I

Pierwotnie przedmiotem ochrony były:

-ożywione: przedstawiciele fauny i flory

-nieożywione: skały itp., czyli tylko elementy rzeźby terenu

w późniejszym czasie zaczęto zauważać, że elementy przyrody to również jej takie zasoby jak bogactwa mineralne.

Charakter zasobów przyrody:

-odnawialne tzn. w wyniku procesów naturalnych dochodzi do reprodukcji, namnażania ich.

-Nieodnawialne- przede wszystkim zasoby mineralne

KRAJOBRAZ:

1. ujęcie przyrodniczo- geograficzne- def. jednolity pod względem klimatycznym i genetycznym obszar, rozmieszczony na wspólnym podłożu i posiadający wspólną historię.

Biocenoza- występujący na pewnym terytorium zespół zjawisk przyrodniczych, na które składają się: atmosfera, powierzchnia ziemi, fauna i flora, układ hydrologiczny.

Krajobraz to zespół kilku biocenoz.

Jest to definicja zupełnie nie przydatna z punktu widzenia ochrony środowiska.

2.ujęcie architektoniczno- urbanistyczne-Nauki te utożsamiają pojęcie krajobrazu z widokiem, odwołują się do doznań estetycznych. def. fizjonomia środowiska, element wtórny i złożony w stosunku do elementów przyrodniczych , jest to forma wynikająca z treści, którą tworzą elementy kulturowe i przyrodnicze ekosystemu danego obszaru.

3.ujęcie mieszane- def. całość przyrody wraz z elementami wprowadzonymi przez człowieka (elementy kulturowe), na które na danym odcinku Ziemi, naturalnie ograniczonym, reprezentują określone cechy estetyczno- widokowe.

TYPY KRAJOBRAZU:

I Krajobraz pierwotny

-typ krajobrazu nie zawierający elementów antropologicznych (wprowadzonych przez człowieka/ kulturowych)

-najbardziej pożądany, w stosunku do niego nie potrzeba podejmować ochrony

II Krajobrazy kulturowe

Wszystkie krajobrazy dotknięte działalnością człowieka wprost (np. budynki), pośrednio (np. zmiana warunków hydrologicznych)

-Krajobraz naturalny- minimalny wpływ człowieka, krajobraz bardzo mało przekształcony. Przyjmuje się że jedynymi działaniami ochronnymi są działania konserwatorskie.

-Krajobraz kulturowy- można wyraźnie odróżnić elementy wprowadzone przez człowieka, ale nadal jest on przyjazny, człowiek musi jedynie utrzymywać taki stan rzeczy.

-Krajobraz zdewastowany- gospodarka prowadzona przez człowieka wpłynęła w taki sposób na krajobraz, że działania ochronne muszą mieć charakter restytucywny ( przywrócenie do stanu poprzedniego)

WALORY EKOLOGICZNE- pewne wartościowe zjawiska związane z funkcjonowaniem ekosystemu. Jest to zwrot niedookreślony.

Zakres ochrony: instrumenty prawne służące do ochrony krajobrazu

1.ujęcie wąskie- szczególne formy ochrony to wyłącznie park krajobrazowy

oraz obszar chronionego krajobrazu. Przesłanką utworzenia

parku krajobrazowego i chronionego obszaru krajobrazu

jest ochrona krajobrazu.

2.ujęcie szersze- formy powyżej oraz inne formy, które w swoich przesłankach albo celach zawierają ochronę krajobrazu. Dotyczy to przede wszystkim Parku Narodowego, rezerwatu przyrody

3.ujęcie najszersze- każdy instrument prawny, który dotyczy ochrony elementów krajobrazu (definicja nie do przyjęcia)

Instrumenty ochrony: obszarowe np. (Park Narodowy), indywidualne (np. pomnik przyrody)

ŚRODOWISKO- różnie pojmowane przez różne dziedziny nauki. Jest to pojęcie bardzo szerokie, zawiera zarówno krajobraz i przyrodę

def. lata 80- te -ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności: powierzchnia Ziemi, kopaliny, wody

Ta definicja jest w ust. z 2002r o ochronie środowiska. powietrze, zwierzęta i rośliny, krajobraz i klimat.

Uciążliwości dla środowiska - takie elementy związane z działalnością człowieka, które mogą negatywnie oddziaływać na środowisko.

OCHRONA- zespół czynności faktycznych mających na celu niedopuszczenie do zniszczenia jakiegoś dobra albo zachowanie go w stanie zastanym.

OCHRONA PRAWNA ŚRODOWISKA -zespół norm prawnych, które za przedmiot ochrony mają zasoby przyrody, środowisko

ROZWÓJ OCHRONY PRZYRODY

a.Okres konserwatorski (do 1934r. w Polskim syst. Prawnym)

były to działania konserwatorskie skierowane do poszczególnych elementów przyrody. Normy prawne oparte były o proste nakazy i zakazy. Charakterystycznym instrumentem był pomnik przyrody. Człowiekiem w tym czasie kierowały pobudki o charakterze estetycznym, społecznym.

b.W Polsce powstała pierwsza kompleksowa ustawa o ochronie przyrody w 1934r.

-możliwość tworzenia pomników przyrody

-możliwość tworzenia obszarowych instrumentów ochrony przyrody: parki krajobrazowe, rezerwaty

-możliwość wywłaszczenia nieruchomości w celu ochrony przyrody (był to pewnego rodzaju przełom, gdyż w tamtym okresie istniało bardzo silne prawo własności)

-możliwość kształtowania tzw. ”obszarów specjalnych” dotyczących przede wszystkim lasów

-podstawa ochrony gatunkowej roślin i zwierząt

-obowiązek nauki ochrony środowiska w szkołach wszelkich typów

Ustawa ta jednak nigdy tak naprawdę nie weszła w życi.

c.okres biocenotyczny 1934r.- koniec lat 50-tych

przejście do działań ochronnych skierowanych do poszczególnych elementów, do ochrony całych biocenoz

W ust. z 1949r o ochronie przyrody doszukuje się początków oceny oddziaływania na środowisko tzn. ekspertyz mających ocenić potencjalne skutki przyszłego działania.

d.okres planistyczny

związany ze zmianami społeczno- politycznymi po II wojnie światowej. Okres ten charakteryzuje się planowym realizowaniem ochrony na podstawie planów gospodarczych i przestrzennych. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzeni ma być doskonałym elementem ochrony środowiska, gdyż można w nim zawrzeć niezbędne wymogi ochrony środowiska, które musza zostać spełnione w przypadku budowy i użytkowania danej przestrzeni. Człowiek gospodaruje elementami przyrody, jest to tzw. OCHRONA KSZTAŁTUJĄCA. Oznacz to zmianę oraz wykorzystywanie przyrody w takim zakresie, w jakim jest to niezbędne.

1. Koniec lat 60-tych- ochrona środowiska na arenie międzynarodowej:

na 23 sesji Zgromadzenia Narodów Zjednoczonych w 1969 roku podjęto temat „Zagrożenia Środowiska”

Sekretarz ONZ sporządził raport o stanie środowiska pt. „Człowiek i jego środowisko”. W tym raporcie uwzględnione zostały zagrożenia związane z postępem cywilizacyjnym i industrializacją. Postęp cywilizacyjny prowadzi min do: wyłączenia gruntów rolnych spod upraw, wylesiania, pustynnienia, czego skutkiem może być groźba głodu.

Wszystkie zagrożenia rozparzone został w skali lokalnej, regionalnej, państwowej

i globalnej. Zawierane powinny być umowy, konwencje międzynarodowe. System prawny danego kraju, którego zagrożenie dotyczy. Powinien regulować ochronę przed tym zagrożeniem. Muszą być też odpowiednio dostosowane instrumenty.

2. I Konferencja Międzynarodowa Sztokholm 1972r. Sporządzony został Akt Końcowy, który:

-wprowadzał pojęcie „polityki środowiska” (świadome, zamierzone działania w dziedzinie ochrony środowiska)

-wprowadzał pojęcie „środowiska” (def. ta znalazła się w ustawie o ochronie środowiska z 2002r). Ten punkt Aktu Końcowego spowodował wprowadzenie pojęcia „środowiska” do nowelizacji Konstytucji II RP w `76r. skutkiem tego była konieczność zmian organizacyjnych w zakresie ochrony środowiska, wyodrębnienia resortu i powołania organów na szczeblu ministerialnym

3.Klub Rzymski zrzeszający naukowców różnych profesji opublikował trzy raporty przewidujące globalną katastrofę ekologiczną. W odpowiedzi na te raporty w 1987r. raport sporządziła norweska premier Brundland, z zasadą ekorozwoju, której istotą jest:

-zakres podmiotowy: odwołanie do tzw. solidarności pokoleniowej, co oznacza korzystanie z zasobów środowiska tak, aby przyszłe pokolenia też mogły to robić

-zakres przedmiotowy: zakłada konsolidację działań w płaszczyźnie: społecznej, ekonomicznej, środowiskowej- jakie skutki dane działanie przyniesie w tych wszystkich płaszczyznach

4.zasada ekorozwoju przyjęła ostateczny kształt w 1992r. w Rio de Janerio na Szczycie Ziemi. Uchwalone tam akty międzynarodowe/ krajowe posługują się ZASADĄ ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU.

Sformułowano tam min. Umowy międzynarodowe o ochronie bioróżnorodności. Stanowi to punkt zwrotny w ochronie przyrody, gdyż dotyczy różnorodności biologicznej na każdym poziomie. Jest to zmiana sposobu myślenia o ochronie środowiska.

Wprowadzono podział na:

-państwa biedne: posiadają dużą bioróżnorodność ale brak im środków finansowych do jej ochrony

-państwa bogate: posiadają małą bioróżnorodność, ale za to mają środki finansowe do ochrony

Na Szczycie Ziemi uznano iż państwa ubogie mają obowiązek udostępniania zasobów innym państwom w zamian za finansowanie projektów badawczych i udostępnianie biotechnologii. Były to jednak utopijne zasady ze względu na to, że biotechnologią zajmują się raczej prywatne koncerny, a zobowiązanie podjęło państwo.

Skutki Szczytu Ziemi dla ustawodawstwa krajowego:

a.Ustawa o zagospodarowani przestrzennym z 1994r., wprowadzono do niej zasadę zrównoważonego rozwoju, mając na względzie fakt iż akt zagospodarowani przestrzennego stanowi instrument ochrony środowiska

b.1997r. wprowadzenie zasady zrównoważonego rozwoju do Konstytucji III RP [art. 5] co zmusza organy państwa do tworzenia prawa realizującego tą zasadę.

II

Źródła prawa Ochrony Środowiska. Istnieja 2 teorie na temat prawa ochrony środowiska (poś):

I. poś to odrębna gałąź prawa, posiada odrębne zasady, nabrała znaczenia w 2001-ustawa poś. Poś jest oparte na specjalnej regulacji administracyjo-prawnej:

-brak równorzędności stron, jedną ze stron jest organ administracji publicznej, a drugą podmiot administracyjnoprawny (os.fiz, os.praw, jednostka bez osobowości prawnej)

-organ adm kształtuje jednostronnie sytuację prawną 2. strony za pomocą władztwa administracyjnego i może użyć środków egzekucyjnych

-brak możliwości swobodnego kształtowania treści stosunku, prawa i obowiązki wynikają z ustawy

Regulacja adm-prawna:

-wynika z ustawy-prawa i obowiązki wynikacją z regulacji ustawowej

-większość regulacji oparte jest na procedurach adm-prawnych (są tańsze, krótsze, mniej skomplikowane, nie są oparte na zasadach kontradyktoryjności)

W poś są też instytucje:

-prawa cywilnego ramach odpowiedzialności za szkody wyrządzone w środowisku

-prawa karnego-przestępstwa i wykroczenia przeciw środowisku

Swoiste instytucje w poś:

-pozwolenia na korzystanie ze środowiska

-instytucja strefy specjalnej

-fundusze celowe-finansowanie o.ś.

II. Ta teoria twierdzi, że o.ś. wyodrębnia się jako przedmiot regulacji prawnej dla celów dydaktycznych lub praktycznych. Poś jest to system norm postępowania określonych przez prawo, których przedmiotem jest środowisko. Na poś składają się:

-normy prawne o charakterze ustrojowym-określają strukturę organizacyjną aparatu o.ś. , kompetencje, zadania, organy właściwe

-normy prawne procesowe (formalne) zawierają określone przez prawo procedury podejmowane w ramach o.ś.

-normy prawne materialne-określają prawa i obowiązki podmiotów zaangażowanych w prawo o.ś.

Poś jest oparte na regulacjach adm-prawnych, najważniejsze są tu normy ustrojowe

Źródła prawa:

a.w znaczeniu materialnym-jako element, każdy czynnik, który wpływa na tworzenie normy prawnej

b.w znaczeniu formalnym

-źródła poznania prawa

To wszystko to, skąd można dowiedzieć się, jakie normy prawne obowiązują i jaka jest ich treść: Dz.U., media, podręczniki

-źródła prawa wprost

Akty normatywne zawierające przepisy postępowania.

Źródła prawa tworzą system prawa-z założenia spójny: jednolity, zupełny. Może być on zamknięty lub otwarty-o tym decyduje ustawodawca w Konstytucji. W obecnym stanie prawnym źródła prawa są zamknięte.

Źródła prawa powszechnie obowiązującego reguluje Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997r. Zgodnie z art. 87 ust.1 Konstutucji:

Art. 87.1.Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.

2.Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego.

1.Konstytucja- To ustawa zasadnicza regulująca podstawowe kwestie, a jednocześnie najważniejsze, dotyczące m.in. ustroju i funkcjonowania państwa, praw i wolności obywatelskich, kompetencji najważniejszych organów państwa. Przepisy Konstytucji mają charakter norm generalnych i abstrakcyjnych adresowanych do nieokreślonej liczby adresatów. Konstytucja z 1997 r. może być bezpośrednio stosowana w procesie stosowania prawa. Stoi ona na czele hierarchii źródeł prawa polskiego i wszelkie normy zawarte w innych aktach prawnych muszą być zgodne z normami konstytucyjnymi. Nad zgodnościa norm prawnych z Konstytucją czuwa Trybunał Konstytucyjny.

Zasada zrównoważonego rozwoju

Wynika ona z art. 5 Konstytucji, w myśl którego:

Art. 5. Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju.

Zrównoważony rozwój-rozumie się przez to taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu możliwości zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia jak i przyszłych pokoleń. Konstytucja reguluje zasadę ogólnego dostępu do informacji o stanie środowiska.

Prawo wewnętrzne-też występuje w poś:

-nie stanowi katalogu zamkniętego

-ograniczony jest zakres podmiotowy tego prawa

-aktami prawa wewnętrznego związane są wyłącznie podmioty tworzące aparat administracyjny

-forma: zarządzenia, uchwały

Źródła prawa ochrony środowiska: a.źródła prawa powszechnie obowiązującego, b.akty prawa wewnętrznego (nie mogą być podstawą prawną w stosunku do obywateli)

2.Ratyfikowane umowy międzynarodowe- Dotyczą o.ś. w sensie globalnym, możemy je podzielić na:

-zawierające normy do bezpośredniego stosowania-nie wymagają wprowadzenie do systemu krajowego i obowiązują wprost od momentu publikacji w Dz.U.

-wymagające wykonania ich w postaci wydania aktów normatywnych (ustaw, rozporządzeń)

Wskazać należy, że źródłem prawa są jedynie umowy ratyfikowane, zgodnie z art.91 ust.1 Konstytucji:

Art. 91. 1.Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.2.Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.3.Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.

3.Rozporządzenia z mocą ustawy (w stanach nadzwyczajnych)

4.Ustawy- Zawierają normy generalne i abstrakcyjne, Np. Ustawa o ochronie środowiska, Ustawa o ochronie lasów, K.p.a.

5.Rozporządzenia- Akty wykonawcze w stosunku do ustaw, wymagana jest norma kompetencyjna szczegółowa wynikająca z ustawy, zawiera ona:

-określenie organu właściwego do wykonania rozporządzenia

-określenie ram regulacji / zakresu

-wskazania podstawowych elementów mających się znaleźć w rozporządzeniu

Rozporządzenie są charakterystyczne dla poś i administracyjnego. Cały szereg rozporządzeń zwiera normy techniczne, które nie mają charakteru norm powszechnie obowiązujących, przybierają formę wartości liczbowych, granicznych-ustawodawca określa kiedy norma techniczna staje się normą prawną

6.Akty prawa miejscowego- Są stanowione przez organy jednostek samorządu terytorialnego. Co do zasady organami tymi są organy prawodawcze: rada gminy, rada powiatu, sejmik województwa. Wyjątkowo prawo miejscowe mogą stanowić organy wykonawcze. Prawo miejscowe może także stanowić wojewoda (np. rozporządzenie w sprawie utworzenia parku krajobrazowego). Prawo miejscowe charakteryzuje się tym, że kierowane jest do nieokreślonego kręgu adresatów, choć ma ograniczony obszar obowiązywania jedynie do obszary danej jednostki samorządowej. Mimo to prawo miejscowe ma charakter powszechnie obowiązujący. Podobnie jak rozporządzenia, akty prawa miejscowego mogą być stanowione jedynie na podstawie wyraźnego upoważnienia ustawowego i tylko w granicach tego upoważnienia.

Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (MPZP)-

uchwała Rady Gminy, która rozstrzyga o przeznaczeniu nieruchomości objętych planem. MPZP ma charakter powszechnie obowiązujący, rozstrzyga na jakie cele nieruchomości mają być przeznaczone, prawo własności może być ograniczone np. utworzenie otuliny parku wokół danej nieruchomości. MPZP musi uwzględniać specjalnie tworzone plany ochrony przyrody na podstawie Ustawy o ochronie przyrody.

7.Źródła prawa o charakterze pomocniczym: a.zwyczaj (prawo zwyczajowe nie jest źródłem poś) Prawo zwyczajowe-zwyczaj nie może być źródłem prawa w prawie adm ani karnym., b.poglądy, doktryny, c.orzecznictwo sądów i trybunałów-orzeczenia są uzasadnione, można z nich czerpać wiedzę z zakresu prawa.

Konstytucja nie wymienia ich jako źródła prawa. Ustawodawca ma obowiązek posługiwania się językiem polskim, literackim. Organ administracyjny jeżeli podejmuje działania wobec podmiotu spoza aparatu adm, może przywołać źródła pomocnicze jako uzasadnienie, ale nie jako podstawa prawną.

Wykładnia przepisów prawa

W polskim systemie prawnym istnieje zasada, że w pierwszym rzędzie stosuje się wykładnię gramatyczną tj. z punktu widzenia zawartości leksykalnej. Jeżeli istnieją 2 różne rozwiązania przeciwstawne, wówczas stosuje się wykładnię celowościową (ratio legis), która odwołuje się do celu ustawodawcy konstruującego przepis prawny. Norma prawna jest pochodną przepisu prawnego. Obecnie wzrasta ranga wykładni celowościowej. Niektórzy twierdzą, że w przypadku prawa administracyjnego to ona właśnie ma duże znaczenie. W przypadku UE są to dyrektywy, które również wskazują na cel, ale bez instrumentów, do jego wykonania.

III

Ochrona środowiska w prawie europejskim

Podział kompetencji między organami Unii Europejskiej a państwami członkowskimi opiera się na 3 zasadach:

1.zasada zajętego pola- dotyczy wyłącznej kompetencji organów Unii Europejskiej w zakresie prawodawstwa dotyczącego ochrony środowiska; państwo członkowskie nie może wprowadzać własnych regulacji w zakresie regulowanym przez UE

2.zasada pomocniczości- dotyczy ustalenia poziomu organizacyjnego legislacji; legislacja musi następować na najniższym poziomie organizacyjnym, najbliżej obywatela.

3.zasada proporcjonalności- może dotyczyć praw unijnych; dotyczy zastosowania odpowiedniego środka dla określonego celu; może dotyczyć ograniczenia praw unijnych; aby zrealizować jakiś cel nie jest wymagane prawodawstwo na poziomie UE, trzeba dopasować środek do celu

Z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości wynika:

→ zasada pierszeństwa norm unijnych w przypadku kolizji

→ bezpośrednie stosowanie prawa unijnego- ta zasada zależy od charakteru prawnego np. jeżeli organy UE wydają rozporządzenie, to obowiązuje ono na podstawie ogłoszenia w dzienniku promulgacyjnym UE

Biorąc pod uwagę zasadę zajętego pola kompetencje prawotwórcze w zakresie ochrony środowiska mają wyłącznie organy UE. Istnieją jednak wyjątki od tej zasady wynikające z aktu prawnego, najczęściej z dyrektywy lub przepisu traktatu, który stanowi podstawę do działania UE.

Państwa członkowskie mogą tworzyć normy bardziej rygorystyczne niż te, które ustaliła UE. Normy takie podlegają zgłoszeniu do Komisji Europejskiej, która w ciągu 6 miesięcy odrzuca lub przyjmuje tego typu regulacje. Jest to tzw. system notyfikacji. Drugi sposób przyjęcia bardziej rygorystycznych norm to wykazanie w notyfikacji, że na terenie państwa członkowskiego występują specyficzne warunki zmuszające do przyjęcia surowszych wymogów.

Państwo członkowskie może ustalać regulacje we własnym zakresie, jeżeli UE danych spraw nie reguluje.

UE ma pewne cele i polityki określone w traktatach. Celem podstawowym jest jednolity rynek, a ochrona środowiska jest celem pomocniczym. Wspólnota europejska powstała w celach gospodarczych.

Cele ogólne w zakresie ochrony środowiska:

1.zrównoważony rozwój

2.wysoki stopień ochrony środowiska

Normy prawne zawierające cele nazywane zadaniami nie mogą stanowić samoistnej podstawy prawnej do podjęcia działań przez organy UE. Europejski Trybunał Sprawiedliwości przyjmuje, że te normy mają być wyznacznikiem wykładni przepisów. W zastosowaniu są one tylko wykładnią nie zaś podstawą prawa.

UE realizując swoje polityki może tworzyć prawo ochrony środowiska niejako przy okazji. UE nie wykształciła jednolitej polityki w zakresie ochrony środowiska. Powstają akty, które pomocniczo dotyczą zagadnień ochrony środowiska.

Źródła prawa europejskiego:

prawo pierwotne

- podstawy traktatowe powołania poszczególnych wspólnot np. Traktat o wspólnocie węgla i stali

- nowelizacje zmieniające te traktaty-akt jednolity

- traktaty akcesyjne:

• zasady podziału kompetencji

• regulacje dotyczące celów ochrony

• podstawy prawne dla tworzenia prawa wtórnego w zakresie ochrony środowiska

prawo wtórne.

szereg aktów prawnych pochodzących od organów UE:

akty prawne:

wiążące prawnie : rozporządzenia, dyrektywy, decyzje

niewiążące prawnie: zalecenia, opinie, rezolucje, programy działań, komunikaty, inne

Rozporządzenia

▪ w regulacji ochrony środowiska są rzadkie;

▪ można porównać je z ustawami systemu państwowego;

▪obowiązują nie tylko same państwa członkowskie, ale i je w relacjach między podmiotami państw członkowskich, czyli obowiązują w płaszczyźnie horyzontalnej i wertykalnej;

▪ mają charakter bezpośredni, wchodzą w życie w chwili ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym UE;

▪obowiązuje zakaz przenoszenia rozporządzeń do prawa krajowego; obowiązują one wprost; ▪najczęściej regulują one powoływanie instytucji w jakiejś dziedzinie ochrony środowiska np. Europejski Monitoring Ochrony Środowiska;

▪rzadko zdarza się, że dotyczą one norm technicznych; wyjątkowo rozporządzenie może przewidywać kary za przekraczanie norm technicznych, ale ogólnie rzecz ujmując państwa same ustalają kary

Dyrektywy

▪ akt prawny najczęściej wykorzystywany przez organy UE;

▪ zawierają określony cel, który w danym terminie winien być przez państwo członkowskie zrealizowany;

▪ dyrektywy są wiążące w relacji między państwem członkowskim a UE;

▪ działają tylko w poziomie wertykalnym- państwo i inne państwa UE;

▪państwo członkowskie ma obowiązek zrealizować cel, ale od niego zależy sposób realizacji tego celu;

▪ państwa członkowskie decyduje o randze aktu prawnego, który wprowadzi cel w życie oraz o poziomie, na którym ta legislacja zostanie zrealizowana

▪Co do zasady dyrektywy nie obowiązują obywateli. Są jednak wyjątki od tej reguły:

1.w przypadku, gdy upłynął termin realizacji celu a on nie został zrealizowany

2.regulacje w dyrektywie są na tyle szczegółowe, że można je stosować bezpośrednio do prawo krajowego

3.podmiot ma prawo skarżyć państwo członkowskie do Komisji Europejskiej o odszkodowanie, jeżeli poniósł szkodę w wyniku nie wykonania dyrektywy przez państwo członkowskie

Decyzje

▪ określają adresata indywidualnie, może nim być państwo członkowskie bądź podmiot prawny;

▪ obowiązują tylko adresata

Zalecenia i opinie

▪często są wstępem do realizacji aktów wiążących prawnie;

▪ zalecenia i opinie dają czas na przygotowanie się realizacji pewnych przedsięwzięć; pozwalają zrealizować cel w terminie, gdyż obciążenia finansowe rozłożone są na dłuższy czas

Programy działań

▪ z punktu widzenia prawa ochrony środowiska istotne są programy ochrony środowiska; wskazują one cele, które UE realizuje;

▪ nie mają charakteru wiążącego;

▪ zazwyczaj powstają fundusze na realizacje tych programów; ostatnio powstał program dotyczący podniesienia poziomu edukacji w zakresie ochrony środowiska

Ostatnio UE posługuje się dobrowolnymi porozumieniami na rzecz ochrony środowiska. UE kieruje się tu domniemaniem kompetencji, bo porozumienia te nie znajdują się w podstawach traktatowych. Komisja Europejska wydała zalecenia dotyczące porozumień. Porozumienia powinny zawierać obligatoryjnie:

1.-cele główne i pośrednie służące realizacji celów głównych

-terminy realizacji celów

2.forma kontraktów prawa cywilnego lub publicznych ( w Polsce nie ma kontraktów publicznych)

3.muszą być opublikowane w Krajowym Dzienniku Urzędowym, gdyż mają charakter dokumentu publicznego i muszą być powszechnie dostępne

4.muszą zawierać przepisy dotyczące monitorowania osiągniętych rezultatów i sprawozdań dla odpowiednich władz i opinii publicznej

5.muszą być otwarte dla wszystkich partnerów ( stron porozumienia)

Fakultatywnie porozumienia powinny:

1.określać uzgodnienia dotyczące oceny oraz weryfikacji osiągniętych rezultatów

2.zawierać klauzule, z której wynika obowiązek udzielania informacji związanych z wykonywaniem tego porozumienia każdemu zainteresowanemu

3.zawierać sankcje za naruszenie postanowień porozumienia; sankcje mogą przybierać formę kary grzywny

Strony porozumień:

→ organy UE

→ grupy producenckie

Możliwość rozszerzania stron porozumienia jest nieograniczona, każdy może do niego przystąpić

Umowy międzynarodowe

▪Stroną może być państwo członkowskie lub UE.

▪ UE określa zakres wykonania umowy między państwa członkowskie a organy UE.

▪ UE określa czy wykonanie umowy odbędzie się na zasadzie implementacji czy wprost.

Implementacja - wdrażanie prawa wspólnotowego

Ujednolicanie przepisów prawnych:

►harmonizacja zupełna- ujednolicenie przepisów na obszarze całej UE

►harmonizacja częściowa- w pewnym zakresie dochodzi do zbliżenia prawa lub jego ujednolicenia

Implementacja/wdrażanie odbywa się w 3 fazach;

1.transpozycja- wprowadzenie regulacji od UE do systemu krajowego; dotyczy przede wszystkim dyrektywy; musi ona przybrać formę co do poziomu i charakteru aktu prawnego niezbędna do wprowadzenia regulacji UE do systemu krajowego; według Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości państwo członkowskie nie może nie wprowadzić dyrektywy w życie nawet, jeśli regulowane zjawisko w danym kraju nie występuje; akt na podstawie którego następuje transpozycja musi mieć charakter powszechnie obowiązujący i nie może być częściowa

2.aplikacja/stosowanie prawa- pierwszeństwo maja normy UE, stosuje się je bezpośrednio

3.kontrola wykonywania prawa unijnego- sprawuje ją Komisja Europejska, która ma prawo nakładać kary na państwa członkowskie ( zazwyczaj są one bardzo wysokie)

Wykładnia aktów unijnych- ze względu na charakter tych aktów nie sposób stosować wykładni językowej, dlatego stosuje się wykładnie celowościową.

Ranga orzecznictwa - w stosowaniu prawa europejskiego orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości jest podstawowe; wyjaśnia ono pojęcia, ustala reguły i dzięki niemu można je stosować w praktyce

Przyjęcie członkowstwa w UE wymaga przyjęcia jej dotychczasowego dorobku. W momencie wejścia do UE państwo przyjmuje prawo, które już w niej istniało. Państwo członkowskie obowiązują wszystkie regulacje powstałe przed jego wstąpieniem do UE.

W Polsce nie wszystkie akty unijne zostały opublikowane w języku polskim do 1 maja. Akty tłumaczone były z języka angielskiego, niektóre instytucje były po prostu nieprzekładalne na język polski.

Prawo ochrony środowiska wykład 23.03

Do źródeł prawa unijnego zaliczamy:

- rozporządzenia - obowiązują w całości i bezpośrednio wszystkie państwa członkowskie i nie wymagają żadnego uznania przez prawo krajowe; rozporządzenie, co do materii, którą reguluje znaczenia oraz charakteru podobne jest do polskiej ustawy

- dyrektywy - wiąże jedynie państwa członkowskie, do których jest skierowana; dyrektywy dotyczą celów, które powinny zostać osiągnięte, państwo członkowskie ma natomiast swobodę wyboru środków i form ich realizacji

- decyzja - jest rozstrzygnięciem indywidualnym, jest podobna do decyzji administracyjnej

ZASADY PRAWA OCHRONY ŚRODOWISKA w odniesieniu do:

a.tworzenia prawa przez organy prawotwórcze np. Sejm, Senat, organy administracji publicznej

b.zasad stosowania prawa:

-zwerbalizowane (normatywne) w konkretnym przepisie prawa

-wyinterpretowanie z: uregulowania prawnego (z całego systemu) lub z ducha praw

Zasada prawa - to normy prawne o charakterze nadrzędnym tzn. w procesie wykładni prawa będą one o wyższym stopniu ogólności.

Czy zasada prawa może być podstawą rozwiązania w prawie administracyjnym?

-i nie - zasada prawna nie jest wystarczająca do wydania rozstrzygnięcia, ponieważ potrzeba jest norma kompetencyjna, co wyraźnie i szczegółowo ustala ustawa

-i tak - w odniesieniu do zasad proceduralnych lub w sądzie, gdy opiera się na zasadzie „Zaufania obywatela do państwa”

Zasady prawa międzynarodowego w ochronie środowiska

1.zasady ogólne dotyczące ochrony środowiska

a)zasada dobrego sąsiedztwa - dotyczy suwerenności państw w zakresie korzystania z zasobów naturalnych, które występują na terenie tych państw; służą ku temu instytucje funkcjonujące na poziomie międzynarodowym np. Program Ochrony Środowiska Narodów Zjednoczonych, który zbiera informacje o stanie środowiska i zasobów naturalnych; Agenda ONZ, która koordynuje działanie w skali globalnej

b)zasada nadużywania prawa - każde z państw może korzystać z prawa do korzystania ze środowiska pod warunkiem, że nie narusza interesów państw trzecich

2.zasady szczegółowe

a)obowiązek współpracy w dziedzinie środowiska na arenie międzynarodowej

b)racjonalności i słuszności stosowana do użytkowania i podziału korzyści wynikających z posiadania zasobów naturalnych

c)obowiązek informowania i konsultacji z państwami trzecimi, z którymi dzielone są zasoby w oparciu wszelkich działań oddziałujących na ich stan naturalny

d)obowiązek zawierania umów w przedmiocie ochrony i eksploatacji zasobów

e)wolność badań naukowych służących ochronie środowiska

f)obowiązek ostrzegania i informowania o zdarzeniach niebezpiecznych

g)zasada odpowiedzialności międzynarodowej za zniszczenia i szkody w środowisku

h)pokojowe wykorzystanie zasobów naturalnych

Podstawą prawną do tych zasad jest:

-akt końcowy z Konferencji Sztokcholmskiej z 1972

-akt końcowy i agenda 21 z Konferencji w Rio de Janeiro z 1992

Zasady unijne wynikają z :

-prawa pierwotnego - na mocy traktatu z 1986

-polityka środowiskowa

-na bazie programów dotyczących ochrony środowiska w UE, czyli niewiążące sposoby działalności UE (okres 3-5lat)np. poprawienie jakości powietrza atmosferycznego, podniesienie świadomości ekologicznej społeczeństwa UE

ZASADY UNI EUROPEJSKIEJ:

1.Zasada zrównoważonego rozwoju - źródło w prawie międzynarodowym (sformułowana na podstawie Raportu Burtland z 1987 na Konferencji w Rio de Janeiro) oznacza:

-płaszczyzna podmiotowa - dotyczy podmiotów korzystających ze środowiska, które winny tak z niego korzystać aby przyszłe w równym stopniu mogły z niego korzystać

-płaszczyzna przedmiotowa - dotyczy ograniczeń, na jakie muszą się godzić użytkownicy środowiska, polega na tym, aby każda działalność ludzka patrzyła na skutki środowiskowe (np. ocena oddziaływania na środowisko zakładów, inwestycji)

2.Zasada wysokiego poziomu ochrony środowiska (wypływa z Traktatu Rzymskiego) - obowiązek uwzględnienia aspektu ochrony środowiska i wysokich standardów ochrony; doznaje ograniczeń z charakterystyką regionalną lub z okresem dostosowawczym wejścia nowych państw do unii

3.Zasada przezorności (ostrożności) - „lepiej działać wcześniej, bo będzie za późno” - niesie za sobą obowiązek możliwie najwcześniejszych działań

4.Zasada prewencji - konieczność zastosowania środków zapobiegawczych, przybiera odmiany:

-czystej prewencji - zapobiegamy powstawaniu jakichkolwiek zagrożeń (tzw. wariant zerowy)

-recykling - system polegający na zamknięciu materii i energii w jeden układ

-zintegrowane podejście - polega na wprowadzeniu prośrodowiskowych systemów zarządzania: ISO 14000, MAS; konieczność stosowania czystej produkcji lub technologii mało odpadowej

5.Zasada zanieczyszczający płaci - obowiązek ponoszenia kosztów przez korzystających ze środowiska realizowana w formie:

-wnoszenia opłat za korzystanie ze środowiska

-kary (opłaty podwyższone i kary) - stosuje się w przypadku korzystania ze środowiska bez zezwolenia

6.Zasada usuwania szkody u źródła - dotyczy obrotu odpadami, realizuje się poprzez zakaz transportu odpadów niebezpiecznych tylko usuwanie ich od razu u źródła

7.Zasada stosowania najlepszych dostępnych technik - stosowanie osiągnięć wiedzy, najlepszych technik, by polepszyć stan środowiska; powstaje obowiązek tworzenia systemów informacji o najlepszych dostępnych technikach

8.Zasada regionalizacji - uwzględnia specyfikę regionu - dopuszczalne jest stosowanie regulacji bardziej rygorystycznych lub wyłączenie ich w ogóle na danym terenie

9.Zasada integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi np. polityka rolno-transportowa ma obowiązek uwzględnić aspekt środowiskowy

10.Zasada partycypacji społecznej w ochronie środowiska wyraża się:

-dostępem do informacji o środowisku (gwarantuje Konwencja w Archus)

-powołaniem organów do gromadzenia i przetwarzania informacji o stanie środowiska np. Europejska Agencja Ochrony Środowiska powołana do monitorowania stanu środowiska

11.Zasada pomocniczości (subsydiarności) - obowiązek regulacji pranej na możliwie najniższym poziomie

12.Zasada klauzul zabezpieczających (stanowi wyłam od zasady spójności w zakresie ochrony środowiska) - państwa członkowskie z wyłączeniem przesłanek ekonomicznych mogą czasowo wyłączyć stosowanie prawa EU w zakresie ochrony środowiska na terytorium całego państwa lub części

13.Zasada równego dostępu do środowiska (niedyskryminacji) rozpatrywana na 3 płaszczyznach:

-solidarność międzypokoleniowa

-sprawiedliwość międzyregionalna (przeciw waga do zasady regionalizacji)

-zasada sprawiedliwości między grupowej - każda z grup społecznych na równych prawach ma prawo dostępu do korzystania ze środowiska; uwzględnia się relację między człowiekiem a przyrodą

ZASADY POLSKIEGO SYSTEMU PRAWNEGO

Podstawowym aktem prawa (lecz nie jedynym) jest Ustawa prawo ochrony środowiska, zgodna z prawem EU, traktujemy ją jako zasady ogólne w przypadku innych zasad ochrony środowiska.

1.Zasada zrównoważonego rozwoju - zasada konstytucyjna (art.5)

2.Zasada korzystania ze środowiska w pewnych aspektach:

-powszechne korzystanie ze środowiska - korzystać może każdy; dla celów gospodarstwa domowego, wypoczynku, sportu i rekreacji bez użycia sprzętu, instalacji i urządzeń; jest to prawo wynikające z przepisów prawa „ex lege”

-zwykłe korzystanie ze środowiska - ma charakter kwalifikowany, korzystanie ze środowiska dla innych celów niż powszechne i jest realizowane za pośrednictwem instalacji i urządzeń

-korzystanie szczególne - korzystanie dla którego wymagane jest pozwolenie

3.Zasada kompleksowości - obowiązek kompleksowego działania na rzecz ochrony środowiska.

4.Zasada prewencji i przezorności - możliwie jak najwcześniej podjąć środki przeciwdziałania; mamy obowiązek przewidzieć tylko znane skutki.

5.Zasada zanieczyszczający płaci (tak samo jak w EU)

7.Zasada planowości - oznacza obowiązek zintegrowania działań o różnym charakterze z uwzględnieniem skutków środowiskowych, a także obowiązek uwzględnienia skutków środowiskowych we wszystkich aktach planistycznych.

8.Zasada prawa do informacji o środowisku.

9.Zasada partycypacji społeczeństwa w sprawach z zakresu ochrony środowiska.

10.Zasada nieważności decyzji administracyjnej wydanej z naruszeniem przepisów dotyczących ochrony środowiska.

11.Zasada stosowania metod referencyjnych.

Metodyka referencyjna - określona w akcie prawnym; sposób lub metoda pomiarów i badań, która może dotyczyć sposobu poboru próbek, interpretacji danych albo modelowania, rozprzestrzeniania substancji lub energii.

IV

Udział społeczeństwa w ochronie środowiska

Na udział społeczeństwa w ochronie środowiska składają się:

1.dostęp do informacji o stanie środowiska

2.partycypacja społeczna- udział w procesach decyzyjnych w zakresie ochrony środowiska

Regulacja międzynarodowa

♦ Deklaracja końcowa konferencji w Sztokholmie 1972 konstruowała publiczne prawo podmiotowe do życia w czystym środowisku. Jeżeli mamy prawo do życia w czystym środowisku, to musimy wiedzieć jakie ono jest.

♦ Akt końcowy Pierwszego Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro 1992 konkretyzował prawo dostępu do informacji o ochronie środowiska; zawierał on podstawy do ukształtowania zasad dostępu do informacji.

♦ Umowa międzynarodowa w Archus 1998 O dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska.

Umowa zawiera 3 bloki tematyczne:

1.konstruuje pojecie informacji o stanie środowiska oraz wskazuje wymogi proceduralne

2.dotyczy partycypacji społecznej; konstruuje prawo o procesach decyzyjnych z zakresu ochrony środowiska; określa procedury i reguły uczestnictwa w procedurach

procedury: w sprawie wydawania decyzji indywidualnych, działania o charakterze planistycznym

W procedurach w sprawie wydawania decyzji indywidualnych każdy ma prawo:

• dowiedzieć się o wszczęciu postępowania w sprawie

• dowiedzieć się o podjęciu decyzji i jej uzasadnieniu

• zgłaszania uwag w trakcie procedury- prawo składania wniosków

Umowa gwarantuje udział społeczeństwa na każdym etapie procedury

Działania o charakterze planistycznym, które maja bezpośredni lub pośredni wpływ na środowisko kończą się uchwaleniem planów i strategii o różnej randze ( zarówno prawa powszechnie obowiązującego jak i wewnętrznego). Społeczeństwo ma prawo:

• udział w tej procedurze

• składania wniosków do danego planu

• wnoszenia uwag do opracowanego projektu planu

3.dostęp do sprawiedliwości w zakresie ochrony środowiska:

→ skuteczność skarżenia przed sądem działań, które negatywnie wpływają na środowisko i są przejawem naruszenia naszego interesu prawnego

→ actio popularis- możliwość skarżenia działań szkodzących środowisku, które nie naruszają naszych uprawnień, czyli występowanie w obronie interesu publicznego

Polska nie ma actio popularis i uwagi niedotyczące naruszenia osobistego interesu nie są dla organu wiążące.

Umowa z Archus ma charakter europejski a nie globalny. Kraje nieeuropejskie jej nie ratyfikowały. Nie oznacza to, że zasady te nie obowiązują w innych państwach. Wywodzą się one tam z innych źródeł.

Prawo Wspólnot Europejskich

♦ Rozporządzenie rady EWG 1990 w sprawie ustanowienia Europejskiej Agencji Ochrony oraz Europejskiej Sieci Informacji i Obserwacji Środowiska tzw. monitoring środowiska. Dotyczy ono możliwości współpracy z innymi państwami w zakresie monitoringu środowiska. Rozporządzenie przewiduje ośrodki monitorowania umieszczone poza terytorium państw UE. Jest to akt o charakterze instytucjonalnym.

♦ Dyrektywa 313 z 1990 r. w sprawie swobodnego dostępu do informacji o środowisku

♦ Dyrektywa 337 z 1985 r. w sprawie oceny skutków niektórych publicznych i prywatnych przedsięwzięć dla stanu środowiska, która stanowi podstawę do partycypacji społecznej w procesach decyzyjnych.

Prawo polskie

♦ Konstytucja

▪ Zapewnia dostęp do informacji o stanie środowiska

▪ Formułuje prawo podmiotowe polegające na prawie domagania się informacji o stanie środowiska

▪ Mówi o konkretyzacji w ustawie zwykłej

♦ Ustawa prawo ochrony środowiska

Definiuje pojęcie informacji środowiskowej:

→ informacja o stanie środowiska jako całości oraz jego poszczególnych elementów

→ informacja dotycząca zagrożeń środowiskowych

→ informacja o działaniach podjętych w stosunku do środowiska, które mają wpływ na jego stan:

-informacje o emisjach

-informacje dotyczące decyzji w zakresie ochrony środowiska oraz planów i strategii oraz innych aktów, które nie są ani decyzjami ani planami np. opracowanie ekofizjograficzne, analizy te są czynnościami materialno-technicznymi i nie mają charakteru wiążącego.

Zasada dostępu do informacji o stanie środowiska jako zasada konstytucyjna

Każdy ma dostęp do informacji - osoby fizyczne, prawne, organy administracji państwowej, cudzoziemcy, bezpaństwowcy. Jest to prawo człowieka, nie obywatela. Zasada nie ma charakteru absolutnego. Są wyjątki od zasady, które:

▫ muszą wynikać z ustawy, co najwyżej z rozporządzenia

▫ należy traktować zawężająco jako wyjątek od zasady

▫ nie mogą naruszać istoty prawa, które ograniczają

Istnieją dwie kategorie wyjątków:

1.organ obligatoryjnie odmówi informacji o stanie środowiska gdy:

→ informacja mogłaby stanowić naruszenie w stosunku do ochrony danych osobowych

→ informacja pojawiła się w trakcie toczącego się postępowania i ma wpływ na to postępowanie oraz jego rozstrzygnięcie

→ informacja została udzielona przez osobę trzecią, która nie miała obowiązku jej udzielenia i zastrzegła, żeby informacja nie była udzielana

→ informacja, której udzielenie mogłoby spowodować negatywne oddziaływanie na środowisko np. informacji o stanowiskach lęgowych zwierząt chronionych

2.organ fakultatywnie odmawia dostępu do informacji (organ administracji ma prawo uznaniowe odmowy udzielenia informacji). Przesłanki do nieudzielania informacji:

→ zbyt ogólnie sformułowany wniosek- wniosek musi być tak sformułowany, aby organ dane informacje były w posiadaniu tego organu

→ informacja została sporządzona dla potrzeb komunikacji wewnętrznej

→ informacje są w trakcie przetwarzania np. formułuje się dopiero wniosek lub zbiera dane

→ informacji udzieliła osoba trzecia, która nie była zobowiązana do jej udzielenia a informacja mogłaby zakłócić wolną konkurencję bądź ma wartość handlową i osoba ta wnioskowała o nieudzielanie jej ( wyjątek stanowią informacje emisyjne, których nie można wyłączyć)

Procedura dostępu do informacji o stanie środowiska jest odrębna od procedur K.p.a. W przypadku kolizji pierwszeństwo mają normy prawa ochrony środowiska jako lex specialis.

Wszczęcie postępowania odbywa się na wniosek pisemny. Wyjątek stanowi informacja niewymagająca wyszukiwania, do której uzyskania wystarczy wniosek sformułowany ustnie. Wyszukanie informacji dotyczy w tym przypadku przetworzenia danych.

Terminy załatwienia spraw:

►niezwłocznie, gdy informacja nie wymaga wyszukiwania

►30 dni, gdy złożono wniosek pisemny

►60 dni, gdy sprawa jest skomplikowana ( organ musi zawiadomić strony o przedłużeniu terminu)

Gdy organ udziela informacji jest to czynność materialno-techniczna. Odmowa udzielenia informacji jest już decyzją administracyjną i podlega kontroli instancyjnej - można się od niej odwołać.

Właściwość

W K.p.a. organ administracji musi przestrzegać właściwości terytorialnej i rzeczowej. Jeżeli złożymy wniosek do niewłaściwego organu, to organ ten przesyła go do organu właściwego. Zasada to nie obowiązuje w sprawie informacji o ochronie środowiska. Wnioskodawca sam musi wiedzieć, do którego organu powinien się zgłosić, aby otrzymać daną informację. Organy nie maja obowiązku ustalania organu właściwego, który by posiadał dane informacje.

Odpłatność za uzyskanie informacji

Generalnie informacje są darmowe, jednak organ ma prawo pobrać opłatę za przygotowanie materiałów np. za xero bądź przesyłkę, ale opłata nie może stanowić bariery w zdobyciu informacji, nie może być wygórowana.

♦ Ustawa prawo o dostępie do informacji publicznej

▪ definiuje pojęcie informacji publicznej- każda informacja znajdująca się w posiadaniu organów publicznych

▪ oparta o zasadę konstytucyjną dostępu do informacji publicznych

▪ przewiduje jako zasadę bierne udostępnianie informacji np. przez biuletyn informacji publicznej, rejestry danych, do których wgląd jest nieograniczony

▪ przewiduje możliwość udziału w obradach organów kolegialnych pochodzących z wyboru np. parlament

▪ przewiduje możliwość nieograniczonego wglądu w stenogramy obrad tych organów

▪ przewiduje terminy:

- 14 dni na udzielenie informacji,

- wyjątkowo kolejne 14 dni, jeśli informacja jest odpłatna;

- na złożenie odwołania- 14 dni

- 30 dni na rozpatrzenie skargi przez NSA

♦ Monitoring środowiska jest funkcjonującym na podstawie Ustawy o inspekcji sanitarnej systemem pomiarów jakości i stanu środowiska. Funkcjonuje on na podstawie :

• planów wieloletnich przyjmowanych przez Głównego Inspektora sanitarnego

• planów wojewódzkich przyjmowanych przez Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego

Informacje nie podlegają opłacie w ramach przepływu informacji w systemie administracji. Jest obowiązek publikowania niektórych informacji np. mapy akustyczne na stronach internetowych.

Partycypacja społeczna w procesach decyzyjnych

Regulacje Polski są dostosowane do UE i umowy z Archus.

Wyróżniamy 3 etapy procedury:

1. obowiązek organów administracji publicznej udzielenia informacji publicznej dotyczącej:

→ pozwoleń emisyjnych

→ decyzji, wobec których wymagana jest ocena oddziaływania na środowisko- decyzje lokalizacyjne i pozwolenia na budowę

→ wszczęcia ostępowa planistycznych

→ procedur planistycznych, których skutkiem jest ustalanie planu np. plan wojewódzki

2.możliwość składania uwag i wniosków w postępowaniu zarówno w procedurach planistycznych jak i sprawach indywidualnych; mamy tu doczynienia z 2 sytuacjami

> złożenie wniosku do postępowania administracyjnego bez nabycia praw strony

> organizacje ekologiczne, czyli organizacje społeczne, które w swoich celach statutowych maja ochronę środowiska, mogą przystąpić do postępowania w każdym czasie i na prawach strony. Mogą one składać wnioski dowodowe, skarżyć decyzje, składać odwołania do NSA

3.prawo do informacji o wydanych decyzjach, prawo wglądu do aktów planistycznych; nie ma obowiązku publikacji tych planów, ale w każdym czasie można zapoznać się z ich treścią

V-dla których OOŚ obligatoryjne np. budowa elektrowni atomowej

-dla których OOŚ fakultatywnie tzn. organ ustala faktyczny stan i decyduje, czy procedura ma być przeprowadzona, czy nie

Ustawy określają kategorie decyzji, którymi będą towarzyszyć procedury OOŚ:

a.ustawa Prawo ochrony środowiska wskazuje:

-decyzję o warunkach zabudowy albo lokalizacji inwestycji celu publicznego

-decyzje o pozwoleniu na budowę

-decyzję o pozwoleniu na użytkowanie

b.ustawa Prawo geologiczne i górnicze wskazuje:

-koncesje na poszukiwanie i rozpoznawanie złóż kopalin; wydobywanie kopalin ze złóż; bezzbiornikowe magazynowanie substancji w górotworze; składowanie i wydobywanie surowców mineralnych w odpadach; procesy wzbogacenia złóż

c.inne ustawy wskazują:

-pozwolenie wodno prawne, gdy zezwalają na realizacje pewnego przedsięwzięcia

-decyzję o zatwierdzeniu podziału i scalenia lub wymianie gruntów leśnych i rolnych

-decyzję stanowiącą podstawę odlesienia

-decyzję o lokalizacji autostrady

Procedury dotyczące ochrony środowiska nie są precyzyjnie uregulowane ustawowo.

1.Procedur oceny oddziaływania na środowisko (ooś)

2.Procedura dostosowawcza

Ad 1) OOŚ powstała w USA w ustawie z 69r o ochronie środowiska. Została wprowadzona w Polsce do ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska, ale nie jako procedura, lecz forma raportu. W 2000r. w ustawie Prawo ochrony środowiska została procedurą kończącą się:

-sporządzeniem raportu

-prognozą

OOŚ przebiega zawsze z udziałem społeczeństwa.

Skoping- określenie zakresu raportu lub prognozy. Organ administracyjny nie może wykluczyć żadnego elementu raportu bądź prognozy. Może on natomiast, na wniosek lub z urzędu, określić zakres raportu lub prognozy.

Raport, prognoza nie muszą być sporządzane przez biegłego, lecz przez osobę posiadającą wiedzę fachową na dany temat. Oba te akty muszą zawierać streszczenie w języku nieformalnym, tak aby były zrozumiałe przez wszystkich (ze względu na udział społeczeństwa)

Procedurę OOŚ przeprowadza się w trzech sytuacjach:

a.dla planów i strategii (zakończona prognozą)

b.dla planowanych przedsięwzięć (zakończona raportem)

c.transgraniczna, gdy negatywne oddziaływanie, w innym kraju, pojawia się ze względu na działalność prowadzoną w Polsce, bądź na odwrót. Jest to odmiana procedury dla planowanych przedsięwzięć

Procedura OOŚ ma zagwarantować zasadę zrównoważonego rozwoju, która nakłada obowiązek uwzględniania wszystkich skutków dla środowiska przy działalności. Ma ona charakter prewencyjny i musi być max. kompleksowa (tzn. dla całości środowiska, dla poszczególnych jego elementów, zarówno w krótkim jak i długim czasie)

W akcie końcowym OOŚ przedstawia się rozwiązania wariantowe, oraz wariant zerowy.

Raport/prognoza realizuje skutki w różnych wariantach

Analiza stanu środowiska, w sytuacji gdy strategia, przedsięwzięcie nie dojdzie do skutku

a.a.PROCEDURA STRATEGICZNA

-sporządza się ją dla miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (mpzp.) Reguluje to ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz właściwe rozporządzenie ministra ds. ochrony środowiska dotyczące wymogów, jakie musi spełnić prognoza OOŚ mpzp. OOŚ jest aktem wymaganym ale nie wiążącym przy sporządzaniu mpzp.

-sporządza się ją dla planów i koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju

-sporządza się ją dla planów zagospodarowania przestrzennego województwa

-sporządza się ją dla projektów, polityki, strategii, planów lub programów dotyczących przemysłu; energetyki; transportu; telekomunikacji; gospodarki wodnej, leśnej, odpadami; rolnictwa; turystyki; gdy opracowywane są przez organy centralne lub wojewódzkie

Sporządzanie planu zagospodarowania przestrzennego:

- organ ma obowiązek ogłoszenia informacji o przystąpieniu do sporządzenia planu itp. w rejestrze ogólnie dostępnym.

- organ musi ustalić termin do składania uwag i wniosków w sprawie tego projektu. Nie są one wiążące, ale musi je organ przyjąć do wiadomości.

- sporządzenie prognozy OOŚ i podanie jej do publicznego wglądu

- organ musi ustalić termin zgłaszania uwag i wniosków do tej prognozy. Są one jednak niewiążące

-przyjęcie strategii, planu itp. i umieszczenie w rejestrze ogólnodostępnym

a.b. PROCEDURA OOŚ DLA PLANOWANEGO PRZEDSIĘWZIĘCIA

przedsięwzięcie > inwestycja-> Zawiera też np. podział i scalenie gruntu, wyłączenie gruntu leśnego z produkcji leśnej

O tym jakie przedsięwzięcia objęte są procedurą OOŚ decyduje rozporządzenie RM. Wymienia ono przedsięwzięcia:

Procedura dla planowanych przedsięwzięć, obligatoryjna:

- złożenie wniosku o określenie zakresu raportu

- organ, w postanowieniu, zakreśla zakres raportu( pełen, ograniczony )

jest to postanowienie niezaskarżalne (ponieważ na ten temat nie ma informacji w ustawie)

- organ ma obowiązek umieszczenia informacji wraz z załącznikami, o wszczęciu postępowania, oraz wyznaczenia terminu co najmniej 21 dni na składanie wniosków i uwag.

- składający wnioski i uwagi nie stają się stroną, chyba, że są to organizacje ekologiczne. One stają się uczestnikami postępowania na prawach strony (tzn. mogą skutecznie skarżyć decyzję)

Raport sporządzany jest na koszt wnioskodawcy.

- organ rozpatruje wnioski, lecz są one niewiążące

- wydanie decyzji i umieszczenie jej wraz z raportem w rejestrze ogólnodostępnym

Procedura dla planowanych przedsięwzięć, fakultatywna:

- wniosek wnioskodawcy o wydanie decyzji

- organ, przed którym toczy się postępowanie w drodze postanowienia określa czy raport jest potrzebny, czy nie, oraz jego zakres

- jeśli raport jest potrzebny to dalej jak w przypadku OOŚ obligatoryjnego

- jeśli raport nie jest potrzebny, to postępowanie zgodne z kpa, bądź ustawami szczególnymi

a.c PROCEDURA TRANSGRANICZNA

Podstawą prawną jest umowa międzynarodowa z Espo o procedurach transgranicznych oraz ustawa Prawo ochrony środowiska

Jeżeli przedsięwzięcia dokonywane na terytorium RP negatywnie oddziaływują na stan środowiska państwa trzeciego i na odwrót, to sporządza się raport ze wszystkimi ustawowo

Zagwarantowanymi elementami oraz streszczenie w języku państwa, na obszarze którego są negatywne skutki

Przedsięwzięcia na terenie RP:

-organ zajmujący się wydaniem decyzji dotyczącej przedsięwzięcia ma obowiązek zawiadomić ministra ds. zagranicznych o możliwości negatywnego oddziaływania na środowisko państwa trzeciego

-minister ds., zagranicznych powiadamia odpowiedniego ministra w państwie trzecim i pyta, czy weźmie ono udział w procedurze OOŚ

Przedsięwzięcia na terytorium państwa trzeciego:

-zawiadomienie naszego ministra ds. zagranicznych

-minister przekazuje sprawę do właściwego wojewody (ze względu na miejsce negatywnych skutków)

-wojewoda, w imieniu państwa polskiego, formułuje wnioski i procedury, następnie je przekazuje)

VI

Ad 1)Procedura dostosowawcza - związana jest z wejściem w życie ustawy Prawo ochrony środowiska. Procedurze tej podlega przedsięwzięcie, które:

-istniało w 2002r. przed wejściem w życie ustawy Prawo ochrony środowiska

-jest objęte, przez rozporządzenie, ministra ds. ochrony środowiska wymogiem uzyskania pozwolenia zintegrowanego

-objęte jest obowiązkiem sporządzenia raportu OOŚ

-spełnić wymagani wynikające z najlepszych dostępnych technik i dawać gwarancję możliwości usunięcia szkód powstałych w środowisku

-przedsięwzięcie nie może w znacznych rozmiarach pogarszać stanu środowiska a w szczególności nie może zagrażać życiu człowieka i zwierząt

Przesłanki te muszą być spełnione łącznie. Procedurę dostosowawczą w postaci wniosku składa się do wojewody, który ją wszczyna. Nie jest to typowe postępowanie administracyjne, ponieważ jest w formie negocjacji;

Postępowanie dostosowawcze wszczynane jest na wniosek złożony do Wojewody. Nie jest to typowe postępowanie adm., ponieważ ma formę negocjacji między wnioskodawcą a przedstawicielem Wojewody. Postępowanie dostosowawcze nie może trwać dłużej niż 2 miesiące. Zamyka je wydanie decyzji przez wojewodę, która zatwierdza wyniki negocjacji.

Strony negocjują:

a.kolejne fazy działań dostosowawczych np. zastosowanie bardziej energooszczędnej technologii

b.czas na proces dostosowawczy, max. 6 lat od momentu uznania decyzji za ostateczną

c.skutki finansowe tzn. sposoby uiszczania należności z tytułu korzystania ze środowiska w trakcie trwania postępowania dostosowawczego

d.ustalenie sankcji za naruszenie harmonogramu działań ( zazwyczaj finansowe )

Skutki wydania decyzji:

a.zobowiązanie organu do wydania pozwolenia zintegrowanego

b.Zawieszenie postępowania administracyjnego dotyczącego ustalenia odpowiedzialności administracyjnej z tytułu naruszenia przepisów prawa z zakresu ochrony środowiska

-oznacza to, że gdy podjęta zostanie decyzja o postępowaniu dostosowawczym, to zawiesza się postępowanie adm. Wstrzymać postęp. Dostosowawcze można do 31.XII.2009r.

Instytucje prawa ochrony środowiska

A.tzw. obszary specjalne

Obszar specjalny to obszar wyodrębniony z terytorium państwa, na terenie którego obowiązuje szczególny reżim prawny(tzn. różny od powszechnie obowiązującego). Powoływany jest on w celu ochrony jakiegoś dobra np: rezerwat przyrody, Park Narodowy.

Kategorie obszarów specjalnych:

1.w celu ochrony jakiegoś dobra znajdującego się na obszarze np.: Park Narodowy.

2.Jako bariera dla ochrony dobra nie znajdującego się na obszarze tej strefy, jest to tzw. strefa dyfuzyjna np. Otulina Parku Narodowego

Utworzenie obszaru specjalnego:

-może prowadzić do ograniczenia bądź braku możliwości korzystania z nieruchomości wynikającej z prawa własności lub prawa użytkowania wieczystego: właściciel lub użytkownik wieczysty ma prawo żądania wykupu lub zamiany tej nieruchomości lub może także żądać odszkodowania z tytułu poniesionej szkody

-może ograniczyć lub uniemożliwić prowadzenie działalności gospodarczej

-może wprowadzić ograniczanie w stosunku do osób: poruszanie się, przebywanie, zakaz wstępu.

Obszar ograniczonego użytkowania

-jest to jeden z obszarów specjalnych

-wywodzi się z tzw. strefy specjalnej, która była stosowana w Polsce od 1980 roku wokół przedsięwzięć które mogłyby w negatywny sposób oddziaływać na środowisko. Od połowy lat 90-tych strefy specjalne zastąpiono obszarami ograniczonego użytkowania ustanawianymi wówczas, gdy inne działania w celu ochrony środowiska nie przynosiły rezultatów.

-został ustanowiony dla zamkniętego katalogu przedsięwzięć np. lotniska, składowiska odpadów komunalnych, oczyszczalnie ścieków.

Obszary ograniczonego użytkowania ustala się gdy:

a.negatywne oddziaływania na środowisko zamyka się w granicach działalności do której tytuł prawny ma podmiot zarządzający przedsięwzięciem

po przeprowadzeniu OOŚ, z raportu wynika, że ustanowienie obszaru ograniczonego użytkowania jest niezbędne

W drodze decyzji Wojewody, strefy specjalne utworzone na mocy ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska muszą, do końca 2007roku, zostać zlikwidowane.

B.dopuszczalne normy emisji

są to ustalone przez prawo powszechnie obowiązujące wskaźniki dopuszczalnej emisji substancji i energii do środowiska, mają charakter generalny. W związku z tym istnieje obowiązek skonkretyzowania dopuszczalnych norm emisji w stosunku do przedsięwzięć. Ma ono formę decyzji administracyjnej - pozwolenie emisyjne.

Środowisko ma ograniczoną pojemność, dlatego może zdarzyć się sytuacji, w której nie ma miejsca na pozwolenie emisyjne dla kolejnego podmiotu. Wówczas ma miejsce postępowanie kompensacyjne w odniesieniu do emisji substancji i energii do powietrza atmosferycznego. polega na tym, że dotychczasowi remitenci muszą obniżyć swój poziom emisji. Dotychczasowe pozwolenia ulegają zmianie tak aby można było wydać pozwolenie kolejnemu wnioskodawcy oraz 30% Postępowanie kompensacyjne prowadzi właściwy starosta.

Pozwolenia emisyjne dzielą się :

-sektorowe - obejmują emisję substancji i energii do jednego składnika środowiska np. do powietrza atmosferycznego, ścieków, gleb itp.

-zintegrowane - obejmuje swoim zakresem wszystkie pozwolenia sektorowe oraz inne emisje które nie są objęte obowiązkiem uzyskania pozwolenia.

Pozwolenie emisyjne - uchylenie ogólnego zakazu w stosunku do konkretnego adresata w zakresie objętym pozwoleniem. Pozwolenie emisyjne wydaje się na max na 10 lat. Organ wydający ma prawo kontrolować sposób wykonywania pozwolenia. Gdy podmiot nie stosuje się do pozwolenie, to organ może je cofnąć, zmienić lub ograniczyć . Taka sytuacja może nastąpić za odszkodowaniem lub bez (gdy jako sankcja).Organ wydający pozwolenie może zażądać zabezpieczenia przyszłych roszczeń z tytułu wykonywania pozwolenia w formie: ubezpieczenia ekologicznego, gwarancji bankowej.

Działanie w granicach pozwolenia emisyjnego nie wyklucza odpowiedzialności cywilnej.

Pozwolenie emisyjne można przenosić na inne podmioty, zezwala na to ustawa o ochronie środowiska.

1.jest to związane ze zbyciem przedsiębiorstwa dla którego ono było wydane

2.wniosek musi złożyć nabywca

3.zgodę musi wyrazić zbywca

4.wraz z pozwoleniem przechodzą wszystkie obowiązki i prawa

5.przeniesienie następuje w formie decyzji adm.

6.staje się bezskuteczne gdy prawo własności nie zostało przeniesione w ciągu 2 lat

Ekonomiczne instrumenty ochrony środowiska to opłaty i kary:

-opłaty w momencie korzystania ze środowiska. Podmiot sam musi dokonać naliczenia opłaty i jej uiszczenia (samoopodatkowanie) Gdy naliczy je niewłaściwie to marszałek województwa wydaje decyzję w tej sprawie.

-opłaty podwyższone i kary- podmiot przekracza dopuszczalne normy emisji w ramach pozwolenia lub działa bez pozwolenia. Orzekane są przez organ administracyjny w formie decyzji administracyjnej. Jest to procentowa wielokrotność opłaty bądź część opłaty za każdy dzień przekroczenia

-opłata jest kosztem uzyskania dochodu przedsiębiorcy, opłata podwyższona/ kara już nie

C. Fundusz celowy (specjalny)

tylko takie zasoby pieniężne, które wyodrębnione z ogólnej masy zasobów reprezentujących budżet, pochodzą ze ściśle określonych źródeł i wydatkowane są na ściśle określone zadania.

prawna forma prowadzenia działalności gospodarczej przewidziana przez przepisy prawa finansowego (zakłady budżetowe, jednostki pomocnicze).

zasadą jest, że podmiot zanieczyszczający jest zobligowany do naprawienia szkody, ale gdy takiego nie znamy wykorzystuje się fundusze celowe

Cechy:

wyodrębnione finansowo kwoty z budżetu państwa lub jednostek samorządu terytorialnego

zawsze ustawa określa źródła ich finansowania i cele, na które mogą być wydatkowane kwoty w nich zgromadzone

nie posiadają osobowości prawnej (są wyjątki)

Podstawowe fundusze:

1.Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

2.Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych i Leśnych

3.Fundusz Leśny

Ad.1 Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

-działa na podstawie ustawy z roku 80.

-ma charakter najbardziej ogólny

-powstał z połączenia funduszu ochrony przyrody i funduszu gospodarki wodnej

-szczeble funkcjonowania:

a.Fundusz centralny funkcjonuje na poziomie krajowym - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, posiada osobowość prawną wynikającą z ustawy Prawo ochrony środowiska; posiada organy, które go reprezentują:

Rada Nadzorcza (13 -15 osobowa powoływana i odwoływana przez Ministra właściwego ds. środowiska), ustala sposoby wydatkowania środków finansowych zgromadzonych w funduszu,

zarząd (prezes i 2 - 3 zastępców); nadzór sprawuje Minister Ochrony Środowiska, reprezentacja funduszu na zewnątrz, zarządzanie.

Zadania: środki mogą być wykorzystywane wyłącznie na cele ochrony środowiska.

Cele, jakie fundusz finansuje:

-Przedsięwzięcia proekologiczne w edukacji.

-Przedsięwzięcia, które mają na celu polepszenie stanu środowiska.

-Badania naukowe (finansowane są w całości lub w części ze środków funduszy)

b.Fundusz Wojewódzki też posiada osobowość prawną; nadzór nad funduszem sprawuje wojewoda; cele, na które mogą być przeznaczane środki jw. ma znaczenie regionalne

c. Fundusz Powiatowy i Gminny -nie posiada osobowości prawnej ani organów,

typowe fundusze celowe, zarządzane przez organy samorządu powiatowego i gminnego (odpowiednio przez starostę i wójta, burmistrza lub prezydenta)

Środki finansowe pochodzą z:

a.opłat wnoszonych przez podmioty korzystające ze środowiska; kar pieniężnych;

b.tytułu nawiązek - kar pieniężnych orzeczonych przez sąd za popełnienie wykroczenia lub przestępstwa;

c.darowizn, spadków i zapisów na rzecz funduszu

d.wpływy z przedsięwzięć organizowanych na rzecz ochrony środowiska i gospodarki wodnej

e.środki pozyskiwane z różnych źródeł (świadczenia rzeczowe i środki pochodzące z fundacji)

Sposoby wydatkowania na cele związane z ochrona środowiska:

edukacja ekologiczna

badania związane z ochroną środowiska

realizacja przedsięwzięć mających na celu ochronę środowiska

Ad. 2 Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych

powstał na podstawie ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych,

nie posiada osobowości prawnej,

funkcjonuje na 2 szczeblach: Fundusz Centralny (Minister) i Terenowe Fundusze Gruntów Rolnych (Marszałek Województwa).

Źródła dochodów:

-Opłata z tytułu odrolnienia gruntów rolnych i leśnych: należność z tytułu odrolnienia gruntu, opłata roczna, opłata z tytułu niewykonania obowiązku zdjęcia warstwy próchniczej gleby.

-Podwyższone opłaty i należności z tytułu niezgodnego z prawem wyłączania gruntu rolnego z produkcji.

-Z tytułu nie zakończenia rekultywacji gruntu w terminie 5 lat od zakończenia prowadzenia działalności powodującej degradację gruntu rolnego. (środki przeznaczone na rekultywację gruntów rolnych).

-Darowizny i inne

Formy:

- gdy odrolnianie ma charakter trwały - nie więcej niż 10% wartości gruntu (10lat)

- gdy odrolnianie czasowe - przez okres trwania i nie może przekroczyć 20% wartości gruntu

Sposoby wydatkowania:

-polepszanie jakości gruntu rolnego i leśnego wyłącznie

-przywracanie stanu poprzedniego

Ad. 3 Fundusz Leśny

-funkcjonuje na podstawie ustawy o lasach z 1991 r.

-funkcjonuje wyłącznie dla lasów państwowych,

-nie posiada osobowości prawnej, jest funduszem celowym,

-jest zarządzany przez dyrektora generalnego lasów państwowych.

Źródła dochodów:

-Prowadzenie gospodarki leśnej przez przedsiębiorstwo „Lasy Państwowe”

-Odpisy od dochodów pozyskiwanych z tytułu gospodarowania zasobami lasu.

-Kary za szkody w drzewostanie leśnym

-Odszkodowania z tytułu szkód wyrządzonych w lasach z nawiązką.

-Opłaty z tytułu wyłączenia z produkcji gruntów leśnych: należności, opłaty roczne, kara za przedwczesny wyręb drzew na gruncie leśnym.

-Nawiązki związane z kradzieżą drewna nie zasilają funduszu

Środki przekazywane na rekultywację gruntów leśnych - na odbudowę lasów, działania ochronne (nawożenie, opylanie), finansowanie sadzonek, jak nie ma podmiotu odpowiedzialnego za poczynione szkody.

Inne środki na ochronę środowiska: fundusze z dotacji państwowych, fundusze z programów unijnych (PHARE, SAPPARD, ISPA), bank ochrony środowiska.

VII

Odpowiedzialność w ochronie środowiska

Istnieje kilka definicji odpowiedzialności, nas interesuje odpowiedzialność z życiem w grupie. Odpowiedzialność pojawia się wtedy, gdy istnieje grupa wyznająca pewne reguły zachowania, podmiot do wyznaczania naruszeń i sankcje za naruszenia.

Aby móc mówić o odpowiedzialności muszą być spełnione pewne warunki:

-ustalone reguły, zasady zachowania a priori

-złamanie zasad ustalonych a priori

-musi istnieć podmiot uprawniony do stwierdzenia naruszenia

-katalog sankcji możliwych w zastosowaniu w odniesieniu do podmiotów naruszających reguły

Odpowiedzialność prawna (definicja Wiesława Langa)- to możliwość ponoszenia przez podmiot przewidzianych prawem ujemnych konsekwencji za zdarzenia lub stany rzeczy podlegające ujemnej klasyfikacji normatywnej i przypisane prawnie określonemu podmiotowi w danym porządku prawnym.

Odpowiedzialność zawsze zawiera pewne elementy:

-wskazuje podmiot, który może ponosić odpowiedzialność:

*osoba fizyczna

*osoba prawna

*jednostka nie posiadająca odpowiedzialności prawnej

Do niedawna były wątpliwości, czy inne osoby niż fizyczne mogą ponosić odpowiedzialność karną. Winę może ponosić tylko osoba fizyczna. To zmieniła ustawa o odpowiedzialności prawnej podmiotów zbiorowych za czyny zabronione. Za przestępstwo osób prawnych i jednostek nie posiadających osobowości prawnej odpowiadają organy uprawnione do ich reprezentacji.

-zdarzenie/ stan rzeczy podlegający ujemnej klasyfikacji normatywnej, np. szkoda/ potencjalna szkoda (możliwość pojawienia się naruszenia wymagań prawa

-zasada, wedle której odpowiedzialność jest realizowana- Te zasady mogą być różne.

*Najczęściej spotykana jest zasada winy- głównie występuje w odpowiedzialności karnej za przestępstwa i wykroczenia, pojawia się również w odpowiedzialności cywilnej. Odpowiedzialność

*Odpowiedzialność abstrakcyjna oparta o zasadę ryzyka- rodzaj odpowiedzialności na gruncie prawa cywilnego i jest też charakterystyczna dla odpowiedzialności administracyjnej→ abstrahuje od winy sprawcy.

*Zasada słuszności- z punktu widzenia prawa ochrony środowiska tej zasady w zasadzie się nie wykorzystuje

-sankcje- ujemne konsekwencje, które mogą spotkać podmiot za naruszenie norm postępowania. Rodzaje:

*skierowane do osoby, np. więzienie

*skierowane do majątku sprawcy, np. kary pieniężne, odszkodowania

Modele odpowiedzialności- W zależności od tego, jaki pogląd przedstawiciel doktryny przedstawia, tak dzieli się odpowiedzialność.

Podział ze względu na gałęzi prawa:

-odpowiedzialność cywilna

-odpowiedzialność karna

-odpowiedzialność administracyjna

Są to najbardziej typowe reżimy odpowiedzialności. Ponadto wyróżniamy też odpowiedzialność pracowniczą.

Nie można odpowiadać za ten sam czyn tej samej osoby dwukrotnie na gruncie tej samej gałęzi prawa (prawa karnego, administracyjnego czy cywilnego). Ale ten sam czyn może spowodować wszczęcie postępowania na gruncie tych wszystkich praw i innych- możliwy jest zbieg przepisów.

Odpowiedzialność cywilna

Może mieć bardzo różne formy:

-odpowiedzialność odszkodowawcza

-polegająca na ustaleniu pewnego stosunku prawnego

-może przyjąć formę sankcji nieważności

-może przyjąć firmę przymusowego wykonania zobowiązania

O odpowiedzialności cywilnej zawsze rozstrzyga sąd powszechny. Zaś w administracyjnej organ administracyjny.

Funkcja odpowiedzialności cywilnej to głównie funkcja prewencyjna (roszczenie negatoryjne). i funkcja odszkodowawcza. Funkcja represyjna ma mniejsze znaczenie.

Najistotniejsze znaczenie ma odpowiedzialność odszkodowawcza. Może ona wybrać dwie formy:

-odpowiedzialność kontraktowa

-odpowiedzialność deliktowa

Odpowiedzialność kontraktowa jest związana z zawarciem umowy, więc nie będzie podstawą na gruncie prawa ochrony środowiska. Istotna będzie odpowiedzialność deliktowa.- obowiązek ochrony środowiska ma charakter powszechny i wynika z ustawy, a nie kontraktu. Odpowiedzialność deliktowa przybiera dwie formy:

-odpowiedzialność odszkodowawcza- ma na celu naprawienie powstałej szkody

-odpowiedzialność prewencyjna- ma zapobiegać powstaniu szkody

Odpowiedzialność odszkodowawcza

Kluczowym pojęciem jest pojęcie szkody. Szkoda- pojęcie doktrynalne, nie ma definicji legalnej. Szkoda- każdy uszczerbek na majątku i osobie, który dotyka poszkodowanego. Szkoda na osobie- krzywda- dotyczy przede wszystkim praw podmiotowych, jest związana z dobrami osób; np. uszczerbek na zdrowiu fizycznym bądź psychicznym. Szkoda w majątku- dotyczy majątku poszkodowanego.

O szkodzie mówimy, gdy możemy wskazać osobę, w stosunku do której szkoda wystąpiła, trzeba też wskazać elementy chronione przez prawo i wykazać, że nastąpił na tych elementach uszczerbek.

Szkoda składa się z 2 elementów. Może obejmować:

-rzeczywistą szkodę- damnum emergens

-lucrum cessans- przewidywane korzyści

Prawo nie zawsze traktuje szkodę sumując te dwa elementy, np. prawo górnicze i geologiczne jako szkodę widzi tylko damnum emergens.

Do regulacji odpowiedzialności cywilnej oprócz kodeksu cywilnego (zawierającego normy lex generalis), stosujemy też przepisy innych ustaw, które stanowią przepis lex specialis w stosunku do kodeksu cywilnego. Kolizja- przepisy tych ustaw mogą kolidować, np. ustawa Prawo ochrony środowiska, Prawo górnicze i geologiczne.

Prawo ochrony środowiska inaczej traktuje szkodę niż odpowiedzialność cywilna (ze względu na przedmiot ochrony).Rozszerzona odpowiedzialność na osoby, który mogły się przyczynić do tej odpowiedzialności i daje uprawnienia żądania odszkodowania od tzw. gwarantów- osób, podmiotów prawa, które nie doprowadziły do szkody, ale ciąży na nich odpowiedzialność gwarancyjna. Przede wszystkim będzie to Skarb Państwa i jednostki samorządu terytorialnego. Zwykle odpowiedzialność ponosi sprawca lub jego następca prawny, ale ze względu na podmiot ochrony środowiska prawo ochrony środowiska przewiduje też odpowiedzialność gwarancyjną.

W przypadku odpowiedzialności za szkody w środowisku powstaje niebezpieczeństwo powstania szkody w rzeczy niczyjej. Problem- komu przysługuje roszczenie za szkody? Wtedy przysługuje ono Skarbowi Państwa, jednostce samorządu terytorialnego, czasem organizacji ekologicznej.

Odpowiedzialność na zasadzie winy typowa dla odpowiedzialności odszkodowawczej. Jeżeli mamy z nią do czynienia, to musimy wskazać:

-istnienie szkody w mieniu lub na osobie

-musimy przypisać sprawcy zawinione zachowanie lub zaniechanie odpowiedniego zachowania

*Zawiera element obiektywny- wskazanie złamanego przepisu i subiektywny- przyjmuje formę złego zachowania lub niedbalstwa.

-związek przyczynowo- skutkowy między działaniem lub zaniechaniem działania a powstałą szkodą

Kodeks cywilny przewiduje odpowiedzialność odszkodowawczą na zasadzie ryzyka i jest przypisana osobom prowadzącym zakład wprawiony w ruch siłami natury. Osoba na zasadzie ryzyka odpowiada zawsze za jakąś szkodę, ale można się od niej uwolnić wykazując, że szkoda powstała w wyniku działania poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą osoba nie ponosi odpowiedzialności i siła wyższa- zdarzenie, które nie jesteśmy w stanie przewidzieć

Odpowiedzialność prewencyjna

Powoduje zapobieżenie powstania szkody (ważna z punktu widzenia prawa ochrony środowiska).

Roszczenie przyjmuję formę roszczenia negatoryjnego:

-przysługuje posiadaczowi nieruchomości i jest skierowane wobec każdego, kto negatywnie oddziaływuje na nieruchomość. Dotyczy tylko bezpośredniej interwencji.

Art. 144. Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikając ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.

Art. 222. § 1. Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.

§ 2. Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń.

Roszczenie takie przysługuje wobec każdego, kto ponadprzeciętną miarę zakłada korzystanie z nieruchomości, wynikającą ze społeczno- gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych. Ważne pojęcia:

-przeciętna miara

-społeczno gospodarcze przeznaczenie nieruchomości

-stosunki miejscowe

Osoba, której przysługuje roszczenie powinna wykazać, że są naruszone powyższe trzy pojęcia. Przeciętna miara jest związana z dopuszczalnymi normami immisji. Przyjmuje się, że dopuszczalne normy immisji to górna granica przeciętnej miary (wg orzecznictwa).

Właściciel nieruchomości może żądać:

-stanu zgodnego z prawem

-podjęcia środków zapobiegawczych w postaci zainstalowania instalacji zmniejszających szkody, np. filtrów na kominach

* To roszczenie negatoryjne również jest związane z nieruchomością.

Sąsiedztwo w prawie polega na możliwości oddziaływania przez innych. Oznacza to, że w różnych sytuacjach to sąsiedztwo będzie różnie określane.

Przepisy szczególne inaczej niż prawo cywilne rozumieją odpowiedzialność. Np. prawo atomowe- oparte o zasadę ryzyka, ale ta zasada ryzyka jest bardzo zbliżona do odpowiedzialności abstrakcyjnej. Za szkody atomowe się odpowiada, ale winę często ponosi siła wyższa. (wyjątki: działania wojenne i konflikt zbrojny). Z odpowiedzialności nie zwalnia się też osoby poszkodowanej. Ostrzejszy reżim.

Odpowiedzialność administracyjna

Realizowana jest przez organy administracji publicznej- one orzekają o sankcji. Ta odpowiedzialność ma charakter odpowiedzialności obiektywnej, abstrahuje od winy. Organ administracyjny nie bada zawinienia, a naruszenie normy prawnej prawa administracyjnego. Wyjątki wynikające z orzecznictwa NSA. NSA zaczął dostrzegać sytuacje wyjątkowe. Odpowiedzialność administracyjna ma charakter odpowiedzialności obiektywnej, ale kiedy naruszenie normy prawnej jest związane z opieszałością organów administracji publicznej (który mimo terminów nie załatwił sprawy). Np. podmiot składa wniosek o przedłużenie pozwolenia emisyjnego, organ opieszały nie wydał decyzji w terminie, podmiot emituje- narusza się norma prawna prawa administracyjnego→ nakłada się opłaty podwyższone, a to organ, nie podmiot jest winny.

Odpowiedzialność administracyjna- odpowiedzialność, która została przewidziana przez przepisy prawa administracyjnego.

Niektórzy przedstawiciele doktryny protestują przeciwko odpowiedzialności administracyjnej, a dokładniej nakładaniu sankcji przez organy administracji publicznej, bo uważają, że to powinny robić sądy. Sankcja jest w postaci pieniężnej.

Organy administracyjne powinny się kierować zasadami o orzekaniu o sankcji- to są tylko wytyczne, niewiążące prawnie. Są to zasady zbliżone do zasad o orzekaniu o sankcji karnej. Komitet Ministrów Rady Europy dał tu rekomendacje (tzw. soft law)- rekomenduje postępowanie zbliżone do postępowania karnego.

Formy:

-najbardziej dotkliwa jest decyzja o wstrzymaniu działalności podmiotu, który narusza prawo

-ograniczenie/ cofnięcie decyzji na korzystanie ze środowiska

-nakaz zastosowania odpowiednich urządzeń ochronnych, np. filtrów

-kary pieniężne

*administracja kara pieniężnie za korzystanie ze środowiska niezgodne z normami emisyjnymi

*opłaty podwyższone

-sporządzenie przeglądu ekologicznego

Postępowanie administracyjne jest inkwizycyjnym. Organ, przed którym toczy się postępowanie jest wszystkim- sądem, obrońcą, oskarżycielem. Z tym typem postępowania związana jest szybkość postępowania- jest szybsze, można szybciej wydać decyzję, bardzo skuteczne.

Odpowiedzialność karna

Realizowana jest wyłącznie przed sądami powszechnymi. Regulowane głównie przez Kodeks karny (postępowanie procesowe) oraz Kodeks wykroczeń (w prawie ochrony środowiska).

Przestępstwo (KK)- zawiniony, społecznie niebezpieczny czyn zabroniony przez ustawy obowiązujące w chwili jego popełnienia pod groźbą kary grzywny powyżej 30 jednostek dziennych, ograniczenia wolności na czas powyżej 1 miesiąca, w tym na 25 lat lub dożywotniego pozbawienia wolności.

Społecznie niebezpieczny czyn- jeżeli wykażemy, że czyn jest niezgodny z prawem, a społecznie nienegatywny, to nie podlega karze.

Wykroczenie:

-kara aresztu 5- 30 dni

-ograniczenie wolności do miesiąca

-grzywna do 5 tyś. zł

-nagana

Inne ustawy zawierające kwestie dotyczące odpowiedzialności karnej:

-ustawa Prawo ochrony środowiska

-ustawa Prawo górnicze i geologiczne

-ustawa Prawo wodne

-itp.

Stosuje się tu regułę derogacyjną. Jeśli chodzi o odpowiedzialność karną w ochronie środowiska, lex generalis stanowią normy KK w zakresie przestępstw i KC- wykroczenia, a inne ustawy są lex specialis.

Przestępstwa- np. czyny związane ze składowaniem odpadów, powodowanie zanieczyszczeń. Wykroczenia- najczęściej dotyczą ochrony zwierząt, tak zwanego szkodnictwa leśnego- wycięcie drzewa bez pozwolenia, ochrony przeciwpożarowej.

Odpowiedzialność karna w zakresie ochrony środowiska jest najrzadziej realizowana. Łatwo wykazać przed sądem cywilnym odpowiedzialność cywilną, a przed sądem karnym odpowiedzialność karną. Można stwierdzić, że ktoś zawinił i nałożyć sankcje, jeżeli bez wątpliwości możemy przypisać winę. Wprawie cywilnym wystarczy, że coś jest prawdopodobne.

1

---