Zautomatyzowane systemy informacyjno-wyszukiwawcze

Zagadnienia do egzaminu

I. Część definicyjna

2. system informacyjno-wyszukiwawczy
   
   system informacyjno-wyszukiwawczy on-line
   
   
   (wyszukiwanie online czyli w trybie interakcyjnym według strategii wyszuki­wawczej. Można ją zmienić w trakcie wy­szukiwania zależnie od oceny relewancji i pertynencji wyników wyszukiwania)
   LUB: Taki system, który jest dostępny przez Internet 24h/dobę.

3. zbiór informacyjny
   
   
   np. zbiory biblioteki

4. zbiór wyszukiwawczy
   
   
   np. katalog biblioteki

5. system dokumentacyjny
   
   
   (w zbiorze wyszukiwawczym ma odpowie­dnio opracowanie opisy dokumentów, informacje dokumentacyjne)
   np. bibliografie narodowe i bibliografie specjalne

6. system faktograficzny
   
   
   (w zbiorze wyszukiwawczym ma opracowane fakty (rysunki, mapy, fakty historyczne))
   np. bazy teleadresowe, rozkład jazdy pociągów, Bazy OPI (Ludzie Nauki itp.)

7. system pełnotekstowy
   
   (albo spójne ich fragmenty)

8. strategia wyszukiwawcza
   
   
   (plan działania w SIW przy wykorzystaniu wszystkich możliwości systemu)

9. zapytanie informacyjne
   
   

10. instrukcja wyszukiwawcza
    
    

I. Część zagadnieniowa

1. Zadania producentów baz danych

Zadania i funkcje producentów baz danych:

• Zadaniem twórców bazy jest gromadzenie dokumentów źródłowych

• Opisywanie tych dokumentów, indeksowanie ich,

• opracowanie abstraktów, charakterystyk wyszukiwawczych dokumentu

• wprowadzenie na nośniki elektroniczne

• przekazywanie materiałów/systemu do dystrybutora

2. Zadania dystrybutorów baz danych

Dystrybutor natomiast:

• przekazuje system użytkownikowi

• dokonać konwersji formatów danych na format systemu (związane jest to z przekształceniem struktur charakterystyk wyszukiwawczych)

• tworzy bazy danych o organizacji i informacji, które ułatwiają selekcję informacji. To, czy baza dostępna jest przez menu, formularz czy język komend zależy od dystrybutora

• opracowuje JIW dla swojego systemu

• tworzy zbiory robocze: indeky, zbiór adresowy, zbiór charakterystyk wyszukiwawczych

3. Typologia systemów informacyjno-wyszukiwawczych

Rodzaj informacji wyjściowej (to, co użytkownik otrzymuje po transformacji):

• Systemy informacji dokumentacyjnych - zbiór wyszukiwawczy tworzy zbiór charakterystyk wyszukiwawczych (zbierają dostępne informacje)

• System informacji faktograficznych, inteligentnych, ekspertowych - dotyczy treści dokumentów lub informacji poza dokumentacyjnymi (generują nową informację)

Zakres tematyczny zbiorów:

• Jednodziedzinowe

• Wielodziedzinowe - kilka dziedzin pokrewnych ze sobą:

• Systemy transdyscyplinarne - jedna główna dziedzina i dziedziny uzupełniające

Zasięg systemów informacyjnych:

• Zasięg międzynarodowy - np. UNISYS

• Zasięg krajowy - np. SINTO

• zasięg regionalny - np. KRAKUS (obejmował instytucje małopolskie)

• zasięg lokalny - np. Biblioteki katowickie / Konsorcjum Bibliotek Katowickich

Techniki wyszukiwania i rodzaj nośnika w SIW:

• manualne

• zmechanizowane - maszyny do wyszukiwania informacji - karty perforowane itp.

• zautomatyzowane - sieci komputerowe, informacyjne itp.

Zasady organizacji zbiorów informacyjnych:

• organizacja prosta - informacje porządkowane według jednej cechy formalnej lub treściowej

• organizacja uniwersalna (inwersyjna(?) - więcej niż jedna cecha - wykorzystywane w technologii komputerowej

Zakres realizacji funkcji wyszukiwawczej:

• systemy pełnotekstowe

• systemy dokumentacyjne

• systemy faktograficzne

Sposób porządkowania informacji udostępnianych na wejściu:

• systemy selekcjonujące informację według narzuconego kryterium użytkownika

• systemy samoczynnej transformacji informacji - wbudowany mechanizm wnioskowania (ekspertowe)

Rodzaj transformacji na zbiorze informacji wejściowej

• Streszczanie (serwisy abstraktowe)

• Słowa kluczowe

• Opis deskryptorowy

• Wybór cytowanych dokumentów (bazy cytowań)

Wpływ użytkownika informacji na przebieg procesów informacyjnych

• Systemy w trybie interakcyjnym (dialogowym, online)

• Systemy w trybie wsadowym (offline)

Sposób aktualizacji zbiorów informacyjnych

• Systemy o aktualizacji ciągłej

• Systemy o aktualizacji skokowej

4. System przyjazny użytkownikowi

Przyjazność systemów - zagadnienie związane z miejscem użytkownika w SIW. Pierwsze systemy wymagały pośrednika (osoby wykwalifikowanej) - odbiorca nie był w stanie obsłużyć skomplikowanego systemu. Już w latach '80 powstało tłumaczenie terminu „user-oriented system” (Chmielewska-Gorczyca). Co ważne: system przyjazny użytkownikowi to system, który spełnia wszystkie oczekiwania użytkowników, dostosowuje się do poziomu i przyzwyczajeń użytkowników. Składa się z wielu poziomów i dostosowuje się do potrzeb użytkowników.

Cechy przyjazności systemów (Podział 1):

• wszechstronność usług - dodatkowe usługi specjalistyczne, informacje o statusie wyszukiwania

• bogaty zestaw środków wyszukiwawczych - swobodne koordynowanie np. za pomocą operatorów Boole'a i maskowania końcówek

• łatwość uczenia się z korzystania danego systemu

• powinien oferować technikę dialogu dostosowanego do możliwości użytkownika (menu, język komend)

• wyposażony w język dialogu, umożliwiającego specjalistom wyszukiwanie informacji na wysokim poziomie

• spójność systemu - konsekwentne stosowanie oznaczeń

• aktywność systemu - przejmowanie inicjatywy od użytkownika, pytania, potwierdzenia

• tolerancyjność systemu na błędy

Cechy przyjazności systemów (Podział 2):

• dostępność systemu:

• Dostępność fizyczna określana jest przez środki i narzędzia wykorzystywane w SIW. Twórca i użytkownik chcą mieć dostęp do odpowiednich technologii, do całego zasobu sprzętowego.

• Dostępność organizacyjna związana jest z instytucjonalnych umiejscowieniem systemu - np. brak potrzeby podań, rejestracji do korzystania z systemu biblioteki, dostęp w sieci. Inaczej jest nazywana dostępnością komunikacyjną - sposobem łączenia się użytkownika z systemem.

• Dostępność intelektualna - przygotowanie użytkownika, jego wiedza w zakresie obsługi komputerów i języka danej dziedziny, której dotyczy system, znajomość JIW - stosowanie różnych środków wyszukiwawczych, operatorów, technik itp.

• kompetentność systemu

• interakcyjność systemu

Aby system był przyjazny, należy ponadto:

• odpowiednio opracować środki wspomagające użytkownika (help, faq),

• system powinien być wyposażony w odpowiednie środki, które podnoszą tolerancyjność na błędy użytkownika,

• powinny znaleźć się też przykłady użycia, korzystania z terminów,

powinien dostarczyć słownik, pomagający przy wyborze słów kluczowych i pokrewnych - by nie było szumu informacyjnego (nadmiaru informacji nierelewantnej) albo ciszy informacyjnej (gdy informacja jest, ale system jej nie znajduje, bo jest źle zbudowany)

5. System faktograficzny, jego cechy i elementy, odbiorcy systemu

SID i SIF

Podstawą każdego SIW bez względu na jego typ jest przetwarzanie informacji lub przetwarzanie wiedzy. W zależności od typu systemu wyróżniamy odmienną denotację wyrażeń. W SID denotowane są dokumenty, w SIF (faktograficznej) - obiekty rzeczywistości pozajęzykowej.

Różnice między systemami:

SID	SIF
mają szerokie zastosowanie	Przeznaczone są dla specjalistów
indeksują dokumenty w szerokim znaczeniu, ale są to opisy różnych dokumentów	informacja jest wybrana z dokumentów - informuje o konkretnej informacji dotyczącej danego zagadnienia a nie dokumentu
stosuje się bogactwo JIW	języków jest mniej
	tendencja do stosowania wąskich, specjalistycznych terminów
	fakty występują w różnej postaci (wykres, zestawienie liczb)
na podstawie inf. Wejściowej tworzony jest zbiór metainformacji	udostępnia odpowiednio wyselekcjonowane informacje
W obu systemach występuje transformacja informacji (choć przebiega w różny sposób)

6. System pełnotekstowy, jego cechy, elementy, odbiorcy systemu

SIP

W systemach pełnotekstowych (polegających na automatycznym przetwarzaniu dokumentu) trzeba informację przygotować: należy opatrzyć dokumenty numerem, opisać je, oznaczyć znacznikami

Zbiory tekstowe - wzajemnie się uzupełniają:

• Prymarne - obejmuje teksty dokumentów, na jego

• Wtórne

• Zbiór inwersyjny - najważniejszy zbiór wtórny, do którego włączone są wszystkie słowa z tekstu dokumentu, które mają znaczenie informacyjne. Ze słów nieinformacyjnych tworzy się lista słów (stop-lista - słowa nieinformacyjne). Do każdego słowa dołączona jest lista adresów.

• Zbiór pomocniczy - drugi zbiór wtórny - lista częstotliwości wystąpień wszystkich słów - dane statystyczne

Techniki wyszukiwania pełnotekstowego (SIP):

• Technika wyszukiwania rdzeniowego - dotyczy skracania i maskowania znaków

• Technika wyszukiwania pozycyjnego - przy metrycznych

• Technika wyszukiwania Boole'owskiego - łączymy 2 lub więcej słów operatorami

• Modyfikacje słownikowe

• Tezaurusy (np. terminów ekwiwalentnych)

• systemy interakcyjne - systemy z podziałem czasu, od których oczekuje się szybkich odpowiedzi (pytanie-odpowiedź

Jak formułować pytanie w SIP?

• modyfikować terminy tezaurusami

• stosować operatory

• można wykorzystywać informacje pełnotekstowe - użytkownika ma wpływ na to, jak można informację przejmować i wykorzystywać

7. Systemy ekspertowe - systemy z bazą wiedzy, właściwości systemów ekspertowych, struktura systemów ekspertowych, rodzaje systemów ekspertowych - kryteria podziału, zastosowanie w bibliotekarstwie i informacji naukowej

Systemy ekspertowe - jedna z dziedzin zastosowania AI. Jest to program lub zestaw, który wspomaga korzystanie z wiedzy i ułatwia decyzje. Systemy wyposażony jest w wiedzę eksperta danej dziedziny. Jest ekspert, który ma wiedzę - trzeba ją wydobyć i ułożyć. Zajmuje się tym inżynier wiedzy. Na nim (lub zespole) spoczywa obowiązek odpowiedniego ułożenia wiedzy, by system działał efektywnie.

Cechy Systemu ekspertowego:

• poprawność systemu - powinien zapewniać wysoki poziom ekspertyz - fachowość. Ma dawać poprawne rezultaty w czasie krótszym niż zrobiłby to ekspert. Jakość pracy porównujemy wyniki SE i eksperta

• Uniwersalność - czy system jest wąsko wyspecjalizowany, czy przetwarza wiedzę wielu dziedzin. Nie ma jeszcze dobrych ogólnych systemów - większość skupia się na jednej dziedzinie, wyposażone są w język dziedziny i reguły wnioskowania danej dziedziny

• Złożoność - określa się ją przez liczbę reguł wnioskowania, którą system [posługuje się w czasie pracy.

• Małe 200-

• Średnie

• Duże - ponad ?

• Autoanaliza - zdolność złożonego myślenia. Jeśli system jest w stanie pokazać drogę rozumowania, to mówimy o możliwości autoanalizy. Wszystkie punkty muszą być ciągiem logicznym

• Zdolność udoskonalania bazy wiedzy. Związane jest to z ciągłym rozszerzaniem wiedzy o nowe fakty i reguły. Uzupełnianie musi być odpowiednio kontrolowane. Wbudowano kontrolery:

• Kontroler niesprzeczności - nowych praw z już istniejącymni

• Kontroler Zgodności reguł z nowo wprowadzanymi faktami

• Mechanizm oceny częstości stosowania reguł - nieużywane są usuwane

• Mechanizm rozbudowy danego SE o dodatkową bazę wiedzy - zasady działania przyjęte w innej dziedzinie wiedzy

Elementy budowy Systemu ekspertowego: 2 bloki główne:

• Baza wiedzy - odseparowana od reszty - najważniejsza część SE, zawarta jest w niej uzyskana wiedza od ludzkich ekspertów

• Maszyna wnioskująca - wyciąga wnioski z przesłąnek i pytań oraz generowanie odpowiedzi

A także:

• Interfejs użytkownika - użytkownik korzysta z języka naturalnego, odbiera odpowedzi systemu

• Edytor bazy wiedzy - umożliwia nodyfikację wiedzy w systemie - rozbudowę, nowe elementy, korektę

• Mechanizm wyjaśniający - umożliwia wyjaśnienie drogi logicznego rozumowania na życzenie użytkownika

• Baza danych zmiennych - pomocnicza baza danych z wnioskami, które zbiera system podczas działania danego systemu - przydatne przy szukaniu danych cząstkowych

Rodzaje SE:

• Systemy interpretacyjne - opisują sytuacje z obserwacji, czujników, czy wprowadzonych danych - rozpoznawanie mowy, orazów

• Systemy predycyjne - wnioskowanie przyszłości

• Systemy diagnostyczne - wady systemu na podstawie obserwacji

• Systemy kompletowania - konfigurują obiekty w warunkach ograniczonych

• Systemy planowania - podejmowania działania do osiągnięcia celu - wszystkie ruchy robota

• Systemy monitorowania - porównywanie danych i wskazywanie odchyleń

• Systemy sterowania - kierowanie

• Systemy poprawiania - sposób poprawy w przypadku złego funkcjonowania

• Systemy naprawy - harmonogram naprawy danego obiektu

• Systemy instruowania - np. systemu uczące

Są 2 typy SE:

• Systemy dedykowane - dla określonej potrzeby

• Systemy szkieletowe - ogólne, które mogą być adoptowane do wykonania jakiegoś działania

3 dziedziny zastosowania w Bibliotece:

• Prace administracyjne i podejmowanie decyzji (zarządzanie biblioteką) - selekcja, wypożyczanie międzybiblioteczne itp.

• Wykorzystanie w pracach katalogowania i klasyfikowania (najbardziej popularny - system indeksowania z USA)

• Udoskonalenie obsługi informacyjnej użytkowników

Systemy te:

• Ułatwiają dostęp do źródeł

• Ułatwiają wybór bazy danych, sugerowanie odpowiednich baz

• Pomoc przy strategii wyszukiwawczej

• Systemy doradcze

• Przetwarzanie wiedzy związanej z danym problemem (sam system wybiera określone bazy danych i wiedzy, podpowiada i odpowiada)

• Uczenie właściwego korzystania z bibliotek i serwisów informacyjnych

8. Proszę wymienić międzynarodowe zautomatyzowane systemy informacji naukowej

Europejski System Dokumentacji i Informacji w Zakresie Oświaty (EUDISED);

Europejski System Dokumentacji i Informacji w dziedzinie Oświaty, uruchomiony przez Radę Europy w latach 60. XX w., w celu gromadzenia i udostępniania informacji na temat edukacji w krajach europejskich.

Międzynarodowa Służba Informacji w Zakresie Fizyki, Elektrotechniki i Sterowania (INSPEC);

System Informacji o Literaturze Trudno Dostępnej w Europie (SIGLE);

Europejska Sieć Informacji Skierowującej (EUSIREF).

Światowe systemy informacji naukowej organizacji ONZ tworzone w ramach programu UNISIST:

• Międzynarodowy System Informacji Rolniczej (AGRIS);

• Światowa Sieć Bibliotek Rolniczych (AGLINET);

• Międzynarodowa Sieć Ośrodków Dokumentacji Polityki i Badań nad Komunikowaniem Masowym (COMNET);

• Międzynarodowy System Informacji w Zakresie Nauk Społecznych (DARE);

• Międzynarodowy System Informacji o Wydawnictwach Ciągłych (ISDS); Międzynarodowy System Informacji o Badaniach w Zakresie Dokumentacji (ISORID);

• Międzynarodowa Sieć Informacji Normalizacyjnej (ISONET);

• Międzynarodowa Sieć Informacji Patentowej (PIN WIPO);

• Międzynarodowy System Informacji Jądrowej (INIS)

9. Proszę omówić wybrany przez siebie zautomatyzowany system informacji naukowej

<WYBRAĆ; OMÓWIĆ>

10. Serwis DIALOG - dlaczego jest uznany za wzorcowy serwis informacyjny?

Dialog

Dialog jest to wzrór - system określany, jako największy serwis informacyjny czy SIW, który ma wszystkie elementy systemu. Powstał w latach '60 w USA. Pierwowzór o nazwie REGON stworzony został w NASA. W '72 gdy okazało się, że dobrze działa, udostępniono go pracownikom naukowym (głównie z fizyki). Był to system informacji bibliograficznej, potem faktograficznych i pełnotekstowych. Do dziś najwięcej jest tam baz bibliograficznych. Jest to system wielobazowy. 3 kategorie baz merytorycznych:

• Bazy rządowe, powstające z inicjatywy rządu USA, zadaniem jest dostarczenie informacji z tych dziedzin, na których rządowi najbardziej zależało

• Bazy z inicjatywy towarzystw naukowych - bazy abstraktowe jak Chemical Abstracts

• Bazy komercyjne - tworzone przez wyspecjalizowane firmy na życzenie środowiska, instytucji

8 formatów danych prezentacji wyników - od bardzo ogólnych danych do pełnego rekordu.

• Numer akcesyjne wyłącznie

• Pełny opis dokumentu bez streszczenia

• Opis bibliograficzny + numer rejestracyjny, bez streszczenia

• Tytuł i streszczenie

• Opis pełny

• Tytuł i numer akcesyjny Dialogu

• ...

• Pełny opis

Jest to jedyny system, który umożliwia tak dużo formatów wydruku.

Struktura rekordu w bazach danych:

• Numer akcesyjny

• Tytuł

• Autor

• Afiliacja autora (miejsce pracy)

• Źródło

• Streszczenie

• Źródło streszczenia

• Deskryptory i słowa kluczowe

Pierwszy Dialog znacznie się zmienił. Udostępnia ponad 550 baz danych w wielu plikach w ramach konsorcjum. Na niebieskich stronach pojawia się ponad 900 baz. Bazy są dzielone na pliki - INSPEC ma np. 4 pliki, inne mają mniej lub więcej.

Metametainformacja - wzór: informacja o informacji o zasobach. To są te niebieskie strony - nowości w systemie, dostęp do różnych baz danych, sprawdzanie według alfabetu, dokładny opis rekordu.

Dostęp do baz danych: 3 sposoby wedle przyjazności systemu:

• Dialog Classic - najtrudniejszy sposób, wymaga znajomości języka kwerend. Dziś trochę sposób uproszczono. Można precyzyjnie określić swoje potrzeby

• Dialog Web - działa w 2 trybach: menu i przejście do Classic

• Dialog Select - poszukuje informacji wyspecjalizowanej: nie szukamy baz danych, ale przedmiotu informacji, nie wiedząc z jakich baz skorzystać

Bazy podzielono na grupy tematyczne:

• Biznesowe

• Rządowe

• Dotyczące ochrony własności intelektualnej

• Medycyna i farmaceutyka

• Dziennikarstwo i prasa

• Informatorium

• Nauki ścisłe i techniczne

• Nauki społeczne i humanistyczne

11. Serwisy informacyjne - określ pojęcie, elementy składowe, wymień znane serwisy informacyjne

Serwisy informacyjne on-line

Ich początek to USA, lata `60. Wiązało się to z:

• Dostępem do sieci rozległej

• Powstawało dużo czasopism, materiałów trudno dostępnych (materiały konferencyjne itp.) - serwis miał zebrać te dokumenty

• Na początku podstawą były bibliografie z poszczególnych dziedzin wiedzy

• Powstawały serwisy dziedzinowe

Cechy SI:

• Są to systemy wielobazowe

• Udostępniają różnorodne bazy danych LUB dotyczą danego tematu

• Bazy są ulokowane centralnie w siedzibie serwisu (dziś to jest bardziej rozproszone)

Części składowe SI:

• Bazy merytoryczne, dziedzinowe - bazy danych, wiedzy
  Są to bazy bibliograficzne i niebibliograficzne (np. bazy numeryczne, tekstowo-numeryczne, pełnotekstowe, programowe, przechowujące tylko grafikę)

• Bazy do użytku indywidualnego
  Programy, które służą użytkownikowi. Dostęp do poczty elektronicznej, serwisu szeregów czasowych (taka baza, która udostępnia programy statystyczne, w których użytkownik prowadzi obliczenia na podstawie danych), indywidualnych ytkowników - np. zestawienia tematyczne

• Bazy obsługi systemu
  Są to wszystkie bazy informujące o nowościach, zasadach wyszukiwania, metodach selekcjonowania informacji, baza literatury o serwisie, bazy finansowe, najczęściej są komercyjne (np. Dialog)

• Bazy szkoleniowe
  Wyodrębniona pewna grupa baz danych do szkolenia, aby użytkownik mógł się nauczyć korzystania z baz.

• Selektywna Dystrybucja Informacji
  wysyłanie użytkownikowi materiałów, którymi jest zainteresowany

• Zamawianie kopii dokumentów
  

12. Informacja europejska - twórcy informacji europejskiej, instytucje informacji europejskiej.

European Space Agency - serwis typowo europejski - Europejski system informacyjny on-line. Powołany w '57 jako organizacja zajmująca się badaniami techniki i pokojowe wykorzystanie przestrzeni kosmicznej. Była to europejska odpowiedź na amerykański RECON. 60 baz, największy serwis w Europie. Dziedziny techniczne, ścisłe i przyrodnicze. Ponad 60% baz to bazy europejskie. Ma znaczną liczbę (26-27) wspólnych baz udostępnianych z DIALOGiem, jest do niego podobny. Bazy faktograficzne i pełnotekstowe o przemyśle kosmicznym, energii, baza ikonograficzna wykresów. Język ESA Quest. Oferuje wyszukiwanie w wielu bazach jednocześnie, posiada moduł Quest Learn, pozwala na zakładanie własnych baz danych na podstawie rekordów wyszukanych przez użytkonika. Usługi:

• Poczta elektroniczna

• Sdi

• Informacja ekspresowa - nowości w systemie dla poszczególnych użytkowników

TeleSystem Quester (francuski serwis informacyjny on-line). 40 baz z różnych dziedzin wiedzy. W '82 podpisano porozumienie na mocy którego dostęp do baz można realizować z innych miejsc. Baza Francois, wielodziedzinowa baza z dziedzin humanistycznych i społecznych, baza Pascal, wielodziedzinowa baza z zakresu przyrody i techniki, Helios (informacja rządowa), Lex (baza prawna). Języl Quester (francuska wersja CCR?). Terminal w Warszawie w ośrodku dokumentacji francuskiej w '89, ale możliwe, że padł.

• Poczta elektroniczna

• Sdi

• Dostęp do pewnych programów komputerowych

Portale dot. UE

Centrum Informacji Europejskiej http://www.cie.gov.pl Ośrodek Informacji i Dokumentacji UE http://libr.sejm.gov.pl/oide Urząd Komitetu Integracji Europejskiej http://www.ukie.pl http://polskawue.gov.pl/Polska,w,UE,1.html Portal Unii Europejskiej http://europa.eu/index_pl.htm Unia Europejska - Serwis Informacyjny http://unia.realnet.pl

Unia Europejska http://www.eu.friko.pl Blog o UE http://www.uniaeuropejska.net Mapa Państw Europy http://www.proeuropa.org.pl Europa w Internecie http://www.europa.pl Unia Europejska w Polsce http://ec.europa.eu/polska/index_pl.htm

13. Bazy danych Unii Europejskiej

Serwisy europejskie:

EUROBASES - podstawowy serwis UE, powstał w '85 w ramach IMPACT. Serwis udostępnia informacje związane z integracją europejską - chodzi o informację europejską o różnych aspektach procesu integrcyjnego a także wspomaganie rozwoju krajów europejskich. Jest około 30 baz. Współpracował z ECHO, acz w latach '90 został zamknięty, pozostawiając po sobie bazy - dzielone na kilka kategorii: statystyczne (handel zagraniczny), biznesowe, ekonomiczne, rolnicze, prawne (regulujące proces integracyjny, baza specjalistyczna, acz dotycząca wszystkich krajów), techologii i techiniki, ochrony środowiska i zdrowia, rynek informacji i dokuimentacji. Posługuje się CCR, a wszystkie dane udostępnia odpłarnie.

Serwis ECHO 1980-1998. Bazy zostały przeniesione do innych serwisów. Powstał w ramach IMPACT. Spełniał zadania:

• Działalność informacyjną, uświadamiającą

• Wspomagał użytkowników, szkolenia użytkowników

• Umożliwiał korzystanie z baz na zasadzie próby

• 26 baz, posługiwać się można było przez CCR lub menu

• do podstawowych baz zaliczyć trzeba CORDIS (10 podbaz składowych, udostępniony był wspólny indeks przedmiotowy). CORDIS to przede wszystkim:

• bazy informatorowe

• baza bibliograficzna - zawiera opisy bibliograficzne programów, które już zostały opracowane - ważne przy podejmowaniu

• baza słownikowa - wykaz skrótów nazw związanych z aktywnością działania wspólnotowego

• bazy informatorowe - osoby, które mogą być konsultantami, które mogą wdrażać projekty w różnych krajach; bazy instytucji; bazy informatorowe o badaniach naukowych w krajach europejskich (też kto, jakich badań potrzebuje - szukanie partnerów do współpracy naukowej)

• Baza TED - 1992, w jej zakres wchodzi wiele typów informacji:

• Baza przetargowa - notatki, kontrakty, przetargi,

• Wyszukiwanie przez tytuł, skróty, w pełnych tekstach

• 3 podbazy: demonstracyjna,

• Baza płatna

• Archiwum TED - rekordy przechowywane po zdezaktualizowaniu

• Aing White (?) - informacje o dostępnych usługach z zakresu elektronicznego - bazy na CD-ROMach, dyskietkach, innych nośnikach, serwisach informacyjnych on-line, informacja o brokerach informacji, firmach infobrokerskich. Wyszukiwanie na podstawie deskryptowych z tezaurusa

• Aing Forum (?) Informacja o ludziach, działąjących na rynku informacyjnym. Ekspertyzy, działalność konsultingowa, wyszukiwanie przez tezaurus

14. Polskie instytucje udostępniające bazy danych (Ośrodek Przetwarzania Informacji, Biblioteka Narodowa) - rodzaje baz, zakres tematyczny

Bazy Ośrodka Przetwarzania Informacji (OPI) na Portalu Nauka Polska:

• - Prace badawcze (Badania naukowe SYNABA) - od 1999 r. i część wcześniejszych. (Opisy rozpraw doktorskich i habilitacyjnych, prac naukowo-badawczych i badawczo-rozwojowych, oraz ekspertyz naukowych wykonanych w polskich jednostkach naukowych i badawczo-rozwojowych)

• - Instytucje Naukowe (naukowe i badawczo-rozwojowe, tj. szkoły wyższe państwowe i prywatne, placówki PAN i instytuty resortowe; instytucje i organizacje wspomagające naukę (archiwa, biblioteki i muzea naukowe); organy administracji centralnej, instytucje i organizacje pozarządowych odpowiadające za kształt i realizację polityki naukowej państwa; towarzystwa, stowarzyszenia naukowe oraz fundacje działające na rzecz nauki)

• - Konferencje, targi i wystawy - od 2001 r. do zgłoszonych do 31 X 2006. (Informacje o krajowych i międzynarodowych imprezach organizowanych przez krajowe jednostki naukowe i badawczo - rozwojowe)

• - Ludzie Nauki (Polacy posiadający co najmniej stopień doktora, polscy uczeni za granicą i obcokrajowcy pracujący w polskich placówkach naukowych i badawczo-rozwojowych oraz będący członkami PAN i PAU, a także promotorami i recenzentami polskich prac badawczych)

• - POLSIGLE - Krajowy system informacji o szarej literaturze (opisy dokumentów trudno dostępnych i niekonwencjonalnych, przydatnych dla nauki, gromadzone od 2001 r.)

• - Projekty badawcze - finansowane przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (własne i promotorskie, rozwojowe, zamawiane, celowe)

• - Uczeni Polscy Za Granicą

Biblioteka Narodowa

Bibliografia narodowa

• Książki

• "Przewodnik Bibliograficzny"

• "Polonica zagraniczne"

• "Książki polskie podziemne (1976-1989)"

• "Bibliografia Polska 1901-1939"

• Czasopisma

• "Bibliografia Wydawnictw Ciągłych Nowych, Zawieszonych i Zmieniających Tytuł"

• "Bibliografia Wydawnictw Ciągłych"

• "Czasopisma polskie podziemne (1976-1990)"

• Artykuły z czasopism

• "Bibliografia Zawartości Czasopism"

• Dokumenty elektroniczne

• "Bibliografia Dokumentów Elektronicznych"

• Dokumenty kartograficzne

• "Bibliografia Dokumentów Kartograficznych"

• Dokumenty dźwiękowe

• "Bibliografia Dokumentów Dźwiękowych"

Bibliografie specjalne

• „Polska Bibliografia Bibliologiczna”

• „Bibliografia Bibliografii Polskich 1971-1985”

• „Bibliografia Bibliografii Polskich 1995-”

• „Bibliografia Analityczna Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej”

• „Wykaz polskich bibliografii niepublikowanych”

• „Przekłady literatury polskiej”

• „Dzieła Jana Pawła II: bibliografia publikacji wydanych poza Polską”

• Wspólna Baza Artykułów z Gazet i Tygodników (artykuły prasowe)

Bazy adresowe BN <patrz punkt 22>

15. Baza danych - definicja

Uporządkowany zbiór informacji (danych) z określonej dziedziny lub tematyki, przeznaczony do wyszukiwania

1. database, inform. zbiór wzajemnie powiązanych danych wraz z oprogramowaniem umożliwiającym ich definiowanie, wykorzystywanie i modyfikowanie. Powiązane tematycznie dane są grupowane w jednostki zwane rekordami i zapamiętywane w plikach; rekord odpowiada na ogół pewnemu konkretnemu opisywanemu obiektowi (osobie, rzeczy, pojęciu), pliki zaś grupują rekordy o podobnej strukturze. Programy baz danych - wyszukujące lub zmieniające dane - zawierają wiedzę o strukturze plików i rekordów: fizycznych (metoda zapisu w pamięci) i logicznych (interpretacja programisty). Struktura bazy danych zależy od celu jej stworzenia, tzn. od rodzaju zastosowań, do których będzie używana. Zorganizowanie wielkiej liczby danych oraz efektywne zarządzanie nimi (przy łatwym dostępie dużej liczby użytkowników z różnych, często odległych miejsc) wymagało stworzenia specjalnego oprogramowania obsługującego bazy danych, zwanych systemami zarządzania baz danych lub systemami baz danych. Należą one do najbardziej skomplikowanych rodzajów oprogramowania - mają zarówno cechy kompilatorów, jak i systemów operacyjnych. Systemy baz danych są używane w fabrykach, bankach, szpitalach, urzędach itp., gdzie na codzień korzysta się z wielu danych. Sposób reprezentowania obiektów modelowanego świata oraz zachodzących między nimi związków zależy od przyjętego modelu danych. Najczęściej używanymi modelami danych były (chronologicznie): hierarchiczny, sieciowy i relacyjny. Ten tradycyjny podział traci jednak powoli na aktualności. W latach 70. i 80. dominowały scentralizowane systemy baz danych, w których wszystkie dane były zarządzane przez jeden komputer. Ostatnio zaczęły powstawać systemy rozproszonych baz danych, tj. takie, w których dane są przechowywane w różnych, oddalonych od siebie komputerach; za pośrednictwem sieci komputerowej system steruje dostępem do tych danych. Od systemów baz danych (scentralizowanych i rozproszonych) wymaga się zapewnienia m.in.: integralności (poprawności) danych, współbieżnej obsługi żądań dostępu do baz danych, zgłaszanych jednocześnie przez różnych użytkowników, kontroli dostępu do danych, możliwości odtworzenia bazy danych (np. jej stanu przed awarią sprzętu). Do poł. lat 80. uporano się zasadniczo z problemami sprawnego zarządzania dużymi zbiorami danych, efektywnej realizacji żądań użytkowników, a także niezawodności oraz ochrony dużych baz danych. Wraz z rozwojem systemów baz danych wykształciły się nowe potrzeby ich użytkowników:

A. lepszego modelowania świata rzeczywistego (zwłaszcza w przypadku obiektów o złożonej strukturze)

B. sprawnego zarządzania danymi niesformatowanymi, np. tekstami, obrazami, mapami, sygnałami dźwiękowymi itp.

C. przechowywania wiedzy o modelowanym świecie nie tylko za pomocą faktów, ale i w postaci ogólnych reguł, a także dokonywania na ich podstawie wnioskowania. Bazy danych spełniające wymagania A i B zw. są obiektowymi (obiektowo zorientowanymi), a wymaganie C - dedukcyjnymi; dotychczasowe rozwiązania (1990) mają raczej charakter badawczy i prototypowy. [4]

16. Na czym polega zdefiniowanie bazy danych?

<no właśnie. Na czym?? Na określeniu jej modelu (patrz punkt 17) i umiejscowieniu w klasyfikacji?>

17. Typologia baz danych ze względu na zawartość, zakres, zasięg geograficzny, strukturę.

Modele baz danych:

• Hierarchiczny

• Sieciowy

• Relacyjny

• Scentralizowany

• Rozproszony

3.1.2. Klasyfikacja „baz danych”

Przykłady typologii baz danych: podziały według

• 1) charakteru elementów składajacych sie na zbiór:

• a) bazy zawierajace same przedmioty opracowania jak i ich opis

• b) bazy stanowiace jedynie zbiór informacji o istniejących w swiecie rzeczywistym elementach (zwane bazami adresowymi);

• 2) zakresu tematycznego zbioru:

• a) jednodziedzinowe,

• b) wielodziedzinowe oraz

• c) horyzontalne;

• 3) sposobu zarzadzania:

• a) bazy operacyjne przechowujace dane dynamiczne, czyli takie, które podlegaja ciagłym zmianom i odzwierciedlaja aktualny stan danego elementu, lub stan danego elementu po każdej dokonanej zmianie oraz

• b) analityczne przechowujace dane statyczne, rzadko lub wcale nie podlegajace zmianom, majace charakter archiwum lub kalendarza pewnych zdarzen

• 4) rodzaju bazy notacyjnej:

• a) numeryczne,

• b) tekstowo-numeryczne,

• c) ikonograficzne;

• 5) poziomu opisu organizacji danych na nosniku informacji:

• a) logiczne tj. oparte o charakter danych oraz

• b) fizyczne reprezentujace realizacje modelu na konkretnym nosniku;

• 6) struktury danych:

• a) hierarchicznej,

• b) sieciowej,

• c) relacyjnej;

• 7) przeznaczenia - z ogółu baz danych wyróżnia sie bazy prawnicze, a sposród nich choćby bazy naukowe, sadowe, notarialne, komornicze itp.;

• 8) sposobu korzystania z danych:

• a) off-line, czyli bez dostępu do sieci,

• b) online, z dostępem do danych poprzez siec.

Więcej na: http://www.prawo.ug.edu.pl/pdf/zaklad3/Program_2009_3_4_systemy_informacji_o_prawie.pdf

18. Selektywna Dystrybucja Informacji

SDI jest to jedna z wielu dodatkowych części dla zarejestrowanych użytkowników - obok np. poczty elektronicznej. Nie jest to nowy pomysł, na zachodzie idea ta rozwinęła się w latach '60. Polska nie odbiegała zbyt w tej dziedzinie.

SDI to zautomatyzowany system rozpowszechniania informacji który wykorzystuje bazy danych, przygotowanych na taśmach magnetycznych ('81, Wrocław). Wraz z rozwoje technologicznym taśmy zastąpiono nośnikami cyfrowymi - to periodyczne dostarczanie użytkownikowi przez zautomatyzowany SIW bieżących informacji i odpowiedzi na pytanie informacyjne sformułowane w postaci profilu użytkownika. Profil użytkownika określa się raz i ciągle się z niego korzysta.

Do podstawowych zalet, sformułowanych jeszcze w `80:

• Selektywność dostarczanych informacji - brak szumu - Każdy użytkownik dostaje informacje tylko dla niego

• Kompletność dostarczanej informacji - użytkownik nie musi szukać w innych źródłach

• Szybkość dostarczania informacji -

• Aktualność informacji - aktualny stan badań

Ogniwa SDI:

• Użytkownicy

• Pośrednicy - przechowują profil, dobierają bazy danych

• Zasób informacyjny

Podstawą zgłoszenia są formularze zamówienia / profil zainteresowań. Składały się z części merytorycznej i finansowej - acz w tej chwili wystarczy wypełnić formularz informacyjny na stronie internetowej.

Bazy brane pod uwagę:

• Science Citation Index - SCI, indeks cytowań. Nie są tam indeksowane polskie czasopisma.

• Inspect - nauki techniczne, inżynieria, technika, fizyka

• Ismec - inżynieria, mechanika

• CA - Chemical Abstracts

• Inis - inżynieria jądrowa

• Szereg innych... specjalistycznych baz naukowych.

Warunkiem korzystania z baz była znajomość języka danej bazy.

Idea powstała na zachodzie. Postała przez to, że ciągle wzrastała liczba materiałów konferencyjnych, czasopism, ich liczba tytułów. Biblioteki gromadzące takie materiały starały się tworzyć abstrakty i streszczenia. Było to podstawą do SDI. W Bibliotece Królewskiego instytutu w Sztokholmie '67 - prenumerowała wtedy 20 baz danych. Potem Biblioteka w Georgii, w Ottawie, Szwecja, Francja. W Polsce ideę tą wdrażano w ramach Światowida (później SINTO). W systemie tym ideę tą opracowano na papierze, acz nie było dostępu do baz danych. W '74 w Polanicy Zdroju i Wrocławiu zorganizowano konferencję: SDI w krajowym systemie INTE (organizator: Biblioteka Główna we Wrocławiu). Szereg referatów był zaprezentowany przez specjalistów z różnych krajów. Nawiązała się współpraca z innymi ośrodkami. SDI prowadzono potem w:

• Głównej bibliotece lekarskiej

• Politechnice wrocławskiej

• Politechnice krakowskiej

• Politechnice warszawskiej

Dziś prawie każdy ośrodek naukowy wykorzystuje SDI, acz w zmienionej postaci: informacje przesyłane są drogą e-mailową. Zawiera taka informacja wszelkie bazy międzynarodowe. Dziś infobrokerzy zajmują się wyszukiwaniem informacji na zlecenie. Infobrokerzy robią właściwie to samo co biblioteki, acz odpłatnie.

Wirtualna Biblioteka Interdyscyplinarnego Centrum Multimedialnego w Warszawie. Biblioteka wirtualna jest istotna, gdyż ICM w Warszawie była 1. instytucją dostarczającą bazy danych innym ośrodkom.

19. Bazy danych z zakresu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej

• Polska Bibliografia Bibliologiczna  od r. 1995.  (baza Biblioteki Narodowej)

• Bibliografia Analityczna Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej - piśmiennictwo zagraniczne od 1990 r.  (baza Biblioteki Narodowej)

• Bibliografia Bibliografii Polskich:  z lat 1971 - 1985,   od r. 1995 (bazy Biblioteki Narodowej)

Ponadto:

• Informator o bibliotekach w Polsce  (baza Biblioteki Narodowej)

• ISBN - Katalog polskich wydawców  (baza Biblioteki Narodowej)

• ISMN - Polscy wydawcy druków muzycznych   (baza Biblioteki Narodowej)

• EBIB  Elektroniczna BIBlioteka.

• Baza obiektów odkwaszonych w Bibliotece Narodowej i Bibliotece Jagiellońskiej (baza BN)

• SBP -od grudnia

• nowy ebib

20. Inne dziedzinowe bazy danych (bazy dla nauk technicznych, humanistycznych, baz dla prawników, bazy medyczne) (do wyboru)

<WYBRAĆ - np. z tabelek KJ; OMÓWIĆ>

21. Faktograficzne bazy danych - podaj przykłady

Bazy teleadresowe, Rozkłady jazdy pociągów, Bazy Ośrodka Przetwarzania Informacji (np. Ludzie Nauki, Baza BN - Biblioteki w Polsce) <zobacz punkt 14>

22. Które bazy danych udostępniane przez Bibliotekę Narodową należą do grupy baz faktograficznych

CBN Polona? <aby na pewno?>

Polska Biblioteka Internetowa? <aby na pewno??>

<Coś jeszcze?? Może to:>

Bazy adresowe BN:

Baza ISBN

zawiera informacje o wydawcach książek zarejestrowanych w Krajowym Biurze ISBN. Z bazy można korzystać za pomocą 4 indeksów. Aktualizowana jest na bieżąco

Baza ISMN

zawiera informacje o wydawcach druków muzycznych zarejestrowanych w Krajowym Biurze ISMN. Z bazy można korzystać za pomocą 4 indeksów. Aktualizowana jest na bieżąco

Baza INFORMATOR O BIBLIOTEKACH W POLSCE

założona w 1994 roku, zawiera informacje o bibliotekach i ośrodkach informacji działających w Polsce (ponad 10 tys. rekordów). Prezentowane dane o bibliotekach / ośrodkach informacji zostały uzyskane przede wszystkim w wyniku przeprowadzonej ankietyzacji w latach 2002 - 2003. Część danych (głównie z lat 2004 - 2005) pobrano z Internetu. Bazę można przeszukiwać poprzez 11 następujących indeksów: indeks nazw instytucji, indeks słów występujących w nazwie, indeks typów bibliotek, indeks typów ośrodków, indeks słów kluczowych charakteryzujących zawartość zbiorów, indeks miejscowości, indeks województw, indeks posiadanych systemów informatycznych, indeks baz danych na CD ROM, indeks siglów jakie nadano bibliotekom w centralnych katalogach Biblioteki Narodowej, indeks stron www. W bazie zachowano również informacje o placówkach zlikwidowanych.

Wykaz siglów bibliotek uczestniczących w centralnych katalogach Biblioteki Narodowej

baza adresowa informująca o 1453 bibliotekach współpracujących (obecnie i w latach ubiegłych) z centralnymi katalogami BN, aktualizowana na bieżąco. Można ją przeszukiwać poprzez 3 indeksy: siglum (symbol biblioteki stosowany w centralnych katalogach BN), nazwa instytucji oraz miejscowość. Dane o bibliotekach prezentowane są w dwóch postaciach.

23. Bazy czasopism - czasopisma elektroniczne

Typy czasopism w sieci

W środku lat '90 były w Internecie tylko krótkie wizytówki czasopism - np. z kontaktem i adresem redakcji.

Później rozwijały się strony internetowe, będące równoległe do czasopisma papierowego. Dostęp do spisów treści, artykułów był dostępny często dla prenumeratorów. Inni mieli dostęp tylko do strony informacyjnej.

Są czasopisma samodzielne w sieci, bez wersji papierowej. Często istnieją jako serwisy informacyjne. Rozwinęły się w Internecie, dołączając z czasem inne usługi - forum, poczta itp. EBIB był pierwotnie biuletynem informacyjnym dla bibliotekarzy, nie było serwisu informacyjnego. Dziś bardziej się rozwijają właśnie usługi informacyjne.

Czasopisma open-access - dla wszystkich. U nas takim czasopismem jest ELIS.

Sieciowa organizacja dostępu do czasopism:

Pierwszym źródłem informacji o czasopismach sieciowych była lista Wiktora Gawareckiego. Tematy jego pracy doktorskiej było stworzenie listy wszystkich tytułów czasopism dostępnych w jakikolwiek sposób (UJ). Lista nie jest dziś aktualizowana. Praca rozwijana była w media.onet.pl. Można było selekcjonować przez tytuły, przeznaczenie, można było korzystać z filtrów wyszukiwawczych. Bliźniaczy serwis: media.info.pl. To kolejne wcielenie pracy Gawareckiego.

Rekordy te są podobne do rekordów Arianty (aktualizowana systematycznie, acz jest to podzbiór naukowych i fachowych czasopism elektronicznych). To pierwsza baza danych, która rejestruje czasopisma na listach rankingowych Ministwerstwa - to wyróżnik wśród innych baz danych.

Baztech to ważna baza czasopism technicznych, tworzona przez ponad 20 jednostek bibliotek wyższych szkół technicznych i uniwersyteckich (po połączeniu z politechnikami). Baza danych ma prosty interfejs, jest tylko indeksacja czasopism nauk technicznych, ale jest to baza zawartości czasopism. Nie ma linków do czasopism w sieci, ale jest nieaktualna informacja o punktacji. Baza zawiera kontakt z autorem, streszczenia po polsku i angielsku, słowa kluczowe.

Bazy danych zawartości czasopism BN. Obok Katalogu czasopism Biblioteki Narodowej. BABIN - Bibliografia Analityczna Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej. To znamy.

Baza czasopism.pl - czasopisma kulturalne, hobbystyczne, nie tylko fachowe i dziedzinowe. To jest zbiór linków do poszczególnych zbiorów i czasopism.

Na stronach bibliotek uczelnianych organizacja dostępu do czasopism to wykazy (listy) czasopism drukowanych lub elektronicznych. Funkcjonuje lista A-Z - dostęp poprzez konsorcja. Biblioteki informują o katalogu DOAI. W naukach technicznych: wydawnictwo Sigma-NOT wprowadziła dostęp do wszystkich numerów dla prenumeratorów z lat ubiegłych. Dla prenumeratorów dostępne są pełne numery. Dla pozostałych użytkowników dostęp przez SMS-a.

Trzeba bardzo dobrze znać organizację dostępu do czasopism na naszej Bibliotece Głównej UŚ. Dostęp do czasopism elektronicznych.

[na egzamin wybrać dziedzinę i przygotować konkretną dziedzinę] <aktualne to?>

Czasopisma w sieci

• Wykaz czasopism online: http://edussek.interklasa.pl/artykul/ida/2001

• Witryna czasopism online http://witryna/czasopism.plLista Gawareckiego: http://www.inib.uj.edu.pl/archiwum/czasopisma/pol.htm CYTBIN: http://www.ibin.us.edu.pl

• ARIANTA: http: www1.bg.us.edu.pl/bazy/czasopisma

• e-Lis - http://eprints.relis.org

• Internet Library of Elary Journals http://www.bodley.ox.ac.uk/ilej/

• Bibliografie zawartosci czasopism

• Serwisy preprintowe: http://cdsweb.cern.ch/ CERN Document Server (CDS)- serwis preprintowy

24. Literatura w sieci (w tym nowe technologie Wiki, projekty realizowane w skali kraju i przez poszczególne ośrodki)

Istotnym dokumentem w dzisiejszych bibliotekach jest raport o stanie kultury. Został on opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa narodowego. Podsumowuje zmiany i nowe drogi w kwestii digitalizacji zbiorów. Raport składa się z wielu raportów szczegółowych - np. o stanie kultury miejskiej, o książce, o wzornictwie, o tańcu współczesnym, o digitalizacji dóbr kultury. Najważniejsze wnioski i wskaźniki tego raportu i co się dzieje w związku z tym.

Polskie instytucje wprowadzają nowoczesne metody zabezpieczania dóbr kultury. Naturalne dokumenty cyfrowe - dokumenty wyłącznie o postaci cyfrowej, zapisane na informatycznych nośnikach danych. Tworzenie kopii dziedzictwa kulturowego to warunek zachowania tego dziedzictwa, zresztą jeden z czynników społeczeństwa wiedzy. W tym celu powstała Europeana.

W Polsce pierwsze digitalizacje rozpoczęto późno - w pierwszych latach XXI w. Cyfrowe archiwa obliczone są na około 3 miliony skanów. 300 tysięcy jednostek bibliotecznych, 300 tysięcy reprodukcji muzealnych. Najważniejsze inicjatywy to:

• Cyfrowa Biblioteka Polona

• Polska Biblioteka Internetowa (PBI). Otwierane z wielką pompą dziś się nie rozwija, nie ma strategii rozwojowej, nie ma planu zamieszczania danych

• Elektroniczne Archiwum

• Konsorcjin Biblioteki Cyfrowej i Federacja Bibliotek Cyfrowych

• Narodowe archiwum Państwowe

Szereg ograniczeń:

• Brak organizacji działań

• Brak systemu finansowania pracy - to istotna część: projekty nie są często w stanie zakupić wyposażenia pracowni

• Niski poziom wiedzy na temat znaczenia programu

• Brak świadomości znaczenia i sposobów przechowywania naturalnych dokumentów cyfrowych

• Brak centralnej koordynacji. Istnieje duże niebezpieczeństwo powtarzania zbiorów. W bibliotekach nie ma sensu digitalizować dwa razy to samo. Zagrożenia tego nie ma w przypadku archiwów, bo tam dokumenty raczej się nie powtarzają. Federacja Bibliotek Cyfrowych ma funkcję dubletów.

• Ograniczenie ustawą o ochronie baz danych i prawie autorskim. To poważna bariera - można omijać ją przez popularyzację bezpłatnych licencji, utworzenie innego aktu prawnego, który umożliwiłby przekazywanie zbiorów przez biblioteki

Za polskie prace digitalizacyjne odpowiadają:

• Ministwerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego

• Ministerstwo Szkolnictwa

Współpracują:

• BN

• Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych

• Zespół ds. digitalizacji (opracował standardy metadanych i standardów technicznych) - ważny krok w stronę realizacji projektów i inicjatyw (2006)

Sformował zasady:

• Czynnikiem warunkujący powstawanie polskich zasobów cyfrowych jest prowadzenie stałej aktualizacji

• Przy budowie archiwów i bibliotek cyfrowych należy budować standardy międzynarodowe i wskazówki z innych krajów.

• Brać trzeba pod uwagę kluczowy czynnik czasu - im dłużej będziemy czekać z przeniesienie zabytków tym gorzej dla jakości skanów i długości życia dokumentów (kwaśny papier itp.).

• W procesie budowy uwzględnić stały postęp technologiczny - np. odchodzenie już od CD. To zachowuje ciągłość.

• Brać pod uwagę przeszkody - uwzględniać aktualne regulacje prawne - szczególnie prawa własności, zasady ochrony danych osobowych

• Realizować projekty polskie z projektami innych krajów - szczególnie UE, umożliwiać zintegrowany dostęp do dziedzictwa międzynarodowego.

Strategia digitalizacyjna obejmuje zadania:

• Rozbudowa zasobów cyfrowych:

• rozpocząć masową digitalizację dóbr kultury

• tworzyć egzemplarze obowiązkowe digitalizacji

• wprowadzić dokumenty legislacyjne

• archiwizacja naturalnych dokumentów cyfrowych

• archiwizacja polskich stron internetowych (to też ważne)

• Ochrona zasobów cyfrowych

• Opracować jednolite standardy metadanych, standardy technologiczne dla wszystkich typów dokumentów

• Budowa zabezpieczonych magazynów danych i repozytoriów - długookresowe przechowywanie

• Powołanie centrum kompetencji - monitorowanie zmian technologicznych, przechowywanie danych, promocja i wdrażanie nowych technologii

• Szkolenie wysoko wykwalifikowanej kadry w zakresie digitalizacji

• Zapewnienie dostępu do zasobów cyfrowych

• Opracowanie jednolitego sposobu prezentacji zasobów cyfrowych - aby nie wymagało każdorazowo coraz nowych wtyczek

• Udostępnić polskie zasoby w bibliotekach międzynarodowych

• Badania polskich użytkowników i analizy związane z cyfryzacją - aby wiedzieć, jakie są inicjatywy instytucji

• Udostępnianie w Internecie dokumentów wolnego dostępu - jak choćby polskie zasoby cyfrowe na EBIB-ie. Kiedyś biblioteka cyfrowa to był każdy obiekt udostępniony w Internecie. Dziś biblioteka taka powinna umożliwiać selekcjonowanie informacji. Kolekcja cyfrowa (jedynie zeskanowane afisze, karty) nie jest biblioteką cyfrową.

• Organizacja dostępu do zasobów o prawach autorskich

4 projekty pod patronatem Niezgódki:

• Otwórz książkę

• Wolne podręczniki

• Wolne lektury

• Czytamy słuchając

Projekty te mają związek z planem rozwoju i dostępu polskich zasobów cyfrowych. Podobnym pomysłem jest technologia WIKI, WIKI-Books (na zasadzie współpracy redaktorów)

Pamiętać o wszelkich wiki

Literatura w sieci:

• Otwórz książkę

• Wolne Lektury - www.wolnelektury.plWolne Podręczniki

• Czytamy słuchając - www.czytamysluchajac.plKsiążki Google / Google Book Search - http://books.google.com

Biblioteki wirtualne

• Projekt Gutenberg

• Wirtualna biblioteka literatury Polskiej

• Skarby literatury polskiej

• Skarbnica literatury polskiej

• Literatura.net

• Biblioteka Internetowa Exlibris http://exlibris.biblioteka.prv.pl/

• Akademicka Biblioteka Internetowa

• The online books page

• Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona - http://www.polona.pl/dlibra

• PBI Polska Biblioteka Internetowa

• EBIB - serwisy

Zasoby pełnotekstowe

• Biblioteka Otwartego Uniwersytetu Space.Pl:

• http://www.czytanki.terramail.pl

Biblioteki cyfrowe

• Federacja bibliotek Cyfrowych: http://fbc.pionier.net.pl/owoc

• Śląska Biblioteka Cyfrowa: http://www.scb.org.pl/dlibra

• BC Pl. Krakowskiej: http://www.biblos.pk.edu.pl/bcBiblioteka cyfrowa AGH: http://abc.krakow.plBC Pl. Łódzkiej: http://ebipol.p.lodz.pl/dlibra

• Wirtualna Biblioteka Sieci Semantycznych Pl. Gdańskiej - http://www.wbss.pg.gda.plKolekcja mat-fiz Interdyscyplinarnego Centrum Modelowania Matematycznego w Warszawie: http://matwbn.icm.edu.pl , http://pldml.icm.edu.pl

Wiki w sieci

25. Informacja patentowa i normalizacyjna - podstawowe bazy danych

26. Organizacja działalności patentowej i normalizacyjnej (pyt. połączone)

Informacja normalizacyjna ma swój początek w naukach elektro-technicznych (1906). Prace normalizacyjne wtedy prowadzone, to początek rozmów o potrzebie normalizacji. 1926: ISA. Działalność skończyła w 1946. ISO powstało właśnie w 1947 - organizacja ta miała zająć się międzynarodową unifikacją. Działa do dziś - także w Polsce (jako PKN).

Międzynarodowa klasyfikacja norm to podstawa dla szeregowania dziedzinowego norm w katalogach międzynarodowych. Jest tam też bibliotekoznawstwo i oczywiście szereg innych nauk. Można ją stosować w bazach danych i ośrodkach naukowych.

Główną instytucją na rzecz rozpowszechniania informacji o normalizacji jest PKN i działania podejmowane przez ten komitet (np. Katalog Polskich Norm). Poza PKN jest jeszcze w Polsce sieć elektronicznych punktów informacji normalizacyjnej. Pierwszy taki punkt powstał w 2002 w BG Politechniki Wrocławskiej. Różne działania normalizacyjne zresztą miały swój początek we Wrocławiu (lub Poznaniu). Działa jeszcze 11 innych punktów - powstają stopniowo w bibliotekach wyższych uczelni technicznych. Umowy z PKN. Taki punkt nie jest to to samo, co czytelnia norm. Na Śląsku najbliżej mamy punkt w Krakowie i we Wrocławiu. W Katowicach punktu brak. W tej chwili punkt we Wrocławiu świadczy usługi nie tylko dla studentów i pracowników Politechniki Wrocławskiej, ale też dla całego regionu bez żadnych ograniczeń - korzystają z tego laboratoria, małe i średnie przedsiębiorstwa, urzędy państwowe.

Korzyści punktów informacji normalizacyjnej:

• Użytkownicy z miejsca mogą kopiować szerokie fragmenty wybranych przez siebie norm (kiedyś nie było wolno ich kopiować, a dziś się to zmienia).

• Oferowane są inne bazy danych - jak PoliNorm lub PeriNorm (największa baza bibliograficzna norm polskich i zagranicznych). PoliNorm to informacje o polskich normach, projektach norm, normach wycofanych.

• Punkty otrzymują nieodpłatnie wszystkie czasopisma normalizacyjne - oszczędności finansowe.

W innych ośrodkach i bibliotekach również prowadzi się informację normalizacyjną - ale zwykle jako linki do PKN lub innych instytucji, informacja jakie typy norm są gromadzone. Nie są to usługi na tym samym poziomie.

Katalog PN: możliwości wyszukiwawcze

- Numer normy - fragment lub dokładnie

- Tytuł normy” fr., dokł., gdziekolwiek w tyt.

- Zastępuje/wprowadza

- wyróżnik ICS

- wyszukiewanie w sklepie [ papier, CDROM< wersja elektroniczna]

Politechnika Śląska. Normy:

Polskie Normy - w tym normy międzynarodowe i europejskie wprowadzone do

Polskich Norm (PN-ISO, PN-IEC, PN-ETS, PN-EN i inne) o tematyce zgodnej

z profilem Politechniki Śląskiej

europejskie normy projektowania konstrukcji budowlanych, tzw. Eurokody

(lista dostępnych Eurokodów w języku angielskim)

Normy Branżowe - częściowy zbiór

czasopisma wydawane przez Polski Komitet Normalizacyjny i Główny Urząd Miar

Katalog Polskich Norm i Katalog Norm Branżowych

inne materiały dotyczące normalizacji

Informacja patentowa.

Główny Urząd Patentowy to główna instytucja, która zajmuje się organizowaniem informacji patentowej. Informacje o znakach towarowych, wynalazkach, prawach właścicieli przedmiotów, prawach własności przemysłowej. Informacja patentowa dzieli się na:

• Techniczno-naukowa,

• Prawna

• Ekonomiczno-handlowa

Jest 27 ośrodków informacji patentowej. Na Śląsku - Główny Instytut Rolnictwa, Ośrodek Bosman w Bielsku-Białej, Politechnika Śląska, uczelnie techniczne - też Wrocław. Nie ma porozumień z Urzędem Patentowym - takie ośrodki to po prostu czytelnie patentowe. Korzystają z tego np. małe i średnie przedsiębiorstwa.

W ostatnich latach realizowany jest projekt w ramach Programu ramowego na rzecz innowacji - na rok 2013. Projekt nazywa się IP-Europe Aware. To konsorcjum, skupiające 20 instytucji z całej Europy i organizacje, zajmujące się ochroną własności intelektualnej. Dotyczy wspierania małych i średnich przedsiębiorstw w zakresie ochrony własności intelektualnej. GUP z Polski też tam jest - praca polega na prowadzeniu angielskojęzycznej strony kierowanej do małych i średnich przedsiębiorstw.

Drugi projekt to Help-Desk, urzędowy projekt o prawach własności i ich egzekwowaniu.

Zadaniem też jest dystrybucja informacji patentowej w poszczególnych krajach

Opracowane zostało „planowanie działań...” - pakiet zintegrowanych usług, rekomendowanych urzędom patentowym - wykaz standardowych działań, by ochrona własności intelektualnej dobrze się rozwijała. W Polsce poprzez PKN organizuje się np. działania nad projektem ogólnowojewódzkim o procedurach uzyskiwania praw własnościowych, praw w oparciu o systemy narodowe, szereg aktualnych problemów.

Trzeba też pamiętać o bazach danych dostępnych z urzędu patentowego - wyszukiwanie wynalazków, oznaczeń geograficznych, symboli zastrzeżonych, znaków towarowych. Mamy dostęp do baz europejskich.

Politechnika Śląska. Patenty. Bazy danych:

• POLPAT - baza bibliograficzna obejmująca polskie opisy patentowe /od 1975r./, zgłoszenia patentowe /od 1988r./, wzory użytkowe /od 1980r./ i zgłoszenia o prawo ochronne /od 1988r./.

• ESPACE PRECES - baza pełnotekstowa zawierająca opisy patentowe z krajów Europy Środkowej i Wschodniej (Polska, Bułgaria, Czechy, Litwa, Rumunia, Słowacja, Węgry) /od 1993r./

• Wydawnictwa na nośniku papierowym:

• opisy patentowe, wszystkie klasy /od 1945r. do 2001r./

• Biuletyn Urzędu Patentowego /od 1979r./

• Wiadomości Urzędu Patentowego /od 1946r./

• Wykaz Patentów na Wynalazki udzielonych przez Urząd Patentowy /od 1955r./

• Wykaz Wzorów Użytkowych /od 1970r./

• Dziennik Urzędowy Urzędu Patentowego RP /od 2001r./

• Międzynarodowa Klasyfikacja Patentowa

• Prawo Wynalazcze i inne materiały wydawane przez Urząd Patentowy RP

27. Źródła informacji Open Access (pojęcie OA, realizacja projektów)

Geneza ruchu otwartości:

Ruch wolnego oprogramowania - 1985 (Richard Stallman)

Promowanie praktyk polegających na dzieleniu się wiedzą techniczną związaną z tworzeniem oprogramowania oraz samym produktem, rozwijane na licencji GNU

Cecha:

• Możliwość jego dalszego rozpowszechniania i modyfikacji

• Dostępność do kodów źródłowych

• Copyleft

Ruch otwartego oprogramowania - 1998 (otwarte źródła)

John Maffog Hall, Larry Augustin, Eric Raymond, i inni - Netscape wszystkim użytkownikomInternetu

Open Acces Movement - początki to lata '60. 1991 - pierwsze repozytorium naukowe (Paul Ginsberg) arXiv. Stevan Harnad - apel o archiwizowanie pubkcikacji naukowych

Kanały wykorzystywane w open acces: repozytoria i archiwa i czasopisma otwarte. Zasady:

• OA self-archiving

• OA publishing

Ruch na rzecz otwartych zasobów edukacyjnych - 2002. Otwarte Zasoby Edukacyjne - to powszechnie dostępne zasoby (podręczniki, kursy, scenariusze lekcji i inne)

Ruch wolnej kultury (Free Culture Movement) - 2004. Wszyscy członkowie mają prawo uczestnictwa w tworzeniu, przesyłaniu i rozwoju, bez sztucznych ograniczeń dostępu i sposobów działania.

W wielu deklaracjach organizacji wspierających ten ruch znajdujemy przede wszystkim odniesienia do praw człowieka.

Co już zrealizowano?:

• JAMNEDO - muzyka

• Flickr - zdjęcia

• YouTube

• SlideShare - prezentacje

• OpenCourseWare - kursy itp.

Otwartość w nauce - ruch związany z open acces, acz jest to co innego. Otwarte modele dla publikacji; Otwarte modele dla całokształtu pracy naukowej. Otwartość na wszystkich etapach pracy i komunikacji naukowej (komunikowanie, dokumentacja, technologie, dane źródłowe) - chodzi o ogólną dostępność do danych. Otwartość w nauce to „otwarta wiedza” - połączenie 3 elementów: utwór, dane i... Dane mają być swobodnie dostępne i swobodnie wykorzystywane. Stallman zdefiniował podstawowwe swobody użytkownika oprogramowania: swobodę używania, badania, kopiowania, modyfikowania i dalszej dystrybucji. Bill Hooker podał podstawowe zasady otwartej nauki - otwarte standardy czy otwarte prawo. 4 zasady otwartej nauki:

• Otwarty dostęp do treści

• Do narzędzi

• Do danych

• Otwarta cyberstruktura

Otwarta nauka to rozwinięcie open acces. To jakby Nauka 2.0 (oparta na Web 2.0). Otwarta nauka wykorzystuje archiwa, repozytoria, blogi, fora dyskusyjne, światy wirtualne (wirtualne praktyki, doświadczenia), narzędzia współtworzenia dokumentów, platformy dzielenia się wiedzą, miltimedia, rss-y, serwisy typu pytanie-odpowiedź.

Cechy otwartej nauki:

• Interakcja

• Otwarty dostęp do innych rezultatów pracy naukowej

• Stosowanie otwartych modeli na etapach pracy naukowej

• Publikacja wyników

• Autmatyczne przeszukiwanie

Transformacja. Internet (szczególnie otwarte oprogramowanie naukowe, dane naukowe i oceny naukowe - wszystko otwarte). Mechanizmy transformacji to nowe narzędzia techniczne i prawne, otwarte mandaty instytucjonalne, rekomendujące lub wymagające otwartości treści naukowych. W Polsce to jeszcze nie jest czas - choćby prawnie Polska jeszcze nie jest na otwartość gotowa. Takie otwarte mandaty już istnieją, acz nie w Polsce. To zobowiązania do umieszczania treści we wskazanych repozytoriach otwartych. Na Harvardzie wszystko, co się publikuje, ma być dostępne w sieci. I już. Efekty otwartej nauki:

• Rosnąca otwartość wszelkich treści naukowych (też dane naukowe)

• Eliminacja podziału cyfrowego

• Większa widoczność i wykorzystanie wyników badań

• Nowe mechanizmy ewaluacji publikacji i wyników badań

• Rzetelność badań naukowych (wychwytywanie plagiatów)

Brak dostępności do badań to wyższe koszty, ograniczenie innowacyjności, ograniczenie współpracy, gorsza jakość danych, wzrost barier. Takie rozwiązania są jednak dziś jeszcze mało znane i mało rozwinięte. Nie ma wsparcia przez regulacje państwowe, brak akceptacji „adresatów”...

W Polsce mamy:

• Biblioteka Wirtualna Nauki - od 1996

• Federacje regionalne

• PBI

• Repozytoria - UW, szereg innych inicjatyw

• Creative Commons

• Centrum otwartej nauki w ramach ICM

• Zespół deweloperski

• Zespół obsługi infrastruktury

Otwarte czasopisma - Open Acces - wolne, nieodwoływalne, światowe i długotrwałe prawo dostępu do publikacji z możliwością kopiowania - warunek: bezbłędne cytownie. Zalety publikowania w czasopismach otwartych:

• Dostępność (pełny open acces, opóźniony (np. publikowanie po roku), krótkoterminowy, do wybranych treści, częściowy, zdublowany, czasem tylko dla prenumeratorów)

• Czas publikacji

• Wymiana myśli naukowej

• Wlement oceny naukowej - istnienie w przestrzeni sieciowej

• Cytowania

• Indeksowanie w bazach danych

Czasopisma eleketroniczne rozwijają się i papierowe będą bardzo niszowe.

Bazy czasopism Open Acces: to np. DOAJ (są i inne)

Punktowane czasopisma: Web of Science i DOAJ. Czasopisma otwarte 2004. Asia Pacific: 79 tytułów, aż 14,9% produkcji, North America jest tylko 1,5% otwartych czasopism. W kwietniu 2007 mieliśmy 398. W lipcu 2009 - już 798 czasopism open acces. Taka tendencja będzie się utrzymywała.

DOAJ. Kryteria wyboru czasopism:

• Otwarty dostęp

• Bez ograniczeń

• Prace naukowe

• Recenzowane i poddane kontroli edytorskiej

• Bez ograniczeń języka i zakresu tematycznego

• ISSN

• Bezpieczna rejestracja użytkowników

• Dostęp do pełnych tekstów

Czyli w sumie jest jakość zagwarantowana przez odpowiednie narzędzia.

W Web od Science Polska jest na 13 miejscu pod kątem Open Acces. Najwięcej stany zjednoczone. W DOAJ Polska jest na 5. miejscu (2009). ARIANTA - 2315 rekordów. 1164 czasopism naukowych i fachowych. Tylko on-line jest tylko 12 (np. Anthropos)

Otwarte zasoby edukacyjne...

To wszystkie obiekty (materiały do zajęć, podręczniki, moduły szkoleniowe, symulacje, gry dydaktyczne, służące do nauki i badań). Warunkiem jest obecność w wolnym dostępie (wolna licencja) - zasoby te można wykorzystywać bez specjalnej zgody autora - łączyć, modyfikować, dostosowywać, przedkładać do użytku innym osobom. Otwarte zasoby są udostępniane jako Creative Commons lub innych podobnych.

Archiwa i repozytoria:

• Archiwum piśmiennictwa naukowego - Repozytorium[1] - też laboratoria, listy lektur, materiały szkoleniowe

• Zapewnienie łatwego dostępu typu „open acces” do publikacji, bez względu na miejsce ich publikowania [wydawca komercyjny]

• Zalety: łatwy dostęp bez względu na miejsce opublikowania, zapewniony „drugi egzemplarz” (awaryjna forma publikacji)

• Autor deponuje w repozytorium dzieło, nie tracąc praw autorskich do swojej pracy. Odpowiada za legalność publikowania dokumentu w repozytorium.

• Właściciel repozytorium nie odpowiada za treść dokumentu. Opracowuje swoje zasady dostarczania dokumentów (np. PDF), określa zasady licencjonowania dokumentów, zapewnia wieloletnią archiwizację bez względu na technologię

Repozytoria - Archiwum RoMEO - duże repozytorium, możliwość przeszukiwania według wielu kryteriów. W Polsce pierwszym repozytorium było instytucjonalne w marcu 2010 na UW. Dziedzinowe - Instytut Medycyny Pracy, funkcjonują wydziałowe repozytoria wydziałowe, strony domowe autorów. Poznański AMUR. Ostatnio ogłoszony projekty to projekt Politechniki Warszawskiej - repozytorium rozproszone dostępne w Bibliotece Głównej. To jest krok bibliotek w udostępnianiu danych - repozytoria nie były wcześniej brane pod uwagę.

Co możemy zmienić?

• Inne biblioteki poza PW też mogłyby się w to włączyć - biblioteki są do tego przygotowane. Mógłby powstać portal biblioteczny, dedykowany nauce (Nauka 2.0).

• Trzeba zwracać uwagę na Blogi dziedzinowe - aktualna informacja specjalistyczna.

• Duża jest rola archiwów i repozytoriów dziedzinowych i instytucjonalnych. Biblioteki nie uczestniczą w tej informacji. To powinno się zmienić.

• Dostosowanie usług bibliotecznych do nowych zachowań informacyjnych naukowców i studentów.

• Biblioteki nie indeksują stron internetowych, słowników językowych, kursów językowych, informatorów i podręczników dostępnych w Internecie. Miejsca uważane za niezwiązane z działalnością biblioteczną mogłyby być indeksowane

Co biblioteki już robią?

• Uczelnie - pierwsza uczelnia open acces to Open AGH. Nie jest uczelnią flagową, ale zawsze... Inna to Otwarty Uniwersytet Edukacyjny; jest też Wirtualna Biblioteka Inżyniera (Politechnika Gdańska),

• Linkowanie - najczęściej zwykłe listy linków. - np. WBP w Olsztynie, Biblioteka Uniwersytetu w Rzeszowie

• Bazy edukacyjne zasobów Internetu - np. Biblioteka Pedagogiczna w Radomiu, Dolnościąska Biblioteka Pedagogiczna i Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Opolu.

• Czy jest tego więcej??

Wikidot to szczególny rodzaj Wiki, przeznaczony szczególnie do budowania materiałów dydaktycznych.

---