do odpychania lub przyciągania przedmiotu.
Stadium VI - reprezentacji umysłowej ( od osiemnastego do dwudziestego czwartego miesiąca). Dziecko po raz pierwszy staje się zdolne do tworzenia reprezentacji, czyli do myślenia o czymś i działania wewnętrznego. Pojawiają się pierwsze przejawy interioryzacji czynności. Dziecko może już sobie wyobrazić coś, co istniało w przeszłości i coś co nastąpi za chwilę.
Nazwa tego okresu wskazuje, że dziecko nie jest jeszcze zdolne do myślenia operacyjnego tzn. nie potrafi powrócić przy rozwiązaniu problemu do punktu wyjścia i połączyć przyczyny ze skutkiem. Kieruje się aktualnie spostrzeganą sytuacją. Stąd jego myślenie nazywa się myśleniem oglądowym. Myślenie dziecka w wieku przedszkolnym jest myśleniem nieodwracalnym,
Piagget stwierdził, że myślenie przedoperacyjne jest niedoskonałe, co ujawnia się w tzw. centrowaniu. Jest to tendencja do koncentrowania się w danym momencie tylko na jednym aspekcie rozwiązywanego problemu. Ta niedoskonałość myślenia przedoperacyjnego ujawnia się też w egocentryzmie.
Myślenie egocentryczne - które jest charakterystyczne dla dziecka w wieku przedszkolnym. Ignoruje stosunki między rzeczami i rządzi się innymi prawami, aniżeli myślenie ludzi dorosłych. W myśleniu tlzirrka można wyodrębnić egocentryzm:
a) bezpośredni - wyraża się w subiektywizmie ujmowania przestrzeni i czasu. Dziecko nie potrafi jeszcze prawidłowo wyodrębnić kierunku na prawo, na lewo. kieruje się czasem teraźniejszym;
b) pośredni - ujawnia się w tzw. animiźmie czyli tendencji do przypisywania przedmiotom nieożywionym cech życia np.: kartka odczuwa ból.
Inną formą egocentryzmu jest artyficjalnizm - przekonanie, że naturalne rzeczy i zjawiska stworzyli ludzie dla swych potrzeb np.: dziecko stwierdza, że noc istniej po to. aby ludzie mogli odpoczywać. Istnieje jeszcze antropomorfizm -dziecko przypisuje przedmiotom nieożywionym czy zjawiskom cech ludzkich np.: słońce ma nogi.
Mamy tu do czynienia z czynnościami (operacjami), które posiadają cechę odwracalności. Myślenie dziecka nie jest. już zdominowane przez jedną właściwość sytuacji problemowej. Dziecko staje się zdolne do powiązanie sytuacji ze skutkiem. Ma zdolność powrotu do punktu wyjścia. Kształtuje się pojęcie masy, ciężaru i objętości. Dziecko pojmuje, że spostrzegany przez niego układ elementów jest wynikiem zachodzących przedtem zmian i potrafi uwzględnić równocześnie dane aspekty sytuacji.
Myślenie dziecka zaczyna się odrywać od konkretnej operacji. Myślenie staje się pojęciowo - abstrakcyjne. Oznacza to, że dorastający może rozwiązywać problemy, bazując na pojęciach i sądach. Ważną zmianą staje się wytworzenie w umyśle dorastającego struktury podobnej do wzorów logiczno- matematycznych. Są to wzory formalne, które wskazują, jak przeprowadzić rozumowanie po to, aby uzyskać określony wynik, dojść do jakiegoś wniosku. Są wzory formalne, pod które można podkładać treści.
Jednostka osiąga zdolność tworzenia i sprawdzania hipotez oraz wyciągania logicznych wniosków. Dlatego Piaget nazywał myślenie w okresie dorastania hipotetyczne - dedukcyjne.
Dorastający stawia sobie różnego rodzaju przypuszczenia, po czym drodze logicznego rozumowania sprawdza prawdziwość tych hipotez. Jeśli hipoteza nie zostaje potwierdzona, stawia następną, po czym znowu ją sprawdza.
Potrafi w sposób matematyczny rozpatrywać różne możliwości po to, aby dojść do trafnego rozwiązania.
- małe dziecko nie ma poczucia dobra i zła. Podczas obcowania z matką uczy się podstawowych ocen wartościujących, jeżeli jego zachowanie spotka się z dezaprobatą matki uświadamia sobie, że jego postępek jest zły, ale nie wie, dlaczego on jest zły. Nie można wymagać od dziecka przestrzegania norm moralnych.
-egocentryzm - to niezdolność dziecka do zrozumieniu cml/yrh siano psychicznych, skłonność do przypisywania im własnych uczuć i dążeń. Dziecko postępuje moralnie tylko dla własnej korzyści. Do obowiązujących nakazów dostosowuje się tylko zewnętrznie. Stara się unikać kar, gdyż wie, że są one /a niewłaściwe zachowanie. Występuje też tzw. orientacja na posłuszeństwo i karę dziecko dąży do podporządkowania się wymaganiom w celu uniknięcia przykrości
-konformizm- dziecko stara się uzyskać aprobatę ze strony innych. Staje się wrażliwe na potępienie swego zachowania. Troszczy się o to, aby swoim zachowaniem wzbudzić zadowolenie i akceptację. W tej fazie potrafi już przewidywać (antycypować) reakcje akceptacji, dezaprobaty ze strony dorosłych. Pojawia się zdolność do przeżywanie winy. To poczucie winy pojawia się, gdyż u dziecka zaczyna funkcjonować świadomość, że nic spełnia czyichś oczekiwań. Kieruje się zasadą posłuszeństwa wobec autorytetu. Bierze już po uwagę intencje, jakie ponosi sprawca określonego czynu.
- konwencjonalizm moralny. Motywem moralnym postępowania dziecka staje się dążenie do zgodności z tym, co jest ogólnie przyjęte i oczekiwane. Dziecko identyfikuje się w tym okresie z pewnymi autorytetami..
- pryncypalizm - następuje internalizacja norm moralnych, czyli uznani ich za własne, słuszne i niepodważalne. Nie dopuszcza się możliwości postępowanie wbrew normie, niezależnie od wszelkich okoliczności. normy moralnej. Dziecko jest w stanie ponieść wszystkie konsekwencje i pozostać wierne zasadom moralnym, od których nie ma żadnych usprawiedliwień, odstępstw
-racjonalizm -jednostka kieruje się nie tylko samym dążeniem do zgodności z norma, ale dążeniem do wywołania najbardziej pożądanych, kierowanie się dobrem innych ludzi. Jednostka rozumie konieczność odstępstw od normyw pewnych sytuacjach. Ten poziom moralny cechuje relatywizm moralny.
-idealizm -jednostka dochodzi do rozwinięcia własnego systemu wartości moralnych. Są one już silnie uzewnętrznione. Są jakby kodeksem moralnym Jest to najwyższy poziom rozwoju moralnego.
Teoria jednoczynnikowa - odnosiła się tylko i wyłącznie do dziedziczności lub tylko i wyłącznie do środowiska jako czynników wpływających na rozwój
I. teoria biogenetyczna - zakłada że człowiek przychodzi na świat z odpowiednim wyposażeniem genetycznym i to wyposażenie decyduje o określonych cechach i sile tych cech. które pojawią się w człowieku, z tym że nie mogą pojawić się inne cech (na poparcie tej teorii testy inteligencji! -stałość inteligencji).
II. teoria socjologiczna - mówi o tym, że tylko środowisko wpływa na jednostkę, szczególnie w okresie dzieciństwa, człowiek rodzi się jako tabul rasa (Bihewioryści) Obie te teorie były fałszywe.
Teoria dwuczynnikowa - W. Stern - twierdził, że człowiek rodzi się z pewny mi predyspozycjami, które ujawniają się pod wpływem środowiska.
Teoria warunków i wyznaczników rozwoju Marii Przetacznikowej - na rozwój jednostki wpływają warunki i wyznaczniki.
Warunki rozwoju - to czynniki wrodzone oraz środowisko (człowiek przychodzi na świat z genotypem, genotyp wpływa na pojawienie się takich cech jak: temperament, inteligencja, zdolności specjalne, inne cechy jednostki mogą się pojawić lub modyfikować pod wpływem środowiska np.: zainteresowania, poglądy, umiejętności).
Rozwój przebiega według szlaku. Rozwój może zostać zmieniony, zakłócony, przez czynniki, które zmienią ten szlak (czynniki paragenetyczne).
Wyznaczniki rozwoju - to aktywność własna i wychowanie: aktywność własna człowieka jest istotną cechą, wychowanie to proces modyfikacji zachowania jednostki dokonująca się przy pomocy określonych środków.
Mechanizmy rozwoju psychicznego - rola czynników wewnętrznych (biologicznych) i zewnętrznych ?(środowiskowych).
Dojrzewanie - proces fizycznego wzrostu doprowadzający do takiego rozwoju organizmu [dojrzałości], który warunkuje somatyczny i neurofizjologiczny m$= woj w zakresie danej funkcji lub całego zachowania.
Uczenie się - proces wytwarzania, przekształcania, utrwalania się funkcji w toku działania organizmu pod wpływem bodźców wewnętrznych i środowiska zewnętrznego.
- dojrzewanie - uwarunkowane od wewnątrz - endogenne Sama dojrzałość nie gwarantuje przejścia na wyższy etap rozwoju. Konieczne jest ćwiczenie czyli uczenie się. Z kolei samo uczenie się nie przyniesie jeżeli organizm nie jest odpowiednio dojrzały [ np. nauka siadania chodzenia].
- kiedy ten okres mija jednostka staje się niewrażliwa lub mniej wrażliwa m» bodźce i przebieg uczenia się [ np. rozwój mowy po l r.ż Dynamiczny, wiek późniejszy słabo sprawnie, zawiązywanie więzi - jeżeli dziecko w okresie krytycznym nie doświadczy bliskich więzi, w wieku dorosłym będzie mmlii trudności w zawiązywaniu bliskości].
Okresy krytyczne zależne są od różnic kulturowych, społecznych, tradycji nauczania, różnic indywidualnych.
4. wychowanie i nauczanie jako świadomy proces wpływania na jednostkę, 1 i 2 to czynniki dziedziczne, 3 i 4 to czynniki środowiskowe.
Baza, na której będą się rozwijać właściwości psychiczne, np. zróżnicowane anatomicznie narządy głosu - głos cecha wrodzona, ale nie oznacza, że ktoś będzie pięknie śpiewał - najpierw musi się uczyć.
Można przyjść na świat obdarzonym cechami nabytymi niegenetycznir, w czasie życia płodowego i porodu.
Aktywność własna - różni się na poszczególnych etapach, jednostka nm wpływ na kształtowanie się środowiska.
Wychowanie i nauczanie z zewnątrz ma wpływ do okresu dojrzewaniu, później zaczyna się wychowanie od wewnątrz.