UMOWY

1. Umowy w prawie polskim

2. Czynność prawna

3. Sposoby zawierania umów

4. Zasady swobody umów

5. Doktrynalny podział umów

6. Formy zawarcia umów

7. Rozwiązanie umowy

8. Rodzaje umów

9. Umowy uregulowane przez Kodeks Cywilny

1.Umowa w prawie polskim

Umowa, kontrakt (łac. contractus) - w prawie cywilnym zgodne porozumienie dwóch lub więcej stron ustalające ich wzajemne prawa lub obowiązki. Według bardziej szczegółowej definicji umowa to stan faktyczny polegający na złożeniu dwóch lub więcej zgodnych oświadczeń woli (konsens) zmierzających do powstania, uchylenia lub zmiany uprawnień i obowiązków podmiotów składających te oświadczenia woli. Umowy są zawsze co najmniej dwustronnymi czynnościami prawnymi.

Oprócz umów w rozumieniu prawa cywilnego istnieją także umowy administracyjne i umowy międzynarodowe.

Umowy w polskim prawie cywilnym reguluje podgałąź prawa cywilnego zwana prawem zobowiązań, której zasadniczy zrąb znajduje się w księdze trzeciej kodeksu cywilnego. Księga ta zawiera zarówno przepisy regulujące kwestie wspólne dla wszystkich umów - związane z ich zawarciem, ważnością, wykonywaniem itp. - jak i przepisy regulujące konkretne typy umów, najczęściej spotykane w obrocie prawnym, na czele ze sprzedażą. Oprócz umów regulowanych przez prawo zobowiązań jest również kilka typów umów regulowanych przez inne podgałęzie prawa cywilnego: prawo rzeczowe (np. umowa o zniesienie współwłasności, umowa o ustanowienie wieczystego użytkowania i prawo spadkowe (umowa o dziedziczenie, umowa o dział spadku).

2. Czynność prawna

Czynność prawna - czynność konwencjonalna (skonstruowana przez normę prawną) podmiotu prawa cywilnego, zawierająca treść określającą konsekwencje prawne zdarzenia prawnego. Jest to całość zdarzenia prawnego, w skład którego wchodzi co najmniej jedno oświadczenie woli.

Czynności prawne są aktami o doniosłości społecznej, ponieważ kształtują sytuację nie tylko tych podmiotów, które dokonują tych czynności, ale i innych podmiotów „uwikłanych” w stosunki prawne. Zgodnie z art. 56 kc, czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów. Dlatego w prawie polskim instytucja czynności prawnej uwzględnia nie tylko akty woli działających podmiotów, ale również interesy innych osób.

• Elementy czynności prawnej

Do elementów czynności prawnej można zaliczyć essentialia negotii (elementy przedmiotowo istotne), naturalia negotii (elementy przedmiotowo nieistotne) oraz accidentalia negotii (elementy dodatkowe, podmiotowo istotne).

Essentialia negotii (z łac. przedmiotowo istotne składniki treści czynności prawnej) - składniki treści czynności cywilnoprawnej, które określają typ tej czynności (w szczególności typ umowy) i charakter wynikającego z niej stosunku prawnego. Ze względu na swój zasadniczy dla czynności prawnej charakter, konstytuujący tę czynność, zwane są właśnie składnikami przedmiotowo istotnymi.

Przykładowo w przypadku sprzedaży składnikami przedmiotowo istotnymi są określenie przedmiotu sprzedaży i ceny.

Accidentalia negotii (z łac.: podmiotowo istotne składniki treści czynności prawnej, klauzule) - pojęcie z zakresu prawa cywilnego, oznaczające kategorię składników treści czynności prawnej, które nie wpływają na istotę tej czynności (np. na to, czy daną umowę uznamy za umowę sprzedaży czy najmu), jednakże mocą woli stron zostały podniesione do rangi istotnych.

Do accidentalia negotii mogą należeć między innymi postanowienia dotyczące warunku i terminu, pactum de non cedendo, zastrzeżenie kary umownej, prawa pierwokupu i wiele innych klauzul o mniej lub bardziej uregulowanej treści.

Wyróżnia się:

• accidentalia negotii uregulowane samoistnie - bez związku z określonym typem czynności, np. warunek, termin, zadatek, prawo odstąpienia;

• accidentalia negotii uregulowane w ramach określonego typu czynności prawnych - np. zastrzeżenie polecenia w umowie darowizny.

• Accidentalia negotii w prawie rzymskim

Najczęstszymi klauzulami występującymi w prawie rzymskim były:

• termin (dies) - zdarzenie przyszłe i pewne, od którego strony uzależniały rozpoczęcie (dies a quo) lub zgaśnięcie (dies ad quem) skutków czynności prawnej (termin kalendarzowy, śmierć określonej osoby);

• warunek (condicio) - zdarzenie przyszłe i niepewne, od którego strony uzależniały rozpoczęcie (condicio suspensiva) lub zgaśnięcie (condicio resolutiva) skutków czynności prawnej;

• polecenie (modus) - polegające na nałożeniu na otrzymującego nieodpłatne przysporzenie obowiązku określonego zachowania się.

Naturalia negotii (z łac.; przedmiotowo nieistotne składniki treści czynności prawnej) - składniki treści czynności cywilnoprawnej, które powinny się znaleźć w jej treści, jednakże jeśli strony ich do tej treści nie włączą, czynność jest ważna, a brakujące elementy można ustalić na podstawie przepisów dyspozytywnych, zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów.

Takim składnikiem jest np. ustalenie miejsca wykonania umowy.

• 3. Sposoby zawierania umów

Do swoistych sposobów zawierania umów należą:

• oferta i jej przyjęcie

• negocjacje

• aukcja i przetarg

Oferta:

polega na złożeniu przez oferenta oświadczenia woli drugiej stronie, zwanej tradycyjnie oblatem.

Zgodnie z art. 66 § 1 k.c., oświadczenie woli musi zawierać istotne postanowienia przyszłej (oferowanej) umowy. Oprócz essentialia negotii oświadczenie woli musi zawierać stanowczą propozycję zawarcia umowy.
Ofertą nie będzie więc oświadczenie, które zawiera w swej treści jedynie elementy informacyjne. Takie oświadczenie (wszelkie ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje, skierowane do ogółu lub do poszczególnych osób), zgodnie z art. 71 k.c., będzie jedynie zaproszeniem do zawarcia umowy (do 2003 roku nazywało się ono zaproszeniem do rokowań, co jak się wydaje, lepiej tłumaczy charakter).
Oprócz istotnych postanowień umowy oferta może zawierać także inne elementy przyszłej umowy, a więc accidentalia negotii czy naturalia negotii.

Oblat

Wbrew literalnemu brzmieniu art. 66 § 1 ("drugiej stronie") kc przyjmuje się powszechnie, że oferta może być złożona nie tylko indywidualnie oznaczonemu podmiotowi, ale również bliżej nieoznaczonej grupie podmiotów (publicznie).

Związanie oferenta ofertą, termin związania

Oferent może określić w ofercie termin oczekiwania na odpowiedź oblata. Termin ten może oznaczyć zupełnie dowolnie. Nie można więc skutecznie podnosić zarzutów, że termin ten był zbyt krótki.

Sytuacja komplikuje się, gdy oferta nie określa tego terminu. W takich sytuacjach zastosować należy normę z art. 66 § 2 k.c., która przewiduje następujące rozwiązania:

• jeżeli oferta została złożona w obecności drugiej strony lub za pomocą środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość - przestaje wiązać, jeśli nie zostanie zaakceptowana niezwłocznie. Niezwłocznie nie znaczy bynajmniej natychmiast, oblatowi pozostawia się nieco czasu na zastanowienie, jest to jednak okres niezwykle krótki (np. w przypadku oferty składanej telefonicznie - do czasu zakończenia połączenia)

• jeżeli zaś oferta została złożona w inny sposób (de facto chodzi tu o sytuacje złożenia oferty pomiędzy nieobecnymi) - przestaje wiązać wraz z upływem "czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia". Przykładowo - w przypadku poczty należałoby przyjąć okres kilkudniowy (tyle mniej więcej potrwa doręczenie oferty oblatowi, a następnie doręczenie ewentualnej akceptacji oblata oferentowi).

W przypadku ofert w postaci elektronicznej bezpośredniej (np. chat) oferta wiąże oferenta, jeżeli oblat niezwłocznie potwierdzi jej otrzymanie. Ofertami w postaci elektronicznej bezpośredniej nie są jednak oferty przesyłane za pomocą poczty elektronicznej (art. 66¹ § 4 k.c.) W wypadku ofert przesłanych w postaci pośredniej (np. poczta elektroniczna) stosuje się założenie złożenia oferty pomiędzy nieobecnymi.

W przypadku śmierci związanie ofertą przechodzi w zasadzie na spadkobierców. Nie reguluje tego co prawda kodeks, niemniej rozwiązanie takie jest powszechnie akceptowane. Wyjątki od powyższej reguły mogą wynikać z treści oferty, z ustawy, czy z okoliczności towarzyszących danej ofercie (np. oferowana umowa musi zostać wykonana przez ściśle określoną osobę, np. ze względu na jej uzdolnienia artystyczne).

Milczenie oblata:

W myśl panujących poglądów milczenie oblata może oznaczać zgodę na zawarcie umowy wówczas, gdy przepis prawny wyraźnie tak stanowi lub ustali się obowiązywanie takiej reguły znaczeniowej w stosunkach pomiędzy nim a oferentem.

Wyraźną podstawę prawną zawiera art. 68² k.c., według którego dorozumiane przyjęcie oferty możliwe jest jeżeli:

• oblat jest osobą prowadzącą działalność gospodarczą

• oferta zawarcia umowy dotyczy umowy mieszczącej się w "ramach działalności" oblata

• oferent pozostaje w stałych stosunkach z oblatem; ta przesłanka budzi najwięcej wątpliwości.

Podstawę taką daje również art. 69 k.c., w myśl którego umowa dochodzi do skutku poprzez samo przystąpienie do wykonania, jeżeli dojście oświadczenia o przyjęciu oferty do oferenta nie jest konieczne według:

• ustalonego zwyczaju,

• treści oferty; w szczególności jeżeli oferent żąda niezwłocznego wykonania umowy.

Może się zdarzyć, że oblat zaakceptuje ofertę w czasie właściwym (patrz wyżej co do okresu związania ofertą), jednakże akceptacja ta dotrze do oferenta z opóźnieniem (przykładowo - z powodu nieterminowego doręczenia listu przez pocztę). Tego typu sytuacji dotyczy art. 67 k.c. Umowa zostaje skutecznie zawarta, chyba, że oferent niezwłocznie po otrzymaniu opóźnionej odpowiedzi zawiadomi oblata, że wskutek opóźnienia odpowiedzi poczytuję umowę za niezawartą.

Odwołanie oferty

W stosunkach między przedsiębiorcami oferta może być odwołana. Jest to możliwe jedynie przed zawarciem umowy, tak więc oświadczenie o odwołaniu musi zostać złożone oblatowi przed wysłaniem przez niego oświadczenia o przyjęciu oferty. Oferty nie można odwołać, jeżeli wynika to z jej treści (oferta nieodwołalna) lub określono w niej termin przyjęcia.

Dopuszczalne jest również odwołanie oferty nieskierowanej do indywidualnego podmiotu, ale do bliżej nieokreślonej zbiorowości. W takiej sytuacji oferta może zostać cofnięta, co jednak nie ma wpływu na umowy zawarte wskutek oświadczeń oblatów, złożonych przed odwołaniem oferty.

Przyjęcie, odrzucenie, zmiany w ofercie

Oblat może:

• przyjąć ofertę w całości bez zmian, co doprowadzi do zawarcia umowy,

• odrzucić ofertę.

Oblat nie ma w zasadzie możliwości dokonać zmian i uzupełnień w treści oferty. Nie może więc jednocześnie dokonać przyjęcia oferty i zmian w niej. Zmiany możliwe są dopiero po odrzuceniu poprzez złożenie swojej oferty. W takiej sytuacji nastąpi odwrócenie ról - dotychczasowy oferent stanie się oblatem, dotychczasowy oblat - oferentem (czasem zwany jest również kontroferentem). Powyższe wynika jasno z art. 68 k.c.

Powyższa zasada obowiązywała bez wyjątków do 2003 roku, kiedy to dokonano w niej dość poważnego wyłomu, uzasadnianego koniecznością uproszczenia i ułatwienia obrotu profesjonalnego.

W obrocie profesjonalnym oblat może przyjąć ofertę z zastrzeżeniem zmian lub uzupełnień (przyjęcie modyfikujące), jeżeli:

• zmiany lub uzupełnienia nie zmieniają istotnie treści oferty,

• w ofercie nie zastrzeżono, że może być przyjęta jedynie bez zastrzeżeń.

Zabezpieczeniem interesów oferenta jest możliwość sprzeciwienia się zawarciu umowy w kształcie wynikającym z akceptacji z zastrzeżeniami. Sprzeciw taki powinien zostać wyrażony niezwłocznie.

Przyjęcie lub odrzucenie oferty są oświadczeniem woli oblata. Należy wskazać, że w obrocie oświadczenie to często składane będzie poprzez przystąpienie (umowa adhezyjna).

• 4. Zasada swobody umów

W prawie polskim od 1990 ponownie obowiązuje wywodząca się jeszcze z prawa rzymskiego zasada swobody umów, wyrażona w art. 353¹ Kodeksu cywilnego:

"strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego"

Oznacza to, że co do zasady strony mogą w ramach swobody umów, nie przekraczając pewnych granic, umówić się o wszystko, co prawo uznaje za podlegające jego uregulowaniom.

Na swobodę umów składają się cztery elementy:

1. swoboda w zawieraniu umowy

2. swoboda w wyborze kontrahenta

3. swoboda w kształtowaniu treści umowy

4. swoboda w wyborze formy zawarcia umowy

Zakres swobody umów wyznacza treść lub cel stosunku zobowiązaniowego, które nie mogą sprzeciwiać się właściwości (naturze) tego stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Zasada swobody umów zapisana jest w art. 353¹ Kodeksu cywilnego:

Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byle jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

W szczególnych przypadkach zasada swobody umów może zostać wyłączona lub ograniczona przez ustawę z uwagi na wyższe racje prawem chronione. Administracyjny przymus zawierania umów przez przedsiębiorców z konsumentami funkcjonuje w prawie przewozowym, telekomunikacyjnym i energetycznym.

Ustawodawca w celu ochrony pewności obrotu wprowadził pewne ograniczenia co do formy zawierania umów. Na przykład umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Niezachowanie tej formy powoduje nieważność umowy. (art. 158 w związku z art. 73 § 2 kc.)

• 5. Doktrynalny podział umów

Ze względu na obowiązki stron wyróżnia się umowy:

• jednostronnie zobowiązujące (np. umowa darowizny) - tylko jedna osoba jest zobowiązana, a druga uprawniona,

• dwustronnie zobowiązujące (np. umowa pożyczki) - obie osoby są zarówno zobowiązane, jak i uprawnione do określonych czynności, np. obowiązek wydania przedmiotu pożyczki i uprawnienie do jego uzyskania oraz obowiązek zwrotu przedmiotu pożyczki i uprawnienie do jego odzyskania.

Wśród umów dwustronnie zobowiązujących wyróżnia się umowy wzajemne, w których świadczenie jednej ze stron ma odpowiadać świadczeniu drugiej strony (być jego ekwiwalentem). Przykładem tego typu umów jest np. umowa sprzedaży, w której jedna ze stron zobowiązuje się przenieść własność rzeczy, a druga strona zobowiązuje się w zamian za to zapłacić odpowiedniącenę.

Umowy dzielą się ponadto na:

• nazwane - umowa posiadająca szczególną regulację ustawową - do umowy takiej odnosi się grupa przepisów prawa, gdzie określone są wzajemne uprawnienia i obowiązki stron właściwe dla stosunku prawnego danego rodzaju. Regulacji umowy nazwanej poświęcony jest zwykle osobny rozdział ustawy. Przykładami umów nazwanych są: umowa sprzedaży, umowa zlecenia,umowa o dzieło, umowa przewozu. Zdecydowana większość umów nazwanych opisana jest w części szczególnej księgi trzeciej Kodeksu cywilnego.

Tworzenie szczególnych regulacji umów nazwanych uzasadnia:

• typowy charakter stosunku prawnego danego rodzaju

• potrzeba zabezpieczenia interesów stron poprzez wprowadzenie przepisów o imperatywnym i semi-imperatywnym charakterze.

• kształtowanie właściwego (pożądanego) modelu stosunków prawnych danego rodzaju

• nienazwane - tworzone na zasadzie swobody umów (np. franczyza, factoring, timeshare), w polskim prawie za umowę nienazwaną uważa się wszystkie umowy, niebędące umowami nazwanymi. Ze względu na zasadę swobody umów, stosunki prawne regulowane umową nienazwaną kreowane są przez strony w sposób dowolny i odpowiadający stronom (przeciwnie do umów nazwanych, regulowanych w części szczególnej Kodeksu cywilnego). Treść umowy nienazwanej nie powinna być sprzeczna z prawem, tzn. jej cel, zapisy i efekty nie mogą naruszać żadnych przepisów prawa. Z zasad stosowanych przy tworzeniu umów nienazwanych korzystać można przy kreowaniu treści umów mieszanych, tj. złożonych z elementów umów nazwanych i umów nienazwanych, lub umowy nienazwanej z umową nienazwaną.

• 6. Forma umowy

Prawo może uzależniać skutki prawne umowy od zawarcia jej z zachowaniem określonej formy. Ze względu na formę wyróżnia się umowy zawarte:

• w drodze czynności konkludentnych - takich, które nie mogą być uznane za formę ustną, a są zrozumiałe dla stron umowy. Przykładem może być zamówienie dwóch piw przez podniesienie dwóch palców,

• ustnie,

• w formie pisemnej,

• w formie pisemnej z urzędowym potwierdzeniem podpisu,

• w formie pisemnej z urzędowym potwierdzeniem daty,

• w formie aktu notarialnego,

• w formie przewidzianej ustawą szczególną,

• inne, nie występujące w prawie polskim.

Co do zasady przy zawieraniu umów nie jest wymagane zachowanie szczególnej formy, jednakże istnieją liczne wyjątki od tej zasady (np. w prawie polskim umowa przenosząca własnośćnieruchomości wymaga dla swej ważności formy aktu notarialnego).

• 7. Rozwiązanie umowy

Rozwiązanie umowy może nastąpić poprzez:

• wypowiedzenie umowy - rozwiązanie następuje po upływie okresu wypowiedzenia określonego w umowie lub w ustawie;

• zawarcie umowy rozwiązującej (contrarius consensus) - prawo polskie nie reguluje tego typu umów, jednakże jest ono dopuszczelne na podstawie zasady swobody umów. Rozwiązanie następuje w momencie zawarcia umowy rozwiązującej lub w terminie określonym przez strony.

• 8. Rodzaje umów

• umowa adhezyjna

• umowa administracyjna

• umowa kauzalna

• umowa konsensualna

• umowa losowa

• umowa mieszana

• umowa nazwana

• umowa nienazwana

• umowa nieodpłatna

• umowa odpłatna

• umowa realna

• umowa rozporządzająca

• umowa wzajemna

• umowa zobowiązująca

• 9. Umowy regulowane przez polski Kodeks cywilny

Umowa przedwstępna

Umowa przedwstępna (łac. pactum de contrahendo) - umowa, w której jedna lub obie strony zobowiązują się, że zawrą inną umowę, tzw. przyrzeczoną.

• Termin zawarcia umowy przyrzeczonej

Termin ten może zostać ustalony w samej umowie przedwstępnej. Jeżeli jednak nie zostanie w ten sposób oznaczony, wówczas umowa przyrzeczona powinna zostać zawarta w terminie wskazanym przez stronę uprawnioną do żądania jej zawarcia (ale gdyby obie strony były uprawnione do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej i każda wyznaczy inny termin, to strony będą związane tym terminem, który został wyznaczony wcześniej).

Istotne jest, że nie można żądać zawarcia umowy przyrzeczonej, jeżeli w ciągu roku od zawarcia umowy przedwstępnej strony nie wyznaczą terminu do jej zawarcia.

• Skutki uchylania się od zawarcia umowy przyrzeczonej

Jeżeli jedna ze stron zobowiązanych do zawarcia umowy przyrzeczonej uchyla się od jej zawarcia, wtenczas druga strona może (o ile strony inaczej nie postanowiły w umowie przedwstępnej) żądać naprawienia szkody, jaką poniosła przez to, że liczyła na dojście do skutku umowy przyrzeczonej.

Jeżeli jednak umowa przedwstępna czyni zadość wymogom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, wówczas strona uprawniona może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej (np. gdy ważność umowy przyrzeczonej zależy od zawarcia jej w formie aktu notarialnego, a już umowa przedwstępna w tej formie została zawarta).

• Przedawnienie roszczeń

Roszczenia z umowy przedwstępnej ulegają przedawnieniu po roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta.

Jeżeli zaś zawarcie umowy przyrzeczonej dochodzone jest przed sądem, a sąd oddali to żądanie, to roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się wprawdzie również z upływem roku, ale licząc od dnia, w którym orzeczenie sądu uprawomocniło się.

Umowa sprzedaży

Umowa cywilna, w której sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę rzeczy w gotówce lub równowartości gotówki.

• Charakterystyka umowy sprzedaży

Sprzedaż jest umową:

• konsensualną (z wyjątkiem sprzedaży rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku lub rzeczy przyszłych, gdzie sprzedaż jest umową realną - art. 155 § 1, 2 kc)

• odpłatną

• wzajemną (art. 487 § 2 kc)

• zobowiązującą, z reguły wywołuje też skutki rozporządzające (art. 155, 510, 1052 kc)

• kauzalną

• Forma umowy

• jeżeli przedmiotem sprzedaży jest przedsiębiorstwo, wymagana jest forma pisemna z podpisami stron poświadczonymi notarialnie (art. 75 § 1 kc) (pod rygorem nieważności - ad solemnitatem)

• jeżeli przedmiotem sprzedaży jest nieruchomość, prawo użytkowania wieczystego lub spadek, wymagana jest forma aktu notarialnego (art. 158 i 237 kc w związku z art. 75 § 4 kc oraz art. 1052 § 3 kc) (pod rygorem nieważności - ad solemnitatem)

• jeżeli przy sprzedaży zastrzeżono prawo własności rzeczy sprzedanej, a rzecz została wydana kupującemu, to zastrzeżenie takie powinno być potwierdzone pismem (art. 590 kc); skuteczność zastrzeżenia wobec wierzycieli kupującego zależy od tego, czy pismo ma datę pewną (art. 81 kc

• przy sprzedaży na raty zastrzeżenie natychmiastowej wymagalności ceny może być dokonane tylko na piśmie przy zawarciu umowy (art. 586 § 1),

• jeżeli umowa sprzedaży wymagała szczególnej formy, a sprzedawca na jej podstawie wykonuje zastrzeżone w niej prawo odkupu, musi zachować tę samą formę (art. 593 § 2 kc)

• Elementy umowy sprzedaży

Postanowienia istotne przedmiotowo (Essentialia negotii), czyli elementy konstrukcyjne niezbędne do zakwalifikowania konkretnej umowy jako umowy sprzedaży to:

• określenie stron

• określenie przedmiotu świadczeń stron

• określenie ceny

• Strony umowy sprzedaży

Stroną umowy sprzedaży może być każdy podmiot - osoba fizyczna lub prawna, jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznała zdolność prawną

• Przedmiot umowy sprzedaży

Przedmiotem umowy sprzedaży, a więc świadczenia sprzedawcy mogą być:

• rzeczy oznaczone indywidualnie bądź tylko co do gatunku

• energie: elektryczna, wysokich ciśnień, gazowa, wodna, cieplna

• prawa majątkowe zbywalne

• zespoły rzeczy i praw

Przy czym rzecz będąca przedmiotem umowy sprzedaży nie musi stanowić własności sprzedawcy. Oprócz tego przedmiot umowy sprzedaży nie musi mieć ściśle skonkretyzowanej postaci w chwili zawierania umowy ale może dotyczyć rzeczy mającej powstać w przyszłości.

Ponadto ustawodawca polski wprowadził pewne ograniczenia co do przedmiotu sprzedaży. Nie mogą być przedmiotem umowy sprzedaży np. zabytki historyczne o dużym znaczeniu dla całego narodu. Istnieją też kategorie rzeczy, co do których potrzebne jest spełnienie dodatkowych formalności, jak np. broń palna czy narkotyki.

• Cena

Kupujący jest obowiązany do zapłaty sumy pieniężnej (ceny) określonej - w zakresie obrotu krajowego - co do zasady w walucie polskiej, której wysokość ma odpowiadać wartości przedmiotu sprzedaży (czyli cena ma być ekwiwalentna). Ekwiwalentność ceny jest rozumiana subiektywnie i może odbiegać od obiektywnej wartości rzeczy.

Obowiązki sprzedawcy (art. 535)

• obowiązek przeniesienia własności sprzedawanej rzeczy na kupującego

• obowiązek wydania rzeczy kupującemu

Obowiązki kupującego:

• obowiązek zapłaty ceny

• obowiązek odebrania kupionej rzeczy

• Szczególne rodzaje sprzedaży

• Sprzedaż na raty

Podstawowe cechy tego rodzaju sprzedaży to:

• sprzedawcą musi być profesjonalista (osoba zawodowo trudniąca się sprzedażą), kupującym - osoba fizyczna

• profesjonalista musi zawrzeć umowę w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa

• przedmiotem sprzedaży może być wyłącznie rzecz ruchoma

• świadczenie umowne kupującego powinno być rozłożone w czasie, czyli cena jest płatna w ratach

• świadczenie umowne sprzedawcy, a mianowicie wydanie rzeczy powinno być spełnione przed całkowitym spełnieniem świadczenia wzajemnego kupującego

• Zastrzeżenie własności rzeczy sprzedanej

Strony mogą zamieścić w umowie zastrzeżenie własności sprzedanego przedmiotu na rzecz sprzedawcy aż do chwili zapłaty ceny (pactum reservati dominii), skutkiem czego zastrzeżenie własności nie bezpodstawnie uważa się za sposób zabezpieczenia wierzytelności sprzedawcy o zapłatę ceny.

• Sprzedaż z prawem odkupu

Do umowy sprzedaży strony mogą wprowadzić postanowienie, że sprzedawca ma uprawnienie odkupienia od kupującego przedmiotu sprzedaży, aby stać się ponownie jego właścicielem (dochodzi wówczas do powstania prawa akcesoryjnego). Zastrzeżenie prawa odkupu może pełnić funkcję zabezpieczającą, jednakże wiąże się z pewnym ryzykiem dla sprzedawcy, ponieważ - jako skuteczne tylko między stronami - nie pozbawia kupującego faktycznej możności wykonywania wszelkich praw właściciela, które mu w pełni przysługują, a w tym np. sprzedaży rzeczy osobie trzeciej.

• Sprzedaż z prawem pierwokupu

Prawo pierwokupu, ogranicza uprawnionego (właściciela) co do swobody rozporządzania przedmiotem sprzedaży. Prawo pierwokupu może wypływać bądź z przepisu prawa (ustawowe prawo pierwokupu), bądź z czynności prawnej (umowne prawo pierwokupu może zostać zastrzeżone np. w umowie sprzedaży, darowizny, dzierżawy, najmu). Prawo pierwokupu nie może być zastrzeżone na wypadek innej umowy niż sprzedaż (np. umowy darowizny przy czym może mieć w niej swe źródło). Prawo pierwokupu stanowi zastrzeżenie uprawnienia pierwszeństwa przy kupnie oznaczonej rzeczy w razie, gdyby rzecz ta była komukolwiek sprzedawana. Obowiązek respektowania tego uprawnienia spoczywa na sprzedawcy rzeczy.

Umowa zamiany

Rodzaj umowy cywilnoprawnej, w ramach której obie jej strony (zamieniający) zobowiązują się do przeniesienia własności rzeczy na drugą stronę umowy, w zamian za zobowiązanie do przeniesienia własności innej rzeczy.

Zamiana jest czynnością prawną konsensualną, odpłatną, wzajemną i dwustronnie zobowiązującą. Należy do umów zobowiązujących do rozporządzenia. Może być jednak umową o podwójnym skutku - zobowiązująco-rozporządzającym.

Do wyżej określonego, zdefiniowanego kodeksem cywilnym podstawowego typu tej umowy zasadniczo stosuje się z mocy art. 604 k.c. przepisy dotyczące sprzedaży, chyba że strony postanowią inaczej.

Umowa dostawy

Jest to rodzaj umowy cywilnoprawnej, w ramach której jedna jej strona - dostawca zobowiązuje się do:

• wytworzenia rzeczy oznaczonych co do gatunku oraz

• dostarczania ich częściami lub co pewien okres;

druga strona - odbiorca zobowiązuje się:

• odebrać te rzeczy oraz

• zapłacić cenę.

W Kodeksie Cywilnym umowa dostawy została uregulowana tylko w szczątkowym zakresie. Wynika to z tego faktu, że umowa ta była pomyślana jako podstawa prawna stosunku wyłącznie między jednostkami gospodarki uspołecznionej .Obecnie, na podstawie art. 612 Kodeksu Cywilnego stosuje się do niej przepisy o umowie sprzedaży. Doktryna prawa cywilnego podkreśla, że brak jest mocnych argumentów za utrzymywaniem odrębnej umowy dostawy w Kodeksie Cywilnym. Wskazuje na to prawie zupełny brak orzecznictwa, a to które jest znalazłoby zastosowanie także do umowy sprzedaży. Umowa ta jest przykładem i formą kooperacji gospodarczej, zawieranej zwykle przez kontrahentów pozostających ze sobą w trwałych stosunkach handlowych. Celem umowy dostawy jest zapewnienie właściwej jakości i terminowości zamówionej produkcji

Umowa kontraktacji

To rodzaj umowy cywilnoprawnej, mającej charakter umowy konsensualnej, odpłatnej, wzajemnej i zobowiązującej, przez którą producent rolny zobowiązuje się do wytworzenia i dostarczenia produktów rolnych określonego rodzaju kontraktującemu - drugiej stronie umowy, ten ostatni zaś obowiązany jest do odebrania ich w umówionym terminie i zapłacenia ceny; dodatkowo umowa lub przepisy szczególne mogą nakładać na kontraktującego obowiązek wykonania dalszych świadczeń. Tymi świadczeniami mogą być w szczególności: zapewnienie producentowi możliwości nabycia określonych środków produkcji i uzyskania pomocy finansowej, pomoc agrotechniczna i zootechniczna, premie pieniężne, premie rzeczowe. Nie jest to katalog zamknięty, ma charakter przykładowy, umowa może zawierać także inne zastrzeżenia.

W polskim systemie prawnym umowę kontraktacji regulują art. 613-626 k.c..

Stronami umowy są producent rolny, będący osobą fizyczną, prawną, jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, grupą producentów rolnych lub związkiem grup producentów rolnych, i kontraktujący. Kontraktującym może być osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej. Jeżeli umowa kontraktacji dotyczy maku i konopi, kontraktującym może być tylko przedsiębiorca posiadający zezwolenie wojewody.

Producent rolny ma obowiązek wytworzyć i dostarczyć oznaczoną ilość produktów rolnych określonego rodzaju. Ma też umożliwić kontraktującemu nadzór i kontrolę nad wykonywaniem umowy oraz - jeżeli taki obowiązek wynika z umowy - zgłosić w ustalonym terminie niemożność dostarczenia przedmiotu kontraktacji wskutek okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności.

Z kolei do obowiązków kontraktującego należy odebranie produktów w umówionym terminie, zapłacenie umówionej ceny, spełnienie świadczeń dodatkowych przewidzianych przez umowę lub przepis szczególny oraz przyjęcie świadczenia częściowego, chyba, że przedmiot kontraktacji nie jest podzielny lub inaczej zastrzeżono w umowie.

Jeżeli w wyniku okoliczności niezawinionych producent nie może dostarczyć przedmiotu kontraktacji jest zobowiązany zwrócić pobrane zaliczki i kredyty bankowe. Nie ma obowiązku zwrotu tego, co dostał w formie świadczeń dodatkowych. W umowie można przewidzieć warunki korzystniejsze dla producenta.

Odpowiedzialność producenta rolnego z tytułu rękojmi za wady fizyczne i prawne przedmiotu kontraktacji regulują przepisy o rękojmi przy sprzedaży z wyjątkiem prawa odstąpienia. Kontraktującemu przysługuje prawo odstąpienia tylko wtedy, gdy wady są istotne.

Odpowiedzialność kontraktującego z tytułu rękojmi za wady fizyczne i prawne środków produkcji regulują przepisy o rękojmi przy sprzedaży z wyjątkiem prawa odstąpienia. Podobnie jak w przypadku odpowiedzialności producenta rolnego istnieje wyjątek w postaci prawa odstąpienia.

Umowa o dzieło

Umowa cywilnoprawna, określona w art. 627-646 kc. Zakres tej umowy określa Art. 627.:

"Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia."

Umowa o dzieło jest umową: zobowiązującą, odpłatną, wzajemną oraz konsensualną. Warunkiem zaistnienia umowy o dzieło jest określenie w umowie dzieła jakie ma wykonać przyjmujący zamówienie. Dziełem może być dowolna rzecz, utwór (np. program komputerowy).

Poprzez zawarcie umowy o dzieło wykonawca zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, to znaczy zobowiązuje się do uzyskania pewnego wyniku swoich działań, a zamawiający do wypłaty wynagrodzenia określonego w umowie. Wysokość wynagrodzenia powinna być określona w umowie, choć niekoniecznie kwotowo, zamiast tego mogą znaleźć się tam wskazówki do określenia wynagrodzenia po zakończeniu pracy, wskazówki te miałyby określić, czego spodziewa się zamawiający i za co mógłby zapłacić wyższe wynagrodzenie, a co będzie odpowiadało za to, że wykonawca otrzyma znacznie niższe wynagrodzenie.

Dzieło może mieć także charakter działalności twórczej - więc niematerialnej.

Materialny rezultat umowy powinien być z góry określony (uszycie ubrania, remont budynku, naprawa powierzonej rzeczy).

Za dzieło można również uznać rezultat niematerialny, gdy przedmiotem świadczenia jest np. nauczenie określonej umiejętności czy przeszkolenie do zawodu lub osiągnięcie ustalonego rezultatu. Przedmiotem umowy o dzieło może być np. sporządzenie bilansu, wykonanie zdjęć, stworzenie programu komputerowego, witryny internetowej (dzieło materialne) lub organizacja koncertu, konferencji, prezentacji nowego produktu firmy (dzieło niematerialne). Doprowadzenie do określonego z góry rezultatu dla zamawiającego może być także przedmiotem umowy o dzieło, jeżeli taki rezultat możliwy jest do zdefiniowania. Tak więc np. wykonanie analizy prawnej konkretnej sytuacji lub doprowadzenie do konkretnej sytuacji może być dziełem, podczas gdy usługa stałej konsultacji prawnej dziełem nie jest.

Prawnicy "zlecenie" nazywają "umową starannego działania", a "dzieło" - "umową rezultatu". Celem umowy o dzieło jest osiągnięcie określonego w jej treści rezultatu, podczas gdy celem umowy zlecenia jest samo działanie (praca), które nie musi doprowadzić do osiągnięcia określonego rezultatu. Umowa o dzieło powinna być uwieńczona konkretnym i sprawdzalnym rezultatem, wynagradzany jest sam rezultat a nie samo działanie. Czyli np. uzyskanie obrotu jest dziełem, ale praca z klientem na rzecz obrotu nie może zostać nazwana dziełem lecz zleceniem, ponieważ stanowi ona sposób wykonania dzieła.

Umowa o roboty budowlane

Jest odmianą umowy o dzieło. Nie oznacza to jednak, że wszystkie kodeksowe postanowienia dotyczące umowy o dzieło można posiłkowo stosować do umowy o roboty budowlane.

Wzajemne zobowiązania stron umowy przedstawiają się w podstawowym przypadku następująco:

• Wykonawca zobowiązuje się do wykonania umówionego obiektu zgodnie z projektem i z zasadami wiedzy technicznej.

• Inwestor zobowiązuje się do:

• wykonania czynności związanych z przygotowaniem robót wymaganych przepisami (m.in. wydania projektu i terenu pod budowę)

• przekazania projektu budowlanego

• odebrania obiektu oraz

• zapłacenia ceny.

• Wynagrodzenie wykonawcy

Jeżeli strony umówiły się o wynagrodzenie ryczałtowe, przyjmujący zamówienie nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia, chociażby w czasie zawierania umowy nie można było przewidzieć rozmiaru lub kosztów prac (art. 632 k.c.). Przepis ten dotyczy umów o dzieło, ale zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego może być stosowany w drodze analogii do umowy o roboty budowlane (wyrok SN z 15 czerwca 2007, sygn. V CSK 63/07).

• Rozróżnienie umowy o roboty budowlane i umowy o dzieło

Przy rozróżnieniu umowy o roboty budowlane od innych umów prawa cywilnego (przede wszystkim od umowy o dzieło najważniejsze znaczenie ma ustalenie, czy proces inwestycyjny był wykonywany według rygorów i procedur przewidzianych przepisami prawa budowlanego.

Umowa najmu

Umowa, w której wynajmujący zobowiązuje się oddać przedmiot najmu do używania najemcy, na czas oznaczony lub nieoznaczony, w zamian za wynagrodzenie w postaci czynszu płaconego przez najemcę. Przedmiotem najmu mogą być rzeczy ruchome, jak również nieruchomości, a także części rzeczy jako całości lub nawet jej części składowe. Wyłączone z najmu są rzeczy zużywalne a także prawa. Wynajmujący ma obowiązek wydania najemcy rzeczy w stanie przydatnym do umówionego użytku i utrzymywanie go w odpowiednim stanie przez cały czas trwania umowy na swój koszt. Najemca ma obowiązek płacenia czynszu, który może być ustalony w pieniądzach lub innych świadczeniach, a także używania rzeczy w sposób przewidziany w umowie i sprawowania nad nią pieczy. Stosunek najmu wygasa automatycznie z upływem okresu na jaki umowa została zawarta. Jeśli czas nie został oznaczony wygasa na skutek wypowiedzenia.

• Wypowiedzenie najmu

Zgodnie z art. 673 Kodeksu cywilnego jeżeli czas trwania najmu nie jest oznaczony, strony umowy najmu mogą wypowiedzieć najmem z zachowaniem terminów umownych, a w przypadku ich braku z zachowaniem terminów ustawowych. W przypadku najmu na czas oznaczony, zarówno wynajmujący, jak i najemca mogą wypowiedzieć najem w przypadkach określonych w umowie.

Terminy ustawowe w zależności od czasu trwania najmu:

• Czynsz płatny jest w odstępach czasu dłuższych niż miesiąc - najem można wypowiedzieć najpóźniej na trzy miesiące naprzód na koniec kwartału kalendarzowego

• Czynsz płatny miesięcznie - najem można wypowiedzieć na miesiąc naprzód na koniec miesiąca kalendarzowego

• Czynsz płatny w krótszych odstępach czasu - najem można wypowiedzieć na trzy dni naprzód

• Czynsz płatny jest dziennie - można wypowiedzieć na jeden dzień naprzód.

• Uregulowanie prawne

Przepisy dotyczące umowy najmu znajdują się w Kodeksie cywilnym (księga trzecia: Zobowiązania, tytuł XVII: Najem i dzierżawa, dział I: Najem) w artykułach od 659 do 692. Ponadto zasady najmu lokali mieszkalnych zawarte są w ustawie z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu cywilnego (t.j. Dz. U. z 2005 r. Nr 31, poz. 266 ze zm.)

• Umowa najmu lokalu mieszkalnego - szczególna umowa najmu dotycząca lokalu służącego najemcy do zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych jego i jego rodziny. Najem lokalu mieszkalnego podlega przepisom ogólnym Kodeksu cywilnego dotyczącym najmu (art. 659-679), a także przepisom szczególnym Kodeksu cywilnego dotyczącego najmu lokali (art. 680-692). Dodatkowo, umowa najmu lokalu mieszkalnego musi spełniać zasady określone w ustawie z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu cywilnego (t.j. Dz. U. z 2005 r. Nr 31, poz. 266 ze zm.)

Umowa najmu lokalu mieszkalnego powinna zawierać co najmniej następujące elementy:

• data i miejsce zawarcia umowy

• strony umowy (najemcę/najemców i wynajmującego/wynajmujących)

• opis przedmiotu najmu (lokalu mieszkalnego)

• określenie czynszu najmu i sposobu jego opłacania

• zapisy dotyczące innych kosztów związanych z lokalem

• zapisy dotyczące kaucji

• prawa i obowiązki stron

• okres obowiązywania umowy i określenie, czy umowa została zawarta na czas oznaczony bądź nieoznaczony

• zapisy dotyczące rozwiązania umowy najmu i zwrotu przedmiotu najmu

• inne zapisy m.in. określające np. sąd właściwy.

• Umowy pokrewne[edytuj | edytuj kod]

Najem od dzierżawy różni się zakresem uprawnień najemcy, który może tylko używać rzeczy, podczas gdy dzierżawcy przysługuje ponadto prawo pobierania przynoszących przez rzeczpożytków (plonów, zysków). Dzierżawę od najmu rozróżnia także zakres przedmiotowy umowy. Dzierżawione mogą być także prawa (np. prawo do użytkowania wieczystego).

Natomiast najem i użyczenie odróżnia odpłatność, gdyż umowa najmu jest zawsze odpłatna, a użyczenie jest umową nieodpłatną.

Umowa dzierżawy

Reguluje ją Kodeks Cywilny w art. 693-709, przy odpowiednim zastosowaniu przepisów o najmie (art. 659-692). Dzierżawa należy do umów nazwanych, dwustronnie zobowiązujących, wzajemnych i konsensualnych (tzn. dochodzących do skutku przez zgodne oświadczenie woli stron). Polega na udostępnieniu innej osobie prawa lub rzeczy, natomiast (w odróżnieniu np. Od pożyczki) nie przenosi własności. Przedmiotem dzierżawy może być tylko rzecz lub prawo przynoszące pożytki.

Istotą dzierżawy jest to, że wydzierżawiający na oznaczony czas oddaje dzierżawcy rzecz do używania i pobierania pożytków, w zamian za co dzierżawca zobowiązuje się płacić wydzierżawiającemuczynsz. Konieczną cechą dzierżawy jest zatem jej odpłatność.

Dzierżawca powinien wykonywać swoje prawo zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki i nie może zmieniać przeznaczenia przedmiotu dzierżawy bez zgody wydzierżawiającego. Nie może również bez zgody wydzierżawiającego oddawać rzeczy osobie trzeciej. W trakcie dzierżawy dzierżawca zobowiązany jest do dokonywania napraw niezbędnych do zachowania rzeczy w stanie nie pogorszonym. Dzierżawić można zarówno rzeczy, jak i prawa. Odpłatność z tytułu umowy dzierżawy może ulec ograniczeniu do samego uiszczania należnych podatków i ponoszenia innych ciężarów związanych z własnością lub posiadaniem gruntu.

Stosunek dzierżawy jest podobny do innych stosunków prawnych polegających na korzystaniu z cudzej rzeczy. Od stosunku najmu dzierżawę różni, przewidziane wprost przez ustawę, uprawnienie dzierżawcy do pobierania pożytków z dzierżawionej rzeczy. Od użyczenia (art. 710-719 Kodeksu cywilnego) różni dzierżawę odpłatność. Z kolei użytkowanie (art. 252-265 Kodeksu cywilnego) nie jest stosunkiem obligacyjnym, lecz ograniczonym prawem rzeczowym.

Gdy wydzierżawiającym był właściciel, umowa dzierżawy, podobnie jak umowa najmu, może być ujawniona przez wpis w dziale III księgi wieczystej. W takiej sytuacji wpis dzierżawy uzyskuje skuteczność względem praw nabytych przez czynność prawną po jego ujawnieniu w księdze oraz pierwszeństwo przed ograniczonym prawem rzeczowym nie ujawnionym w księdze.

• Wypowiedzenie i zakończenie dzierżawy

W przypadku kiedy dzierżawca dopuszcza się zwłoki z zapłatą czynszu, wydzierżawiający może dzierżawę wypowiedzieć bez zachowania terminu wypowiedzenia. Jednakże wydzierżawiający winien poinformować o tym dzierżawcę udzielając mu dodatkowego trzymiesięcznego terminu na uregulowanie zobowiązań.

Czas zwłoki skutkującej wyżej wymienioną sankcją:

• W przypadku rocznych rozliczeń czynszowych - trzy miesiące zwłoki.

• W pozostałych przypadkach, jeżeli dzierżawca nie płaci czynszu co najmniej dwa pełne okresy płatności

Jeżeli w umowie dzierżawy nie przewidziano terminu wypowiedzenia, to można ją wypowiedzieć na sześć miesięcy na przód przed upływem roku dzierżawnego, w przypadku dzierżawy gruntów rolnych termin ten wynosi jeden rok.

Dzierżawa jest z założenia przewidziana jako stosunek prawny długotrwały, mogący trwać nawet kilkadziesiąt lat.

Umowa leasingu

Leasing- jest umownym stosunkiem cywilnoprawnym.

W ramach leasingu jedna ze stron umowy (finansujący, leasingodawca) przekazuje drugiej stronie (korzystającemu, leasingobiorcy) prawo do korzystania z określonej rzeczy na pewien uzgodniony w umowie leasingu okres, w zamian za ustalone ratalne opłaty (raty leasingowe).

Nazwa leasing pochodzi od angielskiego słowa to lease oznaczającego tyle, co nająć, wydzierżawić (prawo anglosaskie nie odróżnia najmu od dzierżawy, tak samo jak nie odróżnia od nich leasingu).

Korzyści płynące z leasingu dla leasingobiorcy:

• niewielkie zaangażowanie własnego kapitału,

• optymalizacja obciążeń podatkowych (tarcza podatkowa),

• możliwość rozliczenia podatku VAT.

• Leasing w polskim systemie prawa

W polskim systemie prawa umowa leasingu jest regulowana przez Kodeks cywilny w art. 7091-70918. Początkowy artykuł tej regulacji stanowi:

„Przez umowę leasingu finansujący zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, nabyć rzecz od oznaczonego zbywcy na warunkach określonych w tej umowie, i oddać tę rzecz korzystającemu do używania, albo używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony, a korzystający zobowiązuje się zapłacić finansującemu, w uzgodnionych ratach, wynagrodzenie pieniężne, równe co najmniej cenie, lub wynagrodzeniu z tytułu nabycia rzeczy przez finansującego.”

Rzeczami, w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego, są tylko przedmioty materialne (art. 45 KC), zaś przedmioty materialne na gruncie Kodeksu cywilnego są pojęciem znacznie węższym niż dobra materialne wyodrębniane przez ekonomistów. Cechą rzeczy jest materialny charakter oraz wyodrębnienie z przyrody. Nie są rzeczami ciecze i gazy, kopaliny, zwierzęta w stanie wolnym. Rzeczami nie są również przedmioty niematerialne, takie jak energia, dobra intelektualne, dobra osobiste, pieniądze, papiery wartościowe, prawa majątkowe.

Dla celów podatkowych definicja umowy leasingu rozszerzona jest o każdą inną umowę, na mocy której jedna ze stron, zwana „finansującym”, oddaje do odpłatnego używania albo używania i pobierania pożytków na warunkach określonych w ustawie drugiej stronie, zwanej „korzystającym”, podlegające amortyzacji środki trwałe lub wartości niematerialne i prawne, a także grunty. Kodeks cywilny wyszczególnia zaś w art. 70918 umowę, w której jedna strona zobowiązuje się oddać rzecz stanowiącą jej własność do używania albo do używania i pobierania pożytków drugiej stronie, a druga strona zobowiązuje się zapłacić właścicielowi rzeczy w umówionych ratach wynagrodzenie pieniężne, równe co najmniej wartości rzeczy w chwili zawarcia tej umowy, do której stosuje się odpowiednio przepisy o leasingu.

• Rodzaje leasingu

Biorąc pod uwagę liczbę stron biorących udział w transakcji leasingowej wyróżnia się:

• leasing bezpośredni (gdy producent zawiera umowę bezpośrednio z użytkownikiem),

• leasing pośredni (w transakcji uczestniczą więcej niż dwie strony, tzn. między producentem a użytkownikiem występuje wyspecjalizowane przedsiębiorstwo leasingowe).

Za użytkowanie obiektu leasingobiorca płaci w określonych terminach raty leasingowe składające się z dwóch części: składnika kapitałowego odzwierciedlającego wartość użytkowanego obiektu przypadającego na okres leasingu i składnika odsetkowego, stanowiącego wynagrodzenie dla leasingodawcy.

Leasing operacyjny (usługowy) - polega na czasowym przekazaniu w użytkowanie dobra inwestycyjnego. Czas ten jest z reguły krótszy niż okres normatywnego zużycia leasingowanej rzeczy. Raty leasingowe stanowią dla leasingobiorcy koszt uzyskania przychodów, a przedmiot leasingu nie podlega u niego amortyzacji. W umowie leasingu operacyjnego leasingobiorca może mieć zagwarantowane prawo zakupu przedmiotu leasingu po zakończeniu umowy, za określoną z góry wartość końcową powiększoną o podatek od towarów i usług (VAT).

Leasing finansowy (kapitałowy) - polega na oddaniu rzeczy w użytkowanie, w zamian za raty leasingowe. Przedmiot leasingu jest własnością Finansującego, amortyzuje go leasingobiorca, natomiast przeniesienie tytułu własności może być zagwarantowane w umowie. Firma zwiększa więc wartość swojego majątku, nie ponosząc dodatkowych kosztów po zakończeniu umowy, a zwiększona forma amortyzacji pozwala regulować jej koszty i dochody. Leasing finansowy, podobnie jak operacyjny, charakteryzuje się tym, iż zawiera klauzulę opcji na sprzedaż przedmiotu leasingu po zakończeniu okresu umowy. Oznacza to iż Korzystający ma prawo wykupu (przeniesienia własności) rzeczy oddanej mu w leasing. Leasing finansowy jest więc zbliżony do kredytulub pożyczki. Przedmiotem "pożyczki" jest tu środek trwały a nie gotówka.

Rata leasingowa w leasingu finansowym podzielona jest na część kapitałową i odsetkową. Część odsetkowa stanowi koszt uzyskania przychodu u Korzystającego, a część kapitałowa traktowana jest jak kapitał przy operacji kredytowej.

Leasing finansowy dla celów podatku VAT rozliczany jest tak jak leasing operacyjny. W przypadku leasingu finansowego podatek VAT od rat leasingowych jest płatny z góry za cały okres trwania umowy leasingu (zazwyczaj w ciągu 7 dni po odbiorze przedmiotu leasingu), inaczej niż w leasingu operacyjnym gdzie podatek VAT jest płatny z każdą ratą leasingową.

Leasing zwrotny - występuje, gdy firma posiada liczne środki trwałe, nie posiada jednak gotówki, której potrzebuje; może wtedy oddać część majątku trwałego firmie leasingowej w zamian za gotówkę i wziąć te środki w leasing; dzięki takiemu zabiegowi firma ma jednorazowy zastrzyk gotówki.

Leasing konsumencki - zwany też prywatnym - przeznaczony dla osób nieprowadzących działalności gospodarczej. Produkt ten jest wciąż mało znany na rynku polskim i stanowi zaledwie 2% rynku w Polsce[6].

• Podmioty leasingu

Wyróżnia się trzy podmioty umowy leasingu:

Leasingodawca (finansujący) - to właściciel przedmiotu, który daje ten przedmiot w odpłatne użytkowanie drugiej osobie na określony czas i na określonych warunkach. Najczęściej jest to wyspecjalizowana firma zajmująca się świadczeniem usług leasingu. Rzadziej wytwórca przedmiotów, dla którego leasing jest dodatkową formą zarobkowania, oprócz podstawowej działalności - produkcji. Forma prawna leasingodawcy może być dowolna. W praktyce najbardziej liczą się na rynku spółki prawa handlowego, tj. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółki akcyjne.

Leasingobiorca (korzystający) - to osoba korzystająca z przedmiotu leasingu na warunkach określonych w umowie. Najczęściej jest to przedsiębiorca, rzadziej ze względu na niekorzystne przepisy podatkowe, osoba fizyczna. Przeważają więc spółki handlowe, spółki cywilne i osoby fizyczne, prowadzące działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej, które prowadzą pełną księgowość.

Zbywca - to osoba, od której finansujący nabywa własność rzeczy. Finansujący obowiązany jest wydać korzystającemu razem z rzeczą odpis umowy ze zbywcą lub odpisy innych posiadanych dokumentów dotyczących tej umowy, w szczególności odpis dokumentu gwarancyjnego co do jakości rzeczy, otrzymanego od zbywcy lub producenta.

• Uczestnicy transakcji leasingu:

Poręczyciel - występuje tylko czasami w transakcji leasingu. Jeśli kondycja finansowa lub wiarygodność leasingobiorcy budzi zastrzeżenie leasingodawcy, to do zawarcia umowy dochodzi wówczas, gdy leasingobiorca przedstawi dodatkowe zabezpieczenie transakcji. Może to być poręczenie osoby trzeciej lub zastaw na rzeczy, należącej do osoby trzeciej lub też hipotekaustanowiona na nieruchomości, której właścicielem jest osoba trzecia. Taki podmiot dostarczający dodatkowego zabezpieczenia, jeśli nie jest nim leasingobiorca, nazywany jest poręczycielem. Może nim być dobrze prosperująca firma lub wiarygodna osoba fizyczna, posiadająca duży majątek, a przez to wypłacalna, np. udziałowiec w spółce. Często firmy leasingowe jako zabezpieczenie przyjmują weksel leasingobiorcy, poręczony przez udziałowców i ich współmałżonków lub też członków zarządu i ich współmałżonków. Oni są wówczas poręczycielami wekslowymi w transakcji leasingu.

Towarzystwo ubezpieczeniowe - ubezpiecza przedmiot leasingu. Najczęściej, jako właściciel, o wyborze ubezpieczenia decyduje leasingodawca. Niektóre firmy leasingowe współpracują z jedną lub dwoma firmami ubezpieczeniowymi i z tytułu stałej współpracy mogą liczyć na korzystniejsze warunki ubezpieczenia. Jeśli leasingobiorcy szczególnie zależy na tym, aby wybrać firmę ubezpieczeniową, może to zrobić, ale wiąże się to z tym, że ponosi koszty ubezpieczenia, a nie może ich zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów w swojej firmie, ponieważ nie jest właścicielem ubezpieczonego przedmiotu. Przy dużej szkodowości, na jaką narażona jest rzecz leasingowa, ponoszenie tych kosztów może się jednakże opłacać, ponieważ leasingobiorca musi płacić raty leasingowe nawet wówczas, gdy przedmiot leasingu jest w naprawie. Jeśli ubezpieczyciel zwleka z wypłatą odszkodowania, to okres, kiedy leasingobiorca nie może używać rzeczy, wydłuża się, a co za tym idzie, straty z tego tytułu rosną. Przykładem takiej sytuacji jest samochód dostawczy, znajdujący się po wypadku w warsztacie, który warunkuje wydanie naprawionego samochodu dokonaniem zapłaty za naprawę. Zapłaty ma dokonać towarzystwo ubezpieczeniowe. Im dłużej trwa proces wypłaty odszkodowania, tym dłużej samochód nie pracuje, a leasingobiorca ponosi koszty z tego tytułu.

Jeśli przedmiotem leasingu jest samochód osobowy, który jest przerabiany na ciężarowy, to pojawia się dodatkowo podmiot przerabiający samochód. Zwykle są to firmy powiązane albo z producentem samochodu, albo z dealerem lub z firmą leasingową. Pojawienie się dodatkowo podmiotu przerabiającego samochód zwiększa koszt transakcji leasingu, ponieważ wlicza się w raty leasingu zapłatę z tego tytułu. Pamiętajmy, że VAT jest naliczany od zwiększonych rat.

• Przedmiot umowy leasingu

Przedmiotem umowy nazwanej leasingu, zgodnie z Kodeksem cywilnym, mogą być tylko rzeczy. Przedmiotem umowy nienazwanej o charakterze umowy leasingu mogą być rzeczy oraz wartości niematerialne i prawne.

Zazwyczaj przedmioty umowy leasingu dzielą się na:

• obiekty konsumpcyjne,

• obiekty inwestycyjne,

• nieruchomości.

Umowa użyczenia

Umowa nazwana, regulowana przez przepisy Kodeksu Cywilnego (art. 710-art. 719), przez którą jedna z jej stron (użyczający) zapewnia drugiej stronie (biorący) bezpłatne używanie umówionej rzeczy przez czas określony lub nieokreślony.

Przedmiotem użyczenia może być zarówno rzecz ruchoma, jak i nieruchomość.

• Przebieg użyczenia

Jeżeli sposobu nie określa umowa, należy rzeczy używać zgodnie z jej przeznaczeniem i właściwościami. Bez zgody użyczającego nie można oddać rzeczy użyczonej do używania.

Biorący ponosi zwykłe koszty utrzymania rzeczy. Jeżeli poczynił dodatkowe wydatki lub nakłady, stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia. Po wykorzystaniu biorący ma obowiązek zwrócić ją właścicielowi w nie pogorszonym stanie. Jeżeli jednak zużycie wynikało z prawidłowego używania, to nie ponosi odpowiedzialności.

Biorący jest odpowiedzialny za przypadkową utratę lub uszkodzenie rzeczy, jeśli:

• używa jej w sposób sprzeczny z umową, właściwościami lub przeznaczeniem,

• powierza rzecz osobie trzeciej bez upoważnienia umownego ani nie będąc zmuszony przez okoliczności.

Dodatkowym warunkiem odpowiedzialności jest to, że rzecz nie uległaby stracie lub uszkodzeniu, gdyby te okoliczności nie zaistniały.

• Zakończenie użyczenia

Terminowe Użyczenie kończy się, jeśli:

• minął czas na jaki umowa była zawarta,

• biorący zrobił z rzeczy użytek odpowiadający umowie,

• minął czas, w którym biorący mógł zrobić z rzeczy użytek odpowiadający umowie.

Przedterminowe Użyczający może żądać zwrotu w każdym czasie nawet, gdy umowa zawarta była na czas oznaczony, jeżeli:

• biorący używa rzeczy w sposób sprzeczny z umową, właściwościami albo przeznaczeniem rzeczy,

• oddał rzecz do używania innej osobie, nie będąc do tego upoważnionym ani przez umowę, ani zmuszony przez okoliczności

• rzecz jest potrzebna użyczającemu z przyczyn nie dających się przewidzieć w momencie zawarcia umowy.

Przedawnienie wzajemnych roszczeń z tytułu:

• zwrotu nakładów biorącego,

• wad rzeczy,

• odpowiedzialności za uszkodzenie lub pogorszenie rzeczy

następuje po roku od dnia zwrotu rzeczy.

Umowa pożyczki

Umowa, w ramach której pożyczkodawca oddaje na własność pożyczkobiorcy pieniądz lub rzeczy oznaczone co do gatunku, a pożyczkobiorca zobowiązuje się do oddania tej samej ilości pieniędzy lub rzeczy (tego samego gatunku i jakości) po upływie ustalonego w umowie czasu (kc art. 720 par. 1). Umowa taka jest jedną z najbardziej popularnych umów w obrocie gospodarczym. Jest jednocześnie podstawową i najprostszą czynnością kredytową.

• Termin zwrotu pożyczki

Jeżeli termin zwrotu pożyczki nie został przez strony w umowie oznaczony, dłużnik obowiązany jest ją zwrócić w ciągu sześciu tygodni od wypowiedzenia dokonanego przez dającego pożyczkę (kc art. 723).

• Odpłatność/nieodpłatność

W zależności od woli stron, pożyczka może być odpłatna lub nieodpłatna. Najczęstszą formą odpłatności za pożyczkę pieniężną są odsetki - ustawowe lub ustalone przez strony (umowne).

• Forma

Jeżeli wartość pożyczki jest wyższa aniżeli pięćset złotych, to umowa pożyczki powinna być stwierdzona pismem. Jest to jednak forma zastrzeżona jedynie dla celów dowodowych (ad probationem).

• Odstąpienie od umowy

Jeżeli zwrot pożyczki jest wątpliwy ze względu na złą sytuację majątkową biorącego pożyczkę, wówczas dający pożyczkę (o ile o tych okolicznościach nie wiedział i nie mógł się z łatwością dowiedzieć) może odstąpić od umowy i - co się z tym wiąże - odmówić wydania przedmiotu pożyczki.

• Naprawienie szkody

Gdyby się okazało, że rzeczy otrzymane przez biorącego pożyczkę mają wady, wtenczas dający ma obowiązek naprawić szkody, jakie wyrządził biorącemu przez to, iż pomimo że wiedział o wadach, nie zawiadomił go o ich istnieniu. Okolicznością wyłączającą powstanie powyższego obowiązku jest sytuacja, w której biorący mógł z łatwością owe wady zauważyć.

• Przedawnienie

Roszczenie biorącego pożyczkę, o wydanie jej przedmiotu, przedawnia się z upływem sześciu miesięcy licząc od momentu, w którym przedmiot miał zostać wydany (czyli nie liczy się tu moment zawarcia umowy).

Umowa rachunku bankowego

Jest to umowa, przez którą jedna z jej stron - bank zobowiązuje się na czas określony lub nieokreślony, że będzie przechowywała środki pieniężne drugiej strony - posiadacza rachunku bankowego; umowa może też stanowić, że bank będzie wykonywał na zlecenie posiadacza rachunku rozliczenia pieniężne.

• Rodzaje rachunków bankowych

Wyróżniamy następujące rodzaje rachunków bankowych:

1. Rachunki rozliczeniowe:

a) bieżące

b)pomocnicze

2. Rachunki lokat terminowych

3. Rachunki oszczędnościowe:

a) r.o. a'vista - są to rachunki, na które można wpłacać środki w każdym czasie i wypłacać na każde żądanie

b)r. oszczędnościowo-rozliczeniowe (ROR), zwane kontami osobistymi.

c) r. terminowych lokat oszczędnościowych

d) r. powiernicze.

Rachunki rozliczeniowe określone w pkt. 1. i rachunki lokat terminowych określonych w pkt. 2. mogą być prowadzone wyłącznie dla:

• osób prawnych;

• ułomnych osób prawnych;

• osób fizycznych będących przedsiębiorcami.

R.o. wymienione w pkt. 3. mogą być prowadzone wyłącznie dla:

• osób fizycznych;

• szkolnych kas oszczędnościowych;

• pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych.

Posiadacz rachunku bankowego może swobodnie dysponować środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku. Swoboda dyspozycji kończy się z chwilą zajęcia rachunku w związku z egzekucją sądową lubadministracyjną prowadzoną przeciwko jego posiadaczowi.

Rachunek rozliczeniowy bieżący (pkt 1. a) - służy on przedsiębiorcom oraz innym osobom prawnym i uł.os.pr. do dokonywania rozliczeń pieniężnych związanych z prowadzoną przez nich działalnością gospodarczą oraz (dla tych, którzy nie są przedsiębiorcami) z inną ich działalnością ustawową. Można posiadać kilka rachunków bieżących w różnych bankach.

Rachunek pomocniczy (pkt 1.b) służy on do gromadzenia środków pieniężnych i dokonywania rozliczeń pieniężnych związanych z działalnością wyodrębnionej jednostki organizacyjnej osoby prawnej lub uł.os.pr. - oddziału, filii, zakładu, hurtowni itp. Rachunek pomocniczy może być prowadzony w tym samym banku, w którym jest prowadzony rachunek bieżący lub w innym banku.

• Rachunki oszczędnościowe

Ustawa Prawo bankowe normuje przywilej dla posiadaczy r.o. Polega ona na tym, że środki pieniężne znajdujące się na r.o. jednej osoby niezależnie od liczby zawartych umów są wolne od zajęcia na podstawie sądowego lub administracyjnego tytułu wykonawczego do wysokości trzykrotnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku, ogłaszanego przez Prezesa GUS za okres bezpośrednio poprzedzający dzień wystawienia tytułu wykonawczego.

• Wypłaty z rachunku oszczędnościowego na wypadek śmierci posiadacza

Środki pieniężne zgromadzone na rachunkach pieniężnych oszczędnościowych bank jest zobowiązany wypłacić w przypadku śmierci posiadacza w następujący sposób: kwotę wydatkowaną na koszty pogrzebu posiadacza (również nagrobek) - osobie, która przedłoży w banku oryginały rachunków stwierdzające wysokość poniesionych przez nią kosztów na urządzenie pogrzebu posiadacza, przy czym koszty te nie powinny przekroczyć kosztów urządzenia pogrzebu zgodnie ze zwyczajami przyjętymi w danym środowisku. Środki pieniężne wypłacone na koszty pogrzebu z rachunku zmarłego posiadacza nie wchodzą do spadku posiadacza (składcy). Bank sprawdza czy istnieje firma, która fakturę wystawiła i czy za pochówek posiadacza tyle zapłacono. Bank ma obowiązek wypłacić kwotę równą wpłatom na rachunki dokonanych przez organ wypłacający świadczenie z ubezpieczenia lub zabezpieczenia hipotecznego, które nie przysługiwały za okres po śmierci posiadacza rachunku. Ww. organy wskazują we wniosku wysokość świadczenia, dane osoby fizycznej i nr rachunku bankowego, na który wpłata została dokonana. Bank jest zwolniony od wypłaty tej kwoty w części lub w całości, jeżeli przed otrzymaniem wniosku wypłacił ją innym uprawnionym podmiotom. Bank powinien zawiadomić organ o dokonanej wcześniej wypłacie i wskazać osobę, której wypłacił środki z rachunku.

• Dyspozycja wkładem na rachunku na wypadek śmierci

Posiadacz rachunku może polecić bankowi, alby po jego śmierci wypłacił wskazanym osobom kwoty określone w tej dyspozycji. Wskazanie osób uprawnionych do wypłaty po śmierci posiadacza może obejmować tylko krąg następujących osób: małżonka, wstępnych, zstępnych lub rodzeństwo. Kwota dyspozycji nie może jednak przekroczyć 20-krotnego średniego miesięcznego wynagrodzenia, ogłaszanego przez prezesa GUS za ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza. Jeżeli posiadacz wydał więcej niż jedna dyspozycję, a łącza ich suma przekroczyła ten limit, dyspozycja późniejsza ma pierwszeństwo przed wcześniejszą. Kwoty wypłacone do wysokości dyspozycji, nieprzekraczające ww. limitu nie wchodzą do spadku po posiadaczu. Jeżeli uprawnione osoby uzyskały kwotę wyższą od ww. limitu, są one zobowiązanie do ich zwrotu ponad limit spadkobiercom posiadacza.

• Rachunek oszczędnościowy małoletniego

Małoletni może być posiadaczem rachunku oszczędnościowego, jednak umowę zawiera przedstawiciel ustawowy małoletniego. Po ukończeniu 13 roku życia małoletni może dysponować wkładem zgromadzonym na jego rachunku, o ile nie sprzeciwi się temu jego przedstawiciel ustawowy.

• Rachunki wspólne

Mogą być prowadzone:

• dla kilku osób fizycznych - jeżeli z umowy r.b. nie wynika nic innego, rachunek wspólny jest r. rozłącznym. Oznacza to, że każdy posiadać może bez ograniczeń dysponować środkami na rachunku. Może też wypowiedzieć umowę ze skutkiem dla pozostałych. Współposiadacze odpowiadają względem banku solidarnie, w przypadku, gdy na rachunku powstanie tzw. debet (zadłużenie rachunku);

• dla kilku jednostek samorządu terytorialnego - mogą być otwierane wyłącznie dla realizacji publicznych zadań, w szczególności jeżeli zadania są współfinansowane środków unijnych.

• Umowa rachunku bankowego

Jest uregulowana w KC i Pb. Zgodnie z art. 725 KC; na mocy umowy r.b. bank zobowiązuje się względem posiadacza do przechowywania zgromadzonych na rachunku posiadacza środków pieniężnych, a w przypadku, gdy umowa tak stanowi, także do dokonywania rozliczeń pieniężnych.

Umowa rachunku bankowego jest umową:

• dwustronnie zobowiązującą, z przewagą obowiązków banku,

• kauzalną,

• konsensualną,

• jednostronnie podmiotowo kwalifikowaną,

• może być zawarta na czas oznaczony lub nieoznaczony.

Elementy umowy rachunku bankowego określone są w Prawie bankowym. Zaliczamy tu:

• określenie stron umowy (bank i osoba fizyczna lub prawna lub jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej),

• rodzaj otwieranego rachunku,

• waluta rachunku - rachunki mogą być prowadzone w polskich złotych lub w walucie obcej,

• czas trwania umowy - umowa r.b. może być zawarta na czas oznaczony lub nieoznaczony,

• jeżeli strony zastrzegają w umowie oprocentowanie środków pieniężnych, to powinna być określona wysokość tego oprocentowania, a jeżeli jest to oprocentowanie zmienne, to także przesłanki dopuszczalności zmiany stopy procentowej,

• powinny być określone terminy wypłaty odsetek oraz postawienia ich do dyspozycji posiadacza lub kapitalizacji odsetek. Kapitalizacja odsetek oznacza doliczenie do kapitału pierwotnego odsetek naliczonych za okres wskazany w umowie i liczenia kolejnych odsetek od tej kwoty powiększonej;

• wysokość prowizji i opłat za czynności związane z wykonywaniem umowy oraz tryb ich zmiany przez bank,

• formy i zakres rozliczeń pieniężnych dokonywanych na polecenie posiadacza rachunku oraz terminy ich realizacji - to postanowienie zawierane jest tylko w umowach rachunków rozliczeniowych, tj. bieżących, pomocniczych i ROR-ach,

• przesłanki i tryb dokonywania zmian umowy - na piśmie, zazwyczaj pod rygorem nieważności (aneks),

• przesłanki i tryb rozwiązania umowy r.b. - umowa zawarta na czas określony - wygasa po upływie okresu na jaki została zawarta, chyba, że w umowie zastrzeżono, że może przedłużyć się ona na kolejny taki sam okres; umowa zawarta na czas nieokreślony - każda ze stron może ją rozwiązać za uprzednim okresem wypowiedzenia w umowie określonym, z tym jednak, że bank może wypowiedzieć umowę r.b. tylko z ważnych powodów, w szczególności, gdy posiadacz popełnił przestępstwo związane z prowadzonym na jego rzecz rachunkiem bankowym, np. sfałszował dokument czeku, przelewu itp.,

• zakres odpowiedzialności banku za terminowe i prawidłowe przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych oraz wysokość odszkodowania za przekroczenie terminu realizacji dyspozycji posiadacza rachunku - to postanowienie zawarte jest tylko w umowach dotyczących rachunków rozliczeniowych.

• Charakter prawny regulaminu bankowego

Zgodnie z KC regulamin bankowy jest rodzajem wzorca umownego. Bank uprawniony jest jako jedna ze stron stosunku umownego do opracowania postanowień regulaminu. Regulamin jest elementem stosunku umownego. Nie ma charakteru normatywnego. Umowa+Regulamin=Stosunek umowny. W umowie zawierane są elementy indywidualizujące dany stosunek prawny. Elementy umowy mogą być przedmiotem negocjacji między stronami, np. wysokość oprocentowania środków na r.b., oprocentowanie kredytu. Postanowienia regulaminu dotyczą wszystkich stosunków prawnych danego rodzaju, np. wszystkich terminowych lokat oszczędnościowych, wszystkich kredytów na finansowanie działalności gospodarczej, wszystkich rachunków rozliczeniowych dla przedsiębiorców, ROR-ów. Postanowienia regulaminu nie mogą być negocjowane między stronami. Regulamin wiąże stronę, jeżeli został jej doręczony w chwili zawarcia umowy. W przypadku, gdy ten sam problem uregulowany jest w regulaminie i w umowie, a postanowienia ich są sprzeczne, strony związanie są postanowieniami umowy.

Umowa zlecenia

Umowa cywilnoprawna uregulowana w kodeksie cywilnym (art. 734-751). Przedmiotem umowy zlecenia jest wykonanie określonej czynności prawnej (odpłatnie lub nieodpłatnie). Ścisła definicja kodeksowa nie obejmuje zleceń dotyczących wykonania czynności faktycznych, choć niektórzy prawnicy rozszerzają znaczenie umowy zlecenia także na takie umowy, poprzez odniesienie do art. 750 K.C. dotyczącego umów o świadczenie usług gdzie indziej nieuregulowanych, których przedmiotem może być także wykonanie czynności faktycznych.

Stronami umowy zlecenia mogą być dowolne osoby fizyczne lub osoby prawne (pod warunkiem posiadania zdolności do czynności prawnych). Strony umowy zlecenia tradycyjnie nazywa się zleceniodawcą (zlecający wykonanie określonych czynności) i zleceniobiorcą (wykonującym zlecenie).

Domniemywa się, że za wykonanie zlecenia, zleceniobiorcy należy się wynagrodzenie. Zlecenie może być nieodpłatne, jednak wtedy brak wynagrodzenia powinien być zawarty w umowie. Przy braku dokładnego określenia wysokości wynagrodzenia należy się "wynagrodzenie odpowiadające wykonanej pracy", przy ustalaniu którego bierze się pod uwagę czas poświęcony na wykonanie zlecenia, stopień skomplikowania czynności będących przedmiotem zlecenia, przygotowanie zawodowe zleceniobiorcy (jego profesjonalizm). Zleceniobiorca ma obowiązek informować zleceniodawcę o przebiegu wykonywania umowy, a na zakończenie - przedstawić mu sprawozdanie z jej wykonania.

Umowę zlecenia określa się jako umowę starannego działania i przeciwstawia umowie o dzieło określanej umową rezultatu. Oznacza to, iż w umowie zlecenia ważna jest wykonywana praca (wykonywanie czynności) na rzecz zleceniodawcy, która niekoniecznie będzie prowadzić do określonego rezultatu - co jest przedmiotem umowy o dzieło. Wynagrodzenie z umowy zlecenia przysługuje za samo "staranne działanie", nie zaś za jego rezultat.

Umowa agencyjna

Na podstawie umowy agencyjnej, przyjmujący zlecenie („agent”) zobowiązuje się do stałego pośredniczenia przy zawieraniu z klientami umów na rzecz dającego zlecenie („zleceniodawcy”) albo do zawierania ich w imieniu zleceniodawcy, a zleceniodawca zobowiązuje się do zapłaty umówionego wynagrodzenia (prowizji). Zarówno agent, jak i zleceniodawca są przedsiębiorcami, a agent zobowiązany jest ponadto działać w zakresie działalności swojego przedsiębiorstwa

Umowa agencyjna uregulowana jest w artykułach 758-7649 kodeksu cywilnego.

Umowa o świadczenie usług agencyjnych może być zawarta w formie dowolnej. Ustawa kodeks cywilny wymaga formy pisemnej tylko gdy umowa agencyjna wprowadza odpowiedzialność del credere - odpowiedzialność agenta za wykonanie zobowiązania przez klienta.

Umowa komisu

Jedna z umów cywilnoprawnych, na podstawie której, zleceniobiorca (komisant) zobowiązuje się do kupna lub sprzedaży rzeczy rucomych na rzecz zleceniodawcy (komitenta), lecz w imieniu własnym. Komitent zobowiązuje się natomiast zapłacić za tę usługę wynagrodzenie (prowizję). Komisant działa przy tym wyłącznie w zakresie działalności swego przedsięciorstwa.

Rodzaj umowy:

• konsensualna;

• dwustronnie zobowiązująca;

• wzajemna;

• odpłatna.

Umowa przewzou

Umowa polegająca na tym, że jedna z jej stron - przewoźnik zobowiązuje się do przewiezienia osób lub rzeczy w ramach działalności własnego przedsiębiorstwa, druga strona - do zapłaty w zamian za to wynagrodzenia.

Należy do kategorii umów o świadczenie usług; jej celem jest dowiezienie osoby lub rzeczy do miejsca przeznaczenia w określonym czasie.

W sytuacjach, gdy przewóz jest ubocznym innego świadczenia, mającego charakter zasadniczy, jest tylko dodatkowym zastrzeżeniem w ramach umowy podstawowej.

Umowa przewozu jest umową dwustronnie zobowiązującą, kauzalną, wzajemną i odpłatną. Umowa na podstawie której czynności przewozowe są wykonane przez przewoźnika bezpłatnie nie są umowami przewozu, jednak w myśl ustawy Prawo przewozowe stosuje się jej przepisy odpowiednio. Przy przewozie nieodpłatnym wykonanym przez osobę nie mającą statusu przewoźnika stosuje się wówczas odpowiednio przepisy o umowie zlecenia.

Jest przykładem kontraktu typowego i adhezyjnego (masowy charakter, brak możliwości indywidualnego kształtowania umowy). Ograniczenia swobody kształtowania treści umowy przewozu spowodowały rozwój m.in. umowy czarteru.

Umowa spedycji

Umowa polegająca na tym, że jedna z jej stron - spedytor zobowiązuje się do wykonania różnego rodzaju usług związanych z przewozem w ramach działalności własnegoprzedsiębiorstwa, np. do wysłania lub odbioru przesyłki, druga strona - do zapłaty w zamian za to wynagrodzenia.

Umowa ubezpieczenia

Umowa uregulowana w kodeksie cywilnym, na podstawie której ubezpieczyciel, w zakresie działania swojego przedsiębiorstwa, zobowiązuje się spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę.

Świadczenie zakładu ubezpieczeń może polegać na zapłacie:

• przy ubezpieczeniu majątkowym - określonego odszkodowania za szkodę powstałą wskutek przewidzianego w umowie wypadku,

• przy ubezpieczeniu osobowym - umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku w życiu osoby ubezpieczonej.

Umowa przechowania

Umowa, której charakter określają artykuły 835-845 Kodeksu cywilnego.

Zgodnie z ich brzmieniem przez umową przechowania jedna z jej stron (przechowawca) zobowiązuje się do przechowania w stanie niepogorszonym rzeczy ruchomej drugiej strony umowy (składającego), która tę rzecz w przechowanie oddaje.

Umowa przechowania może mieć charakter odpłatny, co określać może zawarta umowa, ustalona taryfa lub zaistniałe podczas zawieranej umowy okoliczności. Ponadto składający powinien zwrócić przechowawcy wydatki, które ten poniósł w celu należytego przechowania rzeczy, wraz z odsetkami ustawowymi oraz zwolnić przechowawcę od zobowiązań zaciągniętych przez niego w powyższym celu w imieniu własnym.

Składający może w każdym czasie żądać zwrotu rzeczy oddanej na przechowanie, zaś przechowawca może żądać odebrania rzeczy przed upływem terminu oznaczonego w umowie, jeżeli wskutek okoliczności, których nie mógł przewidzieć, nie może bez własnego uszczerbku lub bez zagrożenia rzeczy przechowywać jej w taki sposób, do jakiego jest zobowiązany. W przypadku, w którym czas przechowania nie był oznaczony - albo jeżeli rzecz była przyjęta na przechowanie bez wynagrodzenia - przechowawca może żądać odebrania rzeczy w każdym czasie, byleby jej zwrot nie nastąpił w chwili nieodpowiedniej dla składającego.

Umowa składu

Przez umowę składu przedsiębiorca składowy zobowiązuje się do przechowania, za wynagrodzeniem, oznaczonych w umowie rzeczy ruchomych. Przedsiębiorca ten jest obowiązany wydać składającemu pokwitowanie, które powinno wymieniać rodzaj, ilość, oznaczenie oraz sposób opakowania, jak też inne istotne postanowienia umowy. Przedsiębiorca odpowiada za szkody wynikłe z utraty, ubytku lub uszkodzenia rzeczy, chyba że udowodni, że nie mógł im zapobiec, mimo dołożenia należytej staranności. Jest także obowiązany dokonywać odpowiednich czynności konserwacyjnych. Odszkodowanie nie może przewyższać zwykłej wartości rzeczy, chyba że szkoda wynika z winy umyślnej albo rażącego niedbalstwa przedsiębiorcy składowego. Przedsiębiorcy służy na zabezpieczenie roszczeń o składowe i należności uboczne, ustawowe prawo zastawu na rzeczach oddanych na skład.

Umowa poręczenia

Umowa poręczenia - umowa cywilnoprawna, przez którą jedna strona - poręczyciel - zobowiązuje się wobec wierzyciela, że wykona zobowiązanie dłużnika, gdyby ten ostatni sam go nie wykonał.

• Treść i forma umowy

Pod rygorem nieważności KC wymaga formy pisemnej dla oświadczenia poręczyciela. Oświadczenie dłużnika nie wymaga szczególnej formy. Oświadczenie poręczyciela musi koniecznie wskazywać osobę dłużnika głównego i dług główny. Dopuszczalne jest zastrzeżenie warunku.

• Odpowiedzialność poręczyciela

Poręczyciel odpowiada względem wierzyciela jak współdłużnik solidarny dłużnika głównego, o ile w umowa poręczenia nie formułuje odmiennych przesłanek odpowiedzialności poręczyciela (w postaci np. bezskuteczności egzekucji z majątku dłużnika czy bezskutecznego wezwania dłużnika do wykonania zobowiązania).

O zakresie zobowiązania poręczyciela rozstrzyga każdoczesny rozmiar zobowiązania głównego (każdoczesny - a więc poręczyciel odpowiada nie tylko za dług pierwotny ale także i za wszelkie prawne skutki niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania głównego); nie zwiększa się zakres odpowiedzialności poręczyciela, jeśli zobowiązanie dłużnika zwiększy się na podstawie umowy zawartej z wierzycielem po udzielniu poręczenia. Jeśli jednak taka umowa zmniejszy zobowiązanie główne, zmniejszy się również zakres odpowiedzialności poręczyciela. Skutków takich nie wywiera redukcja długu głównego w wyniku układu zawartego przez dłużnika i wierzycieli w postępowaniu upadłościowym. Umowne ograniczenie odpowiedzialności. Zakres odpowiedzialności poręczyciela może być ograniczony mocą postanowień umowy poręczenia.

• Przedmiot poręczenia

Przedmiotem poręczenia przedmiot zobowiązania głównego mogą być świadczenia nie tylko pieniężne, ale ta także np. osobiste; w takim wypadku poręczenie obejmuje ewentualne odszkodowanie należne z tytułu niewykonania zobowiązania. Poręczenie może być ograniczone do części zobowiązania głównego lub do oznaczonej wysokości. Może być także ograniczone co do czasu trwania odpowiedzialności wierzyciela. Poręczenie zobowiązania przyszłego. Poręcznie może dotyczyć zobowiązania przyszłego, ale ustawodawca uzależnia ważność takiego poręczenia od tego, czy poręczyciel z góry określił wielkość, do jakiej będzie odpowiadał (w przeciwnym razie istniałoby zbyt duże ryzyko dla poręczyciela, który jeszcze nie zna wielkości długu). Poza tym poręczenie za dług przyszły powinno być ograniczone co do czasu trwania odpowiedzialności poręczyciela, a jeśli jest bezterminowe, to może być odwołane jeszcze przed powstaniem długu.

• Akcesoryjność

Poręczenie jest akcesoryjne. Poręczyciel nie odpowiada, gdy zobowiązanie dłużnika wygasło lub jest nieważne. Jeśli dług główny jest długiem osoby, która nie mogła się zobowiązać z powodu braku zdolności do czynności prawnych, poręczyciel odpowiada jak dłużnik główny (jego zobowiązanie traci atrybut akcesoryjności), o ile w chwili zawierania umowy wiedział o braku zdolności dłużnika lub mógł się o nim z łatwością dowiedzieć.

Przyjmuje się, choć nie bez wątpliwości, że udzielenie poręczenia za dług niezaskarżalny jest niedopuszczalne. Z czysto pragmatycznego punktu widzenia z całą pewnością nie ma to sensu, bo wierzyciel nie mógłby na jego podstawie uzyskać zaspokojenia z majątku poręczyciela.

Gdy termin płatności długu głównego nie jest oznaczony albo zależy od wypowiedzenia, poręczyciel może, po upływie określonego ustawą terminu, żądać aby wierzyciel doprowadził do wygaśnięcia zobowiązania głównego. Jeśli wierzyciel nie spełni żądania, zobowiązanie poręczyciela wygaśnie mimo trwania zobowiązania głównego.

• Wygaśniecie poręczenia

Poręcznie wygasa z chwilą wygaśnięcia długu głównego, z chwila jego przejęcia, jeśli poręczyciel nie wyraził zgody na dalsze trwanie zabezpieczenia (chronimy interes poręczyciela, któremu, ze względu na regres in spe, nie jest obojętna osoba dłużnika; z tego powodu dla trwania poręczenia nie stanowi przeszkody przelew wierzytelności), z chwilą odwołania poręczenia (możliwe w przypadku bezterminowego poręczenia za dług przyszły) oraz z innych powodów określonych w umowie i wynikających z ogólnych przepisów KC o wygaśnięciu zobowiązania.

• Wymagalność świadczenia poręczyciela

Świadczenie poręczyciela staje się wymagalne w chwili, gdy dłużnik główny popadnie w zwłokę z wykonaniem swojego zobowiązania (poręczyciela trzeba o tej zwłoce zawiadomić [np. 880 KC] i to jak najszybciej, w przeciwnym wypadku wierzyciel ponosi odpowiedzialność za poniesiona przezeń szkodę wynikłą z opóźnienia w podobnym zawiadomieniu, np. za konieczność spłacenia odsetek, bez których mogło się obejść, gdyby wierzyciel nie zwlekał z zawiadomieniem [471 KC]). Od tego momentu może być od razu pozwany (sam lub z dłużnikiem główny) o wykonanie całości lub części zobowiązania.

• Zarzuty poręczyciela

Poręczycielowi służą:

• wszelkie zarzuty (peremptoryjne i dylatoryjne), jakie może podnieść dłużnik główny oraz te, których dłużnik po udzieleniu poręczenia się zrzekł lub z których nie może skorzystać w związku z uznaniem roszczenia wierzyciela. Jeśli dłużnikiem głównym (dłużnikami głównymi) stał się spadkobierca, zapisobierca lub nabywca spadku (spadkobiercy, zapisobiercy, nabywcy spadku), poręczycielowi nie służą zarzuty związane z ograniczeniem odpowiedzialności przewidzianym dla niego (nich) przez prawo spadkowe.

• wszelkie zarzuty osobiste.

• Zaspokojenie wierzyciela

Zaspokojenie wierzyciela przez poręczyciela ma dwa zasadnicze skutki:

• poręczyciel zostaje zwolniony ze zobowiązania wobec wierzyciela (dłużnik główny również, ale dług główny nie przepada);

• poręczyciel wstępuje z mocy ustawy w prawa zaspokojonego wierzyciela (z tym, że jeśli dłużnik główny mimo zawiadomienia nie brał udziału w sprawie między wierzycielem a poręczycielem, nie może podnieść przeciwko poręczycielowi zarzutów, które przysługiwały mu przeciwko wierzycielowi, a których poręczyciel nie podniósł, bo nie wiedział o ich istnieniu).

Poręczyciel ma obowiązek zawiadomić dłużnika o zaspokojeniu przez siebie wierzyciela. Jeśli tego nie zrobi i w efekcie dłużnik wykona swoje zobowiązanie, poręczyciel straci prawo do regresu. Jeśli dojdzie do sytuacji odwrotnej i to poręczyciel zaspokoi wierzyciela nie wiedząc o tym, że zrobił to dłużnik - nie straci regresu.

• Wielość poręczycieli

W przypadku wielości poręczycieli, odpowiadają oni solidarnie. Jeśli zaspokoją wierzyciela, każdy z ich ma względem dłużnika roszczenie zwrotne w wysokości świadczenia spełnionego zamiast dłużnika (np. 518 KC). Poręczyciel, który zaspokoił wierzyciela ma regres względem pozostałych; jeśli skorzysta z niego, traci regres względem dłużnika.

• Szczegolne rodzaje poręczenia

Doktryna prawa cywilnego wyróżnia szczególne rodzaje poręczenia:

• poręczenie odpłatne - KC milczy na temat odpłatności poręczenia, wobec czego należy przyjąć, że odpłatność może zostać umieszczona w umowie poręczenia jako tzw. element podmiotowo istotny (w braku takiego zastrzeżenia, przyjmuje się że poręczenie zostało udzielone nieodpłatnie);

• podporęczenie - poręczenie za dług poręczyciela. Podporęczyciel odpowiada (bezpośrednio) względem wierzyciela jak solidarny współdłużnik poręczyciela i dłużnika głównego, za to regres służy mu wyłącznie względem poręczyciela;

• poręczenie zwrotne - poręczyciel zabezpiecza swoje roszczenie regresowe względem dłużnika głównego.

• Poręczenie a pomoc publiczna

Poręcznie może być również formą pomocy publicznej (w rozumieniu art. 87.1. TWE), pod warunkiem, ze poręczenie instrumentu dłużnego jest udzielane przez poręczyciela, który dysponuje (na ten cel) środkami publicznymi (pochodzącymi ze źródeł publicznych i będących efektem interwencji Państwa) a warunki udzielenia gwarancji odbiegają od tych jakie mogą zostać uznane za rynkowe. Takie działanie nosi nazwę pomocy publicznej i musi być notyfikowane do Komisji Europejskiej w przewidzianej procedurze. Istnieje również możliwość dowodzenia, iż spełniony jest test prywatnego inwestora, lecz jest to procedura ryzykowna i niejednoznaczna. W uzasadnionych przypadkach pomoc publiczna może obejmować całą wartość danego instrumentu poręczanego wraz z kosztami tego poręczenia (vide Olimpic Airlines).

Umowa darowizny

Rodzaj umowa nazwanej prawa cywilnego, która ma na celu nieodpłatne przysporzenie obdarowanemu korzyści (wzbogacenie obdarowanego) kosztem majątku darczyńcy.

W prawie polskim przepisy dotyczące darowizny są zawarte w Księdze trzeciej (Tytuł XXXIII) kodeksu cywilnego.

• Strony umowy

• Darczyńca - jako strona zobowiązująca się do dokonania przysporzenia

• Obdarowany - jako strona na rzecz której darowizna jest dokonywana

• Wielość podmiotów

Po każdej ze stron umowy darowizny może występować więcej niż jedna osoba. Dotyczy to również sytuacji, gdy przedmiot świadczenia jest niepodzielny, istnieje natomiast możliwość zbycia (darowania) i nabycia określonych udziałów w takim przedmiocie; np. współwłaściciele mogą darować swoje udziały w nieruchomości jednej osobie, która stanie się w ten sposób wyłącznym właścicielem tej nieruchomości. Tak samo właściciel może darować, jedną umową lub też kolejnymi umowami, udziały w nieruchomości, której jest właścicielem (niekoniecznie wszystkie) kilku osobom. Osoby te staną się jej współwłaścicielami w określonych przez darczyńcę częściach.

• Bezpłatność świadczenia

Zobowiązanie się darczyńcy do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku należy do istoty umowy darowizny. Przy świadczeniu w pełni odpłatnym (przy ekwiwalentnym świadczeniu drugiej strony) nie ma mowy o umowie darowizny.

• Przedmiot darowizny

Przedmiotem darowizny mogą być wszelkie prawa majątkowe, a także prawa nie mające wartości majątkowej, jeżeli tylko mają jakąś wartość dla konkretnych stron umowy

• Forma

Oświadczenie darczyńcy powinno być pod rygorem nieważności złożone w formie aktu notarialnego, jednakże darowizna staje się ważna w momencie gdy obiecane świadczenie zostaje spełnione. Wymóg aktu notarialnego jest podyktowany chęcią dania darczyńcy czasu na przemyślenie swej decyzji i niezobowiązywania go w razie jej zmiany. Czynności nieodpłatne są chronione przez prawo zdecydowanie słabiej niż odpłatne. Przy niektórych formach darowizny (np. gdy przedmiotem darowizny jest nieruchomość) wymóg spisania aktu notarialnego dotyczy obydwu stron umowy.

• Cofnięcie

Darowiznę może odwołać darczyńca gdy obdarowany zachował się w stosunku do niego w sposób rażąco niewdzięczny, stosuje się wtedy przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu. Odwołanie darowizny musi być wyrażone na piśmie i jest niedopuszczalne jeśli darczyńca przebaczył obdarowanemu. Nie można darowizny odwołać gdy darowizna czyni zadość zasadom współżycia społecznego (np. darowanie dziecku ubrań przez matkę).

• Odpowiedzialność darczyńcy

Darczyńca odpowiada za szkody wyrządzone przez przedmiot darowizny tylko w razie winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa. W razie niespełnienia obiecanego świadczenia odsetki mogą być liczone dopiero od dnia wytoczenia powództwa.

• Niedostatek darczyńcy

Jeżeli darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany zobowiązany jest (w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia) dostarczać darczyńcy środków do życia, lub może zwolnić się od tego obowiązku zwracając równowartość darowizny.

Umowa adhezyjna

To kategoria umów, których najważniejsze warunki określa jeden z kontrahentów, zwykle ekonomicznie silniejszy występujący często w pozycji monopolistycznej, drugi natomiast może je zaakceptować i przystąpić do umowy lub zrezygnować z jej zawarcia. Cechą umów adhezyjnych jest ich powtarzalność, masowość i w zasadzie jednakowa treść.

Typowymi kontraktami adhezyjnymi są umowy zawierane przez konsumentów z przedsiębiorcą, który posługuje się ogólnymi warunkami umów. Przykładem może być np. zawarcie umowy ubezpieczenia samochodu lub kupna produktu w dużym sklepie (w małych sklepikach może istnieć możliwość targowania się - a zatem możliwość zmiany warunków umowy).

---