KSIĘGI MĄDROŚCIOWE

8 i 9 czerwca – ustny egzamin

Obowiązuje to co na wykładach. Do każdej księgi odnoszą się informacje introdukcyjne, potem tematy teologiczne.

Juliusz Synowiec – Mędrcy Izraela

Będziemy omawiać 3 księgi (Kanon Hebrajski):

• Przysłów

• Hioba

• Koheleta

Nazywane są mądrościowymi. Dotarły do nas w oryginale.

W tradycji greckiej przeszły do nas:

• Syracha

• Mądrości (gr. sofia)

Potraktujemy 5 ksiąg jako jedną całość. Dla niektórych Kościołów poprotestanckich księgi z greki traktowane są jako apokryfy.

Poruszona będzie też kwestia Pieśni nad Pieśniami.

W księgach mądrościowych na pierwszym miejscu jest człowiek, świat, mądrość, a nie tak jak w psalmach Bóg.

Mądrość, wiedza – współcześnie jest to pewien zasób informacji. Ktoś jest mądry i ma wiedzę, a ktoś inny jest głupi i wiedzy nie ma.

W rzeczywistości mądrość nie ma nic wspólnego z wiedzą. Skierowywano uwagę na mądrość, a wiedza praktycznie się nie liczyła. Człowiek mógł być uważany za mądrego, a przy tym nie mieć żadnej wiedzy. Mógł też mieć wielki zasób wiedzy i być totalnym kretynem :P

Dlaczego tak jest? Dlatego że mądrość starożytna w odróżnieniu od współczesnej jest wartością nie abstrakcyjną, ale praktyczną, życiową, konkretną. Semici nie cierpieli abstrakcji w żadnej postaci, pojęć, rzeczy abstrakcyjnych. Liczyły się konkrety, również w mądrości. Mądrość miała na celu nie teoretyczne zdobywanie wiedzy ale praktykę.

Celem mądrości było wskazanie człowiekowi dobrego, uczciwego, porządnego życia.

W starożytności mądrości nie łączono z moralnością.

Podstawowe kryteria różnicujące mądrość:

1. Środowisko, w którym ta mądrość się rozwijała czy była uprawiana. Z początku w środowiskach świeckich. Innym środowiskiem byli pisarze, skrybowie. Człowiek piszący uważany był za wykształconego, za mędrca. Mędrcami byli również uczeni w Prawie.

2. To, czym interesowali się mędrcy.

   1 – człowiek. On był najważniejszym, podstawowym przedmiotem dociekań. W literaturze sapiencjalnej stawia się pewnego rodzaju pytania, problemy na które nie zawsze daje się odpowiedź. Być może literatura mądrościowa nie jest dostępna dla wszystkich, nie jest też zrozumiała dla wszystkich. Literatura mądrościowa wnosi wiele do rozwoju religii. Mędrcy wiele rzeczy wyłuskują i wiele prawd wiary zostało ustanowionych dzięki mędrcom. Mędrcy pytają o cel, przeznaczenie człowieka, jego egzystencję po śmierci. Jeśli jest coś po śmierci to mędrcy pytają jak to będzie wyglądać.

   2 – świat. Mędrców interesowało to co otaczało człowieka i w czym człowiek tkwił. Pytali o sens istnienia świata, czy jest wieczny czy skończony, o jego kierunek. Największym problemem okazała się obserwacja jaką poczynili mędrcy. Cały świat jest tworem dobrym, a nawet bardzo dobrym, bo Bóg go chwalił. Mędrcy zauważają to, ale widzą że w świecie jest wiele zła, chamstwa, cierpienia. Jak więc pogodzić, pytają, świat dobry, stworzony przez Boga, z światem na którym jest zło, cierpienie. Skąd się wzięło cierpienie? - pytają mędrcy. My mówimy o grzechu pierworodnym. Tradycja żydowska widzi źródło zła w Rdz 6 czyli we fragmencie o istotach niebiańskich, które zstąpiły na ziemię i żeniły się z kobietami, a ich potomstwo było zepsute.

   3 – Bóg. Mądrość starożytna nie była zainteresowana osobą Boga, dopiero Syrach po raz pierwszy powie: „Prawdziwa mądrość pochodzi od Boga”.

Tradycja mądrościowa jest jedną z najbogatszych. Tora – wszystko co ujmowało całość tradycji historycznej.

• Hokmah [hohma] – mądrość jako całość, służąca życiu, dobru człowieka, przyjęta jako pomoc człowiekowi, by ten dobrze żył.

• Daat – wiedza, pewien zasób informacji. Ta wiedza ma służyć celom praktycznym. Oznacza zastosowanie wiedzy w konkretnym życiu.

• Musar – zwraca uwagę na tego, który mądrość uprawia. Oznacza wewnętrzną dyspozycję, chęć, dyscyplinę, dzięki której człowiek chce dążyć do mądrości (też kij którym posługiwał sie nauczyciel był tak nazywany).

• Legah [lekah] – mądrość w aspekcie autorytatywnym. Starszy.

• Ormah – oznacza pewnego rodzaju zaangażowanie, przedsiębiorczość, inteligencję. (wąż posiadał taką cechę)

• Hakam – człowiek, który mądrością zajmuje się zawodowo, z mądrości żyje. Jest to mędrzec, który do czegoś doszedł i doświadczenie przekazuje innym.

• Maskil – mówi o aspekcie dydaktycznym. Ktoś sam jest mądry i przekazuje innym. Jest to nauczyciel.

• Ewil – głupiec. Człowiek, który nie chce być mądry, nie chce zdobywać wiedzy, nie chce dążyć do mądrości, bo uważa że jest wystarczająco mądry. Własna pycha, zarozumiałość przeszkadza mu zdobywać mądrość.

• Kesil – po co mi mądrość, i tak mi się do niczego nie przyda. Można go nazwać prostakiem, gburem. To nie „prostaczkowie”.

Księgi mądrościowe przypisywane królowi Salomonowi. Napisał on ponoć ponad 3000 utworów mądrościowych. Ten król był sławny ze swojej mądrości. Był uznawany za genialnego sędziego.

Księga Przysłów jest określona „Księgą Salomona”. Księga Mądrości również nazwana jest księgą Salomona. Jest to pseudonimia. Salomon mógł faktycznie coś napisać, wiele dzieł sapiencjalnych zostało opatrzonych imieniem Salomona by rozpowszechnić dzieła. Salomon był wielkim mecenasem mędrców – stąd ta tradycja.

Mędrcy wszystkich nacji czasem jednoczyły się by sprzeciwić się największym władcom ówczesnych imperiów (Asyryjskich, Babilońskich). Elity mądrościowe ponadnarodowe kooperowały ze sobą. Mądrość w Egipcie (Teby, Memfis) i Mezopotamii uprawiali tylko kapłani. Z tych nauki tych mędrców korzystali autorzy biblijni.

Egipskie tytuły:

• Nauka Ptahotepa

• Nauka Merikare

• Mądrość Amen-om-ope

Przeznaczone one były dla kręgów dworskich.

Mezopotamskie tytuły:

• Mądrość Achikara

• Babiloński „Kohelet” (teodycea)

• Sławić będę Pana Mądrości

Szczególne formy literackie, myślowe, którymi posługiwali się mędrcy.

Maszal – różne rodzaje gatunków, form przekazu mądrości. Oznacza wszystko :) np. przypowieść, przysłowie, sentencja, upomnienie, groźba, zagadka.Takich Maszal są setki w Księdze Psalmów.

"Jaka matka, taka córka" – Ez 16, 44

"Ojcowie jedli zielone winogrona, a zęby ścierpły synom?" - Ez 18, 2

Instrukcje, pouczenia – wpierw zwrócenie na siebie uwagi przez mędrca. ("słuchaj", "nadstaw ucha") Relacje mistrz-uczeń są przedstawione w sposób relacji ojciec-syn. Uczeń – syn, mędrzec – ojciec.

Zagadka

Zabawa z liczbami – zaczątek późniejszej kabały, mistyki, numerologii.

Prz 6:16-19

16. Tych sześć rzeczy w nienawiści ma Pan, a siedem budzi u Niego odrazę:

17. wyniosłe oczy, kłamliwy język, ręce, co krew niewinną wylały,

18. serce knujące złe plany, nogi, co biegną prędko do zbrodni,

19. świadek fałszywy, co kłamie, i ten, kto wznieca kłótnie wśród braci.

Dysputa – np. Księga Hioba

Szyderstwo

Satyra – dość ostra np. Prz 23, 29-35

29. U kogo " Ach! ", u kogo " Biada! ", u kogo swary, u kogo żale, u kogo rany bez powodu, u kogo oczy są mętne?

30. U przesiadujących przy winie, u chodzących próbować amfory.

31. Nie patrz na wino, jak się czerwieni, jak pięknie błyszczy w kielichu, jak łatwo płynie [przez gardło]:

32. bo w końcu kąsa jak żmija, swój jad niby wąż wypuszcza;

33. twoje oczy dostrzegą rzeczy dziwne, a serce twe brednie wypowie.

34. Zdajesz się spać na dnie morza lub spoczywać na szczycie masztu.

35. Obili mnie, nic nie poczułem, chłostali, nic nie wiedziałem. Kiedyż się zbudzę? Jeszcze nadal go pragnę...

Alegoria – wielka metafora lat starczych człowieka.

Prz 24, 30-34

30. Szedłem koło roli próżniaka i koło winnicy głupiego:

31. a oto wszystko zarosło pokrzywą, ciernie całą jej powierzchnię pokryły, kamienny mur rozwalony.

32. Skierowałem uwagę, spojrzałem, zobaczyłem i wysnułem naukę:

33. Trochę snu i trochę drzemania, trochę założenia rąk, aby zasnąć,

34. a przyjdzie na ciebie nędza jak włóczęga i niedostatek jak biedak żebrzący.

Lenistwo nie popłaca.

Księga Przysłów

hebr. miszle Szelomo – miszle - l.mn. od Maszal. Szelomo – imię Salomona. Przysłowia Salomona.

gr. paroimiai

łac. Liber Proverbiorum

Treść:

1. Wprowadzenie (1, 1-7) – pseudonimia, odniesienie do mądrości

2. Zbór nauk (1, 8 – 9, 18) – wyodrębnione na postawie treści i sposobu przekazywania mądrości. Z początku poemat o mądrości uosobionej. Mądrość – kobieta. Owa upersonifikowana mądrość ukazana jako towarzyszka Boga. (Prz 8) Jest ona odwieczna. Każdy powinien z niej korzystać.

3. Pierwszy zbiór Salomona (10, 1 – 22, 16) – 376 powiedzeń

4. Zbiór mędrców anonimowych (22, 17 – 24, 34) – przypomina mądrość egipską (mędrzec Amen on Eper) w wersji hebrajskiej

5. Drugi zbiór Salomona (25 – 29) – 127 powiedzeń, anegdot

6. Zbiór Agura (30, 1-9) – Agur to nie imię hebrajskie, Agur snuje refleksje na temat złotego środka. Chciałbym żebym nie był ani za bogaty, ani za biedny.

7. Przysłowia liczbowe (30, 10-33)

8. Nauka dla Lemuela (31, 1-9) – mędrzec niewiadomego pochodzenia, nauki podobne do egipskich mędrców (Merikare)

9. Poemat o idealnej kobiecie (31, 10-31)

Księga powstawała 500-600 lat. Proces powstawania był bardzo złożony. Księga Przysłów w takiej formie w jakiej możemy ją czytać jest efektem kilku etapów:

1. XII-XI BC – czasy królów, zbierano przysłowia, utwory, które krążyły. Miały one charakter ludowy. Zbierano teksty, które w literaturze hebrajskiej są najstarsze. Niektóre powiedzenia sformuowane pisemnie są jednymi z najstarszych w historii języka hebrajskiego. Najstarsze zabytki środowiska semickiego to poezja. (najstarsze: Wj 15 – pieśń prorokini Miriam; Sdz 5 – prorokini Debora)

2. X-VI BC (do 586 r.) czasy monarchii, wpierw zjednocznej, potem podzielonej. Zbierali uczniowie ze szkoły mędrców jerozolimskich (założonej przez Salomona). W tej szkole jerozolimskiej większość mędrców pochodziła z Egiptu.

3. powrót z niewoli babilońskiej (ok. 500 r.) - Księga Przysłów zamknięta, nie wprowadzano żadnych zmian.

Przysłowie – maszal – z literackiego punktu widzenia – jednostka literacka, która musi się składać z dwóch zdań. Te 2 elementy w j. hebrajskim występują za pomocą spójnika. Funkcjonują na zasadzie paralelizmów. Albo do siebie są ułożone syntetycznie lub antytecznie. Treść przysłów wynika z obserwacji i z doświadczenia. Przysłowia prawie nigdy nie są jakimś rezultatem refleksji czysto intelektualnych. Zawsze są to bardzo konkretne rzeczy, które mędrzec zauważył, doświadcza i wyciąga wnioski. Mędrcy chcą ująć w jakieś ramy zasad, które są powszechne – działają jako pewniki, ogólniki.

Np. kwestia bogactwa i ubóstwa. Ogólnik – bogaty człowiek jest zły, ubogi – uczciwy, idealny, pobożny.

Kilka typów przysłów, które w różny sposób podają mądrość:

• przysłowia orzekające – pod względem treści najprostsze, przekazują pewne proste informacje np. "zdarza się że", "często jest tak", "zachodzi taka sytuacja, że". Prz 15

Mędrcy odwołują sie do prawa naturalnego. Odwołują się do: uczciwości, nie krzywdzeniu innych.

Bardzo często w najprostszych przysłowach mędrcy lubują się w zestawianiu pewnych rzeczy ze sobą.

Przeciwstawiają sobie skrajne postawy czy zjawiska. Antagonizmy: mądrość a głupota.

Prz 12, 1

Mądry jest ten, kto boi się Boga. Bojaźń Boga jest ideałem w relacji człowiek-Bóg.

Mędrcy dotykali bardzo konkretnych spraw. Mówili o handlu, biznesie. Widocznie zjawiskiem powszechnym było oszukiwanie w handlu, biznesie. Drugim, bardzo ważnym tematem, jest nieuczciwe sądownictwo. Winnych uniewinniano, a niewinnych skazywano. Wszystko zależało od pieniędzy. Krytykowane takie postawy jak pycha, wszelkiego rodzaju nadużycia mowy (które wyrządzały krzywdę innym: oszczerstwa, fałszywe oskarżenia, plotki). Napiętnowanie wszelkiego rodzaju dwulicowości, rozdwojenia jaźni.

Zestawia się 2 postawy, wypływa wniosek ogólny, nie zawsze dotyczący dwóch porównywanych spraw.

Refleksja filozoficzna – charakter niektórych przysłów. Prz 20, 9

Sposoby przedstawiania owej mądrości oraz jej rodzaje

Prz 1, 1-7

Najczęściej mówi się o mądrości ludzkiej, tylko w kilku przypadkach mówi się o mądrości w stosunku do Boga. Często mówiono o mądrości nie w sposób abstrakcyjny, ale konkretny. Przedstawiano mądrość jako różne kategorie ludzi (personifikowanie mądrości). Mądrość – kobieta, która wabi swoim wdziękiem, urokiem osobistów i urodą. Wabi młodzieńców spragnionych walorów kobiety czyli ... mądrości :) Ta kobieta urządza przyjęcie, zaprasza spragnionych. Jest przedstawiana jako "dobroczyńczyni". Jest też przedstawiana jako nauczycielka, nie tylko uczy ale wskazuje drogę właściwego postępowania. Ktoś postepuje dobrze, jest mądry. Przysparza sobie wszelkiego rodzaju dóbr.

Mędrcy są świadomi, że życie zawiera pewne trudności. Obok tej pięknej pani, mądrości, wystepuje personifikacja głupoty. Jest ona też panią. Ona też posługuje się bardzo podobnymi metodami co mądrość. Ona też robi wszystko, by zainteresować.

Do kobiet na wschodzie odnoszono się negatywnie.

Poemat "niewiastę dzielną, któż znajdzie" – Prz 31, 10

Wzorem kobiety idealnej jest żona, matka, pani domu. Cechy: posłuszeństwo, wierność, przedsiębiorczość.

Księga Hioba

Należy do tradycji mądrości hebrajskiej. Zachował się jej tekst oryginalny, hebrajski. Należy do tradycji mądrościowej hebrajskiej.

Imię - Ijjob. Wywodzi się od rdzenia Ajaw – być wrogiem, przeciwnikiem, nieprzyjacielem.

Jołb

Mówimy Hiob – bliższe oryginałowi.

Autor jest nieznany.

Proces powstawania księgi trwał podobnie jak księgi przysłów. Niektóre warstwy księgi są starożytne, inne pamiętają czasów monarchii.

1 warstwa – (może pamiętająca czasy sędziów)

Sposób ukazania Hioba. Jest przedstawiony jako (na wzór) patriarchów biblijnych. Ukazany jako wzór, głowa rodziny, zwierzchnik całego klanu. W imieniu tej rodziny składa ofiary.

2 warstwa – teksty mądrościowe. Większość ksiąg opracowanych w czasach monarchii. Ostateczna redakcja przypada na, w przybliżeniu, V wiek. Czas wielkich reformatorów – Ezdrasza i Nehemiasza.

Stosunek bohatera księgi do tytułu. Bardzo często te dwie sprawy się utożsamia. Uważa się że ów Hiob jest też autorem ksiegi. Tak twierdzi tradycja.

Główny bohater był postacią historyczną – tradycja żydowska i chrześcijańska.

W kwestii hisotryczności i identyfikacji z postacią historyczną warto zauważyć że na całym bliskim wschodzie istniała tradycja, że istniał gdzieś w starożytności.

Na wschodzie istnieje tradycja o 3 mędrcach, którzy zasłynęli z wielkiej mądrości: Hiob, Noe i Daniel. (Ugarit, Mari)

Hiob nie był izraelitą (Żydem). Był pewnie edomitą.

Świadectwo:

• Hiob żył w ziemi Uc

• imiona 4 przyjaciół Hioba przychodzących by go pocieszać: Elifas, Bildad, Sofar, Elihu – to imiona świadczące o edomie lub moabie.

• Edomici słynęli z mądrości

Jest też możliwe że postać Hioba jest symbolem pewnej postawy wobec Boga w obliczu cierpienia, jakie go spotyka. W takim też sensie symbolicznym Hiob przeszedł do kultury, tradycji, cywilizacji. Do dnia dzisiejszego funkcjonują powiedzenia, które z Hiobem są związane – raczej symboliczne odnoszące się do postaci, która reprezentuje postawę wobec cierpienia. (np. hiobowe wieści, hiobowy los, Pan dał – Pan zabrał, stało się jak się Panu podobało)

Nazywa się księgę jednym z pierwszych dramatów w rzeczywistości (nie w sensie literackim).

Traktuje się księgę jako dyskusję. Zbiór mądrości na jeden temat – cierpienia.

Inne dzieła o cierpieniu:

Dzieła egipskie o cierpieniu – skarga biednego wieśniaka

Rozprawa o samobójstwie

Dialog o nędzy ludzkiej

Mędrcy kananejscy (płn Syria, Uganda) też poruszają temat cierpienia.

Wszyscy mędrcy stawiają to samo pytanie:

• Dlaczego cierpienie? Dlaczego ja?

• Pytanie o sens cierpienia

• Pytanie o źródło cierpienia

Skarga jako forma literacka. Umożliwia wyodrębnienie spośród innych form literackich. Najwięcej z skardze jest biadolenia. Skarga w Księdze Hioba jest podobna do lamentacji.

Pojawia się też monolog – co innego niż przemowa. Jest to refleksja nad swoimi przeżyciami.

Pojawia sie nowela – krótkie opowiadanie narracyjne (proza). Akcja zmierza do punktu kulminacyjnego, roztrzygnięcia.

Obecne: przysłowia, hymn, opisy, personifikacje.

1. Prolog (1, 1 – 2, 13)

2. Dialog Hioba z "przyjaciółmi" (3, 1 – 31, 40)

   3 serie dialogów:

   Hiob – Elifaz z Temanu

   Hiob – Bildad z Szuach

   Hiob – Sofar z Noamy

3. Mowy Elihu (32-37)

4. Dwie mowy Boga (38,1 – 42, 6)

5. Epilog (42, 7-17)

Wstęp narracyjny – ukazany główny bohater – Hiob. Ma żonę, dzieci, mnóstwo owiec, kóz i wielbłądów. Jest przedstawiony jako człowiek bogaty. Jest on zaprzeczeniem przekonania, że bogacz jest bezbożny.

Terminologia prawna, jurydyczna.

Bóg objawia się na sposób teofanijny. Bóg objawia Hiobowi kim jest. Objawia za pośrednictwem tego, co zrobił. Celem teofanii jest zaakceptowanie cierpienia.

Epilog – nawiązanie do wstępu. Wszystkie dobra z powrotem wracają do Hioba, a nawet zostają zwielokrotnione.

Inkluzja

Co jest głównym tematem rozważań mędrców z księgi Hioba. Głównym tematem jest cierpienie w zawężonym jego aspekcie. Chodzi o cierpienie dotykające człowieka niewinnego. Jest to cierpienie niezasłużone.

W życiu spotykają człowieka rzeczy dobre jak i szkodliwe. Jedno jak i drugie jest jakimś naturalnym porządkiem. Hiob o tym wie: "Czy nie walką jest życie każdego człowieka?"

Źródło zła, które od Boga nie pochodzi – jakie?

Szatan – jeszcze postać dobra. Wszystko co robi, robi z polecenia Boga. Jest aniołem.

Hiob u Ojców Kościoła jest typem Chrystusa.

Poczucie osamotnienia – kolejny temat jaki porusza Księga Hioba.

Po kolei Hioba opuszczają wszyscy ludzie (gradacja), a potem opuszcza go Bóg (tak mu się przynajmniej wydaje).

Są tu zastosowane stopnie które rozpoczyna fakt, że Hiob traci to co ma najcenniejszego – rodzinę. Dzieje się to za przyzwoleniem Boga. W mentalności semickiej dzieci to najcenniejsza sprawa, coś najbliższego.

Drugi etap opuszczania – przyjaciele.

Żona Hioba odgrywa funkcję symboliczną. Żona jest symbolem tego wszystkiego, co jest przeciwne Bogu.

Nawiązanie do tradycji rajskiej, do pierwszej kobiety – Ewy. Tutaj mamy tą tradycję rozwiniętą. Mędrcy idą nieco dalej w interpretacji kobiety. Ewa w księdze Rodzaju przedstawiona jako kusicielka. Przedstawiona jest jako ta, której nieposłuszeństwo okazał mężczyzna.

Kobieta w księdze Hioba spełnia rolę jeszcze bardziej negatywną. Żona namawia Hioba do bluźnierstwa. Hiob pozbywa się swoich, żekomo, przyjaciół.

Hiob pod koniec zwraca się do Boga. I ... nic :) Bóg albo jest zajęty i nie ma czasu dla Hioba albo Boga nie ma. (raczej to 1-sze)

Hiob ma pretensje i są one słuszne. Bóg nie może milczeć – powinien zareagować. Ma obowiązek pomagania człowiekowi, taka jest Jego natura.

Postawa opuszczenia przed Bogiem. Hiob staje się typem Chrystusa. ("Boże mój Boże, czemuś mnie opuścił")

Ekspiacja

U Hioba – doświadczenie z którym nasz bohater walczy, szuka rozwiązania.

Działanie zła – tryumf jakie zło odnosi.

Mędrcy wyrażają prawdę o działaniu zła, które nie jest ani ukarane, ani unicestwione. Wydaje się że zło zwycięża. To nie jest do pogodzenia z tradycyjnymi poglądami.

Przyszłość eschatologiczna. Nagroda za dobra, kara dla zła została przeniesiona na czasy eschatologiczne.

Uaktywnienie się zła jest tajemnicą, bardzo często dopuszczoną przez Boga. Mędrcy pytają o bezsensowność pytania "dlaczego". Tego typu pytania są bezsensowne, bo Bóg nie ma z tym nic wspólnego. Jest to realność ludzkiego życia. Człowiek uczestniczy w cierpieniu, złu, dobru, zdrowiu.

Ograniczenie człowieka

Sam motyw marności człowieka nie jest nowy.

Mędrcy dochodzą do wniosku, że w pewnym momencie kończą się możliwości człowieka, a zaczyna się tajemnica – dla człowieka coś nieznanego.

Hiob reprezentuje nowe postrzeganie Boga. Sam Hiob przyznaje, że Bóg istnieje ale jakby czekał. Tu mamy zapowiedź bardzo ważnego tematu: czekania Boga. Bóg daje czas na pokutę, na nawrócenie. Czas cierpienia jest czasem próby. Pozwala by człowieka dotknęły pewne sprawy. Bóg jest inny – święty. Nowe jest to, że ten Bóg nie może być w żaden sposób przez człowieka zrozumiały, święty. Motywy działania Boga są dla człowieka tajemnicą. To wyraziła szkoła izajańska (Izajasza). "Bo drogi moje nie są drogami moimi, myśli moje nie są myślami waszymi". Wszystko co związane z Bogiem jest tajemnicą. Na tyle jest możliwe poznanie Boga i Jego działania na ile pozwoli na to sam Bóg (czyli się objawi).

Pod koniec księgi pojawia się sam Bóg. Bóg przedstawia samego siebie.

Prolog (wstęp) – Hi 1-2

Akcja toczy się na 2 płaszczyznach: sferze niebiańskiej i płaszczyźnie ziemskiej. Cała akcja skupiona jest wokół osoby Hioba.

Decyzje o dalszym przebiegu akcji padają w sferze niebiańskiej. Konsekwencje mają miejsce w sferze ziemskiej. O wszystko co dzieje się na ziemi decyduje się w niebie.

Hi 1, 1 - Księga Hioba rozpoczyna się jak bajki :) "pewien", "niegdyś", "kiedyś". Kraina Uc – nie wiadomo gdzie to było. Nie jest do dzisiaj zidentyfikowana, można jedynie przypuszczać, że termin Uc brzmi obco w j. hebrajskim dlatego często wiąże się ten termin z mieszkańcami wschodu. W późniejszej tradycji identyfikuje się jako część Edomu.

Takie mówienie ogólne jest celowe bo chodzi o sytuację, która kiedyś komuś może się wydarzyć. To mogło wydarzyć się każdemu.

Przypowieści ogólne wykorzystywał Jezus.

Imię Hiob bardzo popularne. Noel, Daniel i Hiob pojawiają się w księdze Ezechiela.

Hiob przedstawiony w samych superlatywach. Nikt w tradycji biblijnej nie cieszy się tyloma pozytywnymi określeniami na raz. Moży to świadczyć o pewnej nierealności tej postaci.

hebr. tam – czysty (kultyczna, rytualna)

jaszar – sprawiedliwy, prawy, uczciwy (coś jak cadik) – mówi się tak o św. Józefie

irat Adonai – bojaźń Boża, lęk przed Bogiem

Hiob odwracał się od zła, uciekał od zła.

Przez to Bóg chce nam powiedzieć że Hiob był człowiekiem najznamienitszym. Przedstawienie tego, co Hiob miał. Człowiek się liczy jak posiada.

3, 7, 10 – liczby doskonałe, często zwielokrotnione

Kategorie posiadłości Hioba:

• dzieci – miał 7 synów i 3 córki

• słudzy – miał bardzo wielką liczbę sług i służebnice

• inwentarz żywy – miał 7000 owiec

Autorzy chcą powiedzieć, że Hiob był pod każdym względem naj. Nawet składał przebłaganie za swoje dzieci zanim zdążyły zgrzeszyć.

Sfera niebiańska

W Niebie Bóg zarządza całym światem podobnie jak król. Jest otoczony w Niebie radą królewską (aniołami). Tworzą oni zgromadzenie, które decyduje o losach całego świata.

Synowie Boga

Satan – funkcja jednego z aniołów. Satan – być naprzeciw kogoś, być twarzą w twarz. Satan – donosiciel. Rola oskarżycielska.

Hiob rozdziela szaty

W księdze Hioba mówi się dużo o stworzeniu. Kosmologia staje się tu teologią. Sam Bóg mówi o swojej wielkości.

Księga Koheleta

Księga Koheleta wyszła z jednej ręki, właśnie od Koheleta.

Dibre Qohelet – Słowa Koheleta

qahal – grupa ludzi. Utworzono bezokolicznik w r. żeńskim. Dziwne, bo chodzi prawdopodobnie o kogoś w rodzaju męskim.

Może być to imię własne, przydomek, przezwisko, nazwisko rodowe lub określenie funkcji, zawodu. Można wykluczyć nazwisko, bo hebrajczycy nazwisk nie mieli. Dodawali imię swojego ojca. Być może zawód – ludzi określano nazwą zawodu, jaki sprawowali. Najbardziej prawdopodobne że określenie "Kohelet" oznacza zawód. Kahal – zgromadzenie, zgrupowanie, wspólnotę. Najprawdopodobniej przewodził grupie ludzi. On miał pierwszy głos, a oni dzielili się z nim swoimi myślami.

Ekklesiasthj – LXX. Nam to się kojarzy z Ecclesią, która stała się za sprawą tradycji określeniem Kościoła.

Ecclesiastes - Wlg

Koh 1, 1 - "Słowa Koheleta, syna Dawida, króla w Jeruzalem."

Uważa się, że tym Koheletem jest Salomon. Z drugiej strony wiemy, że autorem księgi Salomon być nie mógł. Dlaczego?

• Czytamy w Koh 1, 12 – byłem królem.

• Szata, forma literacka świadczą, że księga powstała w IV-III w. BC. Salomon żył kilkaset lat wcześniej. 2 szkoły: cynicy i stoicy.

• Język – hebrajski od IV do III w. BC

Autor patrzy na wszystkich z wyższej pozycji, jest przeświadczony o swojej wyższości, doskonałości. Nie waha sie podkreślić ważności swojej osoby. Sam siebie nazywa człowiekiem mądrym.

Na pewno nie był profesjonalnym, zawodowym nauczycielem, bo krytycznie wypowiada się o szkole i naczycielach.

Czas i miejsce powstania księgi

Znaleziono fragmenty w Qmran. W początku II w. księga była już znana. Były to kopie.

Charakterystyczny język.

Mając na uwadze kryteria wewnętrzne i źródła zewnętrzne niektórzy uważają, że Księga Koheleta i samego Koheleta należy wiązać z terenami północnymi Kanaanu. Autor znał się na sprawach morskich, kilkakrotnie wspomina o tematyce marynistycznej. Bardzo często wspomina o biznesie, handlu prowadzonym drogami morskimi. Takiej wiedzy mógł mędrzec.

Da się zauważyć w księdze Koheleta wpływy fenickie. Fenicjanie na bliskim wschodzi byli znani i uważani za profesjonalnych handlarzy. Wielu uważa że sam Kohelet żył i działał na północy. Byłyby to tereny królestwa Północnego. W księdze Koheleta znajdujemy dużo słów pochodzenia aramejskiego.

Kohelet był obeznany z realiami Judy i Jerozolimy. Niektórzy uważają, że Kohelet nie działał na północy, prowincji, ale w Jerozolimie, tak jak na mędrca przystało.

Kohelet jest pierwszym człowiekiem, który próbuje pogodzić wschód z zachodem za pomocą języka. Próbuje pogodzić mentalność semicką z myślą grecką. Mentalność semicka – niezwykle konkretna, nienawidząca abstrakcji i pojęć abstrakcyjnych.

U Koheleta pojawia się wiele neologizmów i pojęć abstrakcyjnych, brzmią dziwnie. Niektóre zostały zaadoptowane do j. hebrajskiego.

Znajdziemy tam też wielką ilość słów obcych.

Pardes, gr. Paradeisos – łac. Paradys – raj.

W Ewangelii, przy ukrzyżowaniu, wspomniany jest ten termin.

W j. aramejskim:

injan – zajęcie, które człowiekowi nic nie daje.

reut – to wszystko, co sprawia człowiekowi róznego rodzaju trudności

Środowisko

Środowisko mądrościowe, w którym można umiejscowić Koheleta.

W księdze Koheleta pojawiają się myśli z filozofii greckiej – PO RAZ PIERWSZY!

Kohelet nie jest tylko mędrcem ale jest to człowiek wykształcony w kulturze greckiej. Doskonale zna klasykę grecką, refleksję głównych szkół filozoficznych. Znał Homera, Hezjoda.

Wspólne motywy szkoły cyników i przede wszystkim stoików (Księgę Koheleta i filozofię grecką):

• pytanie o sens życia

• podważenie i zanegowanie wszelkich zasad, norm, dogmatów.

• mądrość przedstawia jako wartość relatywną.

• człowiek nie jest zdolny do poznania (jeżeli ktoś poznaje kogoś lub coś to zdobywa nad nim władzę)

• krytyka autorytetu i władzy (Kohelet krytykuje instytucje święte, niepodważalne do tej pory – instytucję króla)

• krytyka majętności, bogactwa

• szukanie złotego środka, który pozornie da mu poczucie sensowności życia. Takim złotym środkiem jest umiar, powściągliwość, umiarkowanie. Człowiek powienien odizolować się od wielu spraw.

Pojęcie Boga i mówienie o Bogu u Koheleta jest bardziej bliskie myśli greckiej niż tradycji biblijnej. Bóg jest Bogiem wszechwiedzącym.

Temat relacji człowieka do Boga u Koheleta nie są zupełnie poruszane.

Praktyki pobożnościowe:

• modlitwa (o niej Kohelet prawie nie mówi)

• post (wszystko, co powinno znaleźć się w relacjach człowiek-Bóg)

• jałmużna

Dla Koheleta przestają się liczyć fundamentalne oznaki relacji człowieka i Boga.

W tradycji biblijnej o człowieku zazwyczaj sie mówi w kontekście wspólnoty, narodu, grupy. Interesuje Koheleta egzystencja człowieka, a nie jakieś jego zadania, funkcje - jest to podobne do myśli greckiej.

Kohelet jest przykładem mądrości ponadczasowej.

"Epos o Gilgameszu" – podobny do księgi Koheleta.

Temat korzystania z życia – obecny w obu. Korzystanie z życia. Wszystko pochodzi od Boga, wszystko jest dobre. Dlatego można korzystać z różnych dóbr, przyjemności.

Temat sensu wszelkiego działania – życie człowieka jest tak krótkie, że wszystko się kończy. Wszystko czego się podejmuje człowiek jest tylko wiatrem.

"Dialog Pana ze sługą"

Pan opowiada słudze jakich spraw się podejmował.

"Teodycea babilońska"

Utwór o charakterze teologicznym. Treść odniesiona do Boga, bóstwa. Mędrzec stawia pytanie o sens tradycyjnych praktyk pobożnościowych. Zamiast mądrości był uważany za głupka, spotykały go nieszczęścia. Skoro tak jest to po co człowiek ma spełniać pobożnościowe praktyki.

Mądrość egipska

Pojawia sie dużo wspólnych tematów, ale ona koncentruje się głównie na tematach raczej społecznych dot. różnego rodzaju instytucji np. władzy. Mędrcy krytykowali system władzy, dla Koheleta jest to jeden z głównych tematów.

Sumerowie – "Władza zstąpiła z niebios"

Sprawowanie władzy było czynnością świętą, kultyczną.

Utożsamianie człowieka z Bogiem

Każdy władca był uznawany za Boga. Wskazuje się na niewiadomą co do nieśmiertelności. Pyta sie o to, co potem.

Cała księga – zbiór wszelkiego rodzaju utworów, które maja chaotyczny porządek. Nie ma tu jakiegoś ciągu myśli. Ta księga nie prezentuje narracji. Nie ma akcji. Cała księga jest zbiorem refleksji. Jest kompozycją zaplanowaną przez jednego człowieka.

Forma księgi:

• zbiór przemówień

• dialog pomiędzy mędrcem i uczniem, mędrzec dzieli się swoimi doświadczeniami

• reportarz, dziennik, sprawozdanie

Cała księga jest wybitnie mądrościowa. Sam Kohelet mówi kilka razy o sobie, że jest mędrcem.

Maszal, meszalin – przysłowia, zagadki. Z tej formy składa się cała Księga Przysłów. To jest też baza dla Koheleta. Poza tym Kohelet, jak inni mędrcy, posługuje się alegoriami. Posługuje się parabolami, hiperbolą, paralelizmem. Kunszt literacki, inteligencja, geniusz Koheleta widać w wykorzystywaniu chiazmu.

Kohelet pisze w 1 os. l.poj., bazuje na obserwowaniu rzeczywistości.

Diatryba – typ pisma filozoficznego, przeprowadzony wykład filozoficzny w którym filozof, stara się wyłożyć myśl filozoficzną, wykorzystuje do tego różne argumenty, za i przeciw, by uzasadnić swoje zdanie.

Diatryba u Koheleta:

1. Poszukiwania dotyczące konkretnych, życiowych sytuacji

Kohelet zastanawia się dlaczego niektóre sytuacje sprawiają ludziom przyjemność.

Sprawdza na sobie. Doświadczenie odużycia alkoholem powoduje że stwierdza, że "alkohol to gonienie wiatru". Podobnie z jedzeniem. Tak samo gromadzenie bogactw.

Koncentracja na niewiedzy różnych spraw, ograniczoności. Człowiek nie może rozeznać, co jest dla niego dobre, a co złe – motyw rajski.

hebr. hebel

vanitas – marność

73 razy w PŚ, 40 w księdze Koheleta.

To słowo w każdym miejscu w którym występuje ma troszkę inny sens, inne znaczenie.

Znaczenia tego słowa:

Abel – istota mierna, słaba (ben Adam)

Hebel – wystepuje w paraleliźmie do słowa Ruah.

Hebel – oznacza to wszystko, co odnosi się do człowieka. Dokonania, dążenia, myśli.

Hebel – ocena różnych zjawisk. Ten termin ma znaczenie negatywne.

Hebel – ocena kultu pogańskiego

Człowiek mając coś myśli by tego nie stracić.

Piękno też jest hebel, bo szybko się kończy.

Koh 8 – wszystko co dzieje się na ziemi i jest związane z człowiekiem jest hebel.

Bóg – ta rzeczywistość, która z hebel nie ma nic wspólnego.

Kohelet nie jest pesymistą, on wcale nie neguje wszystkiego, zaleca korzystanie z wielu rzeczy. Kohelet nie jest ateistą. Kohelet łączy z myślą stoicką swoją filozofię.

Kohelet nie używa imienia Boga. Bóg jest w księdze Koheleta określany jako Elohim.

Bóg u Koheleta jest Stwórcą, Dawcą. On daje świat człowiekowi.

Bóg objawia się sam człowiekowi.

Bóg w księdze Koheleta jest Bogiem dalekim, obcym, niepoznawalnym.

Kohelet stwierdza, że praktyki religijne też mogą być hebel.

Krytyka modlitwy.

Jeśli masz nie dotrzymać przysięgi to nie ślubuj.

Kohelet mówi o bojaźni Bożej: "a zatem Boga się bój". Ma ona wyrażać szacunek i respekt.

Kohelet nie znajduje odpowiedzi na pytanie – po co śmierć? Dla Koheleta śmierć przede wszystkim jest jawnym, wyraźnym przykładem ograniczenia, jakiemu podlega człowiek.

Koh 12 – utwór przedstawiający alegorycznie życie człowieka. Mowa o młodości i starości. Pokazuje się 2 pory roku.

Mimo przemijalności ostatecznym celem człowieka jest Bóg.

Koh 3, 2-8

2. Jest czas rodzenia i czas umierania, czas sadzenia i czas wyrywania tego, co zasądzono,

3. czas zabijania i czas leczenia, czas burzenia i czas budowania,

4. czas płaczu i czas śmiechu, czas zawodzenia i czas pląsów,

5. czas rzucania kamieni i czas ich zbierania, czas pieszczot cielesnych i czas wstrzymywania się od nich,

6. czas szukania i czas tracenia, czas zachowania i czas wyrzucania,

7. czas rozdzierania i czas zszywania, czas milczenia i czas mówienia,

8. czas miłowania i czas nienawiści, czas wojny i czas pokoju.

Kohelet uwrazliwia człowieka na to kim jest, po co żyje i jaka jest jego kondycja. Przypomina swoim czytelnikom by każdy człowiek zadawał sobie 2 rodzaje pytań – odnośnie sensu swojego życia i konkretnych swoich działań.

Przestrzega przed zbytnim zaufaniem swoich możliwości, przecenianiem samych siebie.

Zwraca uwagę na ważność, jaką niesie za sobą słowo. Słowo dla Koheleta jest rzeczą.

Temat śmierci.

Mądrość Grecka – bo zachowała się w jęz. greckim

Pięcioksiąg mądrościowy:

• Hiob

• Przysłów

• Koheleta

• Mądrości

• Mądrości Syracha

Mądrości Syracha:

• skomplikowany

• dwupłaszczyznowość księgi Syracha

• tekst hebrajski zaginął

• w całości zachowała się w greckim tłumaczeniu

genisa – święty śmiertelnik

Tytuł:

• nazywana imieniem jej autora

• tradycja hebrajska

Jeszua ben Sira – Jezus, syn Syracha

Tradycja grecka:

• Mądrość Syracha

• Księga Syracydesa – często

Wlg – Liber Ecclesiasticus

• księga Kościelna – była w użyciu w Kościele

• Ecclesiasticus – rozszerzona nazwa Kościoła

kompendium – całego ST

• służyła jako skrót skrótów tradycji biblijnej

• już Ojcowie Kościoła sięgali po taki skrót w j. hebr.

• kanoniczność

  • nie istnieje w tradycji hbr

  • przetrwała w LXX

  • rabini zwołali zebranie w Jafcie – pod koniec I w. AC

  • zamknięcie ST (dla nich jedynego)

    • kryteria

      • np. język

      • tylko taka, która została napisana i przetrwała w j. hebr

      • Syr – nie przetrwał

  • LXX

    • różnica pomiędzy tradycją hbr i gr. Protokanoniczne i deuterokanoniczne.

    • nie wszystkie Kościoły przyjmują kanon grecki – Kościoły poreformatorskie.

    • jedna z najbardziej popularnych i cytowanych tez u żydów pomimo że wykluczoną – dyskusje w Talmudzie

Autor:

Podwójny

• Jeszua ben Sira

  • Zbawienie

  • dodaje się element teoforyczny

    • Jehoszua – aby nas Bóg zbawił

  • Syrach – osoba bliżej nie określona, przodek owego Jezusa

  • związany z Jerozolimą (przypuszczalnie)

    • w tym mieście działał i nauczał

    • prowadził szkołę

Odniesienia do innego typu literatury mądrościowej.

Mądrość hebr bazowała na obserwacji – hakatam – mędrcy obserwatorzy.

Ben Syrach – wprowadza nowy element

• jest obserwatorem, ministrem, ale również teologiem

• filarem mądrości

  • obserwacja świata i człowieka

  • Bóg

• wyjaśnianie studiowania Pisma Świętego

• należy do nurtu Sofer

  • książka

Jezus dyskutował z faryzeuszami i uczonymi w Piśmie.

• stworzyli elitę intelektualną i duchową

• stali na czele narodu

• pozytywnie

• naukowe podejście do Biblii

• tłumacz – wnuk

  • nie wiemy kim był

  • przeniósł się do Aleksandrii i dokonał tłumaczenia

  • ocalało kilka egzemplarzy

  • udostępnienie w j. gr

Pierwszy język międzynarodowy – j. arkadyjski

Później – j. aramejski

Później – j. grecki (równolegle)

J. łaciński – międzynarodowy po edykcie Konstantopola i za przyczyną Kościoła.

Czas powstania:

• kryteria wewnętrzne

  • nie mogła powstać wcześniej niż w III w.

    raczej koniec III w.

    do

  • Syr 44-50 – epizod

    • poemat o Ojcach: opisuje wszystkie postacie biblijne od Adama. Kończy opisem Szymona – arcykapłana ok. 200 r. - stąd ten utwór został napisany najpóźniej w II w. BC

    • wniosek: ze względu na – dokonał go Jego przyjaciel, rówieśnik, a więc musiało być zakończenie (początek II w. BC)

    • oryginał hbr

Tłumaczenie gr.

• 38 r.

  • Odnosi się do jednego z władców Ptolemeuszy

  • Ptolemeusz VII

    • 38 r. to 132 BC

Treść:

• zbiór niezbędnych jednostek literackich

• poematy

• hymny

• alegorie

kryterie: ważność osób, dokonań, homologiczne

Podział ogólny tematyczny:

I część: 1, 1 -4, 10

Rola wstępu do całej księgi.

Ben Syrach – najważniejsze dla siebie teksty, które rozpisuje

Teza podstawowa:

• cała ludzkość pochodzi od Boga

• cała treść mądrości różnej niż to, co było dotychczas.

• Bóg nie był dla mędrców postacią pierwszoplanową

Ujmuje wolność w kategoriach teologicznych. Źródłem mądrości Bóg:

• udziela mądrości

• człowiek na tyle mądry, na ile Bóg udziela jej światu

III część

Syrach przedstawia nam różne sposoby dochodzenia do Mądrości, różnego rodzaju potrzeby jakie stają przed człowiekiem. Zawiniony grzech głowny – pycha. Syrach zwraca uwagę na niebezpieczeństwa, jakie rodzą się z pychy. Ostrzeżenie przed zbytnim zaangażowaniem w relacjach damsko-męskich. Wskazówki dot. relacji bogaty-biedny. Relacje rządzący-podwładny. Mówi o życzliwości, otwartości, prostolinijności w relacjach.

IV część: 14, 20 – 16, 23

Nauka o mądrości ukazana jako 2 przenośnie:

1. Mądrość – matka. Troszczy się o swoje dzieci, jest gotowa zrobić wszystko.

2. Mądrość – oblubienica. Relacje między człowiekiem i Bogiem przedstawione są za pomocą metafory małżeńskiej.

Mędrzec Syrach podejmuje temat odpowiedzialności za swoje czyny. Odpowiedzialność zbiorowa zniesiona przez proroka Ezechiela (Ez 18)

V część: 16, 24 – 23, 27

Rozpoczyna wielki hymn na cześć Boga Stwórcy, od którego pochodzi wszystko, co istnieje. Syr 16-18 – wychwalanie Boga za wszystko co stworzył. Nawiązanie do księgi Rodzaju. Stwarzanie polega na ciągłym kierowaniu, opiece. Nauka o Opatrzności Bożej. Ukazane miłosierdzie. Pokazane przymioty Boże: potęga, hojność, łaskawość.

VI część: 24, 1 – 33, 18

Mądrość – kobieta zachwalająca swoje atrybuty: pochodzenie od Boga, różnorodność przejawów swego działania (działa w takiej samej różnorodności jak Bóg).

Rady dot. pożyczek, lichwy, procentów, pożyczania na zastaw. Wybijający sie temat - gościnność. Przyjmując gościa przyjmujemy Boga do domu. Nawiązanie do opowieści o Abrahamie, którego odwiedzieli 3 goście (późniejsza interpretacja mówi o Bogu i 2 posłańcach). Znajdziemy też naukę o umiarkowaniu (jedzenie, picie). Pojęcie bojaźni Bożej – dotyczas uznawane jako źródło działania. Dla Syracha bojaźń Boża jest zarówno źródłem jak i celem.

VII część: 34 – 36, 17

Dyskusja w różnych grupach społecznych – dzieci, niewolnicy i Ci, którzy mogą i powinni pomagać innym.

Nauka Syracha o niewolnikach – bardzo humanitarna, zaleca karność, dyscypline, surowość. Zabrania samowoli i okrucieństwa.

Pojawia się nauka o zjawiskach paranormalnych – chodzi o sny i praktykę wróżenia.

Syrach zajmuje stanowisko potępienia wszelkiego rodzaju sny i wróżby. W tradycji biblijnej sen jest związany z nocą, kojarzony z czasem kiedy uaktywniają się siły zła, człowiek jest narażony na niebezpieczeństwo sił demonicznych. W niektórych tradycjach biblijnych sen – nośnik Bożego objawienia (sny Abrahama). Wróżby w starożytności, zwłaszcza na wschodzie, były domeną kultyczną, sakralną, związaną z Bogiem, bóstwem. Było to zasięganie rady u bóstwa. Praktyka kultyczna często w starożytności polegała na praktykowaniu wróżb.

VIII część: 36, 18 – 39, 11

Modlitwa kierowana do Boga, prośba o pokierowanie życiem. Człowiek modli się o podejmowanie dobrych wyborów. U Syracha podkreślony motyw wolnej woli, możliwości dokonywania wyboru przez człowieka, zarówno dobra jak i zła.

IX część: 39, 12 – 43

Rozpoczyna się od hymnu wyzławiającego Boga. Punktem wyjścia znowu jest opowieść o stworzeniu świata. Powtarza się tematyka kosmologiczna. Podkreśla się działenie Boga wobec ludzi, zarówno dobrych jak i złych. Syrach wychwala Boga za Jego natychmiastowe działanie: dobrych od razu nagradza, złych od razu unicestwia.

Kończy sekcję hymn zauważający przedmioty i atrybuty Boga: bogactwo, władzę, potęgę, roztropność. Syrach polemizuje z tradycyjnymi wierzeniami starożytnego wschodu. Syrach wychwala różne dzieła stworzone przez Boga: morze, słońce, różne dzieła natury. Na Wschodzie te rzeczy miałe rangę boską. Syrach te wszystkie rzeczy wychwala, ale nie mają one rangi boskiej. Wychwala je on jako dzieła Boga, od Niego pochodzące i podporządkowane mu całkowicie. Syrach zbliża się do hymnu rozpoczynającego całą Biblię. Nawiązanie do Rdz.

X część: 44 – 50

Jest to księga w księdze. Możnaby ją traktować jako zupełnie odrębny utwór. Jest to pochwała Boga, który działa nie w kosmosie, ale w historii narodu Izraela. Syrach chwaląc Boga który działa w historii Izraela ujmuje pochwałę w specyficzny sposób. Ukazuje historę Izraela przez przedstawienie poszczególnych postaci. Ukazuje działanie Boga w ich życiu. Rozpoczyna od Adama. Ewa winna wszystkiemu, Adam uległ. Abraham – Ojciec Narodu. Dawid. Salomon. Prorocy: Eliasz.

Dodatki:

• 51, 1-12 – utwór poetycki, kompozycja liryczna. Osobisty fragment Księgi Syracha, przypomina psalmy pod względem formy. Syrach dziękuję Bogu za Jego pomoc, jaką otrzymał w niebezpieczeństwach.

• 51, 13-30 – utwór poetycki, w bardzo osobisty sposób Syrach dziękuje za wszystkie dary jakie otrzymał od Boga. Dotyczy miejsca w których człowiek zdobywa wiedzę. Szkoła – dom nauki. W szkole człowiek dąży do mądrości.

"Cała mądrość pochodzi od Pana" (para kuriou) – coś zmierza do czegość, od czegoś. Dla Syracha istotna mądrość teologiczna.

1. Źródłem mądrości jest Bóg

2. Skoro źródłem mądrości jest Bóg i cała mądrość należy do Boga to skąd mądrość pojawia się w człowieku. Syrach mówi: "człowiek na tyle mądry, na ile Bóg udziela jej światu". Wszystko zaczyna się od Boga i wszystko jest w Bogu. Dlaczego coś jest bardziej lub mniej mądrzejsze? Bóg udziela mądrości całemu swojemu stworzeniu, ale w pewien odpowiedni sposób, w odniesieniu do zasług.

Bóg jest wszędzie – ryzyko panteizmu. Nie chodzi jednak o panteizm filozoficzny. Syrach podkreśla, że Jego istota jest obecna we wszystkim, ale chodzi raczej o to, że Bóg działa, interesuje się światem, a te różnorodne działania Boga są obecne w świecie.

sofia -foboj kuriou (bojaźń Boża)

sofia -nomoj (prawo)

sofia -paideia (wychowanie fizyczne, intelektualne i moralne)

Mądrość pochodzi od Pana. To Bóg jest źródłem wszystkiego, celem wszystkiego.

Syr 25:1-22

1. Mądrość wychwala sama siebie, chlubi się pośród swego ludu.

2. Otwiera swe usta na zgromadzeniu Najwyższego i ukazuje się dumnie przed Jego potęgą:

3. Wyszłam z ust Najwyższego i niby mgła okryłam ziemię.

4. Zamieszkałam na wysokościach, a tron mój na słupie z obłoku.

5. Okrąg nieba sama obeszłam i przechadzałam się po głębi przepaści.

6. Na falach morza, na ziemi całej, w każdym ludzie i narodzie zdobyłam panowanie.

7. Pomiędzy nimi wszystkimi szukałam miejsca, by spocząć - szukałam w czyim dziedzictwie mam się zatrzymać.

8. Wtedy przykazał mi Stwórca wszystkiego, Ten, co mnie stworzył, wyznaczył mi mieszkanie i rzekł: W Jakubie rozbij namiot i w Izraelu obejmij dziedzictwo!

9. Przed wiekami, na samym początku mię stworzył i już nigdy istnieć nie przestanę.

10. W świętym Przybytku, w Jego obecności, zaczęłam pełnić świętą służbę i przez to na Syjonie mocno stanęłam.

11. Podobnie w mieście umiłowanym dał mi odpoczynek, w Jeruzalem jest moja władza.

12. Zapuściłam korzenie w sławnym narodzie, w posiadłości Pana, w Jego dziedzictwie.

13. Wyrosłam jak cedr na Libanie i jak cyprys na górach Hermonu.

14. Wyrosłam jak palma w Engaddi, jak krzewy róży w Jerychu, jak wspaniała oliwka na równinie, wyrosłam w górę jak platan.

15. Wszystko przepoiłam wonnością jak cynamon i aspalat pachnący, i miłą woń wydałam jak mirra wyborna, jak galbanum, onyks, wonna żywica i obłok kadzidła w przybytku.

16. Jak terebint gałęzie swe rozłożyłam, a gałęzie moje - gałęzie chwały i wdzięku.

17. Jak szczep winny wypuściłam pełne krasy latorośle, a kwiat mój wyda owoc sławy i bogactwa.

18. Jam matka pięknej miłości i bogobojności, i poznania, i nadziei świętej. We mnie wszelka łaska drogi i prawdy. We mnie wszystka nadzieja żywota i cnoty.

19. Przyjdźcie do mnie, którzy mnie pragniecie, nasyćcie się moimi owocami!

20. Pamięć o mnie jest słodsza nad miód, a posiadanie mnie - nad plaster miodu.

21. Którzy mnie spożywają, dalej łaknąć będą, a którzy mnie piją, nadal będą pragnąć.

22. Kto mi jest posłuszny, nie dozna wstydu, a którzy przeze mnie działać będą, nie zbłądzą.

Hymn na cześć mądrości upersonikowanej, związanej z samym Bogiem. Syrach przemyca nowe koncepcje, myśli. Podobieństwo do Prz 8.

1-2 wstep

Potem 4 strofy, każda o innym aspekcie działania Boga.

Główną bohaterką hymnu jest mądrość (hohma). Podanie konkretnych okoliczności, w których mądrość będzie siebie sama zachwalać innym. Syrach mówi, że mądrość przemawia przez wspólnotę, zgromadzenie (ecclesia). Syrach identyfikuje Boga z mądrością. Mądrość (Bóg) przemawia w zgromadzeniu. Nie wszędzie i nie do każdego przemawia mądrość – sam Bóg. En ecclesia – zgromadzenie kultyczne, religijne. Bóg przemawia tylko wśród ludzi, którzy gromadza się na czynnościach liturgicznych. Mądrość przemawia tylko wtedy, gdy Bóg ją wybiera. Mądrość wychodzi z ust Boga. Bóg nazywany określeniem "Najwyższy" (elion). Syrach przypisuje mądrości to działanie, które było działaniem Boga. Mgła – oznacza wszędobylskość :) Bóg mieszka na wysokościach – niebiosach.

W 1 strofie – zjednanie mądrości z samym Bogiem.

W 2 strofie – autor podejmuje nowy temat. Mądrość w kontekście historii. Chodzi o wyjście z Egiptu, przejście przez pustynię i zamieszkanie Boga w świątyni Jerozolimskiej. Autor przedstawia różne aspekty działania mądrości – Boga. Bóg zamieszkuje w sanktuarium w Szilo. Wyprowadza się stamtąd i potem zamieszkuje w Jerozolimie, w świątyni. Bóg to miejsce obrał jako miejsce do przebywania na zawsze.

W 3 strofie – różne aspekty oddziaływania Boga na ludzi. Porównanie do rozprzestrzeniania się kwiatów – rozprzestrzenianie się poezji Boga. Rozprzestrzenianie się jak wyrastają cedry na Libanei.

W 4 strofie – gloryfikowanie mądrości.

Syrach należy do pionierów interpretatorów historii na sposób teologiczny – przypisuje wydarzeniom ingerencję Boga.

Pan Bóg wybrał wszystkich (szansę mądrości dał każdemu) ale tylko jeden naród – Izrael – odczywał historię w konkretnych wydarzeniach na sposób teologiczny

Kosmologia w księdze Syracha

Refleksja na temat świata. Co człowiek wtedy wiedział na temat struktury kosmosu. Refleksje były uprawiane nie tylko na terenie teologii. Kosmologia jest jedną z dziedzin filozofii.

Syrach: mówi o stworzeniu świata. Podkreśla że świat pochodzi od Boga. Bóg świat porządkuje – dotyczy myśli greckiej. Bóg nie tylko stwarza ale porządkuje wszystko co powołał do stworzenia – połączenie myśli hebrajskiej i greckiej. Syrach wprowadził termin harmonii. Bóg stworzył świat porządkując go parami. Syrach uważał że wszystko ma swój odpowiednik.

Bóg powierza istotom, które stworzył zadanie przekazywania życia. Wszystko powinno być stwarzanie podwójnie. Człowiek jako jednostka – częśc człowieka. Człowiek pełny – on i ona. To wyjątkowa cecha – Bóg stwarza w parach.

Syrach twierdzi, że skoro świat stworzony został przez Boga to powinien być ten świat doskonały. Nie może mu nic brakować. Jeśli jakies zjawisko zagrażające człowiekowi istnieje to istnieje dlatego, by służyło wymierzaniu sprawiedliwości.

Po raz pierwszy pojawia się tu nauka o wolnej woli. Poszczególne czyny człowieka wypływają z wolnego wyboru człowieka. Czyny człowieka a więc ich konsekwencje mają związek z wolną wolną. Zło nie ma nic wspólnego z Bogiem. Bóg stworzył wszystko co w świecie istnieje oprócz zła.

Dlaczego więc istnieje zło? - zadaje sobie to pytanie Syrach.

Wyjaśnia on to tak: Bóg stworzył w człowieku dwie siły, które są sobie przeciwstawne, które konkurują ze sobą. Człowiek wybiera je i opowiada sie za nimi. Te siły:

• jecer tob – skłonność do dobra

• jecer ra – skłonność do zła

Źródłym zła – Szatan. Inna tradycja mówi o wydarzeniu buntu aniołów, będące źródłem zła.

Kosmos – świadectwo porządku w istnieniu Boga. Patrząc na doskonałość można poznać Boga i uwierzyć w Niego. Temat podjęty w księdze Mądrości i u św. Pawła.

Bóg objawia swoją chwałę (kawod, gr. doksa).

U Syracha – element polemiczny. Syrach (III-II w. BC) żyje w czasach gdy prawdziwy renesans przeżywały kulty astralne.

Drugi aspekt piękna, harmonii – opisywanie pewnych zjawisk – tęczy.

Syrach stanowi pierwszy podręcznik historii pojętej w sensie przedstawiania najbardziej znamienitych wydarzeń i osób swojego narodu. Syrach mówi o działaniu Boga w historii, w życiu poszczególnych ludzi. Bóg dla swoich celów posługuje się różnymi ludźmi. (Józef, Henoch)

Syr 24, 1-22

Historia:

• dzieje Izraela

• wybitne postacie

Księga Mądrości

LXX Sofia (Salomwnoj) – podporządkowanie Salomonowi – jest to fikcja literacka. Autor musiał powołać się na Salomona, by jego księga została zauważona. Autor chciał, by księga została zauważona również przez żydów ortodoksyjnych. Ta księga powstała poza Palestyną (w diasporze), stąd też słuszne jest tu sądzenie, że autorem nie jest Salomon. Mamy doczynienia z pseudonimią. Ta księga powstała od razu w j. greckim (nie klasyczna greka, ale jest to język czasów hellenistycznych, dialekt tego czasów – koine dialektos <koine – wulgarny, popularny, pospolity>). Język bardzo wzniosły. Patos – chciano nadać tekstowi charakter bardziej sakralny.

Wlg – Liber Sapientiae

Czas powstania:

Górna granica – powstanie LXX. Autor korzysta właśnie z Septuaginty. Świadczy to o tym, że tekst istniał. 100 r. AC.

Dolna granica – działający w Aleksandrii myśliciel – Filon, filozof, teolog egzegezował teksty biblijne za pomocą terminów greckich. Autor spisał księgę zanim Filon z Aleksandrii zaczął działać. Jest to dolna granica.

Miejsce powstania:

diaspora. Z języka, tematyki, poruszanych problemów możemy sądzić że prawdopodobnie miejscem powstania jest Aleksandria Egipska. Było to centrum intelektualne. Spory stoików i epikurejczyków w mieście. Kumulacja dotychczasowej mądrości w Aleksandrii Egipskiej. Założono tam bibliotekę, królowie ptolemejscy ją założyli i zbierali dużą ilość ksiąg. Słynna w Aleksandrii latarnia morska.

Aleksandria jest centrum religijnym, zbiorowiskiem różnych wyznań, kultów, rytów. Stworzono tam przemyślany synkretyzm religijny. W Aleksandrii – religia uniwersalna. Z jednej strony złączenie myśli i filozofii greckiej, a z drugiej powstanie tendencji stworzenia nowej, uniwersalnej religii. Kulty wschodnie – trzon tej religii. Charakter ezoteryczny, elitarny. Kult na cześć Izydy w wykonaniu greckim o charakterze orgiastycznym. Żydzi w Aleksandrii stanowili 60%. Przybywali tam z 2 powodów:

• żeby osiedlić się w stolicy świata (wnuk Syracha przybył tam w tym celu)

• cele biznesowe

W Aleksandrii pojawiają się czystki etniczne. Chodzi o eksterminację żydów. Wprowadzano ją w życie ptolemeusze. Czystki wprowadzono z pobudek religijnych, argumentowano to teologicznie. Grecy oskarżali żydów za ateizm. W takiej sytuacji powstaje Księga Mądrości.

Autor księgi

Ortodoksyjny Żyd z zasadami. Jest on równocześnie wielkim patriotą. Autor był przekonany o wyjątkowości Izraela. Autor ma ponadczasową misję (podobnie jak w Księdze Jonasza, gdzie mowa jest o tym, że misją Izraela jest być świadkiem Boga w świecie pogańskim). Ten Żyd patriotyczny żyje w środowisku wojującym, agresywnym, nastawionym na zniszczenie drugiej strony. Więc:

Temat przewodni: pogodzenie mentalności biblijnej, żydowskiej ze światem greckim. Czy wogóle jest możliwe być wiernym Bogu w świecie pogańskim? Jak to realizować skoro jeżeli ktoś się ujawnia to jest od razu narazony na prześladowanie i śmierć.

Adresaci Księgi Mądrości – wielopłaszczyznowi.

Pierwsza grupa adresatów - Anonimowy Żyd kieruje księgę do Żydów takich jak on, pobożnych, patriotycznych, narażonych na śmierć. Księga Mądrości ma dodać otuchę, wlać nadzieję. Wraca temat tego, że warto być wiernym Bogu. Perspektywa nagrody za wierność Bogu przenosi się na życie wieczne.

Dlaczego ludzie sprawiedliwi cierpią? Dlaczego ludzie pobożni giną z ręki grzeszników? Co z tego wszystkiego będzie?

Perspektywa nagrody przeniesiona na nagrodę po śmierci.

Druga grupa adresatów – apostaci (konkretnie Żydzi którzy ulegli wpływom hellenizmu którzy się zgrecyzowali i odeszli od zwyczajów swojego narodu i od religii). Od III w. taka hellenizacja stwarzała najpoważniejsze niebezpieczeństwo wykorzenienia narodowego.

Władcy greccy chcieli zjednoczyć miasto przez zjednoczenie wszystkich pod względem języka, religii, kultury. Wprowadzano kult Dionizosa. Wprowadzano grecki styl życia zupełnie inny od ludu wschodu.

Trzecia grupa adresatów - Księga ta była przeznaczona również do świata pogańskiego. Bardzo rozpowszechniony prozelityzm. (najczęściej grecy nawracali się w pełni, przyjmowali zwyczaje żydowskie, obrzezanie). Było również wielu sympatyków judaizmu. Księga Mądrości napisana by zaciekawić greków kulturą judaistyczną

Czym Księga Mądrości jest z punktu widzenia literackiego?

Nie jest zbiorem krótkich opowiadań, przysłów. Jest narracją, opowiadaniem, dłuższym wywodem. Pojawia się narracja przeplatana doksologiami, hymnami. Pojawiają sie dygresje. Tematyka całkowicie jest podporządkowana Bogu. Wszystkie uzasadnienia, motywacje mają charakter religijny. Wszystko tłumaczy sie na sposób teologiczny. Autor Księgi Mądrości posługuje się przykładami. Homilia Księgi Mądrości ma często formę midraszu.

Struktura i kompozycja

Po raz pierwszy Księga Mądrości wydaje się księgą przemyślaną, zaplanowaną od początku do końca. Uczeni uważają że autor był jeden. Swoją treść księgi wyraził w 3 częściach:

• Księga echatologii – Mdr 1-6 – autor porusza temat odpłaty za dobre czy złe życie. Autor przedstawia los złych ludzi. Dla autora Księgi Mądrości jest jasne że życie na ziemi owocuje w wieczności – życie wieczne jest konsekwencją tego, co się działo na ziemi.

• Księga mądrości – Mdr 7-9- pojawia się jeden z najpiękniejszych hymnów na cześć mądrości. Hymn wysławia 21 cech mądrości.

• Księga historii – 10-19 – autor zbliża sie do Księgi Syracha i o działalności mądrości Boga mówi korzystając z historii. Syrach przedstawiał sławnych ludzi. Autor Księgi Mądrości omawia 2 wydarzenia, które są dla niego wydarzeniami wzorcowymi, w których mądrość Boża działała wyraźnie: wyjście z Egiptu i wędrówka do Ziemi Obiecanej. Wielka satyra, polemika z bałwochwalstwem. Krytyka bałwochwalstwa w postaci czczenia bóstw identyfikowanych ze zwierzętami.

Tematy, jakie porusza Księga Mądrości:

Los – w życiu teraźniejszym, wcześniejszym i pośmiertnym. Jest to los przed śmiercią i po śmierci. O losie doczesnym i wiecznym mówi się w odniesieniu do ludzi bezbożnych jak i wiernych.

• gr. Anomoi – bezbożni, grzeszni, niesprawiedliwi. To ludzie którzy nie chcą mieć nic wspólnego z prawem, bezprawni.Mówi się o praktyce ich życia ale także o ich poglądach. Autor poświęca wiele uwagi poglądom bezbożnych.

  Kim są owi bezbożni w Mdr 1-6 (księdze eschatologii)? Nie są to poganie ani grecy, . Dla autora bezbożnymi ludźmi była grupa Żydów, którzy postanowili zignorować prawo i żyć według zwyczajów greckich (Żydzi schellenizowani – przejęli poglądy greckie). Byli to apostaci. Zaprzeczali istnienia/działania Boga w świecie. Uważano ich za ateistów (o charakterze praktycznym). Bezbożni prześladują tych, którzy chcą zyć uczciewie. Ci którzy są bezbożni chcą zamordować.

• Poglądy na człowieka – Ci ludzie uważają człowieka wyłącznie za materię, nie ma ducha, nie ma życia za śmierci, nie ma odpłaty. Jedynym momentem o którym człowiek powinen pamiętać jest śmierć. Autor wraca do tego motywu.

  Mdr 2, 1-7 – poglądy na temat postawy owych bezbożnych.

  Niepokój bezbożnych wobec tych, którzy są sprawiedliwi.

• Ludzie będący wyrzutem sumienia bezbożnych. Problem zniknie jeśli się pozbędzie sprawiedliwych.

  Sprawiedliwi – świadkowie prawdy. Bóg nagradza w życiu przyszłym jeśli nie teraźniejszym. Nazwany dzieciem Boga. Na tym modelu cierpienia człowieka sprawiedliwego modeluje obraz Jezusa św. Mateusz, i św. Łukasz. Przeświadczenie że Bóg nagrodzi. Wiara w nieśmiertelność.

  Mdr 3. Ten tekst jest traktowany jako argument za zmartwychwstaniem.

Autor pyta:

• Dlaczego ludziom sprawiedliwym dzieje się krzywda, a ludziom bezbożnym powodzi się jak najlepiej? Dlaczego Pan Bóg tego dopuszcza? Dlaczego Bóg nie reaguje natychmiast?

  Odp: Bóg reaguje zawsze, nigdy nie jest obojętny człowiekowi, ale nie zawsze ta reakcja jest natychmiastowa. Bóg czeka. To czekanie Boga ma 2 cele: czas gdy sprawiedliwi mogą dawać świadectwo, to co ich spotyka ma być sprawdzianem służby. Czekanie Boga ma sens. Bóg daje jeszcze jakąś okazję do naprawy tego co się zepsuło albo tego, by się udoskonalić, uświęcać.

• Dlaczego zdarza się tak, że ludzie sprawiedliwi umierają wcześnie, a bezbożni żyją ponad setkę lat, cieszą się powagą, szacunkiem?

  Odp: Tak myślano. Ktoś kto jest sprawiedliwy ma długie życie, jeśli bezbożny to Bóg mu nie błogosławi. Zwróćmy uwagę na sens wiary w nieśmiertelność. Sprawiedliwość Boża nieraz nie osiąga swoich rezultatów za ziemskiego życia. Dlatego potrzebne jest życie wieczne, gdzie nastąpi wyrównanie i odpłata zarówno dla sprawiedliwych jak i bezbożnych.

Odp: Nie długie życie świadczy o godności człowieka ale jakość. Nie lata decydują o tym kim jest człowiek, ale cnota.

• Co decyduje o tym, że jedni są bezbożni, a inni sprawiedliwi?

  Odp: O życiu człowieka decyduje jego wolna wola i wybór. Od decyzji zależy to czy jesteśmy bezbożni czy sprawiedliwi. Motyw 2 dróg.

Mdr 7-9 – mądrość jest identyfikowana z Bogiem. Atrybuty będące atrybutami samego Boga. Źródłem mądrości jest sam Bóg.

Mdr 7 – hymn, utwór poetycki podsumowujący całą dotychczasową tradycję mądrościową. Kombinacja elementów mądrościowych-apokaliptycznych. Atrybutów Boga jest 21 (3 x 7, trójka wyrazem pełni, siódemka wyrazem doskonałości).

Litania na cześć mądrości:

Mdr 7, 22-23

22. Jest bowiem w niej duch rozumny, święty, jedyny, wieloraki, subtelny, rączy, przenikliwy, nieskalany, jasny, niecierpiętliwy, miłujący dobro, bystry,

23. niepowstrzymany, dobroczynny, ludzki, trwały, niezawodny, beztroski, wszechmogący i wszystkowidzący, przenikający wszelkie duchy rozumne, czyste i najsubtelniejsze.

Bogactwo i wieloaspektowość działania Boga wyeksponowane przez te przymioty.

Na koniec modlitwa o dar mądrości, uczynił ją towarzyszką każdego człowieka.

Mdr 10-13

Syrach przedstawiał działanie mądrości Bożej w historii ukazując znanych ludzi. Autor Księgi Mądrości mówi o działaniu Boga w historii – interwencjach Boga, które stawały się dla narodu wydarzeniami wyjątkowymi. Wydarzenia te stają się przykładem parenetycznym, jako przykład działania Boga w narodzie. 2 wydarzenia: wyjście z Egiptu, wędrówka przez pustynię i zmierzanie do Ziemi Obiecanej.

Wyjście z Egiptu – symbol uwolnienia się człowieka od zła. Autor stosuje metaforyczną interpretację. Zostało to zaadoptowane w tradycji chrześcijańskiej.

Wędrówka przez pustynię do Ziemi Obiecanej – symbol zmierzania do Boga.

Autor stosuje ciekawą metodę interpretowania wydarzeń. Dla jednych to wydarzenie jest plagą, katastrofą, a dla innych – błogosławieństwem i powodem szczęścia.

np. woda może być narzędziem błogosławieństwa, może być również źródłem śmierci. Woda Morza Czerwonego – ocalenie dla Izraelitów ale plaga dla Egipcjan.

Egipcjanie są karani tymi rzeczami, którymi dotyczas grzeszyli. Nil, w którym były topione niemowlaki stał się nieszczęściem dla Egipcjan.

Mdr 13-15

Pojawia się krytyka religii pogańskiej, idolatrii – bałwochwalstwa. Autor Żydowski różne praktyki bałwochwalcze dzieli na 3 kategorie które ośmiesza i krytykuje:

• kult sił przyrody. Słońce, księżyc.

• kult idoli – wyobraźeń materialnych bóstwa. Głównie posągi. Człowiek nie może czcić przedmiotów, których jest twórcą

• kult zwierząt – Egipcjanie czcili zwierzęta bo wierzyli że one są uosobieniem bóstw. Byk – uosobieniem Afisa, boga słońca cieszył się wielką popularnością. Horus, Ibis – również popularni. Autor krytykuje te formy bałwochwalstwa.

Bałwochwalstwa jest przeciwieństwem mądrości, jest głupotą.

Księga Pieśni nad Pieśniami

Tytuł od starożytności przyporządkowywał księgę do tradycji mądrościowych.

Szir – pieśń, piosenka.

Księga poetycka.

Szir ha szirim – pieśń pieśni (pieśń najpiekniejsza, najlepsza, najdoskonalsza)

Cechy PnP pokrywają się z cechami poezji hebrajskiej. Występują paralelizmy. Hiazmy. Pojawiają się inkluzje – podrkeślają formę i treść (pewien odcinek tekstu zamknięty klamrą). Cechą charakterystyczną: metafory, alegorie, przenośnie.

Przewodnie motywy miłości:

• królewski – mówi się za pomocą terminologii królewskiej

• sielski – bohaterowie księgi operują terminami roślin, zwierząt,

• zaślubiny, wesele – bohaterowie mówią o sobie Oblubieniec, Oblubienica; mówi się o orszaku weselnym, o zaślubinach.

Pieśni zebrane w jedną księgę. Mają charakter ludowy. Śpiewane przy zaślubinach, weselu. Można je porównać do współczesnych przyśpiewek ludowych.

Czas powstania: V / IV w., czas Perski. Wskazuje nań występowanie słów aramejskich i perskich.

Pardes (raj) – w Koh, Est i PnP.

Miejsce: Palestyna, bo metafory, opisy odpowiadają warunkom Palestyńskim (zwierzętom, roślinom, klimatowi). Ostateczna kompilacja nastapiła w Jerozolimie.

Pieśń nad Pieśniami podobna do utworów egipskich. Niekiedy identyczne całe fragmenty.

Zbierzności z utworami tego typu w innych kulturach i cywilizacjach Wielkiego Wschodu.

Lightmotive – miłość pomiędzy kobieta i mężczyzną oraz mężczyzną i kobieta.

Egipcjanie byli uważali za najbardziej romantyczny naród na Wschodzie. W Egipcie piękna literatura erotyczna.

Kananejczycy, poprzednicy Izraelitów, słynęli z romantyzmu ale ten romantyzm był konkretny. Kultura kananejska została potępiona w tradycji biblijnej (szczególnie w księgach prorockich).

Miłość w pojęciu autorów – wszystkie relacje pomiędzy mężczyzną a kobietą. Płaszczyzny miłości:

• intelektualna – wiedza, poznanie, znajomość, doświadczanie siebie, sprawdzanie

• emocjonalna (uczuciowa) – wszystkie ochy i achy :)

• fizyczna (zmysłowa, cielesna)

Główni bohaterzy są traktowani na tym samym poziomie. Zazwyczaj tworzono taką literaturę z pozycji mężczyzny.

W tej miłości nie dochodzi do spełnienia fizycznego.

Powstały 3 sposoby interpretacji tej księgi. Wszystkie te metody sa stosowane.

1. Księga mówi o miłości. O tych doświadczeniach w bardzo różny sposób mówią. Taki sposób przeważa w postrzeganiu naukowym księgi.

2. Metoda alegorii. Odrzuca się całkowicie sens wyrazowy. Otrzuca się miłość ludzką. Przewarza w postrzeganiu tradycyjnym.

   Tradycja żydowska – chodzi o miłość Boga do Izraela lub Izraela lub Boga. Najogólniej Oblubieńcem Bóg, Oblubienica Izrael.

   Tradycja chrześcijańska – chodzi o miłość Chrystusa do Kościoła i odwrotnie. Bardzo często interpretuje się obecnie tą księgę. Ta metoda jest obecna w listach św. Pawła.

   Synod rabinów w Jawne – zadecydowano, że PnP powinno się interpretować alegorycznie. Podobnie stwierdzili Ojcowie Kościoła w II w. Sposób pośredni: zakłada się, że chodzi w księdze o miłość mężczyzny do kobiety, ale jest typem tego, co zostało wyrażone w metodzie alegorycznej.

   Wszystkie te metody powinny być wykorzystane równocześnie.

Kwestia kanoniczności: nie było wątpliwości co do kanoniczności. Dyskusje, kontrowersje pojawiały się na temat jej interpretacji. Rabin Akiba uważał, że ta księga powinna być interpretowana alegorycznie, bo mogła być ona wywrotowa. Zakazano młodym czytania, wprowadzono nakaz czytania alegorycznego. Ojcowie Kościoła przejęli od tradycji rabinistycznej te zalecenia.

W księdze PnP mówi się dużo o miłości, rzeczach intymnych, najskrytszych bez banałów i wulgaryzmów.

Księga ta zwraca uwagę na możliwość różnego mówienia o miłości, uczy róznych sposobów wyrażania miłości. Mówi się tu o miłości poprzez komplementy.

Opisy porównywane do choroby. Człowiek nie ma wpływu na chorobę – dlatego porównuje się ją z miłością.

Ona nazywa Go Szlomo - Salomonem. On nazywa Ją Szulamit. Hebrajczykowi kojarzy się to ze słowem Szalom.

Źrodłem uczucia, relacji miłości jest Bóg. Bóg jest miłością – 1 J

21