CZĘŚĆ II

ROZDZIAŁ 5: Diagnoza dojrzałości szkolnej jako podstawa prognozy funkcjonowania dziecka w szkole .

• Dojrzałość, gotowość, zdolność dziecka do podjęcia nauki szkolnej to pojęcia określające stan rozwoju dziecka wchodzącego w nowy i niezwykle ważny okres jego życia, w którym musi sprostać nowym wymaganiom i oczekiwaniom ze strony otoczenia społecznego.

• Dojrzałość jednostki to efekt dwóch powiązanych ze sobą procesów rozwojowych:

1. procesu dojrzewania, który jest spontaniczny (bardziej bierny)

2. uczenia się, które może być zaplanowane i polega na ćwiczeniu pewnych właściwości dziecka (bardziej aktywny).

• Poziom dojrzałości szkolnej koreluje z osiąganiem przez dziecko sukcesów szkolnych, a więc determinuje jego karierę szkolną, a później i sytuację życiową.

• Historia tego pojęcia sięga początku ubiegłego stulecia. Początkowo analizowano to zagadnienie pod kątem najodpowiedniejszego wieku dla rozpoczęcia nauki. Później zaczęto włączać dojrzałość fizyczną, umysłową, a także funkcjonowanie społeczne dziecka.

• Podstawowy warunek osiągnięcia dojrzałości szkolnej stanowi odpowiedni rozwój fizyczno-somatyczny, poznawczo-intelektualny, emocjonalny i społeczny. Efektem i wskaźnikiem osiągnięcia dojrzałości stają się sukcesy, czyli powodzenia szkolne dziecka, warunkowane możliwościami sprostania wymaganiom szkoły.

• Ważne jest określenie cezury czasowej, czyli osiągnięcia przez dziecko wymaganych zdolności i umiejętności, które pozwalają efektywnie prowadzić proces kształcenia. Generalnie jest to wiek 6. lat , rzadziej 5. i 7.

• Największe znaczenie dla rozwoju problematyki dojrzałości szkolnej miały 2 niemieckie szkoły:

1. wiedeńska

• nacisk na dostosowanie systemu nauczania do właściwości rozwojowych dziecka

• zwrócenie uwagi na takie umiejętności, jak: skupienie uwagi, działanie intencjonalne

• lipska

• skupiała się na zagadnieniach przystosowania dziecka do wymagań szkoły

• nacisk na znaczenie właściwości umysłowych dziecka

• Polska, lata 60.:

1. A. Majewska - przeciwdziałanie zagrożeniom rozwojowym dzieci. Ustalenie ewentualnych braków u dzieci, dokonywane na podstawie badań środowiskowych, psychologicznych i lekarskich oraz udzielenie pomocy tym dzieciom.

2. Wilgocka-Okoń - gotowość do nauki jest determinowana czynnikami:

- zadatkami wrodzonymi,

- jakością środowiska rodzinnego,

- wychowaniem i nauczaniem.

5.1. SPOSOBY DEFINIOWANIA DOJRZAŁOŚCI SZKOLNEJ.

• Kryterium formalne: Ogólne kryteria dojrzałości szkolnej to: charakterystyczne właściwości rozwoju dziecka oraz specyficzne wymagania szkolne stawiane przed nim. Równowaga między możliwościami rozwojowymi dziecka a wymaganiami szkolnymi.

• Kryterium treściowe: Osiągnięcie przez dziecko takiego poziomu rozwoju fizycznego, umysłowego, emocjonalnego i społecznego, który umożliwia mu podjęcie nauki szkolnej.

• B. Hurlock: D.sz. to gotowość dziecka do uczenia się, czyli taki moment w rozwoju dziecka, gdy spełnione są 3 główne kryteria:

1. zainteresowanie dziecka uczeniem się (ciekawość poznawcza), chęć bycia uczonym (motywacja do uczenia się od innych), motywacja do samodzielnego uczenia się;

2. długotrwałość zainteresowania, a więc kontynuowanie pomimo trudności i niepowodzeń, wytrwałość i zdolność do czasowego odraczania gratyfikacji;

3. osiąganie postępów w uczeniu się, nawet nieznacznych, a więc dokonywanie zmian (aspekt behawioralny) i czerpanie z tego zadowolenia (aspekt emocjonalny).

• Dojrzałość szkolna w dwóch uzupełniających się perspektywach:

1. statycznej

2. dynamicznej

Można więc traktować ten proces jako:

• efekt zmian, które już dokonały się w organizmie i w psychice dziecka, co określa jego wiek rozwojowy na danym etapie; d.sz. w kategoriach równowagi między wymaganiami szkoły a możliwościami rozwojowymi dziecka (ujęcie statyczne);

• długotrwały proces zmian, które dokonują się w psychofizycznym rozwoju dziecka i prowadzą je do momentu, w którym może ono podjąć naukę szkolną; proces ciągłego przystosowywania się do systemu edukacji początkowej (ujęcie dynamiczne).

• Współcześnie dojrzałość szkolną traktuje się jako zespół cech jednostkowych zależnych nie tylko od wewnętrznych procesów dojrzewania, ale głównie jako wynik interakcji między przygotowanym do wymagań szkolnych dzieckiem, a jego środowiskiem rodzinnym i wychowaniem przedszkolnym.

5.2. PODSTAWOWE UWARUNKOWANIA OSIĄGANIA DOJRZAŁOŚCI SZKOLNEJ.

• 2 rodzaje czynników determinujących poziom d.sz.:

1. uwarunkowania osobnicze, posiadające znaczenie podstawowe (zdolności, inteligencja);

2. uwarunkowania środowiskowe (walor stymulujący bądź zaburzający): miejsce zamieszkania, warunki mieszkaniowe, wykształcenie i zawód rodziców, uczęszczanie/nieuczęszczanie do przedszkola.

• Charakter i zakres doświadczeń życiowych dziecka wpływa na dojrzałość szkolną.

• Przygotowanie dziecka do rozpoczęcia nauki w dwóch ujęciach:

1. ujęcie globalne - konieczność kształtowania osobowości dziecka, zdolności poznawczych, operacji umysłowych (porównywanie, uogólnianie, analiza, synteza), postaw moralno-społecznych i charakteru;

2. ujęcie wąskie - konieczność zdobywania wiadomości i umiejętności bezpośrednio wiążących się z wymaganiami szkolnymi, tzn. czytaniem, pisaniem, liczeniem.

• Stymulowanie rozwoju (uczenie się przez doświadczenie, w trakcie zabawy), tworzenie okazji do samodzielnego i wewnętrznie motywowanego nabywania umiejętności i wiadomości.

5.3. DIAGNOZA DOJRZAŁOŚCI SZKOLNEJ - ZAŁOŻENIA METODOLOGICZNE I KRYTERIA DIAGNOSTYCZNE.

• Postępowanie diagnostyczne w zakresie oceny d.sz. sprowadza się do:

• Oceny poziomu dojrzałości szkolnej dziecka

• Oceny warunków jej osiągania

• Poziom dojrzałości szkolnej wynika z analizy wymagań szkolnych oraz cech i właściwości rozwoju dziecka. Bada się właściwości i funkcje, uznawane za priorytetowe dla sprostania obowiązkom szkolnym.

• Ocena warunków osiągania d.sz. wiąże się z oceną oddziaływania środowiska życia dziecka, a więc stymulowania jego rozwoju, jakość środowiska, uwarunkowania społeczno-kulturowe.

• Wskaźniki-kryteria diagnostyczne:

1. wskaźniki rozwoju psychofizycznego i emocjonalno-społecznego, warunkujących efekty w zakresie nauki szkolnej.

Jakie cechy i właściwości powinno posiadać dziecko, by można było uznać je za dojrzałe do nauki szkolnej przy obiektywnie założonych wymaganiach szkoły.

2. charakter oddziaływań środowiska, w którym dziecko się wychowuje (formy i metody pracy dydaktycznej, stosunki dziecka z nauczycielami i wychowawcami).

Wskaźniki, które stymulują rozwój posiadanych przez dziecko cech, zdolności i umiejętności.

• Klasyfikacja kryteriów dojrzałości szkolnej:

- wg Marii Przetacznikowej:

• Pewien poziom rozwoju umysłowego

• Zdolność do działania intencjonalnego i koncentracji uwagi

• Odpowiedni poziom rozwoju mowy

• Umiejętność współdziałania z grupą

• Dojrzałość społeczna i emocjonalna

• Sprawność motoryczna

- wg Johansson'a:

• Rozwój mowy

• Osobowość (dojrzałość społeczno-emocjonalna)

• Wykonywanie działań arytmetycznych

• Czynności i sprawności motoryczne

• Umiejętność przystosowania się do warunków szkolnych

• Niewerbalne, bezsłowne czynności poznawcze

5.4. CHARAKTER, OBSZARY I MODELE DIAGNOZY DOJRZAŁOŚCI SZKOLNEJ.

• Postępowanie diagnostyczne zakłada interdyscyplinarność, a więc wiąże się z przyjęciem modelu diagnozy psychologicznej, pedagogicznej i medycznej.

• W badaniu psychologicznym diagnozie podlegają różne funkcje umysłowe, sfera emocjonalno-motywacyjna, wolicjonalna, osobowość dziecka i kompetencje społeczne.

• Badanie pedagogiczne wiąże się głównie z oceną środowiskowych warunków rozwoju dziecka i jakości stymulowania jego rozwoju.

• Diagnoza medyczna zwraca uwagę na rozwój fizyczny i motoryczny oraz stan zdrowia dziecka.

• Badanie psychologiczne: badanie poziomu wybranych funkcji umysłowych związanych z czynnościami czytania, pisania, liczenia.

• Nauka czytania i pisania: ocena analizy słuchowej, wzrokowej, koordynacji wzrokowo-ruchowej, ocena sprawności manualnej, umiejętność odwzorowywania.

• Nauka matematyki: zdolność dokonywania porównań, znajomość i zdolność operowania pojęciem liczby, rozumienia pojęć mniejszości, większości, równości.

• Ponadto słownik dziecka (zasób słów i pojęć).

• Rozwój emocjonalno-społeczny: samodzielność, systematyczność, poczucie obowiązku, wytrwałość w działaniu, umiejętność współdziałania i współpracy, szacunek dla pracy innych, umiejętność nawiązywania kontaktów, umiejętność funkcjonowania w grupie rówieśniczej, umiejętność kontrolowania i wyrażania emocji.

• Podstawowe techniki zbierania informacji:

• wywiad z rodzicami, opiekunami, wychowawcami w przedszkolu

• obserwacja dziecka w trakcie wykonywania zadań testowych

• skale ocen

• Ocena dojrzałości fizycznej: ukształtowanie kośćca i mięśni, rozwój narządów wewnętrznych, sprawność narządów zmysłów, sprawność ruchowa.

5.5. PODSTAWOWE ZASADY DIAGNOZOWANIA DOJRZAŁOŚCI SZKOLNEJ.

1. Zasada łącznego rozpoznawania poziomu rozwoju funkcji psychofizycznych dziecka (ważnych dla funkcjonowania w szkole), doświadczeń życiowych dziecka (związanych z dotychczasowymi warunkami rozwoju).

2. Zasada rozpoznawania poziomu dojrzałości szkolnej dziecka (aktualnych osiągnięć rozwojowych dziecka) wraz z oceną tempa jego rozwoju (określenie potencjalnych możliwości rozwojowych).

3. Zasada traktowania dojrzałości szkolnej jako zjawiska procesualnego (ujęcie dynamiczne), a nie tylko stanu poszczególnych funkcji opisujących gotowość szkolną (ujęcie statyczne).

4. Zasada oceny d.sz. w kontekście wymagań stawianych przed dzieckiem przez system edukacyjny.

5. Zasada wieloaspektowego i interdyscyplinarnego rozpoznawania poziomu d.sz., doświadczeń życiowych i warunków rozwojowych dziecka (z wykorzystaniem modelu medycznego, psychologicznego i pedagogicznego).

6. Zasada łączenia badań testowych (wykonywania zadań) z obserwacją zachowania i emocji w trakcie badań (wykonywania zadań).

7. Zasada łączenia różnych technik diagnozy d.sz. : psychometrycznych (testowych), klinicznych (obserwacja, wywiad, rozmowa), społecznych (wywiad środowiskowy, analiza ogólnych warunków środowiska wychowawczego).

5.6. ETAPY POSTĘPOWANIA DIAGNOSTYCZNEGO.




5.7. TESTY DO BADANIA DOJRZAŁOŚCI SZKOLNEJ.

1. Test Herberta Winklera - skala słowna; zakłada, że d.sz. jest przede wszystkim dojrzałością do podjęcia nauki; bada: zdolność spostrzegania kształtów i liczb, zdolność obserwacji, sprawność ręki, pamięć ruchową i wzrokową, powtarzanie wyrazów, sprawność wymowy, fantazje, koncentrację, uwagę.

2. Modyfikacja Testu Sancte de Sanctisa - skala bezsłowna; bada: umiejętność różnicowania wielkości przedmiotów, ich odległości, liczby przedmiotów, ich kształt i ciężar. Od 4. do 9. r.ż.

3. Test Schenk-Danzinger - bada: rozwój społeczny (postawy, współdziałanie), zdolność uczenia się (pamięć wzrokowa i słuchowa), opanowanie materiału (zapamiętanie przez naśladownictwo, doprowadzenie pracy do końca), umiejętności intelektualne (pojęcia liczbowe, związki przyczynowo-skutkowe, rozwój mowy), zdolności konstrukcyjne i manualne, zdolność koncentracji uwagi. 5-11 lat.

4. Test Alicji Szemińskiej - bada: postawę dziecka wobec zadań (motywacja wewnętrzna, dokładność, koncentracja uwagi), rozwój intelektualny (porównywanie, związki przyczynowo-skutkowe), rozwój mowy (werbalizacja treści, zasób słów, zaburzenia mowy), rozwój motoryczny, przygotowanie do nauki arytmetyki (dodawanie, odejmowanie, liczebniki), postawę społeczną (kontakty z innymi). Wykonywanie zadań połączone jest z obserwacją.

5. Test Dojrzałości Szkolnej Barbary Wilgockiej-Okoń - 5,6 do 7,8 lat; bada: poziom dojrzałości fizycznej, umysłowej, społecznej- które umożliwiają aktywne uczestnictwo w życiu szkolnym i opanowanie treści programowych (umiejętność rozumienia i wykonywania poleceń i zadań, współdziałania). Czytanie i pisanie wymaga zdolności porównywania, odtwarzania prostych znaków graficznych, arytmetyka wymaga umiejętności ujmowania ilości, porównywania zbiorów. Test bada rozwój intelektualny (myślenie operacyjne, sprawności percepcyjno-motoryczne, posługiwanie się pojęciami matematycznymi, rozumowanie).

• 4 grupy zadań:

1. porównywanie przedmiotów i znaków graficznych o różnym stopniu wyglądu i elementów;

2. wyodrębnienie części z całości, łączenie elementów w całości;

3. ujmowanie ilości, pojmowanie zbiorów, rozumienie mocy zbiorów (posługiwanie się elementarnymi pojęciami matematycznymi);

4. sądy analityczne, logiczne następstwo zdarzeń.

• 2 etapy badań:

1. zbiorowo (30-40 min)

2. indywidualnie (10 min)

• Poprzedza je ocena rodziny, warunków domowych, zdrowia dziecka.

• Badanie łączone jest z obserwacją zachowania dziecka w trakcie badań, a w szczególności: stosunku dziecka do wykonywania poleceń, rozumienia zadań, koncentracji, wytrwałości, tempa pracy, samodzielności, sposobu korzystania z przyborów szkolnych, sposobu poruszania się po szkole.

6

---