1. Odżywianie heterotroficzne organizmów - klasyfikacja heterotrofów: makrofagi, mikrofagi.

Heterotrofizm - odżywianie się związkami organicznymi pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, niezdolność do syntezy związków organicznych z nieorganicznych. Substancje organiczne pobierane są przez organizmy cudzożywne (zwierzęta, grzyby, śluzorośla, większość bakterii i niektóre rośliny wyższe) jako pokarm z zewnątrz, następnie przyswajane po rozłożeniu za pomocą enzymów i zużytkowywane do budowy własnego ciała i do wewnętrznych przemian biochemicznych i energetycznych.

Główne grupy organizmów heterotroficznych:

- saprobionty - odżywiają się martwymi szczątkami organicznymi. Należą do nich:

• saprofity (roztocza), np. niektóre bakterie i grzyby;

• saprofagi - zwierzęta glebożerne, np. dżdżownica; mułożerne, np. tubifeksy; kałożerne, np. żuk gnojowy;

- holozoiki - zjadają cząstki lub całe organizmy roślinne i zwierzęce, zaliczamy do nich zwierzęta:

• roślinożerne, np. krowa, koń;

• mięsożerne, np. lew, jaskółka, mrówkojad;

• wszystkożerne, np. świnia, niedźwiedź;

• padlinożerne, np. sępy, hieny;

• filtratorzy, np. wieloryby fiszbinowe, bezczaszkowce;

• płynożercy, np. komary, kleszcze;

- pasożyty - żyją kosztem innego żywego organizmu, zwanego żywicielem lub gospodarzem, np. pijawka lekarska, pchła, wesz odzieżowa, tasiemce, glista ludzka;

- półpasożyty, np. jemioła - roślina zielona, autotroficzna, lecz czerpiąca wodę i sole mineralne z drewna drzew, w które wrasta ssawkami.

Klasyfikacja heterotrofów: makrofagi, mikrofagi.

Makrofag to komórka tkanki łącznej, wywodząca się z komórek prekursorowych pochodzących ze szpiku kostnego. Bezpośrednio wywodzi się z monocytów, które opuściły krew.

Makrofagi dzielą się na osiadłe i wędrujące. Głównym ich zadaniem jest funkcja obronna organizmu: fagocytoza oraz synteza różnych produktów biorących udział w procesach immunologicznych. Przeciętny makrofag może sfagocytować do 100 bakterii.

Mikrofagi, leukocyty wielojądrzaste - granulocyty (krwinki białe) krwi. Obdarzone są zdolnościami żernymi (fagocytoza, fagocyty). Najsilniejsze zdolności fagocytarne wykazują leukocyty obojętnochłonne (neutrofile), słabsze - leukocyty zasadochłonne (bazofile). Silne zdolności fagocytarne posiadają także makrofagi.

a) chemiczne składniki pokarmu heterotrofów

W skład pokarmu heterotrofów wchodzą związki nieorganiczne (woda, substancje mineralne) oraz organiczne (białka, węglowodany, lipidy, witaminy oraz kwasy nukleinowe). Składniki mineralne zawierają wiele pierwiastków potrzebnych organizmowi. Ze względu na zapotrzebowanie organizmu na te pierwiastki dzieli się je na makroelementy i mikroelementy. Niektóre są materiałem budulcowym jako składniki szkieletu (Ca, P, F). Zawarte w płynach ustrojowych biorą udział w utrzymaniu odpowiedniego pH i ciśnienia osmotycznego (Na, K, Cl, jony HCO3). Pierwiastki pełnią też funkcje regulacyjną w organizmie jako składniki lub aktywatory enzymów, koenzymów i hormonów oraz bezpośredni uczestnicy rożnych procesów fizjologicznych (np. jony Ca2+ biorą udział w procesie krzepnięcia krwi, jony Na+ i K+ w pobudliwości komórek). Białka są źródłem aminokwasów, przy czym większość zwierząt i człowiek nie potrafią syntetyzować aminokwasów egzogennych, stąd pobierają je z pożywieniem, w odróżnieniu od aminokwasów endogennych wytwarzanych w organizmie. Jako podstawowy materiał budulcowy w organizmie pełnią funkcję strukturalną i funkcjonalną. Stanowią też dodatkowe źródło energii. Węglowodany złożone są w organizmach zwierzęcych rozkładane do węglowodanów prostych stanowiących główne źródło energii. Lipidy pełnią zarówno funkcję budulcową, jak i energetyczną. W procesie trawienia są rozkładane na glicerol i kwasy tłuszczowe. Tak zwane niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe muszą być pobierane z pokarmem, gdyż nie są syntetyzowane przez zwierzęta i człowieka. Witaminy są koenzymami wielu enzymów. Niektóre pełnią rolę przeciwutleniaczy i biorą bezpośredni udział w niektórych procesach fizjologicznych.

b) witaminy: klasyfikacja, źródła, funkcje, awitaminozy

Witaminy - organiczne związki chemiczne, substancje egzogenne (tj. takie, które są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu żywego i które muszą być dostarczone z pożywieniem, gdyż sam organizm nie potrafi ich wytworzyć).

Klasyfikacja

Z punktu widzenia chemicznego witaminy należą do różnych grup związków organicznych, a jedynie ich znaczenie dla organizmów żywych pozwala opisywać je pod wspólną nazwą. Z tego też powodu tradycyjnie witaminy dzieli się na:

• rozpuszczalne w wodzie

• witamina C (kwas askorbinowy)

• witamina B₁ (tiamina)

• witamina B₂ (ryboflawina)

• witamina B₃ (niacyna, witamina PP, kwas nikotynowy, amid kwasu nikotynowego)

• witamina B₅ (kwas pantotenowy)

• witamina B₆ (pirydoksyna, pirydoksal, adermina)

• Witamina B₇ (biotyna, witamina H)

• witamina B₉/B₁₁ (kwas foliowy)

• witamina B₁₂ (cyjanokobalamina)

• Witamina P (mieszanina pochodnych flawonoidowych np. hesperydyna, rutyna)

• rozpuszczalne w tłuszczach

• Witamina A (retinol i jego pochodne)

• Witamina D (cholekalcyferol i pochodne)

• Witamina E (tokoferol)

• Witamina K (fitochinon, menadion)

Awitaminoza - schorzenie polegające na całkowitym braku w organizmie witaminy lub ich zestawu. Powoduje różnorodne zakłócenia przemiany materii z objawami charakterystycznymi dla poszczególnych witamin.

R*	Nazwa witaminy		Źródła pokarmowe	Funkcja w organizmie	Awitaminoza
Tłuszcze	A (retinol)		Jaja, wątroba, mleko, masło, ser, jagody, szpinak, tran, produkty mleczne, tłuste mięso oraz, jako prowitamina: karoten, marchew, pomidory, sałata, groszek zielony i owoce dzikiej róży	Odpowiada za prawidłowe widzenie, zmniejsza rogowacenie naskórka, poprawia koloryt skóry, chroni skórę przed promieniami UV, zwiększa zawartość kolagenu w skórze właściwej. Dzieci z niedoborem witaminy A rosną nieprawidłowo.	Ślepota zmierzchowa ("kurza ślepota"), zmiany skórne
		D (kalcyferol)		Tran, wątroba, masło, jaja, mleko, mięso. Prawidłowy poziom: 20-60 ng/ml (50-150 nM/l), hiperwitaminoza: powyżej 150 ng/ml, hipowitaminoza: 8-20 ng/ml, awitaminoza: poniżej 8 ng/ml	Wchłanianie wapnia, metabolizm tkanki kostnej	Krzywica u dzieci, osteoporoza u dorosłych
		E (tokoferol)		Migdały, margaryna, jaja, orzechy włoskie i ziemne, kiełki pszenicy, mąka pełnoziarnista, mleko, brukselka i inne zielonolistne warzywa, owoce dzikiej róży, orzechy laskowe, kwiaty lipy, algi, oleje roślinne (sojowy, kukurydziany, słonecznikowy). Zapotrzebowanie: 8-13 mg na dobę	Główny antyoksydant chroniący komórki przed utleniaczami, chroni czerwone krwinki przed przedwczesnym rozpadem, leczenie męskiej bezpłodności, zaburzeń mięśniowych i zaburzeń wytrysku, miażdżycy oraz chorób serca	Rozdrażnienie, osłabienie zdolności koncentracji, zaburzenia funkcjonowania i osłabienie mięśni szkieletowych, rogowacenie i wczesne starzenie się skóry, gorsze gojenie się ran, pogorszenie wzroku, niedokrwistość, bezpłodność, zwiększone ryzyko chorób sercowo-naczyniowych
		K (fitochinon)		Brokuły, rzepa, szpinak, sałata, kapusta właściwa, lucerna, morszczyn, awokado, brzoskwinie, ziemniaki, jaja, jogurt, ser, wątroba, olej sojowy i szafranowy, tran	Krzepnięcie krwi	Krwawienia - tzw. skazy krwotoczne, słaba krzepliwość krwi, łatwość powstawania krwotoków wewnętrznych i zewnętrznych, problemy z gojeniem się ran, trudności w mineralizacji kości, zwiększone ryzyko rozwoju nowotworów, zapalenie jelita, biegunki
	Woda	Grupa witamin B	B1 (tiamina)	Mięso, wątroba, jaja, drożdże, owoce strączkowe, chleb razowy, mleko. Zapotrzebowanie: ok. 1,6 mg na dobę	Prawidłowy stan tkanki nerwowej, metabolizm cukrów i lipidów. Rozkładana przez alkohol	Niedobór może być wywołany spożywaniem alkoholu. Objawy niedoboru: Zaburzenia czynności centralnego układu nerwowego. Awitaminoza: choroba beri-beri, zapalenie wielonerwowe
				B2 (ryboflawi-na)	Jaja, wątroba, ser chudy, migdały, grzyby, dziczyzna, zielone części warzyw, łosoś, pstrąg, makrela, pieczywo pełnoziarniste, małże, fasola, groch, soja, mleko, jogurt, kefir, maślanka, drożdże i orzechy włoskie. Zapotrzebowanie: ok. 1,5 mg na dobę	Przemiana białek i węglowodanów, bierze udział w biochemicznych przemianach w siatkówce	Zmiany skórne (łojotok, zajady, zmiany w obrębie rogówki, światłowstręt, pogorszenie ostrości wzroku, łzawienie, opóźnienie wzrostu, wypadanie włosów, kłopoty z koncentracją, zawroty głowy, bezsenność, zaburzenia oddechowe, wadliwe działanie układu nerwowego i błon śluzowych, dystrofia mięśni
				B3, PP (niacyna)	Wątroba, chude mięso, serca, drób, ryby, fasola, groch, drożdże piwne, masło orzechowe, odtłuszczone mleko, ser, soja, orzechy, suszone brzoskwinie, pełne ziarno, migdały, grzyby. Stosowanie leków przeciwpadaczkowych, nadmierne spożywanie cukru, słodyczy lub napojów słodzonych prowadzi do utraty niacyny	Utlenianie biologiczne, uczestniczy w tworzeniu czerwonych ciałek krwi, hamuje toksyczne działanie związków chemicznych i leków, reguluje poziom cholesterolu we krwi, rozszerza naczynia krwionośne, oddziałuje korzystnie na system nerwowy i stan psychiczny, poprawia ukrwienie skóry i kondycję włosów	Osłabienie, bezsenność, bóle głowy, trudności z pamięcią, zaburzenia w działaniu układu nerwowego (agresja, niepokój, depresje, nadmierna aktywność), choroby skórne, pelagra, wrażliwość skóry na światło słoneczne
				B6 (pirydoksy-na)	wątroba, mięso, drób, makrela, jaja, mleko, drożdże, warzywa (kapusta, groszek zielony, kalafior, marchew, szpinak, ziemniaki, fasola), zboża (kiełki pszenicy), soja, orzeszki ziemne, orzechy włoskie, pestki dyni, banany, awokado. Zapotrzebowanie: dorośli - ok. 2 mg na dobę. Maksymalna bezpieczna dawka dzienna: dorośli - 100 mg	Przemiany aminokwasów, procesy krwiotwórcze, prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, zwiększa odporność organizmu, łagodzi skutki uboczne leków, wspomaga leczenie nerek, zapobiega tworzeniu się kamieni nerkowych, pomaga zwalczać ból i zesztywnienia nadgarstka i dłoni, łagodzi objawy tzw. napięcia przedmiesiączkowego (depresji, drażliwości, bolesności piersi, bólów głowy), wspomaga leczenie łojotokowego zapalenia skóry, wypadania włosów, zapalenia warg i języka	Zmiany w szpiku kostnym, nieprawidłowości w układzie nerwowym (drgawki), depresja, apatia, bezsenność, ogólne pogorszenie samopoczucia, obniżenie sprawności procesów myślowych, zapalenia nerwów, zmniejszona odporność na infekcje, stany zapalne skóry, niedokrwistość, kamica nerkowa, zmęczenie, nudności, odruchy wymiotne, zaburzenia w funkcjonowaniu mięśnia sercowego, zwiększenie ryzyka powstawania nowotworów, u dzieci - opóźnienia umysłowe, nieprawidłowości w budowie kości oraz objawy padaczkowe, drażliwość
				B7, H (biotyna)	Wątroba, orzechy włoskie i ziemne, mąka sojowa, żółtka jaj, kraby, migdały, sardynki, grzyby, brązowy (naturalny) ryż, mąka pełnoziarnista, szpinak, marchew, pomidory. Zapotrzebowanie: ok. 200 µg na dobę.	Uczestniczy w syntezie aminokwasów, cukrów, białek i kwasów tłuszczowych, wspomaganiu funkcji tarczycy, uczestniczy w przemianie dwutlenku węgla, wpływa na właściwe funkcjonowanie skóry i włosów, uczestniczy z witaminą K w syntezie protrombiny (odpowiedzialnej za krzepliwość krwi).	Zmiany skórne (wysypki, stany zapalne), wypadanie włosów, podwyższony poziom cholesterolu, zmiany zapalne jelit. Biotyna może być syntetyzowana przez florę bakteryjną, więc do jej niedoboru dochodzi bardzo rzadko, zwykle pod wpływem innych czynników niż niedobór pokarmowy (np. szerokospektralna antybiotykoterapia)
				B12 (cyjanoko-balamina)	Mleko, produkty pochodzenia zwierzęcego: wątroba, nerki i serce, chude mięso, ryby, skorupiaki, sery, jaja. Zapotrzebowanie: dorośli - ok. 1-2 μg na dobę	Procesy krwiotwórcze	Niedokrwistość
				B11, B9, M (kwas foliowy)	Zielone warzywa liściaste, rośliny strączkowe, ziarna zbóż, pomidory, soja, buraki, orzechy, słonecznik, drożdże piwne, wątroba, żółtko jajka, banany, pomarańcze, awokado. Kobietom w ciąży i pozostałym, w wieku rozrodczym zaleca się suplementację w dawce 0,4 mg	Jest niezbędna do syntezy kwasów nukleinowych. Odpowiada za prawidłowy rozwój płodu.	Niedobór: zahamowanie wzrostu i odbudowy komórek w organizmie, mała ilość czerwonych ciałek we krwi, wady cewy nerwowej u płodu
		C (kwas askorbinowy)		Ziemniaki, kapusta kiszona, owoce dzikiej róży, czarne jagody, maliny, jeżyny, owoce cytrusowe, papryka, brukselka, kapusta, cebula, szpinak, brokuły, kalarepa, jabłka, soja, pomidory, karczochy. Zapotrzebowanie: ok. 60 mg na dobę	Prawidłowy stan tkanki łącznej, poprawia odporność i przyspiesza okres gojenia ran	Gnilec (szkorbut)

R* - rozpuszczalnik danej witaminy

2. Budowa układu pokarmowego ssaków na przykładzie człowieka

Najważniejszym zadaniem układu pokarmowego człowieka jest pobieranie pokarmów i wody, trawienie i przyswajanie składników odżywczych oraz niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Niestrawione, zbędne resztki pokarmowe podlegają usunięciu (defekacja).

Schemat układu pokarmowego człowieka

a) narządy układu pokarmowego: lokalizacja i budowa

Narządy układu pokarmowego człowieka

Przewód pokarmowy

• jama ustna

• gardło

• przełyk

• żołądek

Jelito cienkie:

• dwunastnica

• jelito czcze

• jelito kręte

Jelito grube:

• wyrostek robaczkowy

• jelito ślepe (kątnica)

• okrężnica

• odbytnica

Gruczoły przewodu pokarmowego:

• ślinianki

• wątroba

• trzustka

Przewód pokarmowy

1. Jama ustna - początkowy odcinek przewodu pokarmowego i oddechowego. Na jamę ustną składa się przedsionek jamy ustnej i jama ustna właściwa, które oddzielone od siebie są łukami zębowymi żuchwy i szczęki. Przedsionek jamy ustnej ograniczony jest od przodu częścią śluzową wargi górnej i dolnej, od tyłu łukami zębowymi oraz wyrostkami zębodołowymi pokrytymi dziąsłami, od góry i od dołu zachyłkami błony śluzowej, od której odchodzi wędzidełko górne i dolne. Jama ustna właściwa ograniczona jest od przodu i bocznie łukami zębowymi oraz wyrostkami zębodołowymi pokrytymi dziąsłami, od góry przez podniebienie (w początkowym odcinku podniebienie twarde - kostne, w tylnym odcinku przez podniebienie miękkie), od tyłu przez wały: podniebienno-językowe i podniebienno-gardłowe, od dołu zaś przez przeponę jamy ustnej, na której spoczywa język.

2. Gardło - wspólny odcinek dróg oddechowych i pokarmowych, stanowiący przedłużenie jamy ustnej i jamy nosowej, przechodzący dalej w przełyk i krtań. Gardło zbudowane jest z mięśni poprzecznie prążkowanych pokrytych od zewnątrz tkanką łączną, a od wewnątrz błoną śluzową. Gardło ciągnie się od podstawy czaszki, aż do miejsca przejścia w przełyk, to jest do wysokości szóstego kręgu szyjnego. Mięśnie gardła tworzą ścianę tylną i ściany boczne. Na ścianach bocznych znajdują się ujścia trąbek słuchowych, otoczone wałami trąbkowymi i skupiskiem tkanki chłonnej tworzącymi migdałki trąbkowe. W miejscu przejścia sklepienia gardła w ścianę tylną jest skupisko tkanki limfatycznej, migdałek gardłowy - trzeci migdał. W ścianie przedniej gardła, idąc od góry, widoczne są nozdrza tylne, łączące jamę nosową z gardłem, poniżej znajduje się cieśń gardzieli, przez którą jama ustna komunikuje się z jamą gardłową. Najniżej znajduje się wejście do krtani.

3. Przełyk - jest przewodem mięśniowo-błoniastym o podłużnym przebiegu. Łączy gardło z żołądkiem. Czynność przełyku polega na transporcie pokarmu z gardła do żołądka. Ściana przełyku nie ma zdolności wchłaniania pokarmu ani trawienia. Przełyk ma długość średnio około 23-25 cm, odległość od siekaczy do żołądka około 40 cm.

4. Żołądek - u człowieka żołądek znajduje się w jamie brzusznej na wysokości od Th11 (11. kręgu piersiowego) do L3 (3. kręgu lędźwiowego).

Żołądek ma kształt workowaty, z przełykiem łączy się za pomocą wpustu żołądka, a z dwunastnicą łączy go odźwiernik, otwór otoczony silną mięśniówką okrężną, która rozszerza się i zwęża w zależności od różnicy pH między środowiskami. Bocznie od części wpustowej widoczne jest dno żołądka przechodzące w trzon. Obie te części obejmują łukowate dwie krzywizny : lewa większa oraz prawa mniejsza, będąca jakby przedłużeniem ściany przełyku. Trzon żołądka ustawiony jest bardziej pionowo, podczas gdy następująca po nim część odźwiernikowa przebiega raczej poziomo. Otwór końcowy żołądka stanowi odźwiernik przechodzący w dwunastnicę. Błona śluzowa żołądka tworzy liczne, wysokie fałdy o przebiegu podłużnym. Znajdują się w niej liczne gruczoły żołądkowe, wytwarzające m.in. kwas solny ( gruczoły dna ) oraz podpuszczkę (tylko u niemowlaków) i pepsynę. Błonę mięśniową tworzą 3 warstwy mięśni, których czynność warunkują okresowe ruchy perystaltyczne, które powodują mieszanie i rozcieranie masy pokarmowej oraz przesuwanie jej ku odźwiernikowi i przechodzenie do dwunastnicy. Żołądek unerwiony jest przez włókna nerwowe autonomicznego układu nerwowego.

Jelito cienkie - najdłuższa część przewodu pokarmowego, która ciągnie się od żołądka aż do jelita grubego, od którego oddziela się poprzez zastawkę krętniczo - kątniczą. Zajmuje ono okolicę pępkową, podbrzuszną i obie okolice biodrowe, a częściowo i miednicę małą. Długość jego zależy od indywidualnych genów, zmienia się także osobniczo, w zależności od wieku i od stanu skurczu błony mięśniowej. Średnia długość jelita cienkiego to 5-6 m, a średnica (światło jelita) ok. 3 cm.

Jelito cienkie dzielimy na trzy podstawowe części. Są to, kolejno: dwunastnica, jelito czcze oraz jelito kręte. Stosunkowo ściśle daje się odgraniczyć jedynie dwunastnica - jelito czcze przechodzi w kręte bez wyraźnej granicy.

a) Dwunastnica - rurkowaty narząd o długości około 30 centymetrów. Łączy się on z żołądkiem a następnie przechodzi w jelito czcze. Tutaj wpada żółć z wątroby oraz sok trzustkowy z trzustki (o odczynie zasadowym w ilości około 2,5 litra na dobę)

b) Jelito czcze jest to rurowaty narząd o długości 2-5 metrów. W błonie śluzowej jelita cienkiego występują liczne gruczoły, wydzielające sok jelitowy lub zasadowy śluz (około 2 litrów na dobę). Błona śluzowa ma również mnóstwo malutkich, unerwionych wypustek, do których dochodzą bardzo cienkie naczynia krwionośne i limfatyczne. Każda wypustka (kosmek) ma na sobie mikrokosmki. Wchłania mleczko pokarmowe i za pomocą krwi dostarcza pożywienie do każdej żywej komórki organizmu. Tutaj odbywa się zasadnicza część trawienia.

c) Jelito kręte - w jelicie krętym odbywa się końcowe trawienie pokarmów. Jelito kręte kończy się zastawką krętniczo - kątniczą i przechodzi w jelito grube.

Jelito grube - końcowy odcinek jelita kręgowców łączący jelito cienkie z odbytem. W jelicie grubym odbywa się końcowy proces formowania kału. Błona śluzowa jelita grubego nie tworzy kosmków jelitowych. Jest również silnie pofałdowana, co zwiększa jego powierzchnię. Na jelito grube ssaków składają się następujące części:

• jelito ślepe, inaczej kątnica - tutaj z przyśrodkowej ściany wychodzi wyrostek robaczkowy - leży wewnątrzotrzewnowo,

• okrężnica, która z kolei dzieli się na wstępnicę, poprzecznicę, zstępnicę i esicę,

• odbytnica, czyli (jelito proste) leży zewnątrzotrzewnowo.

Jelito grube uchodzi na zewnątrz pojedynczym otworem (odbyt). Jelito grube oddzielone jest od jelita cienkiego zastawką krętniczo - kątniczą.

b) przystosowanie w budowie anatomicznej układu pokarmowego do pobierania i trawienia pokarmu

Zawartość przewodu pokarmowego ulega stałemu przesuwaniu, w kierunku od jamy ustnej do odbytu. Ważnym mechanizmem warunkującym prawidłowe funkcjonowanie przewodu pokarmowego jest jego skoordynowana i precyzyjna czynność motoryczna. W wypadku jelit stosuje się nazwę historyczną - ruch robaczkowy, a częściej nazwę prawidłową - ruch perystaltyczny lub perystaltyka. Polega on na tym, że skurcz jelita powstaje tylko w pewnym jego odcinku, na skutek skurczu mięśni okrężnych i posuwa się naprzód, podobnie jak obserwujemy to np. u dżdżownic. Dzięki temu pokarmy mogą być przesuwane, co nie mogłoby zachodzić, gdyby jelito całe kurczyło się od razu. Prócz tych ruchów istnieją jeszcze ruchy wahadłowe, powstałe na skutek skurczu mięśni podłużnych. W jelicie grubym ruchy perystaltyczne zachodzą także w kierunku od odbytnicowym. Na czynność motoryczną jelit ma wpływ wiele czynników. Nadmierna czynność motoryczna jelit towarzyszy biegunce, a osłabiona jest ważnym mechanizmem zaparć.

Do przyswojenia zdecydowanej większości pożywienia (białka, tłuszcze i węglowodany) konieczne jest trawienie. W jego wyniku zachodzi proces rozkładu do substancji prostszych, które podlegają wchłanianiu. Pokarmy są trawione za pomocą soków wydzielanych przez różne gruczoły. Ślinianki i gruczoły ślinowe produkują ślinę, która zawiera amylazę ślinową. Błona śluzowa żołądka wydziela sok składający się głównie z kwasu solnego i pepsyny, jelito cienkie — tzw. sok jelitowy. Soki te różnią się składem i czynnością. Oprócz tego do jelit wydzielają dwa ważne gruczoły - wątroba (żółć) i trzustka (sok trzustkowy). Strawione składniki pokarmu ulegają wchłanianiu; odbywa się ono głównie w jelicie cienkim, a w jelicie grubym wchłaniane są tylko niektóre substancje, jak np. woda i sole mineralne.

c) gruczoły układu pokarmowego: wątroba i trzustka

Wątroba - wielofunkcyjny gruczoł obecny u wszystkich kręgowców, a także o u niektórych innych zwierząt. Stanowi część układu pokarmowego położony wewnątrzotrzewnowo. U większości zwierząt dzieli się na dwa płaty. U człowieka jej masa wynosi ok. 1500-1700 g u dorosłego mężczyzny, a u kobiety 1300-1500 g. Masa przyżyciowa jest o 500-800 g wyższa, ze względu na zawartą w niej krew. Nerwy wątroby pochodzą z układu współczulnego i włókien przywspółczulnych nerwu błędnego; do błony surowiczej wątroby dochodzą gałązki czuciowe prawego nerwu przeponowego.

Wątroba ma duże zdolności regeneracyjne. Obecnie przeprowadza się zabiegi polegające na usunięciu jednego z płatów wątroby (jako materiału do przeszczepu bądź z przyczyn leczniczych). Usunięty płat zostaje zregenerowany. Jednak zbyt duże i powtarzające się uszkodzenia (przyczyną mogą być substancje hepatotoksyczne lub wirusy) prowadzą do zaburzeń w regeneracji, w wyniku czego zostaje zniszczona architektura narządu, zwłóknienie tkanki, a co za tym idzie - dochodzi do utraty funkcji (marskość wątroby).

Trzustka - gruczoł położony w górnej części jamy brzusznej składający się z części wewnątrzwydzielniczej (hormonalnej, odpowiedzialnej za wytwarzanie m.in. insuliny i glukagonu) i zewnątrzwydzielniczej (trawiennej, produkującej sok trzustkowy). Jej przeciętna masa wynosi 70-100 g. Mierzy ok. 12 - 30 cm.

Składa się z głowy, objętej pętlą dwunastnicy, trzonu i ogona odchodzącego w sąsiedztwo śledziony i lewej nerki. Drogi wyprowadzające sok trzustkowy, będący produktem zewnątrzwydzielniczej części trzustki, uchodzą jako przewód trzustkowy główny na brodawce dwunastniczej większej, najczęściej łącząc się tam z drogami żółciowymi. Możliwe jest istnienie przewodu trzustkowego dodatkowego, który albo uchodzi do dwunastnicy na brodawce dwunastniczej mniejszej lub łączy się z przewodem Wirsunga.

Do trzustki dochodzą naczynia:

• tętnica śledzionowa (od pnia trzewnego),

• tętnica trzustkowo-dwunastnicza górna (od żołądkowo-dwunastniczej),

• tętnica trzustkowo-dwunastnicza dolna (od tętnicy krezkowej górnej).

Unerwienie przywspółczulne pochodzi od nerwu błędnego, natomiast współczulne ze splotu współczulnego.

Materiały pomocnicze:

1. http://portalwiedzy.onet.pl/

2. http://linemed.pl/

3. http://www.eioba.pl/

4. http://www.zdrowie.med.pl/

1

---