w3s6 21.03.2009

EMOCJE

Emocje (uczucia) subiektywny tan psychiczny o charakterze afektywnym (doznania w wymiarze przyjemność - przykrość) , któremu towarzyszą:

1. Zmiany somatyczne.

2. Myśli dot. sytuacji wywołującej emocje i własnych reakcji somatycznych.

3. Ekspresja (mimika i pantomimika)

4. Określone działania (wg D.Doliński)

Regulacyjne funkcje emocji:

- motywacyjna - emocja pobudza i ukierunkowuje zachowanie.

- ewaluatywna (wartościująca) - za pomocą emocji wyraża się stosunek do różnych obiektów i samego siebie.

- komunikacyjna - uczestniczą w procesach porozumiewania się ludzi.

- społeczna - są podstawą stosunków międzyludzkich, więzi społecznych, współpracy ale także zjawisk destrukcyjnych (agresja, zawiść…).

RODZAJE STANÓW AFEKTYWNYCH

EMOCJE - to przeżycia proste (bliższe wrażeniom), reaktywne i spontaniczne (charakter popędowy), związane stanem równowagi ustrojowej, regulowane na poziomie podkorowym. Strach, złość (gniew), smutek, radość, wstręt.

UCZUCIA - to przeżycia złożone (bliższe postawom), kształtują się na podstawie pierwotnych emocji w procesie społecznego uczenia się, są bliższe procesom umysłowym, wyrażają stosunek przychylny lub nieprzychylny do różnych obiektów i siebie samego, są regulowane na poziomie korowym, np. przyjaźń, patriotyzm…

NASTROJE - względnie długotrwałe i rozproszone stany emocjonalne, o znaku dodatni lub ujemnym, nieskierowane na pojedynczy, konkretny obiekt.

ŻRÓDŁA PROCESÓW EMOCJONALNYCH - KONCEPCJA C.IZARDA

Skąd się biorą emocje?

Cztery poziomy wzbudzania emocji

(wg D.Doliński „Psychologia T.2)

1. System neuronalny - procesy zachodzące w układzie nerwowym i hormonalnych (substancje chemiczne: alkohol, narkotyki, leki, metabolizm, temperatura i skład krwi, zmiany patologiczne mózgu)

2. System sensomotoryczny - emocje są wywołane przez informacje o ruchach i czynnościach.

3. Ekspresja emocji nasila odczucia emocjonalne, np. uśmiechanie się do siebie poprawia humor. Przyjęcie postawy ciała charakterystyczne dla smutku nasila to przeżycie. Znane jest znaczenie ruchu (ćwiczeń, pracy) w radzeniu sobie ze stresem.

WNIOSEK: przez sterowanie mimiką i ruchami ciała można wywołać określone emocje.

4. System motywacyjny. Emocje są związane z funkcjonowaniem ustroju z potrzebami fizjologicznymi.

Czynnikami wywołującymi emocje są sygnały: bólu, zapachu i smaku. Ból, głód, zbyt niska lub wysoka temperatura wzbudza emocje złości, rozdrażnienia. Smak słodki - zadowolenie. Gorzki - wstręt.

V. System poznawczy. Emocje wzbudzane są przez:

- poznawczą ocenę sytuacji podmiotu, jego interesów i potrzeb.

Ocena korzystna - emocje pozytywne - radość, nadzieja, szczęście.

Ocena niekorzystna - emocje negatywne - strach, złość, smutek.

- własne wyobrażenia i myśli, np. przypominanie sobie zdarzeń przyjemnych, marzenia. Itp.

- oceny, opinie wyrażane przez innych ludzi, a sprzeczne z naszymi.

CECHY PROCESÓW EMOCJONALNYCH:

1. Znak emocji

2. Intensywność emocji

3. Treść emocji

4. Czas trwania emocji

Ad.A. ZNAK EMOCJI:

Stany emocjonalne odznaczają się biegunowością.

Od doznań przyjemnych - znak dodatni, do doznań przykrych - znak ujemny.

Znak emocji wyznacza kierunek zachowania: do czegoś lub od czegoś.

Człowiek dąży do tego co jest źródłem emocji dodatnich a unika tego co jest źródłem emocji ujemnych.

Emocje przykre: lęk, złość, Emocje przyjemne: radość,

- -------------------- +

Smutek, gniew. Zadowolenie, szczęście

Ad.B. INTENSYWNOŚĆ EMOCJI:

Procesy emocjonalne są związane z generowaniem określonej energii,

Pobudzenie emocjonalne wyraża się najczęściej w:

- napięciu mięśniowym: niepokój ruchowy, wzrost szybkości i siły ruchów, tiki, reakcje mimowolne, reakcje mimiczne i pantomimiczne.

- Intensywności procesów umysłowych: ułatwia lub utrudnia przebieg tych procesów

- zmianach fizjologicznych (akcja serca, skurcze żołądka, oddech…)

Umiarkowane pobudzenie emocjonalne wpływa pozytywnie na poziom działania i procesy poznawcze: wspomaga uczenie się, przełamuje nudę.

Silne pobudzenie emocjonalne, dezorganizuje działania i procesy poznawcze.

Emocje negatywne wywołują silniejsze pobudzenia emocjonalne niż pozytywne.

- ruchy chaotyczne, nieskuteczne, nietrafne decyzje, obniżona sprawność działania.

- zwężenie uwagi, zubożona i tendencyjna percepcja.

- Luki pamięciowe lub niepamięć, zaburzenie myślenia i przewidywania następstw.

Intensywność pobudzenia emocjonalnego układa się na kontinuum od najsłabszego do najsilniejszego (lub odwrotnie).

Relaks Nastrój Afekt (szał)

----------------------------------------------------------------------------------------

AFEKT - to przeżycie silne, gwałtowne, krótkotrwałe określane potocznie wybuchem, napadem, np. gniewu, złości, złości, lęku lub radości. W stanie afektu dochodzi do utraty samokontroli, zaburzenia procesów poznawczych, utraty zdolność do hamowania reakcji emocjonalnych.

Silne emocje nie trwają długo ponieważ:

- następuje hamowanie w układzie siatkowatym (samoczynne wygaszenia)

- rozładowanie przez wykonanie czynności (lęk - ucieczka, płacz, jedzenie atak)

EMOCJE STENICZNE - pobudzające do działania (gniew, złość, lęk, radość, nadzieja.)

EMOCJE ASTENICZNE - hamujące działanie, bierne (smutek, lęk, zadowolenie.)

Ad.C. TREŚĆ EMOCJI

O treści emocji wnioskujemy z ekspresji, czyli z zewnętrznych przejawów emocji.

Formy ekspresji emocjonalnej:

- Mimika - wyraz twarzy, układ mięśni twarzy.

- Pantomimika - postawa ciała, kin estetyka (ruchy, gesty)

- Wokalizacja (reakcja para lingwistyczne) - dźwięki nie będące mową (aha, mm!)

- zachowania, np. atakowanie innych, obejmowanie, niszczenie przedmiotów…

- wypowiedzi słowne.

Funkcje ekspresji:

- informuje o czyimś stanie emocjonalnym,

- wyraża stosunek do czegoś(kogoś), np. wyraz wstrętu,

- jest środkiem wpływania na innych, np. groźna mina,

- jest środkiem rozładowania napięcia emocjonalnego.

Klasyfikacja emocji - P.Ekman - wg ekspresji twarzy.

Emocje podstawowe są to emocje:

- pierwotne - występują także u zwierząt

- uniwersalne - ich ekspresja jest rozpoznawalna w różnych kulturach

- najbardziej typowe - najczęściej wymieniane. - są to strach, złość, radość, smutek, wstręt.

C. Izard - do w/w dodaje - wstyd, poczucie winy, zaskoczenie ni, zainteresowanie i pogardę.

Emocje pochodne:

Stanowią połączenie różnych emocji tworząc reakcje na konkretną sytuację społeczną, np. zaskoczenie i strach dają emocję trwogi. Emocje pochodne często nazywane są uczuciami.

Pochodzenie ekspresji

1. Podłoże ewolucyjne - ekspresja emocji jest wrodzona.

Dowód - rozwój ekspresji u dzieci niewidzących i niesłyszących.

2. Rozwój osobniczy i wpływ środowiska. Osobiste doświadczanie emocji i uczenie się ekspresji przez warunkowanie i naśladowanie innych.

Najwcześniejszy wzór ekspresji - twarz ludzka (rodzice).

Pierwsza ekspresja - płacz.

3. Wpływ kultury - różnice w okazywaniu emocji, wynikają z różnic w organizacji życia społecznego, tradycji, religii, warunków i stylów życia.

REGUŁY OKAZYWANIA: to obowiązujące w danej społeczności zasady określające, jakie emocje powinny być prezentowane lub maskowane w poszczególnych sytuacjach. („co wypada a co nie”).

Reguł tych się uczymy. Naruszenie tych reguł naraża nas na dezaprobatę. Przy zmianie środowiska kulturowego nieznajomość reguł okazywania może być barierą komunikacyjną, przyczyną nieporozumień lub konfliktów.

Ad.D. CZAS TRWANIA EMOCJI

- Sekundy - ekspresje (np.zaskoczenie) i zmiany somatyczne, np.skurcz żołądka, bicie serca.

- minuty - silne, gwałtowne emocje - afekty

- dni, tygodnie - nastroje.

- miesiące, lata - zaburzenia emocjonalne - subiektywne, nieprzyjemne odczucia, przeszkadzające człowiekowi w efektywnym funkcjonowaniu.

DEPRESJA (tzw. „duża”) - obniżony nastrój, brak energii, smutek, izolacja, myśli samobójcze

MANIA - podwyższony nastrój, nadmiar energii, podejmowanie nieraz dziwacznych , impulsywnych przedsięwzięć

FOBIE - silny, irracjonalny lęk przed jakimś obiektem lub sytuacją np,: klaustofobia, lęk wysokości, ekspozycji społecznej i inne

LĘK PANICZNY - pojawia się nagle bez wysraźnego powodu. Uczucie przerażenia trwające 15-30 min., reakcje somatyczne. Przekonanie, że umiera lub popada w chorobę psychiczną

- Lata lub całe życie - utrzymują się cechy osobowości związane z emocjonalnością, przeżywaniem sytuacji problemowych, wrażliwością emocjonalną oraz takimi cechami jak nieśmiałość, neurotyczność (lęk, wrogośc, drażliwość)

Podmiotowa samokontrola emocji - jak sterujemy własnymi emocjami.

Samokontrola to sterowanie własnymi emocjami tak aby ich przebieg był zgodny z osobistymi zasadami (celami) i społecznymi standardami.
Sposoby samokontroli:

1. Unikanie sytuacji i informacji przykrych a poszukiwanie przyjemnych

2. Samouspokajanie się- zaangażowanie procesów poznawczych w zmianę emocji. Np. zmiana znaczenia nadawanego sytuacji, - akceptacja sytuacji, - spojrzenie od innej strony, - bagatelizowanie, - wzbudzanie myśli, fantazji i wspomnień w celu redukcji przykrych emocji

3. Zachowania lub czynności obronne - redukcja silnych emocji poprzez: zwerbalizowanie doznań („wygadanie się”), wysiłek fizyczny, zmianę miejsca i otoczenia związanego z powstaniem emocji negatywnych, zażywanie lekó lub narkotykó itp.

4. samokontrola ekspresji - polega na ostosowaniu emocji do reguł życia społecznego lub własnych interesów, wbrew aktualnie doznawanym emocjom np. nie należy okazywać publicznie przeżywanej złości, gniewu, płaczu, lęku itp.

Wpływ nastroju na sądy i zachowania

- Każdy człowiek dąży do podtrzymywania pozytywnego nastroju.

- Zasada zgodności - zwiększa aktywność, ale nie ryzykowną i przykrą, wpływa na bardziej pozytywną ocenę obecnej i przyszłej sytuacji.

- Nastrój negatywny obniża gotowość do działania, wzbudza wiele ocen i myśli negatywnych, reflekcji.

Sposoby poprawiania nastroju (badania Inst.Gallupa):

- Poszukiwanie dystraktorów („trzeba coś robić”, „trzeba się wziąć za pracę”)

- zjedzenie czegoś smacznegopraktyki religijne

- ćwiczenia fizyczne, zakupy

- rozmyślanie o przyczynie, natroju itp.

R. Thayer: różnice między kobietami i mężczyznami:

Kobiety - startegie pasywne: kawa, słodycze, jedzenie (otyłość!!!), zakupy, spełnianie zachcianek, szukanie wsparcia u innych

Mężczyźni - stategie aktywne: aktywność fizyczna, szukanie rozrywek, alkohol, narkotyki

INTELIGENCJA EMOCJONALNA

Podstawą kształtowania inteligencji emocjonalnej są wczesne doświadczenia emocjonalne, przede wszystkich w rodzinie.

Zaburzone wzory reagowania emocjonalnego kształtują rodzice którzy:

1. Opierają proces wychowania na metodach represyjnych: karaniu, pouczaniu, krytykowaniu, ośmieszaniu, rygorystycznej kontroli, lekceważeniu, (niska samoocena)

2. Nie wspierają dzieci w sytuacjach dla nich trudnych emocjonalnie

3. Mają ograniczoną samokontrolę emocjonalną - nie panują nad emocjami negatywnymi złością, gniewem. Nie rozumieją przyczyn swoich emocji.

4. Dostarczają dzieciom złych wzorów rozładowywania silnych emocji (kłótnie, awantury, akty agresji, picie alkoholu w obecności dzieci)

5. Unikają okazywania uczuć, wstydzą się ich, są oschli lub rzeczywiście nie kochają swoich dzieci.

6. Wysyłają fałszywe sygnały o doznawanych emocjach i uczuciach, np. mówią , że kochają dzieci, ale nie mają dla nich czasu.

Inteligencja emocjonalna to zdolności rozpoznawania własnych i cudzych uczuć, zdolność motywowania się i kierowania emocjami zarówno własnymi jak i innych ludzi.

Pięć kompetencji emocjonalnych i społecznych:

1. SAMOŚWIADOMOŚĆ - „jaki jestem, jakie są moje emocje”, które dominują, jak się przejawiają w konkretnych sytuacjach.

2. SAMOREGULACJA - czyli panowanie nad swoimi przeżyciami, samokontrola, dostosowanie się do norm, zmian, elastyczność, innowacyjność.

3. MOTYWACJA - radzenie sobie z trudnościami, optymizm, wzbudzanie pozytywnych emocji

4. EMPATIA - świadomość uczuć innych ludzi, zdolność do współczucia, wsparcie emocjonalne.

5. UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNE - umiejętność wzbudzania u innych pożądanych reakcji, zdolność do porozumienia, łagodzenia konfliktów, współdziałania, przyjaźni.

---