I. Psalmy i księgi mądrościowe 22.02.2006 r.

Mądrość - różni się to pojęcie od mądrości rozumianej dzisiaj.

Mądrość biblijna - jest mądrością praktyczną, to nie zasób informacji, wiedza. To sposób postępowania, styl życia, praktyka człowieka. W kontekście etycznym, moralnym oznacza życie sprawiedliwe, uczuciowe, dobre.

Mądrość starożytna miała cel: aby zapewnić człowiekowi dostateczną wiedzę na temat dobrego postępowania i unikania zła.

Mądrość - była zjawiskiem bardzo szerokim i obejmowała cały Bliski Wschód.

W sposób bardzo szeroki, zaawansowany mądrość była kultywowana w Egipcie i Mezopotamii.

Księgi przez wszystkich uważane za mądrościowe:

• Księga Przysłów (Prz)

• Księga Hioba (Hi)

• Księga Koheleta (Koh)

Wchodzą one do naszego kanonu.

Natomiast nie ma w kanonie Biblii hebrajskiej Księgi:

• (Syr) - Syracha (zachowana po gr. w Septuagincie).

• (Mdr) - Mądrości (napisana została od razu po grecku, Septuaginta).

Niektórzy włączają do Ksiąg Mądrościowych Księgi:

• Pieśń nad Pieśniami (Pnp)

• Tobiasza (Tb)

• Jonasza (Jon) lub też

• Estery (Est)

• Rut (Rt).

Mądrość (wiedza) - praktyka a nie abstrakcja. Można stosować wiele kryteriów: środowiska, w których mądrość była praktykowana, uprawiana. Mądrość i wiedza w starożytności były zjawiskiem bardzo elitarnym, w odróżnieniu do współczesności. Zastrzeżone tylko i wyłącznie dla grupy ludzi. Nikomu nie zależało na tym aby je upowszechniać. Dostęp bardzo pilnie strzeżony.

2 środowiska:

a. arystokracji kapłańskiej (świątynnej) - Izrael, Bliski Wschód. W Egipcie była to jedyna grupa ludzi, która zajmowała się mądrością.

b. dwór królewski - sam władca, dostojnicy, urzędnicy, doradcy tego dworu, najwyższej rangi - społecznej, państwowej.

Mądrość dworska cechowała się tym, że zajmowała się rożnego rodzaju obowiązkami, zasadami postępowania odnoszącymi się do władcy wobec poddanych i odwrotnie.

Istniały grupy ludzi, którzy profesjonalnie zajmowali się mądrością (np. w Ks. Dn). Na dworze babilońskim istniała grupa mędrców służąca królowi radą, tzw. gwardia przyboczna. Każdy władca starożytnego Wschodu miał przy sobie ludzi będących nauczycielami, zajmującymi się wiedzą.

Mądrość pisarzy (skrybów) (zwłaszcza Egipt, Mezopotamia i Izrael). To nie tylko ludzie, którzy umieli pisać, ale ludzie będący zawodowymi nauczycielami.

Mądrość kapłańska była często powiązana z teologią (Izrael), teogonią (pochodzenie Bogów) czy kosmogonią (Egipt, Mezopotamia).

Kryteria wyznaczające przedmiot mądrości

(kryterium wiąże się ze środowiskiem i z ludźmi, którzy zajmują się mądrością).

Mądrość starożytna odnosi się generalnie do natury, zasad tworzących wszechświat, wpływających na to jaki on jest, ale to nie są w dzisiejszym sensie nauki ścisłe, które tłumaczą różne zjawiska.

Babilończycy słynęli z zajmowania się mądrością. Wiele odkryć babilońskich przetrwało do dnia dzisiejszego.

III, IV w. - termin Babilończyk stał się określeniem na oznaczenie mędrca.

Babilończycy przewodzili mądrościowym praktykom.

Mądrość - praktyczna umiejętność dobrego życia. Dawać wskazówki, rady, aby człowiek umiał postępować dobrze, aby mógł unikać zła i żyć sprawiedliwie.

Mądrość egipska - generalna zasada obowiązywała wszystkich Egipcjan. Dla nich istniał z góry ustalony porządek świata, wszechświata, który był niezmienny. Ten porządek (odwieczny) został ubóstwiony - piękna bogini o imieniu Maat (prawda, sprawiedliwość). Córka najwyższego boga słońca Re.

Dla Egipcjanina największym przejawem mądrości było podporządkowanie się bogini Maat.

W mądrości egipskiej przeważają praktyczne rady np.:

• Jak służyć królowi,

• Jak zasłużyć sobie na przebywanie w wiecznej krainie

• Wykazy czego człowiek nie powinien robić, albo co powinien.

Księga umarłych - wykaz czynów, których człowiek nie powinien robić.

Inne księgi: „Wymowny wieśniak” (rolnik) - utwór, który wychodzi od spraw społecznych i dochodzi do spraw abstrakcyjnych. Na bazie swojego nieszczęścia rolnik mówi jak powinno wszystko poprawnie wyglądać.

„Rozmowa uciśnionego (udręczonego) życiem człowieka z własną duszą” - podobna do Księgi Hioba.

W Egipcie mądrość była układana w formie rad, pouczeń i instrukcji, dyskusji.

W Mezopotamii istniało bardzo wiele utworów o charakterze dialogów na różne tematy odnośnie życia. Mówią one o praktykowaniu mądrości. Utwór: „Sławić chcę Pana Mądrości” nazywany jest często babilońskim Koheletem. Koncepcja ogólna jest bardzo podobna oraz postrzeganie świata.

W kulturze babilońskiej uprawiano różne dziedziny wiedzy, nie tylko mądrości życiowej. Przedmiotem badań mądrościowych było językoznawstwo. Pismo uważano za dar bogów, dlatego nie wszyscy potrafili pisać. Opracowano słowniki i encyklopedię (ale nie takie jak dzisiaj są obecne).

Język akadyjski był językiem dyplomacji przez wiele lat.

W Mezopotamii zajmowano się naukami przyrodniczymi, geografią. Powstały pierwsze mapy (znaleziono kilka tabliczek glinianych z mapami). Uprawiano matmę, astrologię, astronomię.

Astrolodzy - mędrcy mezopotamscy.

Mitologia tworzono mity, ale nie w naszym rozumieniu, znaczeniu.

Mity - utwory literackie posługujące się specyficznym językiem, chciały ludzkim językiem wyjaśnić sprawy trudne np. powstanie świata, bóstwa.

Mądrość określona jest kilkunastoma znaczeniami, tylko na określenie Boga jest więcej znaczeń.

Terminologia mądrości izraelskiej

Hokmah (mądrość):

• Oznacza, że „h” jest mocne, przydechowe.

• Termin bardzo szeroki, oznaczający wiele zjawisk, nie tylko intelektualnych.

• Biegłość, zdolność do dobrego wykonania czegoś.

• Podnosi się często do rzemiosł artystycznych.

• Królom też przypisywano ten termin. Zły władca nie miał tego przymiotu.

• Oznacza posiadłość człowieka, którą on posiada w sobie jako dobro duchowe (to nie tylko wiedza) - odpowiada zastosowaniu informacji abstrakcyjnych do konkretnego życia.

Da at

• Jest terminem bardziej odnoszącym się do wiedzy.

• Zasób pewnych informacji, które człowiek posiada.

• Ta wiedza odnosi się bardzo często do religii. Ta wiedza dotyczy dwóch sfer życia człowieka: intelektualnej i duchowej. W mądrości biblijnej te 2 wymiary się łączą.

Musar

• Dyscyplina czy karność - chodzi o dwie jej płaszczyzny: a. chęć zdobywania mądrości, chęć bycia mądrym: dobrym, uczciwym, sprawiedliwym. b. karność dyscypliną narzuconą czy wymaganą, której tych rad, wskazówek się udziela. Wymaganie natury duchowej, intelektualnej, fizycznej.

Ormah

• Mądrość w znaczeniu rozwoju, roztropności, przezorności, przewidywania. Człowiek dwa razy się zastanowi, zanim coś zrobi.

• W odniesieniu do ludzi młodych się o niej mówi (Ks. Przysłów).

• Znaczenie negatywne: podstępność, chytrość.

Binah (prawie równoległy do hokmah)

• Zwraca uwagę na aspekt wrodzony, który posiada człowiek - inteligencja.

• Techniczny termin określający wszystko co jest związane z wiedzą i inteligencją.

Określenia ludzi

1. hakam (odpowiada hokmah).

• Ktoś mądry.

• Termin techniczny na określenie ludzi, którzy są zawodowymi nauczycielami, profesjonalnie zajmujący się mądrością - mędrcy (w tym dobrym znaczeniu).

2. maskil

• człowiek, który nie tylko zajmuje się mądrością, ale również jest rozumny, inteligentny i ma wiedzę.

• Powiązany jest ten termin z binah.

3. arum

• człowiek mądry, w takim znaczeniu, że jest roztropny, przewidujący, który potrafi dojść do celu (mądrości), dzięki pracy, którą dał z siebie.

Ormah = arum - to samo znaczenie, źródłosłów.

• Znaczenie negatywne: sprytny, zaradny, przebiegły, cwany, podstępny.

Rdz 3,1 - wąż był arum, ze wszystkich istot. Wąż był przebiegły. A wąż był najbardziej przebiegły ze wszystkich istot domowych.

Głupota

Wspomina o niej literatura jako przeciwieństwo mądrości. Człowiek dążąc ku mądrości nie powinien dążyć ku głupocie, a jednak częściej dąży ku głupocie.

Księga Przysłów mówi o pani hokmah (mądrość), która wyprawiła ucztę, na którą chciała zaprosić gości, aby z jej mądrości skorzystali. Ale okazało się, że jest bardzo mało chętnych. Natomiast pani głupoty, zrobiła ucztę, na którą przybyło bardzo dużo chętnych.

W Księdze Mądrości istnieją przestrogi przed głupotą.

Termin techniczny na oznaczenie głupca to:

1. ewil

• głupiec, ale nie w sensie intelektualnym, nie dlatego, że brak mu wiedzy, ale dlatego, że postępując źle, odrzuca mądrość, postępuje niesprawiedliwie.

1. kesil

• człowiek, który nie tylko nie dąży do mądrości, on nienawidzi wprost mądrości.

1. letsim

• szydercy, drwiący ze wszystkiego

1. iwwelet

• głupota, przeciwieństwo mądrości: dobrego, sprawiedliwego, uczuciowego życia.

II. Psalmy i księgi mądrościowe 01.03.2006 r.

Mądrość starożytna zawsze była bardzo praktyczna. Praktyka mądrości polegała na opracowaniu systemów, porad, które mówiły jak żyć.

Człowiek mądry to człowiek dobry, uczciwy i prawy. Mądrość sama z siebie miała prowadzić do podania kierunku życia prawego, uczciwego.

Mądrość izraelska

Świadectwa są zachowane w Biblii.

Są księgi w 100% mądrościowe ze względu na:

• Treść

• Formę

• Cel

Celem ksiąg Mądrościowych było dawanie wskazań i instrukcji dobrego życia.

W NT nie ma ani jednej księgi ściśle mądrościowej, mieli oni inne problemy. W ewangelii występują elementy mądrościowe, np. przypowieści (opowiadanie z mądrościowe puentą).

W ST mówimy o zjawisku mądrościowym, które jest zachowane w:

• Księdze Przysłów

• Księdze Hioba

• Księdze Koheleta

Są to księgi hebrajskie.

Wyrażają mądrość ogólną - semicką, charakterystyczną dla starożytnego Wschodu .

Ks. Mądrości i Ks. Stracha są greckimi księgami o młodszymi od tamtych ksiąg. Wyrażają one myśl grecką - filozofię.

Widać w tych księgach: Prz, Hb, Koh, i Mdr (Koh i Mdr - księgi bardzo młode II/I w. przed Chrystusem) różnice języka, treści i kulturowe.

Jest również różnica kanoniczna. Kanon hbr nie uwzględnia ani Syr ani Mdr. Kościoły protestanckie je odrzucają.

Początki mądrości w Izraelu

Przypisywanie mądrości królowi Salomonowi. Tak jest, że niektóre zjawiska przypisywane są jakiejś wielkiej postaci, np. rozporządzenia prawne, przykazania przypisywane są Mojżeszowi, psalmy - Dawidowi. Literatura mądrościowa w tradycji żydowskiej jak i chrześcijańskiej przypisana jest Salomonowi. Był on synem Dawida, trzecim królem Izraela, zbudował świątynię i zasłynął jako najmądrzejszy władca. Wieść i o jego mądrości rozeszła się na cały ówczesny świat.

Skąd się wzięła tradycja przypisywania mądrości królowi Salomonowi?

Ta tradycja wyrosła z informacji z Ksiąg Królewskich, które podają ogólną charakterystykę króla Salomona. Był mądry, uczciwy, sprawiedliwy. Ks. Królewskie mówią, że Salomon ułożył 3 tys. przysłów, powiedzonek mądrościowych i ok. 1 tys. pieśni mądrościowych. Dowiadujemy się też jak Salomon praktykował tę mądrość np. jeśli chodzi o wyroki sądowe albo w spotkaniu z królową południa Sabą, która specjalnie przyjechała do niego aby go posłuchać.

Nie wiadomo czy Salomon rzeczywiście był mądry, jedno jest pewne, że jako władca miał decydujący wpływ na rozwój zjawiska jakim była mądrość. Był człowiekiem, który promował nurty mądrościowe. Wskazują na to świadectwa literackie i archeologiczne.

Z czasami Salomona łączymy początki środowisk mądrościowych: mędrców profesjonalnych i szkół.

Mędrcy prowadzili szkoły, ale zajmowali się też: dyplomacją, polityką, ekonomią, stosunkami międzynarodowymi, poza tym uczyli teologii, filozofii, czyli byli ludźmi od wszystkiego.

Szkoły:

• Na Bliskim Wschodzie do dnia dzisiejszego system nauczania nic się prawie nie zmienił.

• Uczono się na pamięć Pisma Świętego i Talmudu: wiersza za wierszem. Do dziś jest stosowane.

• Początki systematycznego nauczania IX-X w. przed Chr. - czasy Salomona.

Instytucja mędrców: (gdy mówi się o instytucji ludzi mądrych)

• Mądrość była uprawiana profesjonalnie w środowisku teokracji kapłańskiej.

• W Izraelu mądrością zajmowali się:

- arystokracja kapłańska

- ludzie świeccy - urzędnicy, dostojnicy dworu królewskiego, także pisarze, skrybowie, tłumacze.

Z czasem mędrcy wytworzyli coś na sposób elitarnej i zamkniętej grupy społecznej. Zwali się oni hakamim - należeli ludzie z racji pochodzenia i brano pod uwagę zdolności intelektualne. Nie ważne były cechy genetyczne, ale zdolności intelektualne.

Kapłani - u nich liczyło się tylko pochodzenie, nie brano pod uwagę intelektu czy wiedzy.

Hakamim zwracali uwagę na zdolności intelektualne, gdyż mogli dzięki temu dostosować się tam ludzie z niższych warstw społecznych, pod warunkiem, że opanowali pewną wiedzą, tak np. do hakamim przenikać mogli pisarze.

Pisarze, skrybowie - oddzielna grupa, nie tylko umieli czytać i pisać, ale pełnili rolę polityczną, gospodarczą w państwie.

Ośrodki krzewienia mądrości. W późniejszym czasie po powrocie z niewoli babilońskiej -

centrum była Jerozolima. Ale na początku ośrodków mądrości było więcej np.:

• Samaria - stolica Królestwa Północnego Izraela (X/IX w. przed Chr.). Był to ośrodek mądrości i kultury.

• Megido - w Galilei, słynęła z potęgi ale też i z wysokiej kultury, mądrości. Tak było już od czasów kananejskich. Odkryto w Megido bardzo liczne świadectwa dzieł literackich, które tam powstały.

Bardzo często autorami mądrości byli nieizraelczycy, ale w tradycji biblijnej tych nieizraelczyków „ochrzczono” i włączono do tradycji.

Zjawisko mądrościowe nie jest typowe tylko dla narodu wybranego, ale o wiele szersze. Przykładem takiej mądrości jest Ks. Hioba. Hiob nie jest Izraelczykiem, pochodził z ziemi Uz - na wschód od Izraela - tereny Moabu i Edomu. Tradycja kościelna uznała księgę tego poganina za swoją i włączono ją do kanonu. Przyjaciele Hioba - już po samych imionach można się domyślić, że nie są Izraelczykami a Edomczykami.

W Ks. Przysłów są fragmenty, które pochodzą od mędrców nieizraelskich.

Prz 30, 14 - nauki wypowiedziane przez mędrca o imieniu Agur z Massa (nieizraelczyk).

Prz 31,1-9 - słowo do Lemuela (nieizraelczyk), króla Massy.

Mądrość nie była zarezerwowana dla jednego narodu.

Kiedy nakazy mądrościowe zaczęto uważać za nakazy Boga?

Trudno to określić. Zresztą nie wszystkie mądrości muszą być nakazami Boga.

Przykładem tego napięcia pomiędzy mądrością a religią jest Ks. Koheleta. Bo ona jest od początku do końca świecka. Dla Koheleta ważne jest to, co tu i teraz, nie interesuje go metafizyka, czy zagadnienia teologiczne związane z osobą Boga. Koheleta interesuje tylko etyka, którą się realizuje na ziemi z etyką życia.

Dopiero z czasem zaczęto traktować mądrość jako drogę do wiary. Mądrość ma nie tylko uczyć pewnego życia.

W procesie historycznym następował rozwój zjawiska mądrościowego - zjawisko stopniowego autoryzowania mądrości. Mądrość staje się jednym z filarów życia i tradycji narodu wybranego.

3 filary judaizmu:

I filar - Prawo - Tora.

II filar - Prorocy (literatura związana z prorokami).

III filar - Mądrość - po powrocie z niewoli babilońskiej, staje się atrybutem podstawą życia narodu wybranego.

II filar rozwijał się gdy I filar był już ustalony.

Formy przekazywania mądrości

• Mędrcy przekazywali swoje myśli w sposób poetycki. Formą mądrości jest POEZJA.

• Mędrcy posługiwali różnego rodzaju środkami stylistycznymi, figurami charakterystycznymi dla poezji (to co było w I semestrze).

• Formy literackie

1. Maszal - przypowieść (anegdoty, zagadki, łamigłówki, przysłowia, pouczenia). Wszystkie środki, które miały czegoś nauczyć np. przypowieści Jezusa. W ST nie ma takiej 100 % przypowieści, doszukuje się tutaj 3-ech:

2 Sm 12,1-4.

Sdz 9, 7a-15 przypowieść ubrana w formie bajki.

Iz 5,1-7 przysłowie.

2. Przysłowia - konkretna forma wypowiadania myśli mądrościowej, „Jaka matka taka córka” (XVI w. przed Chr.), „Ojcowie jedli zielone winogrona, a synom ścierpły zęby”.

3. Instrukcje - jak postępować, jak żyć. One są podawane w terminologii rodzimej. Ten, który naucza to ojciec, a ten którego naucza to syn.

Ks. Przysłów 4,20: „Zważaj, synu, pilnie na me słowa, do uwag mych nakłoń swe ucho”.

Prz 7,1: „Synu mój, przestrzegaj słów moich, moje nakazy przechowuj u siebie”.

4. Zagadka. Sdz 14, 14: „Z tego, który pożera wyszło to, co jest spożywane, a z mocnego wyszła słodycz”.

5. Przysłowia liczbowe. Prz 6,16: „Sześciu rzeczy Pan nienawidzi, a siedem w Nim budzi odrazę…” . Liczby 6 i 7 i czasem dodawano liczbę 3.

6. Dyskusje - nauki mądrościowe przekazane w formie dialogu, np. Ks. Hioba.

7. Satyra. Prz 23, 29-35.

8. Alegoria (porównanie).

• Prawie to co metafora, przenośnia, ale jest nieco szersza - z porównania zawsze coś konkretnego wynika.

• Prz 5, 15-20 - alegoria o wierności małżeńskiej.

• Koh 12, 1-7.

9. Elementy biograficzne. Prz 24, 30-34.

10. Personifikacja mądrości.

• Mądrość ukazana jako kobieta, która zaprasza każdego aby z niej korzystał (w dobrym sensie).

• Prz 9,1-6 zaproszenie na ucztę przez Mądrość.

• Prz 9,13-18 uczta Głupoty.

III. Psalmy i księgi mądrościowe 08.03.2006 r.

1. 1,1-7.

2. 1,8-9.

3. 10-22,16 ! szczególnie przypisane Salomonowi.

4. 22,17-24,22.

5. 24,23-34.

6. 25-29 ! szczególnie przypisane Salomonowi.

7. 30,1-14.

8. 30,15-33.

9. 31,1-9.

10. 31,10-31.

Księga Przysłów (Prz)

Cały nurt literatury mądrościowej wiąże się z osobą Salomona. Ta Księga Przysłów wprost jest przypisana królowi Salomonowi, widać to już w tytule. Natomiast w czasach starożytnych było rzadkością przypisywanie księgi jakiemuś autorowi, dlatego dziwi podanie imienia Salomona jako twórcy księgi (na samym początku).

1 wiersz Księgi w myśl tradycji żydowskiej (biblijnej), podaje informacje o autorze, o jego pochodzeniu i o jego urzędzie.

1,1: „Przysłowia Salomona (autor), syna Dawida (pochodzenie), króla w Izraelu (urząd)”.

Kiedyś nie było nazwisk, dlatego by się odróżniać podawano imię ojca. Jeśli podano imię Dawid - to oczywiste było, że chodzi o króla Dawida, co potwierdza tez informacja, że był królem w Izraelu.

Od starożytności do XIX w. uznawano Salomona jako autora Księgi Przysłów - od pierwszego do ostatniego wiersza. Dzisiaj odchodzi się od tej koncepcji, ale nie wyklucza się wpływu Salomona na tą księgę.

Istniała tradycja przypisywania Salomonowi wszystkiego co mądre (1Krl).

Salomon panował w latach 970 (X w.) - 931 przed Chrystusem, był obdarzony niezwykłą mądrością, wiedzą. Sława o jego mądrości docierała do państw sąsiednich.

Krl - potomni przypisywali autorstwo Salomonowi ponad 3.000 przysłów. Liczba ta jest mocno przesadzona, bo w całej literaturze mądrościowe nie ma tyle przysłów.

Salomon jako władca mądry, inteligentny mógł być mecenasem różnego typu działalności mądrościowej. Mógł finansować szkoły mądrościowe, działalność mędrców, dzieła literatury mądrościowej. I w tym sensie można przypisać Księgę Przysłów Salomonowi.

Pewne przysłowia mogły pochodzić od niego, ale autorem literackim Księgi Przysłów, w takim sensie jakim dziś rozumiemy nie był.

Tytuł

W tradycji żydowskiej Księga ta nosi nazwę Księgi Mądrości Salomona lub Księgi Mądrości.

U nas Księga ta nosi nazwę Księgi Przysłów.

W literaturze można spotkać się z kilkoma tytułami tej Księgi np. Przysłowia Salomona.

Kompozycja/ ogólny spis treści Nie jest to dzieło jednolite, które wyszłoby z jednej szkoły. Są to różne przysłowia zebrane w jedną księgę.

1. 1,1-7. Wiersze pełnią rolę ogólnego wprowadzenia do Księgi. Podane są podstawowe informacje: odnośnie autora (kim jest), celu, metody (jaką autorzy posługują się w przytaczaniu sentencji mądrościowych - zbieranie, układanie nauk dostępnych redaktorom ostatecznym księgi).

2. 1,8-9. Obszerny zbiór nauk podany w formie krótkich przysłów, anegdot, sentencji, satyry, odnoszących się do zagadnień mądrościowych, zaczerpniętych z doświadczenia, z obserwacji życia. Są tu też 2 poematy o uosobionej mądrości Bożej: rozdz. 8 - hymn na cześć hipostazy mądrości - mądrość jako istota Boża. Mądrość związana jest z Bogiem i przedstawiona jako niezależna „siła” współpracująca z Bogiem. Niezależna „siła” istniała od samego początku, jeszcze przed stworzeniem. Mądrość jest towarzyszką Boga, która towarzyszy Bogu we wszystkich jego działaniach. Towarzyszka Boga począwszy od dzieła stworzenia a skończywszy na opiece nad Izraelem. Są tu też 2 obrazy, metafory:

• Mądrość jako uosobienie Pani zapraszającej na ucztę.

• Głupota jako uosobienie Pani zapraszającej na ucztę.

• 10-22,16. Ta część jest wprost przypisana królowi Salomonowi. Znajduje się tu 376 przysłów (najprostsza forma wyrazu). Przysłowia charakteryzują Sue tym, że odnoszą się do codzienności i z nich są wyprowadzane rady odnośnie tego w jaki sposób człowiek powinien postępować.

• 22,17-24,22. Część zamknięta w sobie pod względem treści i formy, a związana z anonimowymi mędrcami. Ten zbiór jest anonimowy, ale jest charakterystyczny dla nauczania szkolnego.

• 24,23-34. Ta część jest traktowana jako odrębna ze względu na treść. Forma przypomina zbiór, cześć poprzednią.

• 25-29. Zbiór przypisywany bezpośrednio Salomonowi, zawiera 127 przysłów, które mają charakter obserwacji zachowań człowieka, codziennego życia i wnioski jak człowiek powinien postępować.

• 30,1-14. Krótki zbiór, przypisywany konkretnej osobie - Agurowi. Nie jest to imię hebrajskie (izraelskie). Był to mędrzec pogański. Prawdopodobnie pochodził z terenów, które tradycyjnie były uważane za kolebkę mądrości: Edom, Moab. Działał na dworze królewskim, można przypuszczać, że jako nauczyciel.

• 30,15-33. zajmuje się tematyką liczb, zagadek, łamigłówek, znaczeniem liczb, to pochodzi od gematrii - odkryć znaczenie świata za pomocą szyfrów czy kodów. W języku hebrajskim litery są jednocześnie liczbami i z tego czyni się kombinacje matematyczne. W starożytnym Izraelu, w literaturze semickiej popularne były dociekania ezoteryczne (wiedza przeznaczona dla wybranych). Gematria - dziedzina, która zajmuje się wyjaśnieniem ukrytego sensu tekstu. W Księdze Przysłów mamy do czynienia z pierwszymi dociekaniami liczbowymi.

• 31,1-9. Część ta przypisana jest konkretnej osobie - Lemuel, król Massy. Ten zbiór nie był jego autorstwa, ale był mu dedykowany. Dedykowała mu go jego matka, żeby wiedział jak postępować. Lemuel to nie imię izraelskie, Massa to północna Arabia Saudyjska.

• 31,10-31. Końcówka całej księgi i równocześnie hymn na cześć i ku czci pięknej kobiety. Przedstawia się ją jako wzór we wszystkich dziedzinach, w których kobiety dominowały w społeczeństwie izraelskim:

• Piękno, pracowitość, wiedza, zapobiegliwość.

• Wzorowa żona (starania o dom).

• Wzorowa matka.

• Pani domu.

Ta część podsumowuje wszystkie nauki z innych części.

Środowisko

Różnego rodzaju okoliczności, które wpływały na powstanie poszczególnych fragmentów Księgi:

1. Środowisko dworu królewskiego. Mądrość była tu uprawiana ale i przeznaczona dla ludzi dworu królewskiego: dostojnicy, urzędnicy, pisarze, skrybowie, mędrcy.

2. Środowisko szkolne (szkół starożytnych). Szkoły jako ośrodki, w których profesjonalnie zajmowano się mądrością, często szkoły znajdowały się na dworze, ale nie zawsze, one narzucały kanon nauczania. Uczyły jak ma wyglądać relacja pomiędzy tym co naukę udziela a tym który naukę przyjmuje: mistrz (ojciec) (nauczyciel) - uczeń (syn).

3. Środowisko arystokracji kapłańskiej. Było związane ze świątynią. Kapłani starożytni do mądrości się nie garnęli, zajmowali się oni odniesieniem mądrości do Boga (ale to dopiero później). Są to środowiska rodzime, izraelskie. Tradycja rodzima.

(a i b - arystokracja świecka).

Wpływy obce, pozaizraelskie na literaturę mądrościową

Literatura biblijna nie była izolowana od wpływów obcych. Większość egzegetów widzi bardzo wiele analogii, zależności, identyczności z np. mądrością egipską.

1. Amenemope - egipski mędrzec. Zbiory przysłów, sentencji wypowiada mędrzec do ucznia, w relacji ojciec - syn. Jego nauka jest starsza od Księgi Przysłów.

Izraelczycy pozostawali pod wrażeniem Egiptu. Kontakty kulturowe, gospodarcze, ekonomiczne istniały pomiędzy Izraelem a Egiptem.

Jedną z żon Salomona była córka faraona. Salomon wybudował jej okazałą świątynię, w stylu egipskim i wystawił w Jerozolimie.

2. Drugi nurt to wpływy mędrców babilońskich, zwłaszcza widać to w zbiorze przysłów VIII. Oni też fascynowali się liczbami.

3. Kolejny nurt to wpływ literatury kananejskiej. Kananejczycy zamieszkiwali tereny Izraela przed Izraelczykami. W Ugarit (Północna Syria) znaleziono tabliczki gliniane (tysiące) z różnymi utworami również mądrościowymi, które są obecne też w Księdze Przysłów.

To świadczy o tym, że nurt mądrościowy nie był zjawiskiem ściśle izraelskim, ale ogólnym, szerokim, obejmującym cały ówczesny świat.

Geneza

Punktem wyjścia jest prawda o tym, że powstanie Księgi Przysłów było długotrwałym i skomplikowanym procesem. Proces ten trwał IV-V wieków. Punktem wyjścia były czasy króla Salomona (X w. przed Chr.), później proces powstania przebiegał pewnymi etapami, to widać dzięki podziałowi na części:

1. Etap - czasy Salomona, jego mecenas, patronat.

2. Etap - czasy bezpośrednio po śmierci Salomona, kiedy szkoły finansowane przez niego nadal istniały ok. 930/931 r. przed Chr.

930 r. przed Chr. - koniec (zjednoczonej monarchii) i początek (podzielonego Królestwa Izraelskiego - północ Samaria, południe Jerozolima).

Przypuszcza się, że w latach bezpośrednich po śmierci Salomona, to ci którzy go pamiętali, zbierali jego sentencję, przysłowia.

3. Etap - pod nadzorem i na polecenie króla judzkiego Ezechiasza, panującego w VIII w. przed Chr. Zlecił on zebranie wszelkiego typu literatury mądrościowej i zestawienie w jeden zbiór. Panowanie Ezechiasza zbiega się z upadkiem Królestwa Północnego, podbitego przez Asyryjczyków.

4. Etap - końcowy etap jest przypisywany na VI/V w. przed Chr., gdy kończy się działalność wielkich proroków, a zaczyna działalność zawodowych mędrców.

Podsumowanie


Było to dzieło mnóstwa anonimowych autorów. Proces twórczy trwał od X-V w. Przed Chr.

Ostatni redaktorzy nadali Księdze Przysłów takli kształt, jaki mamy dzisiaj, ze wstępem itd.…

Wstęp 1,1-7

Zawiera program całej księgi, w tych 7 wierszach pojawiają się wszystkie terminy związane z mądrością.

Hokmah (mądrość)- ma tutaj 2 płaszczyzny:

1. Element teoretyczny. Wiedza, informacje, doświadczenie.

2. Element praktyczny. Przeważający w mądrości, umiejętne wykorzystanie wiedzy w życiu.

Na drugim miejscu w procesie wychowawczym autor stawia karność (musar). Ta karność, dyscyplina tez ma 2 płaszczyzny:

1. Odnosi się do ucznia. Chęć w dochodzeniu do wiedzy.

2. Zawiera element (zewnętrzny) od strony nauczyciela. Przypominanie uczniom, że ich obowiązkiem jest dążenie do wiedzy.

Mądrość w Księdze Przysłów obejmuje również określone postawy moralne. Człowiek mądry dąży do osiągnięcia sprawiedliwości, praworządności, uczciwości.

Zdanie, które kończy wypowiedź wstępną to:

„Bojaźń Pana jest początkiem mądrości i wiedzy”.

Stało się to zdaniem programowym - powiązaniem.

Bojaźń Boga to nie strach, panika. Polega na poznawaniu Boga i szacunku wobec Niego. Znajomość Boga, szacunek do Niego jest początkiem zwyczajnej, codziennej mądrości.

IV. Psalmy i księgi mądrościowe 15.03.2006 r.

Wnioski z nauki mędrca w 1,1 - 7

1. Natura mądrości - jest bogata i wieloraka, dlatego trudno ją jednoznacznie określić.

Mędrzec w tych 7 wersach podkreśla, że mądrość to nie tylko hokmah (wiedza, inteligencja) ale również rozwaga, roztropność, umiejętność, stanowczość, podejmowanie słusznych wyborów, decyzji, sprawiedliwe i dobre życie.

Mędrzec chce nam przekazać, uświadomić jak bardzo szerokim zagadnieniem jest mądrość.

2. Mądrość może stać się własnością człowieka o ile podporządkuje się dyscyplinie, pewnym zasadom, co nazywa mędrzec - karnością =>uporządkowanie życia religijnego.

3. Adresat orędzia mędrca => mądrość może zdobyć każdy.

Mądrość to nie tylko warstwa intelektualna, rozumowa. Mądrość obowiązuje wszystkich tych inteligentnych i nie. Mądrość to teoria i praktyka.

4. Do mądrości można dojść przez:

1. chęć - osobistą pracę i zaangażowanie osoby dążącej do mądrości

2. sięganie do dorobku i doświadczeń, porad i wskazówek różnych nauczycieli i mędrców.

Jest to program działania dla dążących do mądrości.

80% Księgi Przysłów są to przysłowia, każde traktuje na inny temat.

Najbardziej powszechnym sposobem wyrażania myśli przez mędrców były właśnie przysłowia. Najwięcej jest ich w dwóch zbiorach (Prz 10-22 i Prz 25-29).

Te dwa zbiory, rozdziały są przypisywane Salomonowi. Są zbiorami samych przysłów.

Przysłowia - pojedyncze zdania, nie są powiązane.

• używanie przysłów było bardzo częste w Księgach Mądrościowych.

• Podstawowym określeniem przysłowia jest: maszal / masal

• To przysłowia a'la nasze przysłowia ludowe, zwyczajne

• Mówią one o zjawiskach ogólnych, mają formę krótkich i trafnych zdań.

Przysłowia są zbudowane najczęściej za zasadzie 1 zdania złożonego, w którym dwa elementy są połączone spójnikiem. To zdanie oparte jest na paraleizmach, np.:

• Paralelizm antytetyczny => przeciwstawienie dwóch elementów np.:

Prz 10,1 -> „Mądry syn jest radością ojca, zmartwieniem dla matki syn niemądry”

- przeciwstawienie: mądrość - głupota

radość - smutek

- przysłowie antytetyczne

• Paralelizm synonimiczny:

Prz 15,10 -> „Dla odstępcy od ścieżki (drogi) surowa jest kara, kto karcenia nie znosi, ten umrze”

- metafora - ścieżka jako droga życia, postępowania

- Wlg: „Nauka jest zła dla opuszczających drogę życia”.

• Paralelizm syntetyczny:

Prz 15,3 -> „ Oczy Pana patrzą na każde miejsce, obserwuje Bóg dobrych i złych”.

Najczęściej przysłowia dotyczą spostrzeżeń odnośnie człowieka i otaczającego go świata. Powstają w oparciu o obserwacje i własne doświadczenie, które prowadzi do refleksji i ujęcia w 1 zdanie - przysłów.

Mądrość mędrców starożytnych dotyczyła tego, aby ze szczegółowych sytuacji (które się często powtarzały), wyciągać wnioski.

To podstawowa tendencja wszystkich przysłów starożytnego Izraela, u starożytnych mędrców.

Rodzaje przysłów.

1. Orzekające / informujące / oznajmiające -> jest ich najwięcej, z reguły odnoszą się do zjawisk często powtarzających się w życiu i przez to prowadzących do wyciągnięcia ogólnych wniosków.

• Prz 15,18 „Człowiek gniewliwy wznieca kłótnie, a cierpliwy łagodzi spory”.

• Prz 12 „Miłujący dyscyplinę, miłuje również wiedzę...”

Zasadniczą tendencją tych przysłów jest porządkowanie, systematyzacja wydarzeń, zjawisk i zachowań. To dostrzega prawdziwy mędrzec. Z tego wyciąga wnioski dla prawdziwego życia. Mądrość przenosi się na praktykę. Wnioski z reguły mają charakter porad, zaleceń, ocen.

W ramach przysłów informujących mamy zbiór przysłów, zwłaszcza rozdział 10, gdzie mędrcy swoje nauki przedstawiają na zasadzie kontrastu, przeciwieństw: dobro - zło, nagroda - kara.

Mędrcy ujmowali to schematycznie:

za dobro- nagroda

za zło - kara

sprawiedliwość - dobro

A to czasem nie pokrywa się w rzeczywistości i to zastanawiało innych mędrców.

Rozdział 10:

• Za sprawiedliwość i dobro mędrcy przewidywali Boże błogosławieństwo, czyli zdrowie, długie życie, potomstwo, bogactwo, zaszczyty, słowa, dobrobyt

• Przestępcy -> kara: niepokój, strach, bieda, brak radości, nędza, wszelkiego rodzaju paskudztwa

Często ujmowano to od strony etycznej na zasadzie przeciwieństw : dobry - przestępca; mądry - głupi.

Mędrcy identyfikowani ze sprawiedliwymi, głupcy ze złoczyńcami.

Jedną z grup przysłów informujących są te, wychodzące z refleksji teologicznej, wynikającej z doświadczenia ale i z wiary.

Mędrcy bardzo rzadko powołują się na autorytet Boga np.

Prz 10,2 „Bez pożytku złem nabyte bogactwa, a prawość ocala od śmierci”

Prz 10,27 „Bojaźń Pana dni przymnaża, skrócone są lata bezbożnych”- w oparciu o dekalog.

2. Oceniające -> nie jest ich dużo ale są charakterystyczne

Mędrcy wprost wskazują na zachowania, zjawiska i od razu je wartościują. Dają rady, czasem odwołują się do Boga, którego przedstawia się jako główne kryterium oceny np.:

Prz 11,1 ”Obrzydła dla Pana waga fałszywa, upodobaniem Jego - ciężarek uczciwy” - dobro cieszy Boga

Mędrcy potępiali najczęściej:

• obłudę

• dwulicowość

• wszelkiego rodzaju przejawy kłamstwa i oszustwa

• nieprawdę

• pychę

• wyniosłość ponad innych

• krzywdzenie innych.

Mędrcy chwalili szczególnie:

• prawdomówność

• szczerość

• prostolinijność

• prostotę

Ocena mędrców prowadzi do wskazań i rad, co do zachowań w pewnych sytuacjach.

Prz 16,32 „Cierpliwy jest lepszy niż mocny, opanowany - od zdobywcy grodu”.

3. Porównujące -> często porównywano sytuację nieprawdopodobną lub trudną w zestawieniu z sytuacja zwykłą.

Prz 26,1 „Jak w lecie śnieg, jak deszcz we żniwa, tak bogactwo u głupca nie ma miejsca”.

Prz 25,13 „Czym jest chłód śniegu w dzień żniwa, tym wierny zleceniu posłaniec: bo ducha panu orzeźwia”.

- Maja charakter metafizyczny

Prz 26,27 „Kto kopie dół wpada do niego, a kto pcha kamień na pewno znajdzie się pod nim”- przeniesienie obrazu na życie

4. Zbudowane na zasadzie rozkazu / nakazujące

Prz 19,18 „Ćwicz syna, dopóki jest nadzieja, nie unoś się aż do skrzywdzenia go”.

Prz 19,20 „Posłuchaj rady, przyjmij naukę, abyś był mądry w przyszłości”.

Prz 22,10 „Przepędź szydercę, a kłótnia ustąpi, ucichnie zatarg i potwarz”.

- nakaz wiążący się ze skutkiem jaki on wywoła

Prz 25,5 „Bezbożnego odłącz od króla, a sprawiedliwość jego tron umocni”.

5. Refleksyjne / ogólne ->bazują głównie na wartościach religijnych

Prz 20,22 „Nie mów: Za zło się odpłacę. Zdaj się na Pana: On cię wybawi”.

Prz 26,5 „Głupiemu odpowiadaj według jego głupoty by nie pomyślał, że mądry”.

Prz 3,1 - 35

Poemat mówiący o zagadnieniu mądrości do życia religijnego.

Wstęp: 3,1 - 4

Mędrzec mówi o celu swojej refleksji i o celu dla słuchaczy, wg niego celem jest osiągnięcie przez dążącego do mądrości tzw.:

Hajjim ->życie : doczesne i wieczne

Nagrodą za dążenie do mądrości w życiu doczesnym będzie życie wieczne (hajjim). Mędrzec wskazuje też sposoby konkretnego podejścia do mądrości. Mów jak ją osiągnąć.

Dalej przechodzi do wyjaśnienia jak to osiągnąć.

I nauka 3,5 - 10

Mędrzec wskazuje co powinien zrobić człowiek, który chce zdobyć mądrość.

Rady mędrca dla dążącego do mądrości:

1. nie polegać tylko na własnych siłach i wiedzy, bo trzeba też zaufać Bogu. Ufając tylko sobie można się rozczarować.

2. nie uważać siebie za najmądrzejszego. Trzeba umieć przyjąć rady innych ludzi i Boga

3. chcąc osiągnąć mądrość, trzeba podporządkować się woli Boga

II nauka 3,11 - 20

Mędrzec ukazuje człowieka, zasługującego na pochwałę i bycie wzorem dla innych. Przedstawia człowieka, który uzyskał mądrość, a za to otrzymał nagrodę.

III nauka 3,21 - 26

Mędrzec podkreśla, że aby zdobyć mądrość trzeba wyróżniać się:

• wytrwałością

• przezornością

• roztropnością

Mędrzec podsumowuje -> człowiek, który dąży do mądrości będzie bezpieczny, niczego nie będzie się bał, będzie mądry i Bóg będzie mu pomagał.

Zakończenie 3,27 - 35

Powołanie się na własne doświadczenie i na Boga. Celem mędrców było ukazanie właściwego sposobu życia, postępowania, kształtowanie właściwych postaw człowieka.

Prz 1,20 - 33 ; Prz 8

- poemat o uosobionej mądrości -> ukazanie mądrości jako personifikacji Boga.

Prz 8 -> mądrość towarzyszką Boga

• Prz 1,20 - 33

Anonimowy mędrzec ukazuje mądrość, która chce skłonić do siebie jak najwięcej ludzi. Mądrość ta robi wszystko, aby siebie ukazać w jak najlepszym świetle.

Mądrość nawołuje wszędzie tam, gdzie jest człowiek. Mędrzec tłumaczy do kogo mądrość jest adresowana => kierowana do każdego człowieka, bez wyjątku.

Mądrość została przedstawiona w 2 aspektach:

1. Zachęca do dobrego postępowania

2. Mówi o konsekwencjach dobrego życia.

• Prz 8

Mądrość jako personifikacja, adresuje swoje orędzie do każdego.

Po raz pierwszy w Księdze Przysłów mądrość jest wprost utożsamiana z Bogiem (Prz 8,22 - 30), Jego towarzyszka, która istniała przed stworzeniem.

To później przekształciła się w naukę o logosie -> Chrystusie -> Trójcy Świętej

Prz 8,22 -> o wieczności mądrości „Pan mnie zrodził jako początek swej mocy przed dziełami swymi, od pradawna”

V. Psalmy i księgi mądrościowe 22.03.2006 r.

Komentarz do Księgi Hioba: Cz. Jakubiec, Ks. Hioba (PSST, VII/1) Poznań - Warszawa 1974.

Księga Hioba (Hi)

1. Wstęp (1-2) ------- proza (inkluzja)

2. Dialog Hioba z przyjaciółmi (3-31) - Elifaz, Bildad, Sofar

3. Mowy Elihu (32-37)

4. Mowy Boga (38-41)

5. Zakończenie (42) ------- proza (inkluzja).

Księga Hioba - jej bohater jest bardzo często przedstawiany w formach artystycznych. Była ona natchnieniem dla wielu artystów. Tematyka Ks. jest powszechnie, generalnie znana. Znane jest do dzisiaj powiedzenie: „Hiobowe nieszczęścia”.

Pod względem treści jest bardziej interesująca od innych ksiąg, zarazem jest bardzo trudna pod względem formy czy języka. Występuje tutaj mnóstwo określeń, zwrotów, które są nie do wyjaśnienia na bazie języka hebrajskiego, są to zwroty, które występują tylko raz w danym zbiorze - hapax legomena.

Tytuł

Jest imieniem głównego bohatera. W języku hebrajskim Hiob oznacza (ijjob). W formie fonetycznej przeszło do greki i z greki na łacinę Job. W Polsce są dwa typy, formy tego imienia Job, Hiob.

Współcześnie w Polsce pojawia się Hiob - imię dostosowane do naszej fonetyki.

Autor

Nieznany, anonimowy. Nie był to autor, pojedynczy, było to dzieło wielu ludzi, może nawet pokoleń. Którzy pod wspólnym mieniem Hioba nazywali księgę.

Środowisko powstania

W Księdze Hioba istnieją różne warstwy pod względem wieku, są bardzo stare, pochodzą niektóre z niewoli babilońskiej. Najstarsza warstwa (archaiczna), pochodzi z czasów sprzed niewoli babilońskiej. Chodzi zwłaszcza o informacje zawarte we wstępie (1-2), np. Hi 1,15 - wzmianka o ludach, Sabejczycy, Chaldejczycy, prowadzili oni koczowniczy tryb życia (nieosiadły). W VII w. założyli oni państwo babilońskie, a więc tradycja wstępu jest starsza.

O osobie Hioba mówi się w podobny sposób w jaki opisywano życie patriarchów. Że był głową rodziny itd. … (klasyczny wzór rodziny patriarchalnej). Spełniał czynności kultyczne: składał ofiary przebłagalne za swoje dzieci. Hiob postawiony na równi ze starożytnymi patriarchami (ok. XVIII w. przed Chr.). Tendencja archaizacji.

W części poetyckiej mamy dokładniejsze informacje o zebraniu księgi w całość, okres Jeremiasza (działał na przełomie niewoli jako prorok). W Ks. Hioba bardzo wiele materiałów jest podobnych do Ks. Jeremiasza, pokrywa się. Pierwsze lata niewoli wiek VI/V. ostateczna redakcja tej księgi prawdopodobnie w tym wieku powstała.

Bardzo podobne do Ks. Jeremiasza są lamenty Hioba (Rozdz. 3), gdzie Hiob przeklina wszystko i wszystkich. Natomiast u Jeremiasza są skargi, lamentacje.

VI/V w. etap końcowy powstawania księgi.

Miejsce powstania

Księga Hioba od samego początku do końca jest księgą międzynarodową, międzyludzką, nie zawężoną do kręgu izraelskiego.

Sam Hiob nie był Izraelczykiem i także jego przyjaciele nie byli Izraelczykami (Hi 1,1).

Hiob pochodził z terenów na wschód od Jordanu, tereny Edomu. Hiob i jego przyjaciele mogli być Edomitami.

Tradycje najstarsze mogły pochodzić z Izraela, z Edomu, ale ostateczna redakcja powstała na terenie Palestyny (Izrael) w czasie niewoli babilońskiej.

Historyczność osoby Hioba

Księga ma charakter dydaktyczny, ma przekazać pewien zasób wiedzy, informacji, który stanie się przykładem dla przyszłych pokoleń. Dlatego historyczność jest sprawą drugorzędną.

Starsi komentatorzy (tradycyjni) uważają, że Hiob jest postacią historyczną, więc księga opisuje realia historyczne.

Gdy rozpoczęły się badania biblijne, wielu zaczęło wątpić w historyczność Hioba. Zaczęto uważać, że Hiob jest modelem, wzorem człowieka sprawiedliwego, który przyjmuje pewną postawę wobec cierpienia. Argumenty za tym:

• Ks. Ezechiela 14,20 - Ezechiel mówi o trzech osobach, które w starożytności uważano za wzory dobroci, miłości i sprawiedliwości:

1. Noe - w tradycji bliskowschodniej był modelem i wzorem wierności Bogu. Za wierność Bogu ocalił siebie i rodzinę. Wierność jest nagrodzona.

2. Daniel / Danel - wzór mędrca, człowieka sprawiedliwego, król Ugarit z XIII w. przed Chr. Wzór króla mądrego i sprawiedliwego.

3. Hiob - wzór, model człowieka sprawiedliwego i jednocześnie niewinnie cierpiącego. Osoba bardziej mityczna.

Imię Hiob występuje w bardzo różnych kontekstach cierpienia. Było częstym imieniem w tamtych czasach np. :

• XVIII w. przed Chr. - Hiob książę Mari;

• XV w. przed Chr. - imię Hiob pojawia się w liście między królami Kanaanu, a Ehnatonem.

W większości mówi się, że Hiob był postacią fikcyjną, literacką, która miała służyć jako ukazanie wzoru, ideału człowieka, który zachowuje się tak a nie inaczej w obliczu nieszczęścia.

Rodzaj literacki

Księga Hioba zawiera elementy tragedii, dialogu, lamentacji, skarg. Ks. Hioba nie była nigdy tworzona, pisana z myślą, aby ją wystawić na scenie.

Inni mówią, że księga ma formę dysputy filozoficznej, porównano ją z literaturą grecką, ale w całości nie jest to dysputa w znaczeniu klasycznym. W Ks. Hioba są monologi, dyskusje natury egzystencjalnej.

Ks. Hioba jest rodzajem rozprawy sądowej - częściowo jest to prawda, są oskarżyciele, obrońca, Bóg - powołany jako świadek. Niektórzy mówią, że Ks. Hioba jest „Wielką Lamentacją” - bo łączy i zawiera w sobie bardzo wiele gatunków i form literackich.

Księga Hioba jest jedną wielka kompilacją, różnych zbiorów literackich.

Podstawowe formy w Ks. Hioba to:

1. monologi - wygłasza Hiob, Elihu, sam Bóg (są dwa).

2. dialogi - w literaturze biblijnej jest dialog rzadkością, najczęściej występuje narracja. Część poetycka (II, III, IV) jest wielkim dialogiem.

3. lamenty - w sensie literackim, podobnie w Ks. Lamentacji lamenty na temat zburzenia Jerozolimy.

4. nowele - we współczesnym znaczeniu, krótki utwór pisany prozą, z konkretną akcją, bohaterami i intrygą.

5. hymny - utwór poetycki, który wychwala Boga.

6. przysłowia - rzadko występują, popularne z Hioba to: „Pan dał, Pan zabrał” itd., weszły do kanonu ogólnoświatowego.

Widać tu całe bogactwo różnego rodzaju form literackich.

Ks. Hioba ma więcej wspólnego z literaturą obcą starożytnego Wschodu niż z tradycyjną.

W Ks. Hioba można mówić o zakwestionowaniu tradycyjnego myślenia na korzyść ogólnoludzkiego.

Ks. Hioba kwestionuje tradycyjny pogląd, że za dobre postępowanie czeka człowieka dobro. Ks. Hioba to kwestionuje i pokazuje, że zasada zasadą, a rzeczywistość jest inna.

Dlaczego Bóg pozwala na niezawinione cierpienie?

Stawia pytanie: „Jak pogodzić dobroć Boga ze złem, które się dzieje człowiekowi?”

Dlatego Ks. Hioba ma wiele wspólnego z utworami biblijnymi mądrości egipskiej. Księga podobna jest do dzieł z Egiptu i Mezopotamii:

Egipt:

• „Skargi biednego wieśniaka” - lament człowieka, którego spotykają nieszczęścia, ma świadomość krzywdy, na którą nie zasługuje.

• „Rozprawa o samobójstwie” - tragedia, doprowadza do analizy nad swoim życiem.

• „Skargi Ipuwera” - nie może znaleźć wytłumaczenia dlaczego dzieją się mu takie krzywdy, nieszczęścia.

Mezopotamia:

• „Tradycja babilońska”

• „Dialog o nędzy ludzkiej” - zagadnienie cierpienia.

Zastanawiano się dlaczego zło dotyka człowieka dobrego.

Pod koniec Ks. Hioba pojawia się element teologiczny, czego nie ma w tamtych utworach. Ks. Hioba po raz pierwszy łączy osobę Boga z zagadnieniem cierpienia (mądrościowym): Bóg a cierpienie, Bóg a zło. Jak się ma zasada teoretyczna dobra za dobro, a rzeczywistość.

Struktura, kompozycja

Wstęp (1-2) - literatura napisana prozą. Autor podaje tutaj główne informacje, przedstawia Hioba, skąd pochodził. Podkreślenie, że był on człowiekiem pobożnym, sprawiedliwym, uczciwym, dobrym, zamożnym, wiernym Bogu, przestrzegającym zasad należących do relacji bosko - ludzkich.

Autor przedstawia dyskutantów Hioba (przyjaciele): Elifeza, Bildada, Sofana (są to imiona edomskie).

Opis dialogu jaki się wywołał między Bogiem a szatanem, który jest ukazany jako dworzanin Boga, syn Boga. On proponuje Bogu aby poddał Hioba próbie (test wierności Bogu).

I etap próby - miał stracić bogactwo i rodzinę (dzieci), prócz żony.

II etap próby - choroba - trąd, cierpienie fizyczne, moralne, duchowe.

II część (3-31) - poezja - jeden wielki dialog między Hiobem a jego przyjaciółmi. W tej części mieści się przesłanie księgi. Przy końcu tej księgi znajduje się hymn - wysławiany mądrość Boga (rozdz. 28).

III część (32-37) - monolog przerywany spostrzeżeniami Hioba Elikowi. Jest to monolog czwartego przyjaciela Hioba - Elihu.

Wierzono, że dobro za dobro, zło za zło, przyjaciele (ci trzej) chcą udowodnić Hiobowi, że zasłużył na te nieszczęścia swoim postępowaniem. Jednak Hiob zaprzecza, twierdząc, że jest niewinny. Gdy nie mogą go przekonać, Elihu stara się mu udowodnić, że musiał on gdzieś postąpić źle i zgrzeszyć. Hiob nadal twierdził, że jest niewinny.

IV część (38-41) - Hiob powołuje Boga na świadka, że postępował dobrze. Są tu 2 monologi Boga do Hioba i jego przyjaciół. Bóg nie odpowiada czy Hiob zasłużył na krzywdy, ale przedstawia swoją niezależność, transcendencję. Bóg uświadamia Hioba, że jego cierpienie, które go spotyka jest normalną częścią egzystencji człowieka, a nie karą.

Po raz pierwszy w ten sposób popatrzono na zło, bo przedtem zawsze zło było wynikiem złego postępowania, było karą. Cierpienie nie jest związane z Bogiem.

V część (42) Zakończenie - mówi o tym, co spotyka człowieka wiernego Bogu. Hiob odzyskuje wszystko co stracił: majątek, dzieci.

Księga Hioba ukazana jako sen, a gdyby jednak się tak wydarzyło.

Ogólne idee obecne w Ks. Hioba

1. Cierpienie - przewija się przez całą księgę, ale nie jako zagadnienie istnienia, nieistnienia, tylko jako cierpienie, nieszczęście ludzi, którzy na nie, nie zasłużyli.

Ks. Hioba szuka odpowiedzi na pytanie: jakie człowiek powinien zająć stanowisko wobec rzeczywistości. Człowiekowi dobremu należy się dobro, złemu kara.

Ks. Hioba jest pierwszą księgą, która zajmuje się cierpieniem w tak szeroki sposób.

• Hiob jest realistą, wie, że cierpienie jest czymś normalnym w życiu i wcale tego nie neguje: rozdz. 7,1: „ Czyż nie do bojowania podobny jest byt człowieka? Dni jego czyż nie są dniami najemników?”.

Porównanie życia ludzkiego do walki, aby przetrwać, przeżyć. Hiob doskonale zdaje sobie sprawę z tego, że życie niesie ze sobą trudności, które przewyższają człowieka.

Niezrozumiałe jest to, że cierpienie dotyka wiary tradycyjnej z rzeczywistością.

• Hiob jest wytrwały, w innych utworach są wpadki. Hiob natomiast nie poddaje się a broni, i w tym względzie znajduje wiele argumentów.

Wprowadzenie do tego tematu Boga jest największym dokonaniem autorów, bohatera. Powiązanie zła, cierpienia z Bogiem.

• Wobec cierpienia (niezawinionego) Hiob pozostaje dla człowieka wzorem, modelem zachowania wierności Bogu w cierpieniu. Hiob mimo wszystko nigdy w Boga nie wątpił. Cierpienie ma wartość oczyszczającą, łączy z krzyżem, droga do zbawienia.

Rdz 13,15: „Choćby mnie zabił, Jemu ufam, a drogi moje przed Nim obronię”.

VI. Psalmy i księgi mądrościowe 29.03.2006 r.

c.d. ogólnych idei obecnych w Ks. Hioba:

W Księdze Hioba pojawiają się problemy przeczące tradycyjnemu myśleniu (że dobry człowiek dostaje dobro). Temu tradycyjnemu myśleniu przeciwstawia kwestię, że czasami złego człowieka spotyka dobro, a dobry człowiek jest doświadczany. To uzupełnienia pytaniem o: sens cierpienia, jego źródło (kara czy nagroda za postępowanie), wizerunek Boga i relację do cierpienia.

Księga Hioba na wszystkie te pytania jednak nie odpowiada, ten nurt mądrościowy nie wypracował koncepcji udzielającej odpowiedzi na każdy problem.

Hiob jest świadomy, że cierpienie i niepowodzenia, których doznał są niezawinione i niesprawiedliwe. Jest przekonany o swojej niewinności, a to co go spotkało jest krzywdzące dla Hioba i niesłuszne. Dlatego by to rozwikłać, autor księgi zamieszcza dialogi Hioba z przyjaciółmi.

W dialogach mamy do czynienia z podstawowym konfliktem.

Hiob - reprezentuje nowe spojrzenie, nowe stanowisko.

Przyjaciele - reprezentują tradycyjne spojrzenie, stanowisko.

Podsumowanie tych dialogów nie daje jednak ostatecznej odpowiedzi.

Dialog Hioba z Bogiem.

Hiob będzie starał się odnaleźć odpowiedź na sens cierpienia u Boga, ale też jej nie znajduje. Dialog z Bogiem nie daje mu do końca odpowiedzi.

Postawa Hioba wobec Boga.

Hiob jest wzorem postawy jaką zajmuje człowiek wobec Boga. Mimo, że nie rozumie sensu cierpienia, to przyjmuje je i zachowuje wiarę w Boga.

Hi 13,15 - najbardziej to poświadcza (niezłomna wierność Hioba wobec Boga).

Prolog p- część pisana prozą (niezłomna wierność Hioba wobec Boga).

Hi 13,15 - „Choćby mnie zabił Wszechmocny - ufam, i dróg moich przed Nim chce bronić”.

2. Samotność człowieka - w obliczu cierpienia i nieszczęścia.

Tego również doświadczył Hiob. Równocześnie z nieszczęściem i chorobami, systematycznie opuszczali go bliscy, również Bóg (tak Hiob to odbierał). Czuł się osamotniony.

• Żona - Prolog - opisuje postawę żony Hioba, która jest przeciwna do postawy męża. Nie pociesza, nie wspiera Hioba, namawia go do odrzucenia Boga. Udziela rady mężowi: „Złorzecz Bogu i umieraj”. Jest ona wzorem postawy człowieka, który wobec cierpienia odrzuca Boga - ateizm.

• Przyjaciele

Hi 2,15 - opisuje odejście przyjaciół. Na początku trzej przyjaciele odznaczają się wielką wolą bycia przy Hiobie, w czasie jego cierpienia. Byli z nim 7 dni i 7 nocy. Dopiero po 7 dniach zaczęli z nim rozmawiać, wcześniej nic się nie odzywali. Postawa współczucia z ich strony szybko znika. W dialogach z Hiobem zaczynają go oskarżać. Na siłę próbują mu wykazać błędy, źródła jego nieszczęść. Stopniowo zarzucali mu coraz gorsze przestępstwa.

Hi 22- zarzucają mu: kradzieże, skąpstwo, nie dzielenie się z biednym. Łamanie przykazań dotyczących postępowania wobec bliźniego, Dekalog.

Te zarzuty były bezpodstawne, bo to nieprawda. Hiob wykazuje swoją niewinność, podważa te zarzuty - Hi 19.

W poczuciu osamotnienia, pragnąc jednak wykazać swoją niewinność, powołuje się na ostatnią deskę ratunku czyli na Boga.

Zmienia się więc płaszczyzna dialogu (z międzyludzkiego na dialog z Bogiem) i mądrości (pochodzącej od Boga, z Bogiem związanej). Hiob jako pierwszy podejmuje taki dialog. Hiob podejmuje próbę odpowiedzi na pytanie jak się ma osoba Boga do tego co się dzieje na ziemi?

Księga ta podejmuje też problem: czy można łączyć pojęcie *cierpienia z Bogiem? Czy są to pojęcia w relacji, zależne?

*ujęcie tradycyjne - rozwinęło tą koncepcję chrześcijaństwo. Cierpienie jako środek do zbawienia. Człowiek, który umie zaakceptować cierpienie bierze na siebie krzyż Chrystusa, bierze udział w zbawieniu.

*ujęcie Hioba - cierpienie nie jest dobre, nie prowadzi do Boga, utrudnia kontakt człowieka z Bogiem. Często może być raczej przyczyną buntu i odwrócenia od Boga.

W postawie opuszczenia Hiob jest często ujmowany, zwłaszcza w tradycji chrześcijańskiej, jako wzór Chrystusa, albo zapowiedź przyjścia Chrystusa.

Analogia Hioba do Chrystusa:

• Zawołanie Chrystusa na krzyżu - pierwsze słowa Psalmu 22: „ Boże, mój Boże czemuś mnie opuścił?”.

• Cierpienie na krzyżu.

3. Zło

Księga Hioba nie zajmuje się kwestią istnienia zła, bo tego Hiob jest świadomy. Księga rozpatruje problem triumfu zła. I tu mamy konflikt ujęcia tego problemu:

• Tradycyjna koncepcja - dobro powinno zwyciężać zło. Reprezentantem głównym dobra jest Bóg, więc on powinien zwyciężać.

• Księga Hioba - neguje koncepcję tradycyjną, to zło często triumfuje w życiu człowieka. Sprawiedliwi też doznają krzywd.

• Nie ma na ziemi sprawiedliwości.

• Nie ma zależności między postępowaniem człowieka a jego losem, bo często brak między nimi spójności. Często człowiek dobry i sprawiedliwy doznaje złego losu.

Poglądu tradycyjnego próbują bronić przyjaciele Hioba m.in. Safar - idzie na kompromis, ale to Hioba nie przekonuje. Safar mówi, że szczęście złoczyńców trwa krótko i jest złudne.

Hi 20 - wypowiedź Safar, próba pogodzenia z tradycyjnym myśleniem.

Cały problem potęguje fakt, że rozpatruje się go w perspektywie życia doczesnego. Dla Hioba nie było perspektywy odpłaty w życiu wiecznym. Późniejsza myśl przeniesie problem odpłaty w życiu pozagrobowym. To wypracował nurt religijny z II w. wyrosły z ruchu prorockiego, stworzył spójny system teologiczny, mówiący o odpłacie po śmierci. Był to nurt apokaliptyki.

Apokaliptyka - problem odpłaty przeniesiony na życie pozagrobowe.

Ks. Daniela - jedyna Apokalipsa ST. Dn 12- mowa o odpłacie po zmartwychwstaniu, po raz pierwszy.

Później ten temat pojęło i rozwinęło chrześcijaństwo.

Hiob nie znał tej nauki, stąd jego rozterki i cierpienia duchowe. Był dobrym człowiekiem a mimo to doznał cierpienia. Hiob nie może tego pogodzić. Hiob pyta więc o sens cierpienia. Ale odpowiedzi nie znajduje.

4. Niedoskonałość, słabość człowieka

W dramacie Hioba dostrzegamy też jego bezradność i poczucie bezsilności. Hiob pogrąża się więc w cierpieniu i nieszczęściu. Wie on, że jest wiele spraw, których człowiek nie pozna, nie zrozumie. Świat skrywa wiele tajemnic nieodkrytych.

Tajemnica w tradycji biblijnej to przede wszystkim działanie Boga. Bóg działa w sposób tajemniczy tzn. niezrozumiały, niepojęty dla człowieka.

Księga Hioba porusza problem możliwości zrozumienia przez człowieka działania Boga. Hiob widzi, że człowiek wiele rzeczy nie rozumie. Księga podejmuje dyskusje z tradycyjnym sposobem osiągnięcia wiedzy i poznania. Księga poddaje w wątpliwość to, nad czym nie dyskutowano, bo przyjmowano to, za oczywiste.

W tradycyjnym ujęciu uważano, ze człowiek nabywa mądrości z doświadczeniem i wiekiem. Człowieka starego uważano za mądrego. Twierdzono, że z wiekiem nabywa się mądrości.

Hiob podważa to, niemal kpi (Hi 12). Poddaje w wątpliwość dotychczasowe pewniki i zadaje trudne pytania, na które nie ma odpowiedzi.

Dyskusje Hioba z przyjaciółmi dochodzą do punktu, gdzie nie ma konstruktywnego rozwiązania. Dlatego księga ukazuje przełom - wejście w dialog z Bogiem. Zaczyna się to powołaniem Boga na świadka, przez Hioba.

Dialog Hioba z Bogiem (rozdz. 38-42).

Są to dwa monologi Boga, przerywane pytaniami Hioba, który pyta o sens swojej sytuacji.

Bóg rozpoczynając przemowę, nie odpowiada wprost. Nie mówi o niesprawiedliwości i cierpieniu, odwraca uwagę Hioba. Bóg zaczyna mówić o sobie. Jest tu ukazany ze swojej perspektywy (a nie ludzkiej). Sam siebie opisuje.

Cechy Boga:

• Odrębność i suwerenność. Od człowieka ale i całego świata.

Bóg przedstawia siebie jako tego, z którym kontakt bezpośredni jest niemożliwy i jako tego, kto ma władzę i kontrolę nad stworzeniem i stworzonym przez siebie światem.

Przedstawia siebie jako Stwórcę.

Uzmysławia Hiobowi swoją wielkość i małość człowieka na przykładzie przyrody.

• Moc stwórcza .

Ukazuje ją Bóg przez to co stworzył. Przedstawia stworzenia, które przedstawiają moc Boga. Na przykładzie stworzeń.

• Mądrość Boga.

Bóg jest źródłem mądrości, jest Wszechwiedzący, zna czyny i intencje człowieka, prawa rządzące naturą, światem.

Przewyższa pod każdym względem możliwości człowieka.

Hi 28 - Hymn o mądrości, hymn na cześć uosobionej Bożej Mądrości.

Mądrość - osoba pochodząca od Boga i wspomagająca Go, w dziele stworzenia i nad rzeczami stworzonymi.

W Ks. Hioba pojawia się motyw opieki Boga nad światem stworzonym - o Opatrzności Bożej, w ST mało się o tym mówi. Ks. Hioba podkreśla troskę Boga o świat i człowieka.

Z tego widzenia Boga jako Stwórcy, władcy, opiekuna wyrasta pewien wniosek: Hiob zaczyna pojmować, że cierpienie może być pewną tajemnicą (w znaczeniu biblijnym) - działaniem Boga o określonym celu. Hiob szuka właśnie tego celu, w jakim działa Bóg. Hiob szuka dopowiedzi, z pomocą przychodzi mu przyjaciel Elihu. Razem z Elihu, Hiob dochodzi do wniosku, że zawsze zło jest karą. Cierpienie jest tajemnicą, czyli określonym działaniem Boga w jakimś celu.

W Ks. Hioba proponuje się uznać za cel: cierpienie jako próbę, test, pod który Bóg chce poddać człowieka. Cierpienie ma sens próby.

Ten nurt z czasem rozwijał się, m.in. w Ks. Mądrości, ale też w NT - osoba Chrystusa.

Ks. Hioba po raz pierwszy ten temat podejmuje i proponuje takie rozwiązanie. W prologu mówi się o próbie jaką szatan proponuje Bogu (aby Bóg poddał Hioba próbie). Hiob pomyślnie zdał ta próbę.

VII. Psalmy i księgi mądrościowe 05.04.2006 r.

Kompozycja Hi 1-2

Hi 1, 1-5 Wstęp

(osoba Hioba, szczęście, doskonałość)







Wydarzenia

dzieją się w niebie

Hi 1, 6-12 Sfera niebiańska Hi 2, 1-6












Hi 1, 13-22 Hi 2, 7-10



Sfera ziemska Wydarzenia


dzieją się na ziemi

Hi 2, 11-13

Każdemu wydarzeniu w niebie przypisane jest wydarzenie na ziemi.

Opowiadanie jest skonstruowane bardzo kunsztownie i doskonale.

Hi 1, 6-12 - decyzja o wypróbowaniu Hioba. Tej części odpowiada opis prób Hi 2, 1-6.

Wstęp wstępów Hi 1, 1-5.

Od strony literackiej to opowiadanie jest doskonale skomponowane. Całe ono może się kojarzyć z baśnią, ze względu na pierwsze zdania, które nie podają konkretnych zdarzeń, miejsc, historii.

Hi 1, 1-5 - przedstawia głównego bohatera księgi (na początku nieokreślony człowiek - jakiś człowiek - (ish). Hiob przedstawiony jako bliżej nieznany mąż. Później dopiero pada jego imię, ale było ono wówczas bardzo popularne. Ale to nie wyjaśnia wszystkiego.

Podane jest miejsce zamieszkania Hioba - Us (terytorium niezidentyfikowane). Na podstawie Ks. Lamentacji 4, 21 i Rdz uważa się, że chodzi prawdopodobnie o Edom. Podobno wg. legendy mieszkali tam mądrzy ludzie. Ale te informacje nie udowadniają historyczności Hioba.

Autor koncentruje się na cechach Hioba i zestawia je w pary, synonimicznie:

1. nieskazitelny i prawy.

Nieskazitelny - termin (aspekt) negatywny. Nie popełnia grzechów.

Prawy - prawo zachowuje, jest wierny Bogu, uczciwy itd.

Oba terminy określają człowieka wiernego Bogu.

2. bojący się Boga i stroniący od zła.

Bojący się Boga - określenie pozytywne, w późniejszej tradycji termin techniczny na określenie człowieka wierzącego. Św. Paweł to przejął. Tzn. pobożność, wierność.

Stroniący od zła - człowiek wystrzegający się grzechu (Prz 3, 17; Prz 14, 16). Określenie negatywne. To określenie tradycyjne, wykorzystuje tradycja mądrość.

Autor natchniony podkreśla, że Hiob jest Edomitą a nie Izraelczykiem.

Edomita, tradycyjny wróg Izraela, jest tu wzorem człowieka prawego, bojącego się Boga i mądrego. Cechy Hioba są mocno podkreślone, bo księga będzie starała się odpowiedzieć na pytanie: dlaczego Hiob cierpi, skoro jest taki dobry.

Następnie autor natchniony opisuje co Hiob posiadał. Mamy tu tradycyjne przekonanie, że Hiob cieszył się Bożym błogosławieństwem, bo był dobry. Przejawem szczęścia i doskonałości było liczne potomstwo (znak dobrobytu i błogosławieństwa). Hiob posiadał 7 synów i 3 córki. Posiadał on również ogromny majątek: 7 tys. owiec, 3 tys. wielbłądów, 1 tys. wołów, 500 oślic, oraz bez liku niewolników. Mamy tu symboliczne liczby: 10, 3, 7.

Hiob pod każdym względem był ideałem. Autor we wstępie podsumowuje, że był on najbogatszym i najznakomitszym człowiekiem ze wszystkich synów Wschodu.

Hiob jest wzorem dla całej ludzkości.

Autor natchniony w Hi 1, 4-5 przytacza przykładowe wydarzenia z życia Hioba np. jego synowie mieli zwyczaj urządzania uczt w nieskończoność (jeden kończył, drugi zaczynał). Akcentuje autor tutaj postawę Hioba, który obawia się, że na tych ucztach może dojść do zła, dlatego profilaktycznie składa ofiarę za swoje dzieci. Zapobiega złu, które mogłoby się wydarzyć. Tak czynił Hiob za każdym razem, to był jego sposób życia, nie było to jednorazowe.

Na tym kończy się ogólnie wprowadzenie.

Kadasz - być świętym, czynić świętym, uświęcać, naprawiać.

Kadosz - autor używa tego terminu na określenie ofiar przebłagalnych za grzechy dzieci.

Hi 1, 6-12.

Konwencja troszeczkę baśniowa.

W niebie codzienni Bóg przyjmuje różnego rodzaju istoty niebiańskie/ aniołów, którzy spotykają się z Bogiem aby omówić sprawy niebiańskie. Autor porównuje niebo do dworu ziemskiego, przywołuje hierarchię.

Bóg codziennie przyjmował tzw. Synów Boga. Zdawali oni Bogu sprawozdania. To określenie przyjęto do określenia bóstw (Ps), aniołów.

Jednym z tzw. Synów Boga jest szatan, który tutaj nie ma cech demonicznych, nie jest osobą złą, jest wliczany do dworu Boga. Był on oskarżycielem ludzi przed Bogiem. Wychwytywał grzechy ludzi ił je Bogu. Szatan takie zadanie otrzymał od Boga i je realizował. (Identyfikacja szatana z diabłem, wężem rajskim została przeprowadzona w Apokalipsie). Szatan - znaczy donosić, przekazywać.

Szatan był zazdrosny o reakcje Boga i Hioba, dlatego mimo, że zaobserwował prawość Hioba to poddaje pod wątpliwość ją. Zakłada on, że jest ona interesowna. Należy tu przyznać rację szatanowi. Hiob miał wszystko i miał za co być wdzięczny Bogu. Szatan proponuje aby Hioba sprowadzić. Gdyby szatan nie miał racji tej dyskusji by nie było. Bóg z szatanem dochodzą do wniosku, że można (a nawet należy) Hioba poddać próbie. Bóg oddaje Hioba w ręce szatana.

Hi 1, 13-22 I próba.

Szatan powoduje, że Hiob traci wszystko.

Wszystko co spada na Hioba jest podzielone na 2 pary nieszczęść:

1. nieszczęścia związane z działalnością ludzi. Napadają na Hioba Chaldejczycy i Sabejczycy i zabierają mu wszystko.

2. nieszczęścia związane z działalnością przyrody.

• Ogień z nieba/ piorun, błyskawica. W ST piorun był uznawany za głos Boga, przejaw Boga. Ogień Boży to nie tylko działanie szatana - pośrednio przyczynił się do tego Bóg.

• Podmuchy wiatru, zerwanie się wichru. Niszczą dom, w którym były dzieci Hioba.

Hiob nie posiadał już nic. Z punktu widzenia Boga próba powiodła się, natomiast dla szatana próba była porażką.

Wyrazem rozpaczy Hioba po utracie wszystkiego jest:

- rozdzielenie szaty

- ogolenie głowy

- pada na twarz (przeszło do chrześcijaństwa).

To wszystko to oznaka żałoby, smutku ale i pokuty.

Powrót do łona matki - synonim śmierci.

Ale w tym wszystkim Hiob wygrał ta walkę, nadal błogosławi Boga.

Hi 2, 7-10 II próba (realizacja).

Szatan dotknął Hioba wrzodem złośliwym - trąd. Hiob dlatego opuszcza dom i oddala się od ludzi. Siada na śmietnisku i tam pozostaje. Izolowano trędowatych. Choroba była bardzo dokuczliwa i objęła całego Hioba.

Celem próby I i II ze strony Boga było potwierdzenie, że Hiob pozostanie wierny, a ze strony szatana, udowodnienie interesowności Hioba.

I tym razem Hiob zwyciężył próbę.

Szatanowi pomagała żona Hioba, która go wspierała ani nie pocieszała go w nieszczęściu. Natomiast go potępia, jego upór, postawę w tak trudnej sytuacji. Żona wykazuje idiotyzm postępowania Hioba. Namawia go do tego do czego dążył szatan, by Hiob złorzeczył Bogu. W myśl tradycyjnej zasady Hiob miał prawo złorzeczyć. Ale on tak nie zrobił.

Hi 2, 10 - zdecydowana odpowiedź Hioba: „Mówisz jak szalona. Dobro przyjęliśmy z ręki Boga. Czemu zła przyjąć nie możemy?”.

Aluzja do sytuacji w Raju - dialog węża, szatana z kobietą. Kobieta i szatan myślą podobnie i to przeciw mężczyźnie.

Te próby nie zmusiły Hioba do odrzucenia Boga.

Hi 2, 11-13: przejście od części poetyckiej, odwiedzenie przyjaciół - Edomici, chcieli go pocieszyć (najpierw się z Hiobem solidaryzują, a potem oskarżają).

Symbolika liczb:

3, 7, 10 - występują te liczby lub ich zwielokrotnienia. W tradycji biblijnej symbolizują pełnię, doskonałość. Często odnoszą się do Boga. 7 synów + 3 córki = 10 - doskonałość doskonałości.

Odwrotnie mówi się o nieszczęściach Hioba, które są brakiem doskonałości:

Używając liczb niedoskonałych np. były dwie (2) próby, 2 pary nieszczęść - od ludzi i natury.

2, 6 - najdoskonalsza, najpełniejsza niedoskonałość.

VIII. Psalmy i księgi mądrościowe 19.04.2006 r.

M. Filipiak, Księga Koheleta (PSST 8/2), Poznań 1980.

Księga Koheleta jest młodsza od dwóch poprzednich ksiąg. Pod każdym względem jest wyjątkowa i inna. Kohelet różni się od tradycyjnej wizji izraelskiej: mądrościowej i teologicznej.

Tytuł

Sam tytuł sprawia mnóstwo kłopotów, problemów. Do dziś nie ma jednoznacznej interpretacji tytułu.

W kanonie hebrajskim tytuł księgi nadaje się od jej pierwszych słów, czyli „słowa Koheleta”:

Koh 1,1 - „Słowa Koheleta, syna Dawida, króla w Jeruzalem”.

Kwestia problematyczna leży w interpretacji.

(Hebr.) Qohelet - niekiedy imię własne, niekiedy imię rodowe, niekiedy tytuł honorowy, niekiedy określenie funkcji.

Słowo „Kohelet” jest bardzo dziwaczne. Gramatycznie byłoby to słowo pochodzące od innego przymiotnika kahal - zgromadzenie o charakterze religijnym, społeczność.

Kohelet - imiesłów, r. żeńskiego, l. pojedynczej. Ktoś kto takie zgromadzenia zwołuje. Ktoś kto na takim zgromadzeniu przemawia.

Najstarsza tradycja traktuje jako imię własne - tradycja od Masoretów.

Zachował się jedynie zapis spółgłoskowy w języku hebrajskim. Masoreci nadali swój sposób wokalizacji (barwa występujących w danej formie samogłosek).

Septuaginta (LXX) nie tłumaczy zupełnie znaczenia słowa „Kohelet”.

Istnieje kilka propozycji interpretacji Kohelet:

1. imię własne, bo w Biblii hebrajskiej pojawiają się imiona własne jako imiesłowy np.:

EZD 2, 57: „Pocheret”

1 Krl 7, 8: „Alamet”.

Problem powstaje gdy do gramatyki dojdzie historia. Czy taki człowiek istniał? Historia nic nam nie mówi o człowieku, o Królu, który nosiłby imię Kohelet.

Ta hipoteza odpada.

2. Kohelet - określenie rodowe.

Ben Syrach - przykład nazwy rodowej, ludzi zajmujących się np. mądrością.

Kohelet nie wspomina nic o swoich dzieciach, potomstwie, dlatego ta hipoteza upada.

3. Kohelet - określenie funkcji, ta koncepcja ma najwięcej zwolenników.

Ta funkcja może być dwupłaszczyznowa:

• Może odnosić się do inicjatora zgromadzenia, zwoływacz społeczności.

• Człowiek, który na jakimś zgromadzeniu religijnym naucza, przemawia. Większość komentatorów i interpretatorów poszło w tym kierunku. Do tego przychylni są Żydzi i chrześcijanie.

Luter przetłumaczył Kohelet jako kaznodzieja, mówca religijny (kościoły ewangelickie, protestanckie).

Biblia Tysiąclecia i Biblia Poznańska zachowały nazwy oryginalne.

Najbardziej prawdopodobna interpretacja to ta, która uważa Koheleta jako funkcję przemawiającego na zgromadzeniu.

Kohelet przekazuje swoje refleksje innym, ale ich nie poucza. Kohelet - także mówca, orator na zgromadzeniach świeckich.

W Talmudzie - Kohelet przemawiał w szkołach talmudzkich.

Autor

w tradycji chrześcijańskiej i żydowskiej decydujące znaczenie miały słowa tytułowe: „Słowa Koheleta, syna Dawida króla w Jeruzalem”. Cała tradycja przypisała ta księgę królowi Salomonowi (syn Dawida).

W Księdze Koheleta nie pada słowo „Salomon”. Mowa jest o synu Dawida, króla w Jeruzalem.

W Księdze Przysłów i Pieśni nad Pieśniami pojawia się słowo „Salomon”.

Salomon był uważany za autora księgi (Koh), bo jemu oprócz mądrości przypisywano również gromadzenie, zwoływanie ludzi np. 1Krl - modlitwa Salomona przy modlitwie w świątyni.

Ta opcja także napotyka na trudności bo:

• Koh 12, 1: „ja Kohelet byłem ….. w Jerozolimie”. To by znaczyło, że Salomon pseudo Kohelet jest bardzo stary i pisze tę księgę Koh na „emeryturze”. Takiej praktyki nie znano bo królowie do samej śmierci pełnili swoją funkcję.

• Walory językowe (języka). Język Koheleta nie jest językiem klasycznie hebrajskim. Nie jest językiem z czasów Salomona, a z okresu o wiele młodszego, np. IV, III a nawet II w. przed Chr.

Salomonowe autorstwo jest fikcją literacką ponieważ pseudonimia (podszywanie się autorów literackich pod znane postacie, pod kogoś większego, znakomitszego) w okresie hellenistycznym była bardzo rozpowszechniona. Często spotykana w literaturze.

Kohelet

O tym kim był jako osoba, mówią słowa rozdz. 12:

„A poza tym Kohelet będąc mędrcem, wpajał także wiedzę ludowi. I słuchał, badał i u…łożył wiele przysłów”.

Kohelet był mędrcem, wpajał także wiedzę, układał przysłowia, należał do grupy, elity narodu. Należał do hakamim - mędrców.

Kohelet przesłanie ma bardzo specyficzne, różne od tradycyjnego. Krytykuje on wszystko i wszystkich a zwłaszcza system pracy, urzędników.

Raczej nie był on mędrcem, nauczycielem państwowej szkoły (przydworskiej), nie zachowywał poprawności politycznej. Swoje nauki w sposób prywatny, do grona swoich uczniów przekazywał - tak mów Talmud.

Czas

Księga Koheleta nie powstała w IX - VIII w. przed Chr.

Górna data, granica powstania Księgi może być wyprowadzona z jej treści Koh 5, 3-5 - odnosi się do Księgi Powtórzonego Prawa, w formie znanej dzisiaj - cała Tora pod koniec V - IV w. przed Chr. powstała.

Dolna granica - znaleziono 4 fragmenty w Qumran Księgi Koheleta z połowy II w. przed Chr. Już istniała w tym okresie, spisana po hebrajsku z Qumran.

Czas powstania ogólny: III w. przed Chr.

Miejsce powstania

Istnieją liczne hipotezy:

1. wysunięta przez jezuitę Dachuik - Kohelet został napisany w IV/III w. w Fenicji, albo w północnych terytoriach Palestyny, graniczących z Fenicją. Porównywał język Koheleta i stwierdził podobieństwa z językiem fenickim i ugaryckim - terminologia handlowa. Dachuik nie zauważa, że podstawową treścią ks. Koh są stosunki dworskie w Jerozolimie. Mało prawdopodobne by Fenicjan to wiedział. Kohelet był mieszkańcem Jerozolimy w tym czasie, w którym księgę pisał.

Miasto powstania - Jerozolima.

Język

Język Koheleta różni się od języka klasycznego hebr. Niektórzy twierdzą, że Kohelet był awangardzistą językowym, zwolennikiem dekadencji.

Kohelet jest pionierem we wprowadzaniu pojęć filozoficznych do języka hebrajskiego. Język hebr. jest językiem dynamicznym, konkretnym i nie nadaje się do filozofii. Bardziej nadawał się język aramejski, grecki.

Istnieje w Kohelecie wiele neologizmów, niespotykanych w j. hebrajskim, przeciwnie do greki.

Słownictwo Koheleta jest bardzo dziwaczne, bardzo dużo słów, które nie pojawiły się w literaturze hebrajskiej. U Koheleta jest bardzo dużo słów pochodzenia obcego, np. akadyjskiego, babilońskiego, aramejskiego, perskiego. Nie ma zapożyczeń greckich.

Z perskiego:

• Pardes - park, ogród - w Biblii hebr. od Koheleta ten termin oznacza nie tylko teren zasiedlony, ale np. w Dn ogród najdoskonalszy - RAJ, Eden. Do dnia dzisiejszego Septuaginta i Wulgata mają znaczenie RAJ.

• Pitgam - rozkaz, dekret, rozporządzenie królewskie.

Aramejskie zapożyczenia:

• Medina (Judea) - prowincja, jako teren administracyjny.

• Szalit - władca, ktoś potężny.

• Injan - zajęcie, praca ale bez sensu, daje tylko zmęczenie bez żadnych profitów / syzyfowa praca.

• Regut - zajęcia bez korzyści

• Rajan - zajęcia bez korzyści

• Amal - zajęcia bez korzyści.

Składnia

Kohelet powstał w III w. przed Chr. w środowisku jerozolimskim. Język hebrajski tej księgi pragnący dodać pewne pojęcie abstrakcyjne (filozoficzne), które j. hebr. nie znał, zapożyczał z innych języków.

Cała Ks. Koheleta jest świadectwem poglądów, przekonań środowiska. III w. przed Chr., kiedy wpływy aramejskie były znane w Jerozolimie, w Palestynie.

Język Koheleta nie jest językiem pospolitym, a elitarnym. Kohelet należał do elity, która decydowała o życiu społecznym, religijnym Palestyny w Jerozolimie.

Kohelet miał poglądy odmienne od innych. Kohelet krytykuje wszystko, przesłanie różne od tradycyjnego. Uczeni, komentatorzy tej księgi poszukują specyficznych cech środowiska, w którym żył autor księgi.

Kohelet mówi, że mądrość cała jest bez sensu, że bieda jest bez sensu, że bogactwo jest bez sensu, że życie człowieka jest bez sensu, że śmierć jest bez sensu.

Nie widzi w niczym jakiejś wartości, nawet w człowieku. Nie interesuje Koheleta relacja człowiek - Bóg, czyny miłosierdzia, sprawiedliwość, miłość.

Kohelet podchodzi od strony negacji, środowisko mądrościowe zbliżone do tych kół, które zaczęły krytykować środowisko tradycyjne, ale ostrożnie.

Kohelet neguje i krytykuje wszystko. Miało na to pewnie wpływ doświadczenie osobiste Koheleta oraz tradycja starożytnego Bliskiego Wschodu (też krytykowała).

Nurt mądrościowy ma charakter uniwersalny, Kohelet z tradycji ogólnowschodniej korzystał i tam są utwory negujące wszystko.

Kohelet był człowiekiem inteligentnym, wykształconym, oczytanym. Znał Homera, Eurypidesa. Znał literaturę grecką. Wyjaśnia i obserwuje rzeczywistość przez pryzmat klasycznej filozofii greckiej: szkoła cyników, stoików. Hebel (hbl הבל) u Koh to coś na podobieństwo powiewu, wiatru, coś co przemija.

Koheleta łączy z grecką filozofią: metaforycznie to marność.

• Ciągłe pytania o sens życia

• Relatywizm w ocenie mądrości

• Pojęcie czasu ograniczającego człowieka

• Krytyczna ocena bogactwa

• Zagadnienie pracy, trudu, który się z tym wiąże i brak rezultatu

• Krytyka socjalna a zwłaszcza systemu władzy

• Bardzo krytyczne podejście do rzeczywistości, w której człowiek aktualnie żyje.

To podobieństwo do greckiej myśli odróżnia Koheleta od hebrajskiej mądrości, również w kontekście człowieka i Boga. Żyd - człowiek Narodu Wybranego, Koheleta to nie interesuje, człowiek to jednostka, bez kontekstu wybrania.

Odnośnie Boga, w tradycyjnym ujęciu Bóg jest tym, który kieruje losami swojego narodu i prowadzi do zbawienia, w Koh. Bóg postrzegany jako Stwórca, sędzia, jest nieuchwytny, nie można z Nim jakiejkolwiek relacji osobowej podjąć, jak to robili: Adam, Abraham, Mojżesz.

Kohelet pomija sprawy pobożnościowe, kultyczne.

Kohelet zbliża się do nurtu pesymistycznego obecnego w tradycji babilońskiej (Koh2, Koh 3) (najstarszej) - Gilgamesz „Dialog pana ze swoim sługą” - stary epos.

Kohelet krytykując wszystko co tradycyjnie było dobre, nie równa się negacji. Kohelet krytykuje ale to nie jest negowanie. Stawia on pod znakiem zapytania: dogmat tradycji, wskazuje na nieprzydatność, nieważność pewnych rzeczy. Kohelet pyta o sens życia człowieka, czyni to bardzo konkretnie.

Koheleta można uważać za pierwszego filozofa myśli hebrajskiej, który zadaje pytania i poszukuje sensu, niestety on sam tego sensu nie znajduje. Pokazuje drogę do pojęcia tematu. Wszystko jest kwestią otwartą.

Był problem z kanonicznością Ks. Koh., tak jak z Pnp, dlatego został dodany epilog, by Ks. Koh. mogła wejść do kanonu biblii Hebrajskiej.

Ks. Koheleta nie jest zbiorem przysłów, dialogiem, u Koheleta wszystkiego jest po trochu.

Ks Koheleta można nazwać refleksją, medytacją, rozumowaniem poświęconym tematom: człowiek i jego problemy.

IX. Psalmy i księgi mądrościowe 26.04.2006 r.

Diatryba - z rzeczy prostych tworzenie skomplikowanych. Filozoficzne gmatwanie rzeczy prostych.

Struktura / kompozycja Koheleta

Mamy do czynienia z luźno powiązanymi myślami. Ale możemy podzielić Ks. Koheleta na:

1. Poszukiwania życiowe (1,1 - 6,9)

1. wprowadzenie (1,1 - 18)

2. sprawozdanie z poszukiwań (2,1 - 6,9)

2. Braki mądrości i nieznajomości przyszłości (6,10 - 12,14)

1. wprowadzenie (6,10 - 12)

2. dwa tematy:

- człowiek nie wie, co jest dobre (7,1-11,6)

- człowiek nie zna przyszłości (7,1-11,6)

c. konkluzja (11,7-12,14)

Wszystko to MARNOŚĆ!

Ad 1.

Wprowadzenie, autor podaje główne tematy (1,1-18).

2,1-6,9 - autor kolejno zajmuje się oceną różnych zjawisk związanych z naturą człowieka np. dążenie do wygodnego życia, bycia mądrym.

Ad 2.

Autor wykazuje różnego rodzaju braki w mądrości (filozofii) tradycyjnej, oraz zawiera ta część materiał, w którym autor opisuje nieznajomość spraw przez człowieka. Po prostu wykazuje głupotę człowieka.

Wymienia rzeczy, których człowiek nie zna, zwłaszcza dobre, podkreśla, że człowiek nie zna przyszłości (wg Koheleta jest to argument podstawowy aby uznać człowieka za osobę słabą, ograniczoną, niedoskonałą). „Wszystko to marność”.

Konkluzja - zawiera piękną metaforę, tego co przemijalne, starości i śmierci.

Proces starzenia się człowieka jest ukazany metaforycznie jako pory roku. Moment śmierci - nadchodząca zima. Antyteza: słabość człowieka a potęga (siła) natury - odnawialny proces.

Wprowadzenie 1,1 - 18.

Całą księgę rozpoczyna zdanie, które ma charakter tytułu: „Słowa Koheleta, syna Dawida, króla w Jeruzalem”.

Ktoś anonimowy przypisywał swoje dzieło komuś znanemu - to pseudonimie.

Koheleta = funkcja przemawiającego, nie zawsze na zgromadzeniu religijnym.

Król tu ma znaczenie bardziej społeczne, ekonomiczne. W l. poj. Kohelet = król oznacza osobę, która wszystkiego ma więcej niż zwykły śmiertelnik. Posiada on również nie tylko więcej dóbr, ale i więcej mądrości.

Podkreślona zostaje wyższość autora nad innymi.

Koh 1, 2 -3 - zawierają temat księgi.

W 1, 2 zawarta jest konkluzja podsumowująca wszystko. „Marność nad marnościami, powiada Kohelet, marność nad marnościami - wszystko jest marnością” .

Marność w tradycji:

(hebr.) hebel - pojawia się w Starym Testamencie 73 razy, z tego aż 41 razy u Koheleta (obrazy: klepsydra, czaszka ludzka).

Znaczenie tego słowa nie jest jednoznaczne, proste. Podstawowym znaczeniem dla hebr. hebel jest: wiatr, podmuch wiatru, tchnienie. Ale w Kohelecie są one rozumiane w sensie pejoratywnym, dlatego, że tchnienie nie oznacza tutaj tchnienia Bożego, tchnienia, które dał Bóg kiedy stwarzał człowieka.

Oznacza podmuch w znaczeniu nicości, zniszczenia, unicestwienia. Łączy się z obrazem biblijnym oddzielenia ziarna od plew (dobra od zła). Wiatr porywa plewy i nie zostaje po plewach nic.

Hebel oznacza również wszystko co jest zmienne, niestale w odniesieniu do człowieka. To co jest krótkotrwałe, przemijające (występowało to już w tradycji biblijnej).

Dalej oznacza wszystko co jest bezużyteczne, daremne, bez sensu (dotyczy człowieka), na co się on porywa.

Hebel - od tego źródłosłowu pochodzi imię Abel. To słowo zarówno w Ks. Koheleta jak i w tradycji biblijnej ma znaczenie religijne. Oznacza bogów cudzych, pogańskich. Bogowie dla izraelitów byli nicością, przeciwstawiano je jedynemu Bogu.

Kohelet - marność - odnosi do przejawów życia ludzkiego.

Termin hebel występuje w 3 grupach znaczeniowych:

1. Krótkotrwałość ludzkiego życia i jego przemijalność.

2. Marność bezskuteczność ludzkich słów, nie można wypowiadać słów bezsensownie. Starożytni przywiązywali duże znaczenie do słowa, bo uważali to za pewną rzeczywistość. Rzecz konkretna, mówienie!

3. Odnosi się do różnego rodzaju sytuacji ludzkiego życia, w których człowiek wkłada wiele wysiłku, a potem okazuje się to bez sensu, nie mające znaczenia, nieistotne.

Wulgata tłumaczy hebel jako vanitas (nicość).

Hakal - wszystko, wszyscy, niektórzy interpretatorzy przypisywali Koheletowi rozumienie wszystko, absolutnie za marność. Cała rzeczywistość, cały wszechświat miał być dla Koheleta marnością, nicością.

Koheleta jednak interesują tylko zjawiska w życiu człowieka, a nie cała rzeczywistość.

Koh 1,3 - badanie korzyści jakie wynikają dla człowieka z jego działalności. Koheleta interesuje jaki pożytek ma człowiek z angażowania się w sprawy codzienne (tej korzyści, pożytku nie ma).

Termin na określenie pożytku, korzyści to itron. Koheletowi z reguły chodzi o korzyści, pożytek wymierny a więc szczęście (w ludzkim rozumieniu) jako zadowolenie z życia, dobrobyt.

Ks. Koheleta jest bardzo mocno osadzona w realiach życia. Uważa, że człowiek ani zadowolenia, ani dobrobytu w życiu z reguły nie osiąga.

U Koheleta pojawia się też termin reut ruah = pogoń za wiatrem.

Zwrot „pod słońcem” często pojawia się u klasyków greckich. Tego zwrotu nie ma w całym ST, jest tylko u Koheleta (tylko, że zamiast tego jest „pod niebem” w innych księgach).

„Pod słońcem” - w życiu codziennym człowieka.

Koh 1, 4 - 11 - główne założenia.

Koh 1, 12 - 18 - szczegółowe tematy.

Koh 1, 4 - 11 - temat: przemijalność człowieka jako jednostki, indywiduum, ale również przemijanie ludzkości jako takiej. Kohelet stawia tezę tutaj o przemijaniu, ale przeciwstawia to trwałości sił natury. Określenia kosmos nie ma w języku hebrajskim. To co trwale, dobre, wieczne łączy się ze wszechświatem, siłami natury.

1, 4: „Pokolenie przychodzi i pokolenie odchodzi, a ziemia (w znaczeniu wszechświata) trwa po wszystkie czasy”.

Przykłady stałości:

1. Słońce - 1, 5 „Słońce wschodzi i zachodzi, i na miejsce swoje spieszy z powrotem i znowu tam wschodzi”. Wstaje codziennie, ten cykl jest dla Koheleta za stałością, dobrem.

2. Wiatr - 1, 6 Siła, którą można bardzo łatwo przewidzieć. Jego ruch można przewidzieć zwłaszcza w Palestynie.

3. Rzeka - 1, 7 Płynie i płynie i nie dopłynie do końca, zawsze jest .

Koh 1, 12 - 18 - tematy szczegółowe:

1. szukanie mądrości.

2. badanie wiedzy.

3. wszystkie ludzkie sprawy, które Bóg dał człowiekowi.

Kohelet jest bardzo charakterystyczny w sposobie mówienia. Zwykle mówi się w 3 osobie, natomiast Kohelet mówi z reguły w 1 osobie. Podkreśla przez to swoje osobiste doświadczenie, przedstawia swoje wnioski a nie przejęte z tradycji. Jest to kontratak na ówczesne rozumienie filozofii, podawanej bezosobowo.

Koh 1, 13: „Ja skierowałem umysł swój ku temu…”

„Ja … ja … ja …”.

Koh 1, 16 - Kohelet mówi, że będzie się starał dążyć do wywołania sztucznych sytuacji, które człowiek uważa za szczęśliwe i dobre np. będzie dążył do zgromadzenia majątku, do śmierci, do boleści, do cierpienia itd.

Koh 1, 18 - podsumowanie wstępnych wiadomości, o samym autorze. Wymierzone wprost w tradycyjne rozumienie mądrości. Człowiek, który dąży do mądrości wchodzi na wyższy etap poznania, świadomości (o sobie, o innych, o rzeczywistości). Kohelet ukazuje pewien paradoks: kto więcej wie, to więcej bólu odczuwa dosłownie i przenośnie. Im człowiek jest bardziej świadomy tym bardziej cierpi.

Koh 2, 1 - 11 - Kohelet zapowiada, że zbada wszystko co ludzie uważają za powód do szczęścia.

Sprawozdanie z poszukiwań 2, 1 - 6, 9

Koh 2, 1 - „Powiedziałem do swojego serca”. Powiedzieć do swego serca - powiedzieć do siebie. Serce ma szczególne znaczenie dla Semitów, serce jest siedliskiem rozumu, inteligencji, mądrości, wiedzy. Wola i uczucia mieszczą się w nerkach.

Oznacza, że Kohelet zawsze kieruje się rozumem.

1. Kohelet chce najpierw przebadać radość i szczęście. Człowiek odbiera radość i szczęście jako rzeczy przyjemne. Kohelet śmiech rozumie jako szaleństwo, a radość nic dla niego nie znaczy. Kohelet traktuje radość jako śmiech, który jest bezużyteczny, bezwartościowy, głupkowaty. Nawet w filozofii greckiej radość czysto ludzka jest źle oceniana, nawet przez Epikura. Podsumowanie Koheleta o radości i śmiechu jest negatywne. U Koheleta radość nie ma nic wspólnego z teologią tylko ze śmiechem, który Kohelet ocenia negatywnie.

2. Czasowe popadnięcie w alkoholizm. Kohelet ocenia to też jako marność.

3. „Wszystko to marność i pogoń za wiatrem”. Nabywanie różnych rzeczy materialnych to też marność. (Koh 2, 4 - 8).

Koh 3, 1 - 14 - tekst najbardziej znany. Wskazuje na różne momenty życia ludzkiego. Jest zbudowany na zasadzie antytez. Wszystko jest ujęte w ramy czasowe, czasu. Czas - niezmienny. Człowiek - przemijający.

Człowiek pod każdym względem jest ograniczony przez czas.

U Koheleta jest 14 antytez, jedne z nich są interpretowane dosłownie:

• „Jest czas rodzenia i czas umierania” (człowiek nie panuje nad nimi).

• 
  Burzenie = budowanie.

• 
  Płacz = śmiech. Itd.

Inne mogą się odnosić metaforycznie:

• „Czas rzucania kamieni i czas ich zbierania” (może się kojarzyć z rolnictwem, lub z kamieniowaniem, z wykonywaniem kary za podstawowe przestępstwa przeciwko Prawu). Kamienie są obrazem trwałości, hebr. kamień = ewen, czasem może oznaczać imię własne Boga.

• „Czas rozdzierania i zszywania szat” (znak pokuty, żałoby, rozpaczy, smutku).

• Koh 3, 8 „Czas wojny, czas pokoju”. Pojawia się jedynie raz u Koheleta termin „szalom” (pokój) przeciwstawny do „milhamal” (wojna).

W teologii biblijnej „szalom” oznacza dobrobyt materialny, pełne szczęście, zadowolenie, dobra Boże.

U Koheleta „szalom” oznacza pewien spokój, równowagę jaką osiąga, doświadcza człowiek.

X. Psalmy i księgi mądrościowe 10.05.2006 r.

Księga Syracha (Syr)

Należy do literatury mądrości greckiej. Dotychczasowe omawiane księgi jak: Ks. Przysłów, Hioba, Koheleta są księgami hebrajskimi (myśl izraelska).

Księga Syracha powstała gdy docierał nurt myśli greckiej.

Miejsce w kanonie

Księga Syracha nie zachowała się do dziś w j. hebrajskim, tylko w greckim, dlatego nie została włączona do kanonu hebrajskiego.

Jest to w tłumaczeniu greckim Pisma Św. Dlatego też Kościoły chrześcijańskie przyjmują ją.

Kościół katolicki zalicza ją do ksiąg deuterokanonicznych, drugorzędnych, ale jest ona w kanonie.

Protestanci nie włączają Ks. Syracha do kanonu, wg nich to apokryf (nie badają jej).

Tytuł

• Rękopisy greckie - „Mądrość Syracha” lub „Mądrość Jezusa Syracha”. Tradycja grecka podkreśla autora księgi i jego imieniem ja nazywa.

• Tradycja łacińska - „Eklezjastyk” od „Liber ecclesiastus”. Księga kościelna, bo księgę tą często używali Ojcowie Kościoła. Ojcowie Kościoła traktowali Ks. Syracha jako podsumowanie ST (encyklopedia ST). Dlatego często ją używali w liturgii. Do dziś w liturgii jest jeszcze inna nazwa tej księgi:

• „Syracydes” - pomieszanie nazwy greckiej i łacińskiej, nazwa spolszczona. Nazwa używana w liturgii, podczas Mszy Św.

Układ literacki

Zupełnie brak struktury literackiej, brak wizji, systematycznego wykładu, przemyślanej struktury. Ks. Syracha jest wielką kompilacją przemyśleń, które łączyły się z mądrością.

Można wyróżnić fragmenty, w których Syrach zwraca uwagę na konkretne tematy, do nich wraca.

1. Rozdz. 1-4: omawiają relacje między mądrością a pobożnością.

2. Rozdz. 4-6: temat roztropności.

3. Rozdz. 6-14: temat karności (nauczanie, wychowanie, dyscyplina).

4. Rozdz. 14-19: temat relacji między mądrością a problemem zła.

5. Rozdz. 44-50: „Pochwała Ojców”. Odrębny tekst, forma hymnu sławiącego dzieje Izraela, omawia szczególnie wybitne postacie z historii Izraela i przedstawia je bardzo pozytywnie. Np. Mojżesz - prawodawca, przyjaciel Boga. Eliasz - przykład pobożności.

Reszta Księgi Syracha to sentencje i przemyślenia mądrościowe, anegdoty, przypowieści. Arcykapłani.

Autor

Mamy o nim bardzo dużo dokładnych informacji, bo autor dużo mówił o sobie. Jest to rzadkie zjawisko, bo księgi biblijne były anonimowe z reguły.

W Ks. Syracha autor mówi dużo o sobie: o swoich poglądach, życiu…

Autorem był: Jeszua - imię hebrajskie.

W Ks. Syracha trzeba liczyć się z dwoma płaszczyznami. Dziś znamy tłumaczenia greckie, ale oryginał został napisany po hebrajsku.

Autorem wersji oryginalnej (hebr.) był Jeszua - syn Syracha (o nim niewiele wiemy). Dziś często nazywa się ta księgę „Księgą Ben Syracha” - syna Syracha.

Księga powinna nazywać się „Mądrość Jezusa Syracha”.

Po latach księgę przetłumaczył na grecki język autor, który w prologu nazywa siebie wnukiem Syracha, a robił to po to, aby świat grecki mógł poznać świat hebrajski i jego mądrość. My ta wersję znamy.

Autor księgi był mędrcem, pisarzem (jak poprzednicy), ale to o czym pisze nie jest efektem jego doświadczenia i przemyśleń, o czym mówi w Prologu.

On tylko zbiera znaną już mądrość izraelską. Jest więc wielkim kompilatorem myśli i tradycji ST.

W księdze autor pisze o sobie, zaliczając się do środowiska mądrościowego.

Syrach łączy znane formy biblijne (pytania, anegdoty, …) z analizą naukową. Dlatego Syrach jako jeden z pierwszych zaliczył się do nowej greckiej społeczności - uczeni w Piśmie. Była to elitarna grupa arystokratyczna, zamknięta.

Syrach jako uczony w Piśmie, należał do elity. Podkreślał swoje arystokratyczne pochodzenie uważał za swój obowiązek nauczanie innych.

Syrach:

- mędrzec

- kompilator, zbieracz

- uczony w Piśmie

- nauczyciel - przekaz mądrości w „domu nauki” (tzn. szkoła).

Sytuacja znajomości autora jest wyjątkiem w całym ST.

Czas powstania

Dwa etapy:

1. datacja oryginału: 200-170 p.n. Chr. Na podstawie Księgi Syracha, w „Pochwale Ojców” jest bardzo szczegółowy opis arcykapłana Szymona II (ok. 200 r.).

2. informacja w Księdze Syracha o zbliżającym się kryzysie dla Izraela i wiary. To niebezpieczeństwo przyszło w I poł. II wieku - początek prześladowań za Antiocha IV Epifanesa (prześladowania te stały się modelem ucisku końca czasów).

Tłumaczenie (Ks. Syracha) - tekst obecnie znany.

Określa się jego tłumaczenie na język grecki dokładnie ok. 132 r. to wnika z Prologu (1, 6-7).

Miejsce powstania

1. Oryginał hebrajski - Palestyna, być może Jerozolima.

2. Tłumaczenie greckie - Egipt, diaspora aleksandryjska.

W Księdze Syracha „Prolog” jest autorstwem tłumacza greckiego, dlatego ten wstęp nie jest uważany za natchniony.

Styl

Jak w poprzednich księgach, autor używa znanych już w tradycji form literackich.

Główne koncepcje Księgi Syracha:

Tezą zasadniczą całej księgi (wyjściową i docelową) jest temat mądrości Bożej. Ponieważ dotychczasowa mądrość opierała się na mądrości ludzkiej wynikającej z doświadczenia, przeżyć człowieka, przemyśleń, a koncentrowała się na zdolnościach człowieka.

Księgę Syracha otwierają słowa: „Wszelka mądrość pochodzi od Pana i jest z Nim obecna na wieki”.

Podkreśla, że bez mądrości Bożej wszelkie wysiłki człowieka są bezcelowe. Syrach odwrócił się z ludzkiej strony mądrości ku Bożej. Jest optymistą, ta księga może być traktowana w opozycji do wizji Koheleta.

Koncepcja mądrości pochodzącej od Boga była obecna od dawna, ale Syrach zwrócił na nią uwagę (o mądrości tej mówi Ks. Jeremiasza, Psalmy, Przysłów 8).

Syrach podkreśla jednak, że jest to jedyna koncepcja wobec trudów ludzkiej pracy.

Syrach dokonuje syntezy myśli ST, na temat mądrości Boga (jak inni ją postrzegali).

Syrach rozpatruje mądrość Boga w dwóch aspektach:

1. Mądrość Boga jest niedostępna dla człowieka by ją mógł poznać.

2. Człowiek może poznać skutki działania Bożej mądrości w świecie.

• Bóg udziela mądrości wszystkim i wszystkiemu. Daje siebie całemu światu poprzez mądrość. Od basar - wszelkiemu ciału, stworzeniu. W działaniu stworzenia Bożego można dostrzec Jego mądrość. A zbliżając się do stworzenia, poznając je, zbliżamy się do samego Boga. Wszelkiemu stworzeniu i światu (kosmos).

„Boża mądrość zostaje udzielona całemu kosmosowi” - myśl biblijna, styl grecki.

• Syrach wymienia cechy mądrości:

- Bóg = mądrość - stąd przypisuje się jej cechy Boga.

- jest odwieczna - nie ma początku, od zawsze jest z (preegzystencja) Bogiem.

- tajemnicza - dystans między ludźmi a mądrością.

- rzeczywistość nadprzyrodzona, przewyższająca człowieka.

Księga Syracha zawiera filozoficzny opis mądrości, by nadać jej charakter biblijny, używa:

„Mądrość wyszła z ust Najwyższego”. Z ust Boga wg Pisma Św. „wychodzą”: Prawo, sprawiedliwość, sąd, kara i nagroda, oraz słowo. Dlatego mądrość łączy się z tymi pojęciami.

- mądrość ma kontrolę nad światem - ingeruje, kontroluje, daj rady. To opatrzność Boża.

• Temat relacji między mądrością a bojaźnią Boga. Syrach dokonuje syntezy myśli dotychczasowej, dodaje nowe koncepcje. Bojaźń Boga w tradycji biblijnej nie oznacza paniki, przerażenia, to pojęcie w tradycji biblijnej utożsamia się z szacunkiem i respektem wobec Boga, pobożnością, wiernością. Nie był to lęk.

Syrach nakazuje bojaźń Bożą, którą utożsamia z mądrością. Jeżeli ktoś dąży do mądrości, to chce być doskonalony, bliżej Boga, być bardziej posłuszny wobec Boga.

Nikt przed Strachem nie równał bojaźni z mądrością.

Równowaga bojaźni i mądrości przejawia się w rezultatach:

- błogosławieństwa (jej owoce), pomyślności w nagrodę za dążenie do mądrości.

Syrach przypisuje te owoce (błogosławieństwo, pomyślność) mądrości i bojaźni.

• Temat relacji między mądrością a prawem Bożym. Tora Adonai, za Syracha oznacz to nie tylko Pięcioksiąg ale całe objawienie Boga.

Syrach omawia to nowatorsko. Przedstawia te tematy na tym samym poziomie. Jeśli ktoś dąży do mądrości, to dąży do: przestrzegania praw, dekalogu. Jeśli ktoś zachowuje Boże Przykazania, to dąży do mądrości. Nikt wcześniej nie utożsamiał tych pojęć.

• Temat relacji mądrość - głupota.

W tradycji biblijnej często mówi się o głupocie. Syracha ten temat nie interesuje, bo jego postawa wobec głupoty, braku mądrości, jest jasna. Człowiek nie dążący do mądrości, sam z premedytacją decyduje i wybiera głupotę. Dlatego Syrach mówi, że nawracanie ludzi świadomie wybierających głupotę, jest bezskuteczne i bezsensowne. By uchronić się przed głupotą, Syrach radzi unikać ludzi głupich i takich środowisk.

XI. Psalmy i księgi mądrościowe 17.05.2006 r.

Opis uczonego w Piśmie

Hakamim, maskilim - mędrcy, „starzy” - zajmują się zawodowo, uczą.

Soperim - uczeni w Piśmie.

Od czasu Syracha pojawia się nowy typ mędrca, który zaczyna badać nową dziedzinę - Objawienia Bożego, czyli Pisma Św. Dlatego uczonych (mędrców) tych nazywano: „uczeni w Piśmie”, „skrybowie”.

Księga Syracha - oryginał po hebrajsku, nie zachował się (tylko fragmenty). Tłumaczenie greckie zachowane w całości, dlatego przeszedł do kanonu. Autor twierdzi, że tłumaczy oryginał.

Syrach jest pionierem w grupie skrybów. W czasach Jezusa zyskała ona bardzo dużą popularność. Uczeni w Piśmie przez długi czas stanowili elitę narodową, w pozytywnym znaczeniu.

Syrach opisuje cechy skrybów:

• Powinien odznaczać się inteligencją, rozumem, biegłością w nauce biblijnej, w piśmie i w literaturze, w znajomości tradycji biblijnej.

• Akcent na gorliwość, chęć studiowania (są to główne motywy podjęcia tej pracy).

• Całkowita nowość u Syracha: jako cechę skryba podaje: wiara, pobożność, realizowane przez modlitwę, uczynki, kult.

Jest to nowość, bo w tradycji mędrcy czerpali mądrość z doświadczenia i obserwacji i nie zawsze odwoływali się do Boga i Pisma Św. nie zawsze Bóg był najwyższym autorytetem.

Syrach wiąże to zajęcie z teologią.

Głowna myśl Syracha: Wszelka mądrość pochodzi od Boga.

Mądrość łączy elementy empiryczne (wynikające z doświadczenia i obserwacji) i teologiczne, miesza się je i odnosi do Boga.

Syrach określa tez funkcję skrybów: zajmują się sprawami Bożymi, dlatego należy się im szczególne miejsce w społeczeństwie. I tak byli traktowani jako elita. Podejmowali najważniejsze decyzje dla narodu. Przejmowali kierownictwo nad narodem. W I, II w. połączyli się z faryzeuszami, później przekształcili się w rabinów. To dało początek judaizmowi rabinackiemu (ortodoksyjny, trwa do dziś).

Skrybowie, ze względu na szczególne miejsce w społeczeństwie, zyskują nie tylko popularność, ale przede wszystkim zicaran - pamięć, podstawowy element by naród przetrwał, zachowując tożsamość Izraela. Dlatego ich rola jest ważna do dziś.

Syrach zapoczątkował to, co trwa do dziś.

Omówienie spraw świata

Po raz pierwszy syntetycznie ujęta nauka o świecie. Łączy tradycję z nowymi nurtami - nauką i filozofią grecką.

Hebrajczycy nie używali określenia „wszechświat”.

Ks. Syracha wprowadza do tradycji biblijnej całkiem nowy termin: KOSMOS - jeden z naczelnych terminów filozofii greckiej określający rzeczy na świcie, jego (świata) porządek. Syrach przejmuje ten termin i włącza w niego przeszłe koncepcje z tradycji.

3 tematy związane z terminem kosmos:

1. dużo i szczegółowo mówi o porządku we wszechświecie - Bóg stworzył świat i opiekuje się nim, kontroluje (rodzaj Opatrzności Bożej). Bóg porządkuje wszystkie zjawiska, nadaje im cel, funkcje i znaczenie. Syrach przyjmuje ta grecką myśl i dzieli na 3 płaszczyzny porządek:

1. porządek w kosmosie - swoje miejsce ma ziemia, wody, ciała niebieskie. One też mają swoje cele i funkcje .

2. ludzie - człowieka wyróżnia to, ze stworzenia, że Bóg go obdarzył wieloma darami. Syrach nawiązuje do Ks. Rdz. - porządek wszechświata zaprowadza tylko Bóg swoim stwórczym Słowem (Rdz 1).

3. naród wybrany - Syrach szczególnie podkreśla jego ważność i rolę we wszechświecie. Wybranie Izraela było bardzo ważnym wydarzeniem - to znak dobroci Boga, zbawienia. Naród wybrany jako pośrednik między Bogiem i wszechświatem.

2. o doskonałości, dobroci i pięknie wszystkich rzeczy stworzonych. Jest to myśl przeciwna do Koheleta. Syrach mówi, że wszystko co stworzył Bóg jest doskonale. Nawiązuje on do Ks. Rdz. 1. Wszelkie zjawiska, przejawy życia, człowiek są doskonałe. Stąd problem jak wytłumaczyć: katastrofy, cierpienia itd. Syrach mówi, że nawet to jest dobre, problemy pełnią funkcję grzeszników.

3. o dwuaspektowości wszystkich rzeczy - zupełnie nowa myśl w tradycji biblijnej. Każda rzecz składa się z dwóch sił, elementów przeciwstawnych. Kwestia zła i grzechu. Syrach miał świadomość istnienia zła. Gdy on działał, zaczęły pojawiać się spekulacje na temat pochodzenia zła, złych ludzi. Niektórzy winę za to zrzucali na Boga (opcja filozoficzna i teologiczna, obwiniano Boga za zło). Syrach nie zgadzał się z tym. Dlatego jako pierwszy rozwinął myśl „wolnej woli”. W każdym człowieku są dwie skłonności, siły: do dobra, do zła.

Istnieje walka między nimi. Człowiek wybiera je wolną wolą i tylko on jest winien złu, przez swój wybór.

Nauka o dwuaspektowości rzeczy u Syracha. Podobnie jak w człowieku, tak we wszechświecie i wszelkim stworzeniu są te dwie skłonności i walczą ze sobą, ścierają się ze sobą.

Temat: Pochwały działania mądrości.

Wg Syracha mądrość Boża działa - we wszechświecie i w historii Izraela.

Syrach opisuje to kolejno posługując się przykładami:

1. Wg Syracha świat powinien wyrażać Bogu wdzięczność za stworzenie poprzez dobro i piękno, harmonię. Dzięki dobru i harmonii świata, człowiek może dziękować Bogu, jest do tego zobowiązany. W dziękczynieniu za piękny świat i życie człowiek winien wielbić, chwalić Boga (doksa).

Syrach opisuje działanie mądrości Boga przez opis wszechświata - ciał niebieskich, świata, zjawisk atmosferycznych. Syrach mówi, że wielbić Boga ma też szczególnie morze - w tradycji biblijnej jest ono rozumiane jako miejsce pierwotnego chaosu, zamieszkiwane przez siły przeciwne Bogu. Syrach podkreśla głównie, że morze ma Boga wielbić.

Opis działania mądrości Boga, Syrach kończy stwierdzeniem: „Bóg jest wszystkim” tzn. jedynym stwórcą jest Bóg.

2. Opis historii Izraela. O Izraelu Syrach pisze dużo i w superlatywach. Podkreśla rolę Izraela jako pośrednika zbawczego, dlatego w sposób szczególny Bóg działa w historii Izraela przez swoją mądrość.

Syrach przywołuje przykłady, by potwierdzić działanie mądrości Boga w historii Izraela. Przywołuje wybitne postacie biblijne. Na początku przywołuje:

Henocha - postać popularna. Miał być zabrany przez Boga do nieba, bo był dobry i nie zasługiwał na śmierć. Miał szczególną więź z Bogiem.

Syrach wymienia też królów i proroków (Noe, Izaak, Mojżesz, Abraham, Samuel, Natan, Dawid, Salomon, Izajasz, Jeremiasz, Ezechiel).

Ostatnią postacią opisana przez Syracha jest współczesny mu arcykapłan Szymon (II w. przed Chr.).

Syrach szczegółowo opisuje te postacie, by uświadomić odbiorcy, że Bóg działa nie bezpośrednio lecz przez swoją mądrość, której udziela wybranym ludziom. Powierza im tez specjalna misję. Mądrość Boża działa przez tych ludzi.

Rozdział 24 (Ks. Syracha).

• Zawiera: „Hymn o uosobionej mądrości Bożej”. Jest to poemat, o 3 częściach:

- Syr 24, 1 - 2: wprowadzenie.

- Syr 24, 3 - 22: orędzie Bożej Mądrości.

- Syr 24, 23 - 24: komentarz autora.

Mądrość:

• To uosobienie Boga, Jego towarzystwa, zwłaszcza przy stworzeniu.

• Cel główny: przekaz orędzia ludziom, posłaniec Boży.

• Pochodzi od Boga („Mądrość wyszła z ust Najwyższego”).

• Stawiana na równi z Bogiem.

• Orędzie Bożej mądrości dotyczy tego jaka jest mądrość i czego dotyczy. Mądrość ma wszystkie cechy, takie jak Bóg. Mądrość działa podobnie jak Bóg, towarzyszy Mu w czasie stworzenia, w opiece nad światem. Mądrość jest jawnym uobecnieniem Boga w świecie i w ludziach.

Syrach posługuje się licznymi metaforami, m.in. mądrością.

Jak mgła i słupy ognia - nawiązanie do przejścia przez M. Czerwone.

Skoro Bóg działa przez mądrość w świecie, to człowiek winien ją poznawać i dążyć do niej - poprzez Prawo (Słowo Boże), jedyny namacalny dowód mądrości Bożej. Kto czyta, analizuje i wypełnia Słowo Boże, dąży do mądrości.

XII. Psalmy i księgi mądrościowe 31.05.2006 r.

Księga mądrości- nazywana mądrości Salomona, księga istnieje w całości w jęz. greckim (Jęz.oryginalny) Uznana za księgę apokryficzną, w greckim i katolickim kanonie. Razem z Ks.Przysłów, Koheleta i, Syracha tworzy niby pięcioksiąg. Niektórzy dołączają księgę Pieśni nad Pieśniami.

Mądrość- temat podjęty od początku do końca, podjęcie zagadnień, które już wcześniej były podejmowane. Mądrość Boża, działanie mądrości w świecie.

Powstała w środowisku hellenistycznym (egipskim), w Aleksandrii (w diasporze), owoc myśli pozapalestyńskiej.

Czas powstania

Świadectwa zewnętrzne i wewnętrzne, autor znał przekład septuaginty. Mowa o prześladowaniu Żydów w Aleksandrii. Oszczerstwa względem Żydów (że byli ateistami, że nie płacą podatków, uchylają się od kultu), polemika z kultem pogańskim.

Połowa I w. Przed Chr.

Autor - dwubiegunowość autorstwa i wypowiedzi. Jest to Żyd, bardzo religijny, traktuje z szacunkiem objawienie i Torę, jest przekonany o jakimś specjalnym zadaniu o jakim Bóg polecił narodowi. Autor jest dumny z przynależności do narodu wybranego. Wszechstronnie wykształcony, doskonale zna naukę i filozofię grecką. Umieszczony na pograniczu zupełnie obcych światów.

Tendencja ogólnoświatowa 0 czas hellenistyczny (rozpoczęty od podbojów Aleksandra Macedońskiego), starł się wsch. z zach. Wsch. oddziaływał na świat poprzez religię, kulty mistyczne. Autor przyjmuje postawę trochę obronną, ukazywanie niebezpieczeństw.

Sprawy etyczno-moralne, kwestia czystości nie tylko zewnętrznej.

Adresaci:

• Żydzi, wierni objawieni, często już zhellenizowani. Dla nich była to księga, która miała dać nadzieję.

• Prozelici, po działalności misjonarskiej Żydów, wielkie sukcesy, nawrócenia

• Poganie zatwardziali

2 cele księgi:

_ obrona przed zarzutami

_ propaganda żydowska

Księga pod względem literackim pomyślne dzieło, nie ma tu rzeczy przypadkowych, wszystko ma swoje miejsce, cele.

Podział Księgi na 3 części:

Cz. I (1-6) mowa o losie sprawiedliwych i bezbożnych, losie ziemskim i wiecznym

Cz. II (7-9) Autor omawia mądrość dokładnie i szczegółowo, mowa o naturze, istocie, cechach. Krótki hymn na temat mądrości. Piękna teologia-literacka modlitwa o mądrości.

Cz. III (10-19) autor mówi o działaniu mądrości w historii (zwłaszcza narodu wybranego), koncentruje się na tematyce wyjścia z Egiptu. Plagi, wydarzenia na pustyni, buntach.

Cel ukazuje, że to wszystko działo się pod przewodnictwem mądrości.

„Zachęta do mądrości” utożsamiana ze sprawiedliwością, forma hymnu, treści wzywają do mądrości. Autor zapewnia, że mądrość jest dla wszystkich, ale trzeba tej mądrości chcieć i szukać.

Motyw dwóch dróg (drogi wyboru)

⇒ droga wiary, sprawiedliwości, kres życie wieczne

⇒ droga grzechu, kres śmierć

Możliwości jakie ma człowiek, skutki postępowania, wyboru człowieka jako temat podstawowy. Mowa o sprawiedliwych, którzy są często prześladowani, o bezbożnych, grzesznikach, którzy nie przestrzegają przykazań. Żydzi, którzy przyjęli całkowicie kulturę grecką (Żydzi apostaci nie są ateistami, wierzą, ale cały problem polega w praktyce, ignorują Boga i prawo. Autor przedstawia kim są bezbożni: oni nie zaprzeczają istnienia Boga, szydzą objawieniu. Uznają życie ziemskie, śmierć jest końcem, kresem ludzkiego istnienia. Ciało się rozpada, staje się prochem, dusza zostaje unicestwiona. Są pewni swoich poglądów, śmierć kończy wszystko, jedz i śpij póki żyjesz, nie oglądaj się na ludzi i zasady. Bezbożni przyjmują- niszczenie i krzywdzenie ludzi sprawiedliwych, wiernych Bogu. Przekonuje się sam, że byli w wielkim błędzie, ale za późno.

Autor próbuje odpowiedzieć na wszelkie problemy i trudności. Powodem prześladowań sprawiedliwych i pychą bezbożnych jest błędne myślenie, głupota. Problem dotyczy nie uznania rzeczywistości wiecznej. Jak to możliwe, że bezbożni cieszą się potomstwem i są szczęśliwi, a sprawiedliwi nie maja często potomstwa i są smutni. O życiu jakie ono jest decydują ludzie, a sprawiedliwość będzie istniała w wieczności. Dlaczego sprawiedliwy umiera a bezbożny cieszy się życiem. Decyduje o tym cnota. Podsumowując wszystkie doświadczenia życiowe odpłata, nagroda, kara nastąpi w wieczności.

Autor kończy pięknym podsumowaniem- ukazuje nicość bezbożnych i życie z Bogiem sprawiedliwych.

29

---