14.02.2012

prof. dr hab. Janusz Ostaszewski, dziekan KZiF

- koordynator przedmiotu finanse,

- egzamin zerowy - termin do uzgodnienia, możliwe że będzie to 29.05, ale nie jest to pewne, po esejach

- zajęcia do końca maja

- egzamin na myślenie np. recepta na uleczenie finansów czy służby zdrowia

- pisanie esejów 24.04 na tematy będące tematem rozważań przed tą datą. Będą oceniane w skali od 0 - 30 punktów

- ma być jasny, klarowny, łatwy do przeczytania

- 2 grupy, jedna osoba sprawdzająca jeden zestaw - ocena musi być identyczna

- 4 pytania na egzaminie nie będące tematami esejów, ale utrzymane w podobnej konwencji

- nowa książka będzie dostępna za miesiąc

J. Ostaszewski (red.) Finanse, Difin, Warszawa 2012 - będzie dostępna najpóźniej za miesiąc

NIE MA MOŻLIWOŚCI PISANIA ESEJÓW PO 24.04

- jedynie w przypadku zwolnienia lekarskiego

- ewentualne problemy planować wcześniej - aby można było taką osobę przepytać ustnie przed tym terminem

Polak pracujący w Szwajcarii - ostatnia Polityka

relacja przeradza się w transakcję

- myślenie w kategoriach płynności

- asymetria niewiedzy

- kupujemy coraz nowsze produkty, których kompletnie nie rozumiemy

- dzisiaj ekonomista jest bardziej wróźbitą niż finansitą

- to, co było w przeszłości nie musi się już powtórzyć

Czy Polska jest państwem opiekuńczym? Co w ogóle znaczy pojęcie “państwo opiekuńcze”

Jak zapewnić godziwy byt emerytom, gdy demografia w tym nie pomaga?

- sprawiedliwość a racjonalność podatków

- egzamin zerowy jest traktowany jako EGZAMIN W PIERWSZYM TERMINIE - oceny z tego egzaminu się nie poprawia (choć rzekomo można nie zdać na własne życzenie)

- na egzaminie NIE MOŻNA mieć komórek i innych przyrządów do komunikowania się

21.02.2012

Teoria finansów - wybrane zagadnienia

- Etymologia terminu finanse

łac. finatio - orzeczenie sądowe kończące spór

- Definicja finansów

kiedyś finanse = finanse publiczne

dziś - ogół zjawisk pieniężnych powstających w związku z działalnością gospodarczą i społeczną człowieka (szeroka definicja)

są to tylko te zjawiska pieniężne, które są związane z kreacją i ruchem realnie istniejących zasobów pieniężnych bądź też zaciąganiem zobowiązań do uruchomienia zasobów pieniężnych w przyszłości (definicja prof. Fedorowicza)

Gospodarka finansowa

Działania jednostek gospodarujących w dziedzinie zjawisk finansowych, polegających na:

- planowaniu/przygotowaniu operacji pieniężnych

- realizacji operacji pieniężnych

- ewidencji i analizie operacji pieniężnych dokonanych w przeszłości

Funkcje finansów (zwłaszcza najłatwiejsze są te realizowane przez państwa)

- stabilizacyjna - polega na oddziałowywaniu na przebieg procesów gospodarczych w sferze rzeczowej w kierunku zachowania stałego i zrównoważonego wzrostu gospodarczego przy optymalnym wykorzystaniu czynników produkcji dla zapewnienia społeczeństwu stałej poprawy jakości życia

- alokacyjna - polega ma dokonywaniu podziału materialnych i ludzkich czynników pomiędzy sferę wytwarzania dóbr publicznych/nierynkowych i dóbr prywatnych/rynkowych, a następnie wewnątrz tych sfer na różne działy, gałęzie obszary i jednostki dostarczania dóbr publicznych

-redystrybucyjna - polega na dokonywaniu wtórnego podziału dochodów powstałych pod wpływem mechanizmów rynkowych lub administracyjnych

ninja - no income. no job, no assets - zły kredytobiorca

decoupling - oddzielenie kłopotów tych krajów, w których zaangażowanie banków w segmencie toksycznych aktywów było znaczące od prowadzących zachowawczą politykę inwestycyjną - bardzo pasywne oszczędzanie Polaków (konta oszczędnościowe, a nie inwestowanie)

dobra publiczne a dobra społeczne (szkolnictwo, ochrona zdrowia to dobra społeczne)

Polityka finansowa - dokonywanie wyboru celów, które mają być osiągnięte w wyniku gospodarki finansowej oraz metod i sposobów działania, aby te cele osiągnąć

Politykę finansową realizują różne jednostki, a treść polityki finansowej zależy od jednostki gospodarującej

Inne są cele polityki finansowej przedsiębiorstwa oraz gospodarstwa domowego

Polityka finansowa państwa obejmuje wybór celów i instrumentów ich realizacji dla całej gospodarki narodowej

Polityka finansowa realizuje cele w trzech obszarach:

- stabilizacji gospodarki

- alokacji czynników produkcji

- redystrybucji dochodów

- narzędzia polityki fiskalnej - obszar działania finansów publicznych

- narzędzia polityki monetarnej - obszar działania banku centralnego

Polityka fiskalna to instrumenty

- gromadzenia dochodów

- realizacji wydatków publicznych

- obsługa długu publicznego

narzędzia polityki monetarnej to instrumenty:

- kształtowania podaży pieniądza banku centralnego

- regulowania popytu na pieniądz

- oddziaływania na poziom kursu walutowego

6% - stopa lombardowa

4,75% - stopa redyskontowa weksli

4,5% - stopa referencyjna - najważniejsza stopa NBP

3% - stopa depozytowa

mechanizm ERM II - +/- 15% ustalonej wartości waluty do euro - w wypadku dochodzenia do progów - interwencja EBC i krajowego banku centralnego

Podział zjawisk finansowych

Zjawiska pieniężne mają bardzo zróżnicowany charakter

Klasyfikacja rodzajowa w oparciu o:

1) kryterium przedmiotowe - pozwala wyróżnić różne rodzaje zjawisk pieniężnych niezależnie od podmiotów biorących w nim czynny udział

- przychody/wydatki rynkowe lub nierynkowe

2) kryterium podmiotowe - opiera się na rodzajowym zróżnicowaniu jednostek gospodarujących, które dokonują operacji finansowych

Finanse sfery realnej i autonomiczna sfera finansów

Związek zjawisk pieniężnych ze sferą realną gospodarki stanowi sens i ekonomiczną treść finansów.

Finanse sfery realnej generalnie prowadzą do alokacji wartości realnych w różnych ogniwach gospodarki narodowej.

Autonomiczna sfera finansów to działanie celem powiększenia abstrakcyjnego majątku.

Definicja i funkcje pieniądza

Pieniądz - powszechnie przyjmowany środek regulowania wszelkiego rodzaju zobowiązań

Funkcje pieniądza

- miernik wartości - nadawanie towarom ceny

- środek wymiany - obsługuje transakcje między kupującymi i sprzedającymi

- środek płatniczy - regulowanie wszelkich zobowiązań

- środek tezauryzacji - służy do magazynowania abstrakcyjnego bogactwa

Funkcja pieniądza międzynarodowego (?)

28.02.2012

Finanse behawioralne = psychologia + finanse + socjologia

- odstępstwa od efektywności

Użyteczność w ekonomii neoklasycznej jest podstawą pomiaru preferencji.

anomalie w kształtowaniu się preferencji

- motywacja altruizmu

- efekt pewności

- efekt odwrócenia

- efekt izolacji

Sposób prezentacji ma wpływ na nasze preferencje.

Teoria perspektywy (1979)

Funkcja wag prawdopodobieństwa

- relatywne postrzeganie względem danego punktu odniesiena

- malejąca wrażliwość na zmiany

- awersja do straty

- niedoszacowanie dużych prawdopodobieństw i przeszacowanie małych

Racjonalność ograniczona

- ograniczenia czasowe

- ograniczenia technologiczne

06.03.2012

Fiskalizm w Polsce na tle innych państw OECD

Dane z Economic Outlook z czerwca 2011 roku,

Należy zwrócić uwagę przede wszystkim na udział wydatków finansowanych przez państwo w PKB. Redystrybucja rozpatrywana od strony wydatków determinuje potrzeby fiskalne państwa. Jest to decyzja polityczno - ekonomiczna, a więc powstaje m.in. pytanie jaki jest akceptowalny poziom deficytu PKB. Podatki są na samym końcu.

Jaki jest pożądany poziom wzrostu PKB? Indie, Chiny - to one napędzają światowy wzrost gospodarczy. Polska jest 23 krajem UE pod względem PKB per capita - wciąż jesteśmy krajem na dorobku Akceptowalny poziom wzrostu PKB to ok. 7%. Czy jesteśmy inwestorem czy typowym państwem opiekuńczym?

Daliśmy rybę, a nie wędkę - kupujemy tylko czas. Łatwo kupić siłę spokoju. Niski poziom polskiej infrastruktury - nakłady infrastruktury powinny być większe już dawno temu, na chwilę obecną największym problemem rządu jest problem emerytów - jak zapewnić im godne życie. Emerytów przybywa w tempie geometrycznym - na emeryturę przechodzi pokolenie wyżu demograficznego - umowa pokoleniowa może być w każdej chwili wypowiedziana. Europa zawsze była bardziej socjalistyczna niż inne kontynenty - najtrudniej jest zmienić mentalność ludzką.

Konieczne będzie indywidualne ubezpieczanie - państwo nie pomoże. 75% naszych wydatków to wydatki sztywne. Musimy dogonić państwa bogate.

Redystrybucja PKB w Polsce - 45,8%

Redystrybucja PKB w strefie euro - 50,5%

To zbyt dużo dla Polski, abyśmy mogli dogonić kraje wysoko rozwinięte. Mamy za dużą redystrybucją w stosunku do naszych potrzeb. W sytuacji ogólnoświatowego kryzysu gospodarczego występuje wzrost udziału wydatków publicznych w PKB.

Wydatki sztywne - aż ¾ budżetu państwa. Największe wydatki - ubezpieczenia społeczne (24,3%), różne rozliczenia - subwencje do samorządu, wpłaty do budżetu UE (21,4%), obsługa długu publicznego - odsetki (11,6%), obrona narodowa (6,3%). Mały udział wydatków majątkowych.

Czy my jesteśmy państwem opiekuńczym? Nie, jesteśmy overprotected state, a nie welfare state. Jesteśmy niedoinwestowani w przypadku infrastruktury. Trzeba patrzeć, co robi świat i uczyć się. Polski PKB per capita - 62% średniej unijnej, Niemcy - 118% średniej unijnej. Nie ma nic za darmo - to, co “darmowe” oznacza zazwyczaj finansowanie pośrednie poprzez podatki. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych jest niezrównoważony finansowo i nie wiadomo, kiedy zostanie zrównoważony. Problem z wiekiem emerytarlnym - czy to nie zablokuje wejścia młodych na rynek i czy zapewni się pracę ludziom starszym. Gdzie są mechanizmy weryfikacji alokacji środków? Pieniądze państwowe często są traktowane jako niczyje. Ważna jest suwerenność konsumenta. “Gdyby wpompowano po raz kolejny kwotę do NFZ to zapewne nikt nie poczułby żadnej poprawy”. Trzeba pokoleń, aby zmienić mentalność. Trzeba dawać wędkę, a nie ryby. Spełniamy składniki państwa opiekuńczego. Najważniejsze jest odpowiednie alokowanie środków - przykład Dania, której obywatele nie chcą zmniejszyć podatków. Uwarunkowania historyczne i mentalność. Podwyższone podatki są konsekwencją wydatków. Polska przy utrzymywaniu obecnej pozycji fiskalnej, która w 80 - 90 % wynika z rozbudowy państwa socjalnego, będzie zostawać w tyle za swoimi niektórymi sąsiadami. Z drugiej strony większość Polaków jest niezadowolona z funkcjonowania firm państwowych. Polska jest państwem samoopiekuńczym. Następuje erozja autorytetów - łatwo czuć się bezkarnie. Dlatego mamy takie drogi. Skutkiem jest nieefektywna alokacja. Primum non nocere - pozwolić przedsiębiorcom po prostu działać. W rankingu “Doing Business 2011” na 183 państwa Polska zajmuje 70 miejsce. - ostatnie miejsce z krajów Europy Środkowej. Polska wyprzedza jedynie Włochy i Grecję. Ten wskaźnik syntetyczny składa się 10 wskaźników analitycznych - m.in. łatwość zakładania przedsiębiorstwa (113 miejsce), otrzymanie zezwoleń i koncesji (164 miejsce), rejestracja tytułu własności (86 miejsce), uzyskiwanie kredytów (15 miejsce) - kredyt wciąż nie jest dostępny dla małych i mikroskopijnych przedsiębiorców - banki wciąż nie potrafią ocenić rzeczywistego ryzyka danego przedsięwzięcia, podatki (121 miejsce) - nasz system podatkowy jest szalenie skomplikowany - bardzo łatwo jest popełnić jakikolwiek błąd. NIE JEST MOŻLIWE ZNAĆ SIĘ NA WSZYSTKICH PODATKACH W POLSCE. Prawo podatkowe nie zna prawa tenencji.

W POLSCE POWINNY ZOSTAĆ PRZEPROWADZONE JAK NAJSZYBCIEJ REFORMY GOSPODARCZE

Zżera nas szara strefa. Wedle prof. Friedricha Schneidera szara strefa w 2007 roku w Polsce stanowiła aż 26,5% PKB. Obniżenie o 10 pktów procentowych oznaczałoby znaczne zmniejszenie problemów. Wszyscy korzystają, ale nie wszyscy uczestniczą.

13.03.2012

Rynek pracy

Przyczyny ingerencji państwa na rynku pracy:

• niedostateczna przejrzystość na rynku pracy

• niedostosowania alokacyjne

• niedostateczna skłonność do ryzyka - po co przedsiębiorcy mają szkolić kogoś, kto zaraz odejdzie do innej firmy?

• dyskryminacja grup problemowych - niepełnosprawni

• zjawisko histerezy (pewnego opóźnienia) występujące na rynku pracy - np. w wyniku działań przedsiębiorców i związków zawodowych

1. Pojęcie kosztów pracy

Wedle GUS to suma wynagrodzeń brutto (pensja + nasze podatki i składki + składki pracodawcy), wydatki na doskonalenie, przekwalfikowanie kadr, BHP, część zalicza jeszcze do tego koszty pozyskania pracownika. Dzielimy koszty na:

• pieniężne

- wynagrodzenie zasadnicze

- składki ubezpieczenia społecznego płacone przez pracodawcę

- wynagrodzenie za nadgodziny

- dodatki przesiedleńcze, dodatki mieszkaniowe, dodatki za rozłąkę

- dopłaty do kosztów podróży i koszty reprezentacyjne

- premie

- płatności w ramach systemów oszczędzania

• w naturze

- posiłki i napoje

- usługi mieszkaniowe

- usługi środków transportu i innych wyrobów trwałego użytku dostarczane na osobisty użytek pracownika

- opieka w żłobkach i przedszkolach przyzakładowych

- płatności na rzecz związków zawodowych dokonywane przez pracodawców

- bezpłatne akcje rozdzielane pracownikom

- oprocentowanie poniżej rynku pożyczki

- udostępnianie bazy rekreacyjnej (karty wstępu do klubów sportowych, korzystanie z ośrodków wypoczynków pracowniczych)

• zewnętrzne (obligatoryjne)

- wynagrodzenie regulowane drogą legislacyjną

- składki na ubezpieczenie

- podatki

- składki na Fundusz Pracy lub Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.

• wewnętrzne

- wynagrodzenia podstawowe

- wynagrodzenia dodatkowe

a) motywacyjne

b) quasi - socjalne

1. Co to jest klin podatkowy?

Jest to stosunek (procentowy) pozapłacowego obciążenia pracy ponoszone przez pracodawcę oraz obciążenia płacy brutto ponoszone przez pracownika / płaca brutto + pozapłacowego obciążenia pracy ponoszone przez pracodawcę (wąska definicja, w chwili obecnej wynosi 40%)

W szerszych definicjach wykorzystywane są m.in. podatki pośrednie, jednak są one trudne do obliczenia.

Jak wyglądają składki?

• pracownik opłaca z własnych środków

- ub. emerytalne 9,76% wyn. brutto

- ub. rentowe 1,50% wyn. brutto

- ub. chorobowe 2,45% wyn. brutto

- ub. zdrowotne: 9% wyn. brutto po odjęciu składek na ZUS (7,75% płacone z podatki, 1,25% z dochodu pracownika)

• pracodawca z własnych środków opłaca jeszcze:

- ub. emerytalne - 9,76% wyn. brutto

- ub. rentowe - 4,50% (6,50% od lutego 2012) wyn. brutto

- ub. wypadkowe od 0,67% do 3,33% wyn. brutto

- Fundusze pozaubezpieczeniowe:

- Fundusz Pracy: 2,45% wyn. brutto

- Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych: 0,10% wyn. brutto

Składki są liczone do rocznego dochodu ok 105000zł

Trzeba uważać po której stronie składka będzie podwyższona - naszej, pracodawców czy budżetu państwa.

Osoba dostająca na rękę 2500 zł zarabia brutto 3500 zł, a pracodawca płaci aż 4150 zł.

Na chwilę obecną klin podatkowy wynosi 33,4%, dla porównania w Belgii 50%, a w Szwajcarii 18%. Historycznie ujmując nasz klin podatkowy spada. Efektywna stawka opodatkowania - 30,7% - wpływy z rzeczywistych obciążeń fiskalnych. Historycznie rzecz biorąc spada, ale w trochę inny sposób niż efektywna stawka opodatkowania.

3 elementy:

• udział PIT

• obciążenie składkami pracowniczymi

• obciążenie pracodawcy

W Danii większość potrzeb jest finansowana z podatków

3 modele gospodarek

- typu amerykańskiego

- typu zachodnioeuropejskiego

- typu japońskiego

Elastyczność pracy

1. Czy istniejący w Polsce system obciążeń fiskalnych czynnika “praca” jest progresywny? - bardziej przypomina parabolę, najwyższy jest dla dochodów rzędu 8000 zł brutto

2. Wpływ wysokości klina podatkowego na rynek pracy.

3. Sytuacja na polskim rynku pracy.

- szybkość z jaką płace absorbują zmiany w opodatkowaniu pracy - elastyczność płac

- struktura opodatkowania

- percepcja przez pracowników wprowadzonych zmian

- istnienie i wartość opodatkowania alternatywnych źródeł dochodu

- istnienie i wysokość wynagrodzenia minimalnego

- występowanie progresji w opodatkowaniu pracy

Stopa bezrobocia rejestrowanego - 12,3 % w Polsce - nie pokazuje rzeczywistych danych (we wszystkich statystykach międzynarodowych używana jest metoda BAEL). Im wyższe wykształcenie - tym mniejsze bezrobocie.

Bezrobocie długotrwałe (w Polsce w 2010 roku) - 3%

31,1% to udział bezrobocia długotrwałego w stosunku do liczby bezrobotnych

Zatrudnienie - w Polsce jest duża ilość osób biernych zawodowo - nie podejmujących pracy. W chwili obecnej -59%- w chwili obecnej powoli wzrasta.

Obniżenie klina podatkowego wpływa korzystnie na poziom zatrudnienia. W Europie łatwiej aby wzrosła wydajność bez zatrudniania dodatkowych osób, jednak elastyczność rynku pracy większa jest w USA

20.03.2012

Bezrobocie

Bezrobocie rejestrowane, a bezrobocie mierzone metodą BAELowską (liczona tak samo jak na całym świecie, metoda anonimowa, ankietowa). We wskaźnikach bezrobocia nie są uwzględniane osoby bierne zawodowo. Dla analiz ekonomicznych lepszy jest wskaźnik zatrudnienia. Wynosił on na początku XXI wieku 51% (teraz 57%). co było jednym z najmniejszych wyników w Europie, w niektórych krajach współczynnik zatrudnienia wynosi 70% (Norwegia, Dania, Szwajcaria, Holandia). Przy obliczaniu efektywnej stawki dochodowej ważny jest system podatkowy - kraje bogate opierają się głównie na podatkach dochodowych, biedne (licząc w UE) opierają się na podatkach pośrednich.

prawo Okuna

Wzrostowi stopy bezrobocia o 1 pkt.proc. ponad poziom bezrobocia naturalnego powoduje spadek PKB o 3 pkt.proc. Jednak zależy to w dużej mierze od rodzaju gospodarki. Wpływ dynamiki wzrostu gospodarczego 30-50 lat temu był silniejszy. W chwili obecnej mamy “sztywność rynku pracy” - związki zawodowe, płace minimalne. Poza tym bezrobocie nie wpływa na dynamikę produkcji, jednak może mieć wpływ przejściowy powodując trwałe przesunięcie pomiędzy poziomami produkcji.

Tempo wzrostu PKB bez wzrostu zatrudnienia - stara Unia potrzebuje 2,75% wzrostu PKB aby nie zmniejszać zatrudnienia, w USA tylko jest potrzebny wzrost o 0,41% wzrostu PKB. Zależność jest silniejsza w czasie recesji niż w okresach ożywienia. Europejskie rynki pracy reagują znacznie silniej na spadek PKB niż rynki pozaeuropejskie. Spadek PKB o 2 % powoduje spadek zatrudnienia o 1,3-2,5% w Europie, gdy w innych państwach jedynie o 0,5%. Badanie efektywności wydatków zależy od KONKRETNYCH przypadków.

Wspomaganie rynku pracy

- zasiłek dla osób znajdujących pracę - ten sposób o dziwo był skuteczny

Plusy i minusy zasiłku dla bezrobotnych

+ pozwalają przetrwać okres bez pracy

- wysokość, długofalowość zasiłków zniechęca ludzi do pracy

Plusy i minusy wcześniejszych emerytur

+ ciężko wyobraźić sobie “60letniego baletmistrza”

+ przynajmniej teoretycznie pozwalały się pozbyć urzędników, którym nie można było zaoferować godnej pracy oraz zaoferować młodym miejsca pracy

- w przeliczeniu na osobę pracującą jest więcej osób niepracujących

- choć pobiera niższą emeryturą to żyje długo i w sumie jest to większe obciążenie dla budżetu

Aktywna walka z bezrobociem

Celem jest też ograniczenie zjawiska “pracującej biedoty”

- dodatek aktywizacyjny

- prace interwencyjne

- prace społecznie użyteczne

- staż i przygotowanie w miejscu pracy

- pożyczki szkoleniowe

- stypendia w okresie kontynuowania nauki

- szkolenia

- wsparcie działalności gospodarczej

- zwrot kosztów przejazdu i zakwaterowania

Roboty publiczne tylko tymczasowo zwiększają miejsca pracy. Z drugiej jednak strony pomaga to w walce z długotrwałym bezrobociem, aktywizuje ludność. Te programy dają pracodawcy lub pracownikowi dodatkową pulę pieniędzy. Programy te są jednak kontrowersyjne. Jeśli wzrasta produktywność pracowników zwiększa się liczba miejsc pracy, bo cała gospodarka rusza do przodu. Poza tym aktywna walka z bezrobociem wymaga wydatków - jest to ogromne obciążenie do budżetu.

Podatki

Publicznoprawne, przymusowe, nieodpłatne oraz bezzwrotne świadczenie na rzecz gminy, powiatu, rządu. Przerzuca część pieniędzy z sektora publicznego do prywatnego. Pojawia się też efekt substytucyjny.

Składki na sfinansowanie dóbr quasi - publicznych - służbę zdrowia, system emerytalny

Opłaty - np. znaczki skarbowe, opłaty za psa.

- ekwiwalentność świadczeń - każdy płaci za coś wedle częstości użytkowania - jednak jest to diabelnie ciężkie do spełnienia, możnaby powiedzieć, że czymś takim byłaby akcyza gdyby jej całość przeznaczania na finansowanie dróg

- możliwości płatnicze - płacimy ile możemy, miarą może być dochód, majątek lub konsumpcja

miar fiskalizmu

- stopa podatkowa - podatki/PKB

- stopa obciążeń fiskalnych - stosunek wpływów z produktów i niepodatkowych obciążeń fiskalnych do PKB

- stopa wydatków państwa -

Skutki behawioralne podatków - wpływ na pracę, wykształcenie, emeryturę, wpływ na oszczędności, inwestycje podejmowanie ryzyka, wpływ na podejmowanie działań zmierzających do unikania podatków, a nie do bogacenia się

Skutki finansowe podatków - wpływ na wysokość dochodów do płac, wpływ na strukturę finansową przedsiębiorstw (zabawa jak zmniejszyć opodatkowanie)

Skutki organizacyjne - wpływ na decyzje o formie prawnej spółki

Skutki ogłoszenia informacji - już sama informacja o zmianie podatków powoduje pewną reakcję

• funkcja pozafiskalna

- funkcja redystrybucyjna - osoby bogatsze są mocniej obciążone fiskalnie i te pieniądze są przekazywane biednym

- funkcja kontrolna - jak wygląda łańcuch produkcji

- funkcja alokacyjna - z sektora prywatnego do publicznego

- funkcja stabilizacyjna - podatek progresywny to "automatyczny stabilizator" gospodarki

- funkcja bodźcowa - np. wielka ulga budowlana, ale powoduje to utrudnienia

• funkcja fiskalna

Podatki zmieniają relację cen - nowy podatek może działać jak obniżka/podwyższenie ceny

Płaszczyzna wyboru struktury konsumpcji. - rzecz bardziej i mniej opodatkowana

Płaszczyzna wyboru pomiędzy czasem pracy, a czasem przeznaczonym na odpoczynek

Płaszczyzna wyboru miedzy obecną i przyszłą konsumpcją. - np. podatek od oszczędności

Płaszczyzna wyboru struktury produkcji oraz czynników wytwórczych

27.03.2012

Racjonalny system podatkowy

• podatki jako pieniężne świadczenia przymusowe, bezzwrotne, nieodpłatne, ogólne, pobierane na podstawie przepisów prawa określających ich szczegółową konstrukcję, wysokość i terminy płatności

• sprawiedliwość a racjonalność podatkowa

Nie można zbudować racjonalnego i sprawiedliwego systemu podatkowego. Czy mamy opodatkować mózgi? - problem progresywności podatku - dylemat między sprawiedliwością i racjonalnością, problem z podatkami bezpośrednimi i pośrednim - im bardziej system ten uwzględnia możliwości każdego, pojedynczego podatknika tym bardziej taki system jest sprawiedliwy, im mniej tym bardziej racjonalny. Problemem jest znalezienie złotego środka.

Imperium - fiskus

Dominium - państwowa domena własności

• opłaty jako pieniężne świadczenia przymusowe, bezzwrotne, ale - w odróżnieniu od podatków - mające cechy odpłatności w postaci czynności urzędowych czy specyficznych usług świadczonych przez organy publiczne na rzecz jednostek wznoszących opłaty

• inne przymusowe i bezzwrotne świadczenia pieniężne nie zaliczane do podatków czy opłat, zwykle o charakterze szczegółowym, a nie ogólnym

Z podanych poprzednio określeń wynika, że główna różnica między podatkami i opłatami polega na odpłatności czy ekwiwalentności. Podatki mają charakter ogólny, opłaty tylko szczegółowy.

Podatki bezpośrednie czy pośrednie?

Ważne są kryteria:

W funkcji fiskalnej:

• wydajność fiskalna podatków - ile z tego podatku można ściągnąć środków

• relatywne (wyrażone w procencie wpływów) koszty poboru podatków

• odporność na uchylanie się od opodatkowania i oszustwa podatkowe

• szybkość i łatwość realizacji dochodów publicznych z podatku

• zdolność do samoregulacji (automatycznego dostosowania się do sytuacji ekonomicznej kraju)

W realizacji funkcji stymulacyjnej: (czy pobudzają czy hamują)

• wpływ podatków na skłonność do oszczędzania i do inwestowania

• wpływ podatku na wybór społecznie pożądanych technik produkcji

• wpływ podatku na wybór społecznie pożądanej struktury konsumpcji

Podatki dochodowe w czystej postaci nie stymulują skłonności do oszczędzania i inwestowania. Z założenia podatek wymierzany od dochodu obciąża tak jego część oszczędzaną jak jego część konsumowaną. Spowodowanie stymulowania prze podatek dochodowy oszczędzania i/lub inwestowania wymaga wprowadzenia do konstrukcji tego podatku ulg i zwolnień (jednak są to rzadkie sytuacje) przyznawanych z tytułu stworzenia oszczędności pieniężnych lub podjęcia inwestycji w trwałych składnikach majątkowych. W USA za Busha małym i średnim przedsiębiorcom wolno było zmniejszyć podstawę odpodatkowania o określoną sumę w zamian za inwestycje we własną firmę. Ulgi podatkowe komplikują system i powstaje problem z ich prawidłowym używaniem.

Podatki dochodowe w czystej postaci nie wpływają na wybór korzystnej ze względów społecznych struktury produkcji i doboru czynników produkcji albo na wybór korzystnej ze społecznego punktu widzenia struktury konsumpcji.

W Szwecji powiększenie akcyzy spowodowało zmniejszenie konsumpcji alkoholu i tytoniu, jednak też spowodowało “turystykę” za granicę. Edukacja i wykluczenie społeczne daje więcej niż akcyza? Poza tym wzrost akcyzy nie oznacza zwiększenie wpływów budżetowych. Poza tym może rozwinąć się szara strefa lub własna produkcja lub “surogaty” - wszelakie możliwe substytuty.

Co do podatków pośrednich:

• ich wydajność fiskalna jest znacznie większa od podatków bezpośrednich

• relatywne koszty poboru takiego podatku są znacznie niższe od kosztów poboru podatków bezpośrednich, gdyż:

- podatek odprowadza sprzedawca (jest więc mniej osób się tym zajmujących)

- podstawą opodatkowania jest tylko suma sprzedaży - dochód jako różnica między przychodem a kosztem uzyskania przychodu powoduje wojnę między podatnikiem i fiskusem i rosnące skomplikowanie systemu podatkowego - fiskus jest wszędzie, a podatnik stara się jak najbardziej powiększyć koszty uzyskania dochodu

NIE MA BEZPIECZEŃSTWA FISKALNEGO

• Ważna jest też odporność podatków pośrednich na unikanie opodatkowania i oszustwa

• podatkowe - wystarczy wykorzystać kasy fiskalne, ale z drugiej strony czy każdy zawód musi mieć własną kasę fiskalną?

• można też wprowadzenie zredukowanych stawek podatku (jednak teraz Unia wymaga harmonizacji podatków)

• podatki pośrednie są przydatnym instrumentem dla kształtowania pewnych postaw jak np. struktury inwestycji, wydatków, konsumpcji

• nie ma problemów anu wykorzystać podatek akcyzowy także dla wyższego od przeciętnego obciążenia osób bogatych - podatek od dóbr luksusowych

Jak ocenić sytuację ekonomiczną podmiotu gospodarczego? - teoria 3 soczewek

E (gestia ekonomiczna) + F (gestia finansowa) + M (gestia majątkowa) = M - dopiero wtedy można z całą pewnością coś o firmie

gestia ekonomiczna - typowe kategorie memoriałowe - przychód i koszt - koncentruje się wokół zysku - ten zysk ma charakter po części teoretyczny- człowiek wyznacza formułę zysk, mamy np. koszty monetarne i niemonetarne. Nie oznacza to, że ma się pieniądz (patrz efektywny bankrut) - zysk może być więc tylko papierowy. Wynika to z tego, że np. na listę przychodów i kosztów mamy faktury, które nie są jeszcze zapłacone, amortyzacja też jest kosztem (choć niemonetarnym). Ma się należności - tym bardziej, że spory cywilno-prawne są długie (lekko ponad 2 lata sam proces sądowy). Ważny jest problem płynności finansowej. Nie zawsze opłaca się maksymalizacja zysków - można memoriałowo zmniejszyć zyski, a w kategoriach czystej gotówki mieć dużo pieniędzy.

08.05.2012

zerówka - 29.05 (ostatnie nasze spotkanie),

System bankowy w Polsce

uczestnicy rynku bankowego, przede wszystkim będziemy rozmawiali o bankach komercyjnych, spojrzymy na bank jako na przedsiębiorstwo

system bankowy = bank centralny + bank komercyjny (podmioty działające na rynku bankowym) + instytucje parabankowe (jak SKOKi), wszelkie zależności między podmiotami, regulacje prawne

można na 2 sposoby zdefiniować system bankowy,

- oprócz banków i norm prawnych zalicza do niego również instytucje pomocnicze związane z bankami (ta szersza)

- mamy bank centralny jako szczególny podmiot, mamy instytucje pomocnicze - banki komercyjne, instytucje regulujące

Komisja Nadzoru Finansowego, kiedyś nadzór bankowy mieścił się w strukturach NBP, nadzoruje też działalność innych instytucji finansowych

Rada Polityki Pieniężnej - organ NBP, organ niezależny,

bankowy Fundusz Gwarancyjny - aby gwarantować depozyty, aby w razie upadku banku móc wypłacić danym osobom pieniądze, gwarancja wypłaty do 100 tys. euro (dopiero od momentu kryzysu), starczy to dla większości nieprofesjonalnych wierzycieli, chroni to tych przeciętnych ciułaczy

Gdy chcemy coś sprzedać szybko to cena sprzedaży będzie z całą pewnością mniejsza niż cena księgowa (upadły bank będzie wart dużo dużo mniej), w bankach kapitały własne stanowią 10, max 15% sumy bilansowe, 85% to są zobowiązania banku, a ze strony podmiotów uprawnionych to są wierzytelności, gdy wyprzedajemy szybko to sprzedajemy za ½, ⅓ ceny, część naszych banków to dostarczyciele pieniądza na rynek międzybankowy, a część to pożyczkobiorcy na rynku bankowym

- instytucje stabilizujące - podstawowe zadanie - ochrona banków

- instytucje tworzące rynek

- instytucje pomocnicze

Gdy kurs walut nie uderzał w banki, a w klientów nie było ograniczeń kredytów walutowych, przepisy mają chronić stabilność rynku bankowego

na naszym rynku dominują banki uniwersalne, nie przyjęły się u nas banki hipoteczne (finansują się w specyficzny sposób, na rynku kapitałowym - emitowanie listów zastawnych, papiery dłużne), może dlatego, że nasz rynek jest stosunkowo słabo rozwinięty, najczęściej u nas są spotykane z banków specjalistycznych banki samochodowe, nie ma banków czysto internetowych,

instytucje pomocnicze - jak wyobrazić sobie świat bez kart płatniczych?, potrzebni są emitenci kart płatniczych, dokonujemy płatności przelewem, większość pieniędzy to wirtualne pieniądze przepływające z rachunku na rachunek (operacje bezgotówkowe)

Związek Banków Polskich

instytucje dostarczające informacji m.in. Biuro Informacji Kredytowych - baza danych osób korzystających z usługi finansowania, wszelkie nieprawidłowości są notowane, informacje te NIGDY NIE GINĄ, nawet jeśli zalegasz z kwotą 2 zł jest to odnotowywane choć jest wątpliwe, aby bank dość szybko przesłał upomnienie,

system bankowy

- dostarcza finansowania (zarówno inwestycji jaki konsumpcji)

- daje nam bezpieczeństwo naszych oszczędności

- emisja pieniądza

- ułatwienia w transporcie pieniędzy (pośrednictwo)

etap kształtowania systemu bankowego

1 (tworzenie) - wydzielenie z NBP 9 banków komercyjnych z regionalnych oddziałów NBP

2 (rozwój) - lata 1994 - 2002, etap przede wszystkim przejęć przez kapitał zagranicznych naszych banków, nie było wtedy w Polsce kapitału rodzinnego wystarczającego w inwestycje w banki

3 (działanie) - 2002 - do dziś, okres działania stworzonej struktury systemu bankowego

lata 2009-2010 - ze względu na kryzys, spółki matki naszych banków miały poważne problemy, spółki - córki były więcej warte niż spółki - matki, to zagrożenie nie minęło ze względu na problem zadłużenia krajów, które są finansowane przez banki, jeśli zbankrutuje jakiś kraj to banki będą miały problemy, jeśli zagrożona jest spółka matka to się NIĄ ratuje, a nie spółki - córki, a więc nasze banki prawdopodobnie będą lokowane w spółkach-matkach, a nie może temu zapobiec KNF, w naszych umowach prywatyzacyjnych jest jeden błąd - spółka matka nie odpowiada za zobowiązania spółki-córki,

pożyczki podporządkowane - mogą być uznane za kapitał własny jedynie za zgodą KNF, jest to pewien środek nacisku, przez co banki zazwyczaj się jego słuchają

gdy bank upada - wszyscy dłużnicy są zobowiązani do spłaty należności, wypowiada wszystkie umowy w TRYBIE NATYCHMIASTOWYM, mamy najpierw łączenie całego majątku, a potem spłata wierzytelności, przedsiębiorstwa czekały średnio 2-3 lata na odzyskanie choć części funduszy

NBP

- prezes NBP, powoływany na 6-letnią kadencję przez Sejm na wniosek prezydenta RP

- RPP, przewodniczącym prezes NBP, decyzje zapadają w trybie głosowania, prezes NBP ma decydujący głos tylko w przypadku impasu, po 3 członków wskazywanych przez Prezydenta, Sejm i Senat, jej celem jest ustalanie podstawowych zasad polityki pieniężnej oraz zasad jej realizacji, to ona kieruje polityką pieniężną Polski

- Zarząd NBP

- funkcja emisyjna

- funkcja banku banków

- Centralny bank państwa - prowadzi on rachunek naszego państwa

Instrumenty polityki pieniężnej

- określona stopa rezerw

- stopy procentowe

- operacje na rynku papierów wartościowych

Pośrednie instrumenty polityki pieniężnej

- operacje otwartego rynku

- rezerwa obowiązkowa

- operacje depozytowo - kredytowe

Bezpośrednie instrumenty

- instrumenty kontrolujące rozmiar udzielanych kredytów

- instrumenty kontrolujące stopy procentowe

- obsługa rachunków bieżących (czynności pośredniczące)

- operacje aktywne - finansowanie klientów

- operacje pasywne - pozyskiwanie źródeł finansowania,

- funkcja doradcza

czynności bankowe subiektywne - udzielanie pożyczek,

15.05.2012

Finanse ubezpieczeń społecznych

Rola finansów ubezpieczeń społecznych w gospodarce

Sprawa dotycząca każdego z nas, jest to temat o naszej przyszłości, kiedyś staniemy się beneficjentami tego systemu, wpłacając ubezpieczenie w którymś momencie będziemy mieli możliwość skorzystania z tego ubezpieczenia, temat na pewno budzi emocje, z jednej strony są emocje osób chcących skorzystać z tego ubezpieczenia z drugiej strony są decydenci polityczni. Co dzisiaj jest w Polsce? Co może być?

do 31.12.1998 system emerytalny w Polsce był systemem repartycyjnym opartym na zasadzie solidaryzmu pokoleń (pracujący utrzymywali emerytów), nie uwzględniał czynników rynkowych i demograficznych, zaspokajał tylko potrzeby społeczne, powstało ryzyko niewypłacalności systemu (ze względów demograficznych), środki te wchodziły do jednego worka budżetu, bieżące potrzeby były opłacane też z tych środków

system emerytalny jest skonstruowany po części w sposób nowoczesny,

Emerytura teraz pochodzi z dwóch źródeł - z ZUSu i OFE,

Uznano, że musi być wprowadzona zasada zależności wysokości świadczenia od liczby przepracowanych lat, uznano, że nie będzie przywilejów, nie da się zrobić reformy, wprowadzić ustawą i wykorzystać zasadę grubej kreski, nie dało się wprowadzić reformy odcinającej to, co było wcześniej (trzeba ludziom starszym wypłacić świadczenia), prawo jest elastyczne, ciągle majstrowano przy tym systemie, czasem te nowelizacje rzeczywiście usprawniały funkcjonowanie tego systemu, ale często pozwalano na odstępstwa od tego systemu (emerytury górnicze), zaczęły powstawać wyłomy w reformie, stoimy przed kolejną decyzją - co dalej z tym systemem? Będzie coraz więcej osób odbierających świadczenia, coraz mniej pracujących, teraz wydłuża się wiek emerytalny, w jakimś stopniu uzdrowi to ten system, wiek emerytalny będzie wydłużany stopniowo, nie będzie szoku, ta reforma jest potrzebna, ale wiek można podnosić w nieskończoność, ale nic to nie zmieni, konieczna jest aktywizacja zawodowa, ludziom będzie się żyło lepiej, jak wzrośnie wydajność pracy w Polsce (choć koszty pracy też są dość niskie), kompetencje i efektywność pracowników, łączy się to ze sporą zmianą mentalności, ludziom trzeba zapewnić pracę w miarę podobną do ich kompetencji, uczynić ich atrakcyjnymi dla przedsiębiorców, wszystkie zmiany powinny tworzyć jeden, spójny system, rozwój gospodarczy to nie jest wirtualne hasło, przekłada się on na dobrobyt poszczególnych jednostek, jak faktycznie dawać nowym firmom szanse na zaistnienie na rynku? największe spółki notowane na GPW w porównaniu z europejskimi są niewielkie (nasz system energetyczny, nasza największa spółka energetyczna zajmuje naste miejsce), jesteśmy częścią rynku globalnego, każde decyzje pociągają i skutki dla nas, co tak naprawdę tworzą ubezpieczenia społecznego. (system zabezpieczenia społecznego), system ubezpieczeń to pokrycie 4 ryzyk - starości, choroby, utraty zdrowia i wypadku, co jest istotne? Po wprowadzeniu reformy wyodrębiono fundusz celowy - FUS, po raz pierwszy środki służące wypłacaniu świadczeń zostały wyodrębnione, łączy on 3 podstawowe grupy, przedsiębiorca - płatnik składki, pracownik - osoba ubezpieczona, odbiorca, wszyscy ci uczestnicy są ze sobą wzajemnie powiązani, ok. 130-140 aktów prawnych regulujących obszar ubezpieczeń społecznych, przerażająca jest mnogość tych przepisów, potrafi być 5 nowelizacji głównych ustaw w ciągu roku, kto jest w stanie znać tyle aktów prawnych? Reformy muszą być przemyślane, a zwłaszcza upraszczać wszystko. Tyczy się to praktycznie wszystkich przepisów, obszar regulacji ogranicza sposób funkcjonowania firmy, system po reformie w 1998 stał się jednym z bardziej nowoczesnym, dostał możliwość utworzenia nowych instytucji - OFE, niewątpliwie stały się animatorami polskiego rynku, dzięki temu wiele firm polskich mogło się rozwijać, warszawska giełda nigdy bez OFE by się tak szybko nie rozwinęła, te miliardy były inwestowane, muszą inwestować bezpiecznie, ale mogą też inwestować w obligacje korporacyjne, akcje, cały ten system stanowi jeden organizm, musi być dobrze zarządzany,

Nowy system emerytalny zaczął funkcjonować 1.01.1999r. dotyczył osób, które miały w danym momencie mniej niż 50 lat, przy czym osoby mające między 30 a 50 rokiem życia miały możliwość swobodnej decyzji, stary system były określone zasady co do wieku, stażu pracy, 3 filary - pozostawiono część repartycyjną (filar publiczny), ale wprowadzono też OFE (obowiązkowe) oraz IKE (dobrowolny), bez reform m.in. trzeba by podnieść podatki, Polska musi być krajem interesującym dla imigrantów, co zrobić z osobami starszymi, którzy chcieliby pracować? Pracownik też jest elementem spółki

Pierwszy filar to tylko wirtualne pieniądze, rewaloryzowane (zwiększane urzędowo co pewien czas o kilka procent), nie inwestowane

OFE - losowanie jeśli nie ma deklaracji

IKE - filar dobrowolny, więc de facto nie istniejący, jest to szczególnie ważne w krajach zachodnich, nawet zwykłe konto oszczędnościowe może być takim 3 filarem, jest to fajne, gdy jest powszechne, powinno się zacząć już oszczędzać od początku kariery zawodowej,

do 67roku życia lepiej pospłacać kredyty, nie jesteśmy w stanie przewidzieć minimum przeżycia, 1wszy i 2gi filar to absolutne minimum

System emerytalny nie może zbankrutować

szara strefa - 1000 zł netto to znacznie więcej liczone brutto,

była zasada, że część pieniędzy idzie do OFE, ale trzeba w kółko dokładać do FUSu, a więc zrobiono rzecz najprostszą, że część składki na 2gi filar będzie na subkonto ZUSu, czyli że znowu nie będzie pracować, taki 1wszy filar w 2gim filarze, powyżej 100 770 rocznie zł nie płaci się składek emerytalnych powyżej tej kwoty, mamy jednak tylko ⅔ funduszy ponad to, gdyż reszta to podatek,

mamy 7,5mln pobierających świadczenia (beneficjentów systemu), 14 mln ubezpieczonych, otrzymujemy 89mld zł rocznie, a wydajemy 160 mld rocznie, ktoś musi dopłacać, a musi budżet - czyli my, powód - demografia, zaszłości systemowe, średnia zatrudnienia w Polsce, średnia zarobków w Polsce, mamy 5mln emerytów, 2,5 mln rencistów (po połowie renty rodzinne i z powodu niezdolności do pracy), ponad 25% pobierających świadczenia to ludzie między 60-64 rokiem życia, osoby młodsze - to majstrowanie przy systemie (a jest ich jakieś 12%), stać nas na to kto ma 54lata i mniej? Większość rencistów niezdolnych do pracy to osoby między 50 a 64 rokiem życia - najpierw płacimy im jako emerytom, później jako rencistom, emerytury to ponad 7% PKB - gigantyczne sumy, rentowy 2,8%, aż 22 mld to refundacja z tytułu przekazywania składek do OFE, de facto dotacja, 91% wszystkich wydatków - 143 mld na emerytury i renty, zasiłki - tylko 13mld, FUS powinien się bilansować, a wskaźnik pokrycia wydatków składkami spada (72,8% w 2005 roku, 55,7% w 2010 roku), będzie coraz gorzej (m.in. przez demografię), możemy nic nie robić, ale będziemy coraz więcej dokładać z budżetu, czyli wyjdzie na to samo, łatwo wydawać fundusze publiczne, do kiedy pracownicy i pracodawcy będą się godzić na coraz wyższe podatki? pracodawca patrzy na jasność przepisów i stawkę podatku, przez to interesujące są dla pracodawców raje podatkowe,

Jak rozpoczyna się działalność gospodarczą przez 24 miesiące można otrzymać ulgę od składek na ubezpieczenia społeczne, z jednej strony płaci się mniej, ale i mniej się otrzyma w przyszłości

22.05.2012

Wstęp do finansów publicznych

egzamin 0 - wiedza z wykładów + myślenie - warto więc być dość otwartym w formułowaniu myśli

Śladem Francuzów powinniśmy wydzielić obszar finansów publicznych, dla tych, którzy są gotowi poświęcić swoją karierę obszarowi finansów publicznych, brakuje „łebskich ludzi” w sferze rządowej, aby przełamać stereotyp urzędnika, finanse w służbie publicznej są ważne, chciałem podkreślić, że będziecie aktywni zawodowo do 67 roku życia, to będzie kształtowało wasze poglądy w oparciu o to, co wam przedstawiamy przez ponad 50 lat pracy zawodowej, nie wiem, co będzie za najbliższe 10 lat, ale ważne są wartości

Finanse publiczne mają kształtować oficerów służby publicznej, dbających o pewne proporcje makroekonomiczne, gospodarcze, macie szanse profilować wasze osobowości w zakresie ekonomisty, obsesja ekonomisty - poszukiwanie racjonalnych rozwiązań w danych okolicznościach, realizacja zasady efektywności i zasady oszczędności, ekonomia dotyczy spraw rzeczywistych, realny w zakresie porównania nakładów i efektów, prawnik nie szuka optymalnych rozwiązań, ale porównuje zachowania z pewnym wzorcem, normą, standardem, z regulacjami prawnymi, całe życie porównuje pewne wzorce zachowań z rzeczywistością,

Jeżeli chodzi o finanse publiczne to jest kwestia wykształcenia armii specjalistów profesjonalnie podchodzących do wydatkowania środków publicznych. Mamy finanse publiczne i prywatne. W sferze podmiotowej mamy finanse państwa, finanse samorządu, finanse organizacji publicznych, Bank centralny, finanse gospodarstw domowych, ta wiedza wyodrębnia się jako samodzielna dyscyplina naukowa, ważne jest zarządzanie funduszami w długim okresie, tak aby można było sfinansować studia swoich dzieci, między sferą finansów publicznych i prywatnych jest takie bajoro zwane rynkami finansowymi - podstawowy podział na rynek kapitałowy i rynek pieniężny, gdybyśmy zdefiniowali różne pojęcia ekonomiczne, najgłupiej jest uczyć się na pamięć, najlepiej wyróżniać atrybuty danego pojęcia - cechy, bez której dany obiekt/dana kategoria nie może funkcjonować, istnieć, budowa definicji polega na wyróżnieniu wszystkich atrybutów, jak nie ma pieniądza nie ma stosunków finansowych, jeśli mówimy o stosunkach pieniężnych to nie można mówić tylko o tym, że partia towaru ma jakąś wartość, stosunki pieniężne wymagają kilku cech - musimy respektować język rachunkowości, musimy prezentować pewne formy zgodne z ustawą o rachunkowości, język pieniądza jest językiem bardzo niedoskonałym, sam pieniądz nie jest miarą doskonałą, przykład wartość dolara a wartość złota w 1970 roku i obecnie, są to miary ruchome, indeksy inflacji odnoszą się wyłącznie do koszyka dóbr konsumpcyjnych, takie sprawy trzeba rozwiązywać indywidualnie, traktowanie pieniądza jako kapitału, którego użytkowanie wymaga ponoszenia ciężarów, przykład płatność kartą kredytową,

Jest problem tego, że kiedy mówimy o sprawach finansów publicznych stosunek ludzi podejmujących decyzje i wypowiadających się jest bardzo niejednoznaczny, codziennie obserwujemy spory np. w kwestii długu publicznego np. Lepper a rezerwy finansowe państwa, dlaczego mamy te spory? Stosunek do finansów publicznych ma aspekty prawne - są normy, regulacje, ustawy mówiące jak powinniśmy się zachowywać, działać, mamy też aspekty ekonomiczne - efektywności, w neoklasycznej ekonomii efektywność i racjonalność to to samo, ale de facto racjonalność to znacznie szersze pojęcie, nie można utożsamiać efektywności i racjonalności, interesy różnych grup społecznych, władza polityczna myśli o utrzymaniu swojej władzy, gdybyśmy mieli zidentyfikować atrybuty finansów publicznych, ich miękka cecha to realizacja celów i zadań publicznych, ustawa o finansach publicznych określa jakie instytucje należą do finansów publicznych, jakie kompetencje należą do obszaru finansów publicznych, można spotkać fałszywe definicje, trzeba uważać na uproszczenia, w ustawie jest 10 jednostek wymienionych jako należące do sfery finansów publicznych, ale jest też otwarta klauzula - fundacje, organizacje non-profit, kościoły i związki wyznaniowe, ustawa wyklucza przedsiębiorstwa państwowe, spółki Skarbu Państwa, banki państwowe poza NBP, niestety państwowe podmioty zachowują się tak, jakby nie miały właściciela, spór doktrynalny - czy wszystko musi być prywatne? - nadmiar władzy czy to publicznej czy to prywatnej powoduje brak racjonalności, musi być zachowana równowaga w tym obszarze, ostatecznie o tym decyduje statystyka, ona rozstrzyga o wszystkim, ESA 95 dzielący finanse publiczne na 2 sektory - general goverment oraz non-commerce sector, podział rozstrzyga się w sposobie ewidencjonowania operacji, bardzo ważną cechą są funkcje - pewne możliwości finansów publicznych, funkcja płatnicza, redystrybucyjna, państwo jest zainteresowane aby funkcja redystrybucyjna była jak największa, im więcej państwa powyżej pewnego progu tym bardziej gospodarka jest nieefektywna, funkcja wyrównawcza - mamy pewne standardy, w Polsce nie ma standardów powiązanych ze sposobem finansowania, państwo jest największym pracodawcą w kraju, poziom wynagrodzeń oraz sposób prowadzenia rozliczeń, sposób kosztorysowania są pod wpływem pewnego stylu, metod, funkcjonujemy w warunkach otwartej gospodarki, państwo może kreować poziom kosztów trochę niezależnie od dochodów z własnej gospodarki wewnętrznej (casus Grecji), jak wpadnie się w pętlę zadłużenia to nie ma wyjścia, funkcje finansów publicznych są bardzo ważne, miękka funkcja - funkcja informacyjna, dawanie sygnałów, że pewna wspólnota jaką jest państwo ma pewien wpływ, pewną siłę, funkcja akumulacyjna rozstrzygająca o dynamice rozwoju, współeczesne społeczeństwa są nastawione na konsumpcjonizm, najczęściej rozumiemy finanse publiczne jako worek bez dna, z którego czerpie się pieniądze na wszystkie możliwe potrzeby, zahamowanie funkcji akumulacji działa negatywnie na rozwój gospodarczy w dłuższym okresie, te same mechanizmy mogą działać w różny sposób, są to sprawy mające podłoże kulturowe, ideologiczne, ideologia jest przesączona świadomością z epoki gospodarki kolektywistycznej, jest to kwestia systemu wartości, pewnej kultury gospodarowania, profesjonalizmu zarządzających, finanse publiczne oddziałowują zwrotnie

ustrój finansów publicznych - może mało atrakcyjne pojęcie, ale trzeba powiedzieć, co przez to rozumiemy - kompetencje i powiązania podmiotów publicznych w ramach systemu prawa, jak te instytucje funkcjonują w realnych stosunkach z obywatelem, są ogromne konflikty jak np. opodatkowanie emigrantów (jak to jest z naszym kochanym urzędem skarbowym), kwestia zwrotu znacjonalizowanego mienia, stosunek do mienia pożydowskiego, poniemieckiego, zabużańskiego, powstaje dylemat czy państwo ma służyć obywatelowi czy obywatel państwu, w jakich prawach państwo, a w jakich narów jest suwerenem, np. nie ma odbicia w modelu finansów publicznych naszego poparcia dla samorządu, nasz budżet wciąż jest bardzo restrykcyjny, jego kontrola jest bardzo scentralizowana, a mówimy o finansach samorządowych, jest taka pewna sprzeczność, proces upodmiotowienia samorządów dopiero nastąpi, w wielu sytuacjach jest UE, do niedawno uważano, że prawo stanowione jest najważniejsze, na czele struktury prawnej są ustawy, wchodzimy do UE i okazuje się, że ponad tym wszystkim są regulacje unijne, te regulacje nie powstają w drodze jakichś aktów prawnych, ale też jako głos różnego rodzaju samorządu specjalistów, zachodzi pewna ewolucja demokracji, demokracja idzie w kierunku partycypacji wszystkich, równe szanse czy są równi i równiejsi? Jest wiele przykładów głupoty naszego państwa np. nasze autostrady, państwo powinno kontrolować przepływ środków do regularnych wykonawców, niedopowiedzenia są okazją do oszukiwania państwa przez podatników, aby ustrzec się wszelakich dwuznaczności trzeba działać zgodnie z przepisami, budżet państwa, ciekawe zjawisko, służy do prowadzenia rachunków państwa, a właściwie rządu, roczny plan dochodów i wydatków państwa w drodze ustawy budżetowej i ustaw okołobudżetowych regulujących warunki funkcjonowania budżetu, są efektem pewnego kompromisu politycznego, jest wynikiem głównie sporów politycznych, baza podatkowa - my wszyscy, nasza zdolność do płacenia danych świadczeń, istnieje ogromna presja aby wydatków było jak najwięcej i niedostateczny opór przed hamowaniem tego do racjonalnych wymiarów, państwo zamyka swoją racjonalność w okresie 1 roku, mówi się o deregulacji podatków de facto o likwidacji wielu różnych ulg i zwolnień, hasło deregulacji jest pewną zmyłką, Wielka Brytania nie likwiduje różnego rodzaju ulg i zwolnień podatkowych, a wprowadza całą masę ulg warunkowych np. jeśli oszczędzasz, inwestujesz, założysz dziecku książeczkę oszczędnościową masz możliwość jakiejś ulgi, PKB Polski 1 600 mld PLN, wydatki budżetu ok 300 mld, deficyt 35 mld, średnia płaca 3 600 zł, bezrobocie 13,1%, inflacja ok. 4%

- budżet UE

- budżet zadaniowy - dawniej raz rozdzielone środki nie podlegały zwrotowi i musiały być wydane do końca roku, teraz zadania są podejmomwane i wykonywane w cyklu 3 letnim, nie są one wymyślone przez polityków, a to struktura celów i zadań, jest pewna piramida działań państwa będących podstawą wydatków publicznych, stwarza to szereg pokus przed rozrozstem biurokracji, ale pozwala na pewną swobodę, nie jest to system ostateczny, budżetowanie to pewien proces sterowania, badając jak z okresu na okres zadania są realizowane, jak nimi zarządzać, jak decentralizować odpowiedzialność, budżetowanie będzie optymalizowane na niższym poziomie, jedno wielkie ograniczenie - niedostatek środków w stosunku do potrzeb.

Notatki z książki Finanse (wydanie 5 rozszerzone)

1. Istota i funkcje finansów

potocznie finanse = zasoby pieniężne

Finanse to te zjawiska pieniężne, które związane są z kreacją i ruchem realnie istniejących zasobów pieniądza bądź też z zaciąganiem zobowiązań do uruchomienia zasobów pieniężnych w przyszłości. Ma to odzwierciedlenie zarówno w przeszłości jak i w przyszłości - dzięki ewidencji księgowej, statystyce, planom finansowym i prognozom. Są one bardzo ściśle związane ze zjawiskami realnymi w gospodarce jak np. produkcją dóbr.

Planowanie finansowe - instrument kierowania przyszłym przebiegiem zjawisk pieniężnych.

Gospodarka finansowa obejmuje działania podmiotów (jednostek gospodarujących) w dziedzinie zjawisk pieniężnych polegających na a) przygotowaniach do przeprowadzenia wszelkiego rodzaju operacji pieniężnych, co obejmuje m.in. ich planowanie b) faktyczną realizację tych operacji pieniężnych, c) ewidencję i analizę operacji pieniężnych zrealizowanych w przeszłości

Polityka finansowa - dokonywanie zarówno wyboru celów, które mają być osiągnięte w wyniku gospodarki finansowej, jak też metod i sposobów działania dla określenia wybranych celów. Ze względu na to, że prowadzą ją różne podmioty ma ona różny charakter np. polityka finansowa gospodarstwa domowego

Nauka finansów to nauka o zjawiskach i procesach pieniężnych. Zajmuje się głównie badaniem ruchu pieniądza.

funkcje finansów

• fiskalna

• pozafiskalna

• alokacyjna

• dystrybucyjna

• stabilizacyjna

• koordynacyjna

lub

• stabilizacyjna - oddziaływanie na przebieg procesów gospodarczych w sferze rzeczowej w celu zapewnienia stałej poprawy warunków życia (czyli wzrostu gospodarczego)

• alokacyjna - dokonywanie podziału ludzkich i materialnych czynników produkcji między sferę wytwarzania dóbr prywatnych i dóbr publicznych, a następnie wewnątrz tych sfer

• dystrybucyjna - dokonywanie wtórnego podziału dochodów (np. poprzez podatki i zasiłki), następuje przede wszystkim przez system budżetowy

teorie finansów

• klasyczna - neutralność pieniądza w stosunku do zjawisk w realnej sferze gospodarowania

• Keynsowska - aktywna rola pieniądza

2. Systematyka zjawisk finansowych

zjawiska pieniężne - ruchy pieniądza i pieniężne kategorie stanowiące zobowiązania do wywołania ruchów pieniądza w przyszłości

Do analizy zjawisk finansowych stosowane są 2 kryteria

• przedmiotowe - wskazujące na tytuł operacji pieniężnej, dochodu czy wydatku pieniężnego, pozwala ono wyodrębnić

• przychody i wydatki rynkowe, ważne tu jest

- powiązanie świadczenia pieniężnego jednej strony transakcji rynkowej ze świadczeniem innej wartości przez drugą stronę, wydatek pieniężny jednej strony staje się przychodem drugiej

- ruch pieniądza i jego ekwiwalentów w transakcjach rynkowych jest regulowany przez rynek i prawo

• przychody i wydatki nierynkowe (transfery)

- brak świadczenia wzajemnego (jedna strona coś otrzymuje nie dając nic w zamian)

- mają podstawę uznaniową (dobrowolne darowizny lub przymusowe podatki) - ważne, aby nie mylić transferów nierynkowych z rynkowymi

• podmiotowe - wskazujące na jednostkę gospodarującą

• transakcje natychmiastowe (spot) - takie w których zapłata następuje w okresie do 48h od momentu transakcji

• transakcje terminowe (forward) - okres płatności ustalany umownie

• rzeczywiste - prowadzą do rzeczywistego wykonania świadczenia

• nierzeczywiste (np. spekulacja)

Transfery na rynkach finansowych mają charakter zwrotny (przychody/dochody w bankowych operacjach depozytowych i kredytowych)i bezzwrotny (zakup akcji spółek)

• dobro prywatne - dzielone między odbiorców poprzez rynek na drodze zakupu, kupujący eliminuje z użytkowania tego dobra wszystkich potencjalnych nabywców

• dobro publiczne - wytwarzane w sektorze publicznym, nie sprzedawane przez rynek, każdy może z niego korzystać

Systematyka podmiotowa

• Finanse przedsiębiorstw

• Finanse gospodarstw domowych

• Finanse publiczne

• Finanse banków i innych instytucji kredytowych

• Finanse ubezpieczeń

• Finanse rynków finansowych

Rynki finansowe stają się najważniejszym ogniwem finansów międzynarodowych, gdyż rozliczenia z ich działalności wielokrotnie przewyższają rozliczenia z tytułu handlu zagranicznego.

3. Finanse behawioralne a klasyczna teoria finansów

Finanse behawiorale - efekt zainteresowania psychologów fiansami

Zachowanie inwestorów odbiega bowiem od klasycznej teorii oczekiwanej użyteczności. Ludzie nie zawsze działają w sposób obiektywny i racjonalny.

D. Kahneman, A. Tversky - twórcy teorii perspektywy (Nobel 2002)

Główny powód powstania finansów behawioralnych - konflikt między teorią a doświadczeniem.

Główny cel ekonomii i finansów behawioralnych łączących te dziedziny z socjologią i psychologią - poszukiwanie systematycznych anomalii

2 główne nurty badawcze finansów behawioralnych

- zachowanie się inwestorów

- zachowanie się rynków kapitałowych

Założenia klasycznej teorii finansów

- homo oeconomicus (jednostka jest racjonalna, podejmuje zawsze optymalne decyzje)

- hipoteza efektywnego rynku - ceny aktywów odpowiadają wszystkim dostępnym informacjom, nie można osiągnąć ponadprzeciętnego zysku

• teoria oczekiwanej użyteczności (J. von Neumann, O. Morgenstern)

- zakład Pascala - jednostka wybiera zawsze opcję przynoszącą największą wartość oczekiwaną, użyteczność bogactwa równa jest jego wartości pieniężnej

- paradoks petersburski - jaka byłaby wartość rzutu monetą gdyby za każdy kolejny rzut gracz otrzymywałby 2 razy więcej pieniędzy, a gra trwałaby do wyrzucenia reszki - wartość oczekiwana byłaby nieskończona, a jednak ludzie nie byli skłonni grać aż tak wysoko - człowiek dąży do maksymalizacji oczekiwanej użyteczności, a nie oczekiwanej wartości

oczekiwana użyteczność jest równa sumie iloczynów prawdopodobieństwa zajścia danych zdarzeń i ich użyteczności

Dodatkowy przyrost bogactwa powoduje coraz mniejszą użyteczność - strata boli bardziej od zysku

Aksjomaty użyteczności

• spójność (porównywalność oraz przechodniość)

• niezmienność

• ciągłość

• porównywalność

• monotoniczność preferencji

Jest to podstawa teorii wyboru, która została zakwestionowana D. Kahnemana, A. Tversky'ego, bowiem w rzeczywistości następują anomalie jak:

• efekt pewności - przewartościowywanie zdarzeń pewnych w stosunku do zdarzeń wysoce prawdopodobnych - człowiek woli pewniejszy, choć mniejszy zysk od większego, ale też bardzo popularnego, a z drugiej strony woli (przy znacznie mniejszym prawdopodobnieństwie) woli opcję bardziej ryzykowną i atrakcyjną - jest to bowiem sprzeczne z aksjomatami teorii oczekiwanej użyteczności - zgodnie z nią skoro osoba wybrała w pierwszym przypadku opcję pewniejszą to i w drugim powinna to zrobić Przewartościowujemy także niewielkie prawdopodobieństwa - w grze z 2 opcjami o takiej samej wartości oczekiwanej, wybierana jest częściej ta z większą możliwością zysku, ale o mniejszym prawdopodobieństwie wygranej

• efekt odwrócenia - gdy zamiast zysków mamy straty większość ludzi działa dokładnie na odwrót niż w przypadku efektu pewności

• efekt izolacji - ludzie częściej szukają w alternatywach różnic niż rzeczy je łączących, przez co wybory determinowane są sposobem prezentacji, a nie rzeczywistą treścią problemu

Teoria perspektywy

• funkcja wartości, S kształtna, która odzwierciedla:

• relatywne postrzeganie względem punktu odniesienia

• malejąca wrażliwość na zmiany - zwiększenie dochodu ze 100 zł do 200 zł jest odbierane pozytywniej niż zmiana dochodu z 1100 do 1200 zł, podobnie ze stratami, zwiększenie straty ze 100 do 200 zł jest boleśniejsze niż zwiększenie straty z 1100 do 1200 zł

• awersja do strat - strata boli nas ponad 2 razy bardziej niż cieszy zysk przy zmianie o jednostkę pieniądza

• funkcja wag prawdopodobieństwa - niedoceniamy wysokich prawdopodobieństw i przeszacowujemy prawdopodobieństwa niewielkie, przy czym to niedocenianie wysokich prawdopodobieństw jest znacznie bardziej zauważalne niż przeszacowanie niewielkich, wynika to z ograniczonej zdolności człowieka w rozumieniu ekstremalnych prawdopodobieństw, jest to wykorzystywane przez przemysł hazardowy i ubezpieczeniowy

Teoria perspektywy jest rozszerzeniem i modyfikacją teorii oczekiwanej użyteczności

• ograniczona racjonalność (H. Simon, 1957) - ludzie nie szukają rozwiązania optymalnego, a jedynie satysfakcjonującego, wynika to z ograniczonej zdolności ludzkiego mózgu do przetwarzania informacji, ograniczeń czasowych lub ograniczeń technologicznych, przez co nie można przeanalizować wszystkich informacji i rzeczywiście wybrać tę najlepszą. Poza tym wybory alternatywne są rozważane jedynie do czasu znalezienia wyjścia zadowalającego odpowiadającego poziomowi aspiracji czy zadowolenia

Heurystyki - strategie oparte na intuicyjnej ocenie rzeczywistości

• nadmierna pewność siebie

• heurystyka zakotwiczenia i dostosowania - wartości oszacowane są zbliżone do pierwotnie zasugerowanego poziomu

• złudzenie gracza - dostrzeganie regularności i zależności tam, gdzie ich nie ma

• błąd koniunkcji- prawdopodobieństwo zajścia dwóch zdarzeń jednocześnie (ich koniunkcji) jest oceniane wyżej niż prawdopodobieństwo zajścia każdego z tych zdarzeń osobno

• Błąd post factum - przeceniamy swoją przeszłą wiedzę - uznajemy po fakcie, że coś co się zdarzyło było oczywiste

• efekt obdarowania - wartość danego dobra wzrasta w naszych oczach tuż po jego nabyciu

• selektywna percepcja - wybiórczość w doborze informacji

Efekt predyspozycji - skłonność do sprzedawania akcji drożejących i do długiego trzymania akcji taniejących, ludzie skupiają się bardziej na analizie przeszłości niż przewidywaniu przyszłości w oparciu o dostępne dane, inwestorzy sprzedają akcje o większej oczekiwanej stopie zwrotu (choć wedle klasycznych teorii powinni sprzedać to o najmniejszej oczekiwanej stopie zwrotu). 4 teorie to wyjaśniające

• wedle teorii perspektywny - malejąca wrażliwość na zyski i straty

• wiara w odwrócenie się kursów akcji

• teoria żalu - ludzie zwracają uwagę nie tylko na wynik, ale tez na odczucia przy danej decyzji.

• ludzie tkwią przy przyjętych wcześniej postanowieniach, gdyż potrzebują usprawiedliwić lub zracjonalizować podjętą wcześniej decyzję

Po osiągnięciu pewnego pułapu zysku awersja do ryzyka wzrasta bardziej niż przewidywany zysk i analogicznie przy stratach

4. Kryzysy finansowe we współczesnym świecie

Bez kryzysu nie ma rozwoju, jego przewidzenie jest jednym z najważniejszych zadań każdego obserwującego gospodarkę.

kryzys - moment rozstrzygający, punkt zwrotny, okres przełomu, w ekonomii załamanie się procesu wzrostu gospodarczego, poważne naruszenie stanu równowagi gospodarczej i regres w rozwoju ekonomicznym kraju

falowanie przedsiębiorczości, jego podstawą jest idea zysku

kryzys finansowy - głębokie zaburzenie na rynkach finansowych, gwałtowny spadek cen aktywów, mówiąc o nim mamy na myśli:

kryzys bankowy

kryzys walutowy

kryzys zadłużenia

4 rodzaje czynników wywołujących kryzys finansowy

wzrost stóp procentowych

wzrost niepewności

wpływ sytuacji na rynku aktywów na bilanse przedsiębiorstwa

panika bankowa

teoria triady

asymetria informacyjna

negatywna selekcja (coraz więcej negatywnych decyzji)

moral hazard

Początek obecnego kryzysu finansowego

sierpień 2007 roku - kiedy to banki centralne po raz pierwszy interweniowały

15.IX.2008 - upadek Lehman Brothers

globalizacja - proces występujący w gospodarce światowej charakteryzujący się przede wszystkim nasileniem mobilizacji i przepływu dóbr, kapitałów i siły roboczej w skali ogólnoświatowej, rozwoje transportu, komunikacji, telekomunikacji oraz szybkim przepływem informacji w mediach, ma wymiar gospodarczy, społeczny, polityczny i kulturowy, szczególny przypadek internacjonalizacji (umiędzynarodowienia)

Z punktu widzenia Finansów ważna jest globalizacja rynków finansowych, podstawową jej przyczyną jest liberalizacja międzynarodowych przepływów kapitałowych. Liberalizacji towarzyszy wprowadzanie innowacji finansowych - zwłaszcza instrumentów pochodnych. Deregulacja powoduje napływ kapitałów, który w razie kłopotów może być jednak szybko wycofany, w dodatku kryzys w jednym kraju wywołuje problemy w krajach sąsiednich. Wszystko to powoduje zmniejszenie się liczby instrumentów dyscyplinujących działalność bankową.

Boomy kredytowe - często źródło kryzysów bankowych, które powodują realne problemy w gospodarce - konieczność zasilenia banków gotówką, aby utrzymać ich płynność finansową.

Efektem globalizacji jest też powstanie wielkich konglomeratów finansowych mogących stanowić kanały rozprzestrzeniania się kryzysu.

Globalizacja powoduje też, że obroty na rynkach finansowych mogą rosnąć w sposób bardzo dynamiczny (i to widać, z tego co pamiętam rynek finansowy jest wart ok. kilkanaście razy więcej niż światowy PKB). Państwa zostają zdominowane przez rynki kapitałowe i finansowe, jednak przy globalnej gospodarce nie ma globalnego rządu, a więc nie ma realnej możliwości skutecznego oddziałowywania na kryzys.

Przyczyny kryzysu finansowego, który rozpoczął się w 2007 roku i przelał na realną gospodarkę

- nierównowaga ekonomiczna, rozwój krajów BRICS, przy jednoczesnym zadłużaniu się USA, aby utrzymać wysoki standard życia

- globalizacja, instytucje finansowe obejmowały aktywa z całego świata przy jednoczesnym rozluźnieniu nadzoru

- gwałtowny rozwój instrumentów finansowych (72 bln $ po koniec lat 90tych, prawie 720 bln $ w 2008 roku), część służyła jedynie celom spekulacyjnym (zarobkowi na wzroście ceny)

- dynamiczny rozwój rynków finansowych (aktywa finansowe z pochodnymi wedle szacunków z 2007 roku stanowiły 13 krotność światowego PKB)

- brak możliwości poprawnej oceny ryzyka, nadmierny optymizm

- błędy polityki gospodarczej USA, powstanie bańki na rynku nieruchomości

- banki stały się przedsiębiorstwami (a były instytucjami zaufania społecznego), w czym także pomogła deregulacja rynków finansowych np. wycofanie się z regulacji powstałych w czasach Wielkiego Kryzysu w latach 90tych

Przyczyna kryzysu w USA - gwałtowna obniżka stóp procentowych (spotkałem się z ciekawą teorią, w Forum, przedruk bodajże z Foreign Policy oskarżającą o kryzys finansowy zwłaszcza Chiny, a konkretniej ich gigantyczne rezerwy walutowe, które powodowały taniość kredytu), spadające ceny akcji spowodowały ucieczkę z giełdy m. in. do nieruchomości, co spowodowały gwałtowny realny wzrost ich cen, instytucje kredytowe starały się dotrzeć do osób o mniejszej zdolności kredytowej (subprime), w tym przypadku instytucje mogły otrzymać większe marże niż w przypadku osób wiarygodnych kredytowo (prime), istniała także grupa mid-prime - osoby o dobrych, ale niestałych dochodach. Procedury kredytowe były uproszczone, stosowano tzw. ujemną amortyzację kredytu - część odsetek była dopisywana do rachunku kredytu, gwoździem do trumny były najróżniejsze promocje kredytowe - odroczenie spłat części kapitałowej na 2-3lata.

Rozprzestrzenieniu się kryzysu sprzyjała tzw. sekurytyzacja - papiery wartościowe oparte na kredytach i pożyczkach hipotecznych, dzięki temu możliwe były pożyczki wielokrotnie przekraczające kapitał banku. Aby finansować szybko rosnącą akcję kredytową rozpoczęto na szeroką skalę proces przekształcania kredytów hipotecznych w instrumenty finansowe o relatywnie wysokiej stopie zwrotu, ale też dużym ryzyku. Poza tym ze względu na skomplikowanie nowych instrumentów wiele osób nie zdawało sobie sprawy z rzeczywistej skali ryzyka.

Podwyższanie przez FED stopy procentowej powodowało systematyczne zwiększanie się liczby niewypłacalnych dłużników, przejmowanie domów, a w końcu przekłucie bańki spekulacyjnej i krach na rynku finansowym

Efektem kryzysu finansowego były upadki, przejęcia lub nawet nacjonalizacje wielu instytucji finansowych. Ujawniono też niewielką regulację rynku finansowego. Ważne jest tez pogorszenie się perspektyw rozwoju światowej gospodarki - trudniejszy dostęp do kredytów, osłabienie międzynarodowej wymiany handlowej (uderzające zwłaszcza w eksporterów), Polska gospodarka odczuła ten kryzys pośrednio - przez pogorszenie się sytuacji naszego otoczenia m.in. Niemiec, sporym plusem dla nas była jednak konserwatywność naszego sektora bankowego (w większości kredyty były finansowane depozytami), niewielki udział aktywów wysokiego ryzyka, a także mniejsza zależność Polski od gospodarki światowej niż w innych krajach (ok 40 % polskiego PKB, w porównaniu z np. 80 % w Czechach)

Finanse behawioralne nie pomagają przewidywać przyszłości, ale pozwalają zrozumieć przeszłość. Najlepiej zacząć od heurystyki - nadmiernej pewności siebie, która powoduje nietrafione decyzje, jest to poglębiane myśleniem grupowym, “owczym pędem” - podążaniem za grupą. Poza tym zwykła chciwość, przesadny optymizm, a także selektywność w doborze informacji nie pozwalały w porę zauważyć zbliżającego się niebezpieczeństwa. Przez złudzenie gracza sądzono, że akcję będą wciąż drożały, ważny tu też jest konserwatyzm - nadmierne przywiązanie lub przecenianie faktycznego stanu rzeczy. Efekt predyspozycji powodował, że niebezpieczne aktywa były długo trzymane w portfelach akcji. Z teorii predyspozycji w przypadku kryzysu subprime szczególnie ważna jest funkcja wag prawdopodobieństwa, a zwłaszcza uznawanie bardzo prawdopodobnego zdarzenia za pewne, a mało prawdopodobnego za niemożliwe. Poza tym ważny jest sposób przedstawiania informacji. Poza tym skomplikowanie nowych instrumentów finansowych doskonale pasuje do ograniczonej racjonalności i wykorzystywania heurystyk na rynku finansowym. (rozwinąć bardziej czy nie - dajcie znać)

5. Finanse publiczne

Struktura sektora finansów publicznych

finanse publiczne - finanse wszystkich jednostek które stanowią własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego (wedle kryterium własności i podległości)

finanse publiczne - zasoby pieniężne w dyspozycji podmiotów publicznoprawnych służące zaspokajaniu potrzeb społecznych na zasadach niekomercyjnych, poprzez ich alokację i redystrybucję (wedle kryterium zadań)

Współcześnie jednak państwo przekazuje niektóre zadania i część władztwa finansowego innym niepaństwowym podmiotom publicznym, w praktyce jest to samoograniczanie państwa.

3 podstawowe funkcje finansów publicznych

- redystrybucyjna

- alokacyjna

- stabilizacyjna

Sektor finansów pubicznych (wedle ustawy o finansach publicznych z 2009 roku)

- organy władzy publicznej

- jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki

- jednostki budżetowe i samorządowe zakłady budżetowe

- agencje wykonawcze

- państwowe fundusze celowe

- uczelnie publiczne

- samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej

- państwowe i samorządowe instytucje kultury

- ZUS, KRUS, zarządzane przez nie fundusze

- NFZ

- PAN i tworzone przez nią jednostki organizacyjne

- inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustwa w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków, jednostek badawczo - rozwojowych i spółek prawa handlowego

podsektory

- rządowy

- samorządowy

- ubezpieczeń społecznych

w 2008 roku dochody sektora finansów publicznych wyniosły 714,7 mld zł, ok. ½ dochodów przypada na podsektor rządowy, a ⅓ całości dochodów na budżet państwa, wydatki 734,7 mld zł

Czy sektor finansów publicznych w Polsce nie jest nadmiernie rozbudowany? Ważne są realia społeczno - gospodarcze i i realizowana przez władze doktryna społeczno - ekonomiczna.

Główne obiekty krytyki - wysokość podatków i wysokość obciążeń socjalnych

Wydatki publiczne

wydatki publiczne - finansowe odzwierciedlenie zadań publicznych realizowanych przez władzę państwową i samorządową (publiczną), ważny instrument polityki finansowej państwa

Z reguły oczekiwania społeczne wobec państwa przewyższają zakres świadczeń publicznych

prawo Wagnera - tendencja stałego wzrostu wydatków publicznych zarówno w liczbach bezwzględnych jak i w stosunku do PKB, na początku XX wieku było to kilka - kilkanaście procent PKB, w chwili obecnej średni poziom wydatków publicznych w krajach OECD to 40%, a w państwach europejskich 50%, Korei Południowej 30%, w Szwecji poziom wydatków publicznych dochodził nawet do 70% PKB

przewaga wydatków nad dochodami = deficyt

Struktura wydatków publicznych charakteryzuje się dużą sztywnością - większość rzeczy jest regulowana ustawowo, ogranicza to swobodę prowadzenia polityki finansowej

PODZIAŁ WYDATKÓW

według funkcji państwa

- zewnętrzne - obronność, wydatki reprezentacyjne, uczestnictwo w organizacjach międzynarodowych

- wewnętrzne - utrzymanie organów władzy, administracji, sądownictwa, bezpieczeństwa wenętrznego, wydatki związane z funkcjami społecznymi i gospodarczymi

wedle ekonomicznego punktu widzenia

- rzeczywste/nabywcze/ostateczne

a) bieżące/konsumpcyjne

b) inwestycyjne

- redystrybucyjne (transfery) - przekazywanie środków publicznych innym podmiotom bez świadczenia wzajmenego z ich strony

a) zewnętrzne - redystrybucja społeczna i gospodarcza

b) wewnętrzne - przesunięcie części środków publicznych wewnątrz sektora publicznego - subwencje, dotacje

wedle szczebla władzy wydatkującej

- państwowe (rządowe)

- samorządowe

- zwyczajne - finansowanie bieżącej działalności

- nadzwyczajne

- bezzwrotne

- zwrotne

podział na wydatki publiczne i rozchody publiczne

rozchody publiczne to

- spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów

- wykup papierów wartościowych

- udzielone pożyczki

- płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji

- pożyczki udzielone na finansowanie przejściowe zadań realizowanych z udziałem środków pochodzących z UE (“prefinansowanie”)

- inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym

wydatki publiczne

- wydatki własne sektora publicznego - można je traktować jak koszt funkcjonowania państwa

- wydatki redystrybucyjne - zasilanie podmiotów spoza sektora publicznego (wszelakie świadczenia z tytułu ubezpieczenia społecznego, pomocy społecznej, dotacje dla przedsiębiorstw), stanowią dominującą pozycję w wydatkach sektora finansów publicznych (zwłaszcza świadczenia socjalne stanowiące w UE od 24,3% (Łotwa) do 41% (Niemcy) wydatków sektora finansów publicznych)

- koszty obsługi długu publicznego - spłata rat/odsetek od zaciągniętych pożyczek/kredytów

dochody - wydatki > 0 = nadwyżka sektora finansów publicznych

dochody - wydatki < 0 = deficyt sektora finansów publicznych

Dochody publiczne

Aby władza jakoś spełniała swoje funkcje musi skądś mieć dochody. Można je podzielić na 2 części:

• przymusowe (podatki, grzywny) - podstawowe źródło dochodów

• dobrowolne - pożyczki, darowizny

lub w inny sposób

• nieodpłatne - podatki

• odpłatne - pobierane za konkretne świadczenia

lub też

• zasadnicze - pobierane z pobudek fiskalnych

• uboczne - cła prohibicyjne - mające na celu wyeliminowanie lub ograniczenie handlu danym towarem

albo jeszcze inaczej

• bezzwrotne - daniny (dawniej)

• osobiste - np. służba wojskowa

• rzeczowe - np. obowiązkowe kontyngenty rolne

• pieniężne

lub inaczej (współcześnie)

• podatki

• opłaty

• składki na ubezpieczenia społeczne

albo jeszcze w inny sposób

• obciążenia powszechne

• obciążenia szczególne

oraz dochody firm należących do państwa

• zwrotne - zaciągane pożyczki

Podatki

podstawowa konstrukcja

- podmiot podatku

• czynny - uprawniony do jego pobierania i nakładania

• bierny - typowy podatnik (osoba fizyczna lub prawna ponosząca ciężar danego świadczenia, płatnik to podmiot zobowiązany do obliczenia należnego podatku, jego pobrania od podatnika i wpłacenia go do organu podatkowego, najczęściej płatnik i podatnik to ta sama osoba)

- przedmiot podatku - rzeczy i zdarzenia z którymi wiąże się powstawanie obowiązku podatkowego

- podstawa opodatkowania - najczęściej wyrażona w pieniądzu, rzadziej w jednostkach naturalnych

• ryczałt podatkowy - jest to kwota ściśle określona, najczęściej ten typ podatku jest płacony przez osoby prowadzące niewielką działalność gospodarczą

• repartycja kontyngentu podatkowego - kwota wpływów jest ustalana z góry

• kumulacja podatkowa - podstawa opodatkowania obliczana łącznie dla różnych podmiotów - np. wspólne rozliczanie się z fiskusem małżeństw

• kumulacja terytorialna - łączenie dochodów uzyskiwanych w kraju i za granicą

• kumulacja czasowa

stawki podatku

• procentowe - stosunek wielkości podatku do podstawy opodatkowania

• kwotowe - ściśle określona ilość (dawniej, gdy podatek był ściągany w naturze znacznie popularniejszy sposób)

• stałe

• zmienne - wielkość podatku zmienia się wraz ze zmianą podstawy opodatkowania

skale podatku

• proporcjonalna - jedna niezmienna stawka podatkowa (np. podatek liniowy)

• progresywna - w miarę wzrostu podstawy opodatkowania zwiększa się również stawki podatku

• progresja globalna - jedna stawka podatkowa, każde przekroczenie progu skali podatkowej powoduje obciążenie wyższą stawką podatku, działa to antymotywacyjnie, najbardziej bolesne na styku stawek

• progresja szczeblowa - kolejne stawki podatku odnoszą się tylko do pewnego przedziału - szczebla skali, wyżej opodatkowana jest tylko część będąca ponad granicą tego przedziału (PIT)

• regresywna - w miarę wzrostu podstawy opodatkowania stawki podatkowe maleją

• degresywna - opodatkowanie ma w zasadzie charakter proporcjonalny, ale dla mały stawek podatku jego skala zmniejsza się wraz ze zmniejszaniem podstawy opodatkowania

Zwolnienie podatkowe - wyłączenie podmiotów/przedmiotów spełniających określone warunki z obowiązku podatkowego, ma charakter terminowy/bezterminowy, powszechny/indywidualny

Ulga podatkowa - wyłączenie pewnych kwot z podstawy opodatkowania, obniżenie ustalonej kwoty podatku lub różnicowanie jego wysokości w zależności od podmiotu/przedmioty

Zwyżka podatkowa - dodatkowe odpodatkowanie pewnych kategorii podatników polega albo na podwyższaniu kwoty podatku albo na podwyższaniu podstawy opodatkowania, w chwili obecnej mają charakter sankcyjny

Podatki dzielimy na

• dochodowe

• majątkowe

• od wydatków

lub inaczej

• bezpośrednie

• pośrednie

Ważna tu jest relacja źródła podatku do podmiotu opodatkowania, w podatkach bezpośrednich sięgamy wprost do źródła podatku (zazwyczaj dochodu), natomiast w podatkach pośrednich to, od czego płacimy podatek nie pokrywa się ze źródłem dochodu. Główny problem - czy odpodatkować dochód czy konsumpcję?

Zalety/wady podatku bezpośredniego

+ są adresowane do konkretnej osoby, nawiązują bezpośrednio do jej zdolności podatkowej

+ możliwa jest personalizacja podatku

- wysokie koszty poboru

- nieregularność wpływów

- ostentacyjność poboru

Zalety/wady podatku pośredniego

+ łatwość i szybkość poboru

+ relatywnie niskie koszty poboru

+ regularność wpływów do budżetu

- brak powiązania ze zdolnością podatkową podatnika (przez co dotkliwie obciążają biedniejszych)

opłata - pobierana za usługi publiczne (zazwyczaj kształtują się na poziomie rzeczywistego kosztu usługi) i czynności urzędowe, które mogą być przymusowe i nieekwiwalentne przez co stają się świadczeniem quasi podatkowym (jak np. w przypadku składki na ubezpiecznie społeczne lub zdrowotne)

Ważne jest ustalenie kto poniesie ostateczny ciężar świadczenia i jakie będą jego skutki. Podatki pośrednie mogą być łatwiej przerzucane niż inne. Świadczenia społeczne płacą zarówno pracodawcy jak i pracownicy, pracodawca może więc przerzucić swoje obciążenia na pracowników, gdyż w skutek obciążania pracodawców maleję zapotrzebowanie na pracowników najemnych i obniżane są płace

środki publiczne

• dochody publiczne

• środki pochodzące z budżetu UE - przeznaczone na konkretne cele

• środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, nie podlegające zwrotowi

• przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych pochodzące z:

• sprzedaży papierów wartościowych

• prywatyzacji

• spłat pożyczek i kredytów udzielonych ze środków publicznych

• otrzymanych pożyczek i kredyów

Są to środki związane z finansowaniem deficytu sektora finansów publicznych

• przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie działajności oraz pochodzące z innych źródeł.

Racjonalny system podatkowy. Podatki a sprawiedliwość społeczna.

rationalis (z łac.) - rozumny, uzasadniony, oparty na wiedzy, rozsądnie pomyślany

W sensie ekonomicznym chodzi o zgodność z zasadą optymalizacji czyli

• maksymalizację efektów

• minimalizację nakładów

Ważne jest tu,aby dzięki podatkom można było zaspokoić zapotrzebowanie społeczeństwa na dobra publiczne. Racjonalny system podatkowy powinien oznaczać zespół różnego rodzaju podatków, które razem są wystarczająco wydajne, aby sfinansować wszystkie uznane za celowe wydatki publiczne, dające się łatwo dostosować do zmieniającej sytuacji (elastyczne), tanie (względnie niewielkie koszty ich poboru) oraz zarówno trudne do omijania przez podatników (niewielka możliwość przekrętów) jak i łatwe pod względem techniki podatkowej.

W świetle racjonalności ważne jest też oddziaływanie struktury podatków na wzrost gospodarczy w długim okresie. np. możliwość odpisu przez podatników od podstawy opodatkowania kwot zdeponowanych na lokatach oszczędnościowych lub zainwestowanych w długookresowe papiery choć w danym roku powoduje zmniejszenie wpływów budżetowych w długim okresie powoduje ich zwiększone znaczenie.

Problemem jest to, że większość wydatków ma charakter sztywny - ustalony odgórnie np. ustawą.

Punktem wyjścia jest ustalenie wielkości publicznych wydatków.

zwrotne a bezzwrotne formy gromadzenia dochodów publicznych

bezzwrotne dochody - konsumpcja

zwrotne dochody (np. pożyczki) - inwestycje, jedyna możliwość sfinansowania deficytu budżetowego

Celowość finansowania wydatków konsumpcyjnych ze zwrotnych dochodów - można to robić, ale, powoduje jednak zwiększenie zadłużenia sektora publicznego

Oczywiście każdy podatnik lubi jak jego obciążenia są zmniejszane, gdy obciążenia są zwiększane bardzo często stara się uzyskać ulgi, zwolnienia podatkowe, a nawet ukryć część swoich dochodów, ważne jest to, iż podatek jest przymusowym świadczeniem na rzecz państwa, a więc czymś znacznie bardziej negatywnie odbieranym niż dobrowolna pożyczka

Jednak też nie można w całości zastąpić dochodów przymusowych dobrowolnymi m.in. ze względu na koszt obsługi długu publicznego

podatki a opłaty

opłata - państwo na rzecz wnoszącego opłatę świadczy jakąś usługę lub wykonuje czynność urzędową, do każdej z czynności należy ustalić opłatę

Konieczne jest ustalenie sumy dochodów jakie mają być osiągnięte poprzez zebranie dochodów bezzwrotnych oraz obliczenie dochodów z opłat (szacunkowa ilość świadczonych usług i ich cena), reszta oznaczałaby konieczne wpływy z podatków

podatki pośrednie a bezpośrednie

podatki bezpośrednie - PIT, CIT, podatek od spadków i darowizn, podatek od nieruchomości

reszta - podatki pośrednie

podatki muszą być:

• wydajne fiskalnie - aby przy ich pomocy można było osiągnąć możliwie jak największy dochód

• relatywnie niski koszty poboru podatku

• powodować trudność w uchylaniu się od nich i problemy z tworzeniem wszelakich oszustw podatkowych

• szybkie i łatwe w realizacji

• automatycznie dostosowujące się do sytuacji ekonomicznej kraju

• wpływające pozytywnie na skłonność do oszczędzania i inwestowania

• wpływające na wybór społecznie pożądanych technik produkcji

• wpływ na wybór społecznie pożądanej techniki konsumpcji

podatki bezpośrednie

wydajność fiskalna dla podatków typu dochodowego - krzywa Laffer'a, podnoszenie stawek podatków dochodowych daje efekt tylko do pewnego momentu, z drugiej strony stały podatek dochodowy byłby bardzo problematyczny dla osób najbiedniejszych (zapewne nie byłyby w stanie go zapłacić)

W większości przypadków prowadzenia działalności gospdarczej płacony jest ryczałt, gdyż samo określenie przychodów i kosztów utrzymania jest dla małej firmy trudne

Zalety/wady podatku bezpośredniego

+ są adresowane do konkretnej osoby, nawiązują bezpośrednio do jej zdolności podatkowej

+ możliwa jest personalizacja podatku

- wysokie koszty poboru

- nieregularność wpływów

- ostentacyjność poboru

- względna łatwość oszustwa podatkowego

Zalety/wady podatku pośredniego

+ łatwość i szybkość poboru

+ relatywnie niskie koszty poboru

+ łatwo wpływają na określoną strukturę konsumpcji (akcyza)

+ regularność wpływów do budżetu

- brak powiązania ze zdolnością podatkową podatnika (przez co dotkliwie obciążają biedniejszych)

- trudne do ominięcia i oszustw podatkowych

Ważne jest też ogólne obciążenie podatkowe, jego wpływ na aktywność gospodarczą oraz sposób gospodarowania nimi - ludzi łatwiej przekonać do wyższych podatków jeśli będą wiedzieć, że zostaną one dobrze wykorzystane (jak dzieje się to np. w krajach skandynawskich)

Podatki a sprawiedliwość

Samo potoczne pojęcie sprawiedliwości jest trudne do zdefiniowania m.in. ze względu na niejednoznaczność

sprwiedliwość (wedle Arystotelesa)

• rozdzielcza - dobro za dobro, zło za zło

• wyrównawcza - ekwiwalentość

w znaczeniu prawniczym - decyzja zgodna z obowiązującym prawem, podjęta przez kompetentny organ zgodnie z ustaloną procedurą, poszukiwanie stałych i obiektywnych kryteriów sprawiedliwości jest dążeniem charakterystycznym dla różnych szkół prawa

sprawiedliwość społeczna - ideał będący przeniesieniem etycznej i prawnej idei sprawiedliwości w sferę stosunków gospodarczych między wielkimi zbiorowościami

Szczególnie ważna w tej kwestii jest polityka redystrybucyjna państwa, a zwłaszcza progresja podatkowa. Skuteczność i wydajność systemu podatkowego zależy w znacznej mierze od stopnia społecznej akceptacji systemu i polityki podatkowej, a to z kolei jest uzależnione od oceny tej polityki w świetle potocznie rozumianej sprawiedliwości.

W porównaniu z efektywnością to kryterium nie jest niestety mierzalne.

Dobra o niskiej elastyczności mogłyby być wysoko opodatkowane, jednak sam ich charakter to wyklucza, dlatego dominuje podatek o szerokiej bazie i jednolitej lub temu bliskiej stawce podatku (VAT). Wszystko to rodzi potrzebę analizy roli systemu podatkowego jako całości jak i roli poszczególnych jego elementów w realizacji zasady sprawiedliwości podatkowej (łączącej zarówno efektywność jak i sprawiedliwość)

Sprawiedliwe opodatkowanie wedle większości powinno wynikać ze zdolności podatkowej każdego z osobna, a o tym decyduje dochód. Ważny jest też podział na podatki pośrednie i bezpośrednie. Kryterium sprawiedliwego rozłożenia ciężarów podatkowych dotyczy głównie podatków bezpośrednich, korespondujących z osobistą zdolnością płatniczą. W przypadku podatków pośrednich różnicuje się jego stawki, aby chronić osoby niezamożne, a jednocześnie obciążyć bogatszych (podwyższone stawki na dobra luksusowe). Jednak za ideał uważa się jednolitą stawkę oraz dodatkową akcyzę, jednak opodatkowanie luksusowej konsumpcji nie jest wydajnym źródłem dochodów publicznych.

Przy ustalaniu odpowiedniego podatku dochodowego ważne jest dokładne ustalenie sytuacji życiowej podmiotu (m.in. rodziny), przez co dość szeroko się ten podatek personalizuje, jednak w granicach racjonalności (aby nie powodować gwałtownego wzrostu kosztów). W dodatku każdy problem powinno się rozpatrywać oddzielnie - przykład z podręcznika - koszt wyprawki szkolnej jako ulga podatkowa, transfer socjalny czy pomoc rzeczowa? Ważne jest też uwzględnienie różnego sposobu zdobywania dochodów oraz minimum koniecznego do przeżycia (kwota wolna od podatku). Trzeba też odpowiedzieć na pytanie czy podatek dochodowy powinien być liniowy czy progresywny.Polityka socjalna dysponuje bogatszym wachlarzem środków realizacji celów społecznych niż polityka podatkowa. Przy dyskusji nt. podatku liniowego ważne jest czy wykorzystujemy pionową (wedle zdolności) czy poziomą (równe obciążenie równych dochodów) sprawiedliwość podatkową. Sprawiedliwość podatkowa może być też realizowana przez różnego rodzaju ulgi podatkowe, ale ze względu na ich nieefektywność i marnotrawstwo powoli odchodzi się od nich.

Budżet państwa

budżet państwa - podstawowe ogniwo systemu finansów publicznych, w nim gromadzona i dzielona jest największa część finansów publicznych

Bill of Rights z 1688r. - uznawane za narodziny budżetu, parlament angielski uzyskał prawa do nakładania podatków oraz do decydowania o wielkości i przeznaczeniu wydatków

ważnymi kwestiami były

- rozdzielenie majątku państwa i panującego

- rozwój parlamentaryzmu

- rozwój społeczno - gospodarczych funkcji państwa

Budżet państwa to:

- podstawowy plan finansowy (dochody i wydatki państwa) uchwalany na okres roku budżetowego

- akt normatywny najwyższej rangi (ustawa budżetowa)

- fundusz scentralizowanych środków pieniężnych gromadzonych i rozdzielanych w ciągu roku w związku z realizacją zadań państwa

Odzwierciedla założenia i cele polityki społeczno - gospodarczej państwa w danym okresie, główne narzędzie ich realizacji, w nim znajdują odbicie poglądy odnośnie interwencjonizmu gospodarczego, wyrównywania dysproporcji w dochodach ludności, zaspokajania potrzeb społecznych.

Jest to też podstawa prawna działalności rządu, jest upoważnieniem do dokonywania wydatków, ściągania dochodów, gospodarowania publicznymi funduszami, a także aktem politycznego zaufania władzy ustawodawczej do wykonawczej

prowizorium budżetowe - tymczasowy, przejściowy plan finansowy uchwalany w szczególnych sytuacjach na mniej niż rok, traci moc w momencie uchwalenia ustawy budżetowej

Najczęściej wymieniane zasady budżetowe

- jedność - wszystkie dochody i wydatki budżetu powinny być określone w jednym planie i tworzyły jeden, scentralizowany fundusz,

- zupełność/powszechność - finansowanie wszystkich jednostek sektora finansów publicznych metodą brutto,

- roczność - opracowywanie i uchwalanie budżetu na jeden rok, zasada uprzedniości - uchwalenie przed, de facto cała procedura trwa ok. 2 lat, jednak roczny system powoduje problemy zwłaszcza przy finansowaniu inwestycji

- równowaga - “złota zasada” budżetu w ujęciu klasycznym, przez wiele lat uznawana za podstawowy warunek dobrej gospodarki budżetowej, wydatki są równe lub mniejsze od dochodów, od czasów Keynesa zrównoważony wzrost całej gospodarki, w chwili obecnej nie jest to respektowane, wiele krajów wysoko rozwiniętych boryka się z deficytem od dziesięcioleci

- szczegółowość - takie usystematyzowanie wg podziałek klasyfikacyjnych zapewniających prawidłowy proces planowania, wykonywania i kontoli budżetowej

- jawność - społeczeństwo musi być informowane o pracach nad budżetem i jego wykonywaniem, konieczna jest bowiem społeczna kontrola oraz zachęcenie obywateli to udziału w życiu publicznym

- przejrzystość - potrzeba prezentacji finansów publicznych w układzie czytelnym, aby ściśle były określony podział zadań oraz kompetencji, jednoznaczne określenie źródeł dochodów i kierunków wydatkowania środków publicznych

Proces uchwalania budżetu

Minister finansów przedstawia Radzie Ministrów projekt ustawy budżetowej z uzasadnieniem, RM przedstawia uchwalony projekt Sejmowi do 30.09 roku poprzedzającego (oczywiście zdarzają się sytuacje wyjątkowe), Parlament ma 4 miesiące i dać ustawę do podpisu prezydentowi RP, w przeciwnym razie może on skrócić kadencję Sejmu, za wykonywanie budżetu państwa odpowiada RM, do 31.05 roku następującego (po danym roku budżetowym) RM uchwala sprawozdanie z wykonania budżetu, procedurę budżetową kończy absolutorium udzielane przez Sejm najpóźniej 90 dni po przedstawieniu sprawozdania

budżet państwa w 2008 roku

deficyt - 25,1 mld zł (2,4% PKB)

dochody - 18,7% PKB

wydatki - 21,1% PKB

podatki - 88,5% ogółu dochodów

podatki pośrednie - 64,5% (VAT - 42,8%, akcyza 21,6% podatków pośrednich)

PIT - 14,2% ogółu dochodów

CIT - 9,8% dochodów

dochody niepodatkowe - dywidendy, wpłaty z zysku NBP, cła, dochody jednostek budżetowych - 7,6 % dochodów

Wpłaty z UE - 5,8% dochodu - specjalne, ryczałtowane kwoty wprowadzane bezpośrednio do budżetu państwa

47,1% ogółu wydatków - dotacje i subwencje

7,6% ogółu wydatków - świadczenia na rzecz osób fizycznych

17,5% ogółu wydatków - wydatki bieżące jednostek budżetowych

9% ogółu wydatków - obsługa długu publicznego

5,4% ogółu wydatków - wydatki majątkowe

4,4% ogółu wydatków - środki własne UE

9,1% ogółu wydatków - finansowanie projektów z udziałem środków UE

Z roku na rok zwiększa się zakres wydatków prawnie zdeterminowanych (sztywnych), przez co możliwości zmiany struktury wydatków są bardzo ograniczone, w chwili obecnej to jest 70-75% wydatków budżetu

Budżet zadaniowy

główny problemem tradycyjnego budżetu jest jego ograniczony horyzont czasowy, podjęto próby jego zbliżenia do budżetu przedsiębiorstwa, wydłużenia okresu planowania, zapewnienia większej przejrzystowści oraz łatwego monitorowania skuteczności i efektywności wydatków

Komisja Hoovera - 1949r. - metoda analizy rezultatów - performance budgeting m.in. USA, Japonia, Wielka Brytania, Francja

na co pozwala budżet zadaniowy?

- na sprecyzowanie celów działania rządów i monitrorowanie skuteczności ich realizacji

- długofalowe podejście

- czytelną informację o wydatkach budżetowych

- sprzyja współpracy w rządzie i instytucjach publicznych

- umożliwia merytoryczną dyskusję nt. celów rządu

- na globalne podejście do wydatków sektora publicznego

- na ułatwienie hierarchizacji wydatków i instrumentów wg istotności dla rozwoju

- na zarządzanie środkami przez dysponenta

- na ocenę skuteczności finansowych działań oraz efektywności w ramach systemu ewaluacji

Intencją budżetu zadaniowego jest odpowiedzenie na 5 pytań

- jakie zadania wykonują ministerstwa i urzędy centralne

- jakie wydatki przeznacza społeczeństwo na poszczególne zadania

- jakie cele mają być osiągnięte

- jakie efekty mają przynieść zamierzone cele

- w jakim stopniu udało się doprowadzić do zamierzonych celów

Jego istotą jest jest zarządzanie środkami publicznymi poprzez realizację celów zorientowanych na osiągnięcie rezultatów, które muszą pokrywać się ze strategią rządu.

Szczególnie ważne jest formułowanie celów, które powinny być

- precyzyjne, konkretne, mierzalne, osiągalne, istotne, spójne, realistyczne, określone w czasie

- adekwatne do uwarunkowań społeczno - gospodarczych

- zgodne z celami zawartymi w dokumentach strategicznych

Konieczna jest zmiana klasyfikacji budżetowej z podziału podmiotowego i przedmiotowego oraz wedle paragrafów, planowana jest 3stopniowa kwalifikacja orzaz podział na części i podział na paragrafy

Wyróżnionia się funkcje, zadania i podzadania budżetu zadaniowego

zadanie - zestaw wydatków przeznaczonych do realizacji odpowiadającego mu cele, cele określają priorytety działalności dysponenta

Wyróżnia się także działania - najniższy stopień klasyfikacji (jednak nie prezentowany w Ustawie budżetowej)

Są także mierniki - głównie skuteczności i efektywności/oddziaływania, rezultatu, produktu

Definiowanie zadań, celów i mierników jest szczególnie ważne, ich trafność doboru będzie odpowiadałą za efekty

Mierniki powinny być:

• adekwatne - ściśle powiązane z celami

• wiarygodne i łatwe do zrozumienia

• łatwe do monitorowania

• odporne na manipulacje

• w ilości niezbędnej do określenia czy dany cel został osiągnięty i nic poza tym

Budżet zadaniowy można jak wszystko wprowadzać rewolucyjnie lub ewolucyjnie, wybraliśmy drogę rewolucyjną, de facto wciąż tworzymy ramy naszego budżetu zadaniowego, powoli zmieniamy akty prawne

Fundusze celowe

Finanse samorządu terytorialnego

Deficyt finansów publicznych

Dług publiczny

Fiskalizm w Polsce na tle innych państw

Często wyrażane są poglądy, że w Polsce występuje nadmierny, skomplikowany fiskalizm m.in. dławiący przedsiębiorczość. Redystrybucja rozpatrywana od strony wydatków determinuje potrzeby fisklane państwa. Trzeba więc uwzględnić

• redystrybucję PKB w Polsce na tle innych krajów europejskich i nie tylko

• pożądane tempo wzrostu gospodarczego

• kierunki rozdysponowania środków publicznych - inwestycyjne czy typowe dla welfare state,

• uwarunkowania historyczna. a tym samym postawy roszczeniowe obywateli wobec państwa

• wielkość PKB w Polsce w stosunku do innych państw

Udział wydatków finansowanych przez państwo w PKB w Polsce wynosi 40-45%. w krajach europejskich jest to 50% ze względu na instytucję państwa opiekuńczego dbającego o obywateli “od kołyski aż po grób”. W Korei Południowej jest to nieco ponad 30% PKB. Przy czym warto zauważyć znaczący spadek wydatków krajów europejskich w ciągu ostatnich 20 lat

Gdy patrzymy na potrzeby Polski okazuje się, że jesteśmy krajem niedoinwestowanym zwłaszcza w sferze infrastruktury i kapitału ludzkiego, wysoki poziom redystrybucji PKB nie przekłada się na dobrobyt. W dodatku aż ¾ wydatków to wydatki sztywne, poza tym nie warto porównywać nas z krajami o znacznie wyższym PKB per capita, a raczej na politykę krajów, które cechują lub cechowały się wysokim wzrostem gospodarczym (rzędu 7% rocznie), a to mniejsze podatki stanowią jedną z ważniejszych sił napędowych rozwoju gospodarczego. Nie da się jednak ustalić jednej, optymalnej skali wydatków sektora finansów publicznych w stosunku do PKB - każdy przypadek musi być rozpatrywany osobno. Państwo opiekuńcze to hamulec dla gospodarek, które powinny się szybko rozwijać. Wydatki prywatne w większości przypadków są bardziej efektywne od wydatków publicznych.

prof. Balcerowicz za 3 konstytutywne składniki welfare state uważa

- wydatki socjalne - zasiłki, renty, emerytury oraz dobra, za które płacimy pośrednio (poprzez podatki) jak szkoły, służba zdrowia

- podwyższone podatki będące konsekwencją wydatków socjalnych

- różne regulacje zwłaszcza w przypadku rynku pracy

Ronald Reagan “Jest to przewód pokarmowy z wielkim apetytem na jednym końcu i wielkim brakiem odpowiedzialności na drugim końcu”

Rozmiar państwa opiekuńczego bardzo zależy od mentalności obywateli danego kraju, państwa europejskie zbudowały welfare state między 1960 a 1975 rokiem.

Ważne jest, że miały mniejsze wydatki w PKB w momencie posiadania tego samego poziomu PKB, co obecnie Polska,

Polska zalicza się do grupy państw socjalnych, gdyż:

- duże i rosnące wydatki socjalne prowadzą do wysokich i rosnących podatków, wedle prof. Balcerowicza przez nie maksymalne tempo wzrostu gospodarczego w Polsce może wynieść 4-5%, ale nie 7-10%, wszystkie szybko rozwijające się kraje miały/mają udział wydatków w PKB rzędu ok. 20%. Dopiero później, po osiągnięciu pewnego poziomu PKB per capita przydatne jest wyhamowanie wysokiego tempa rozwoju, aby nie “przegrzać” gospodarki oraz nie dopuścić do gwałtownej inflacji. Warto też zauważyć, że wydatki na państwo socjalne ograniczają wydatki na infrastrukturę, prawdopodobne jest, że Polska będzie się rozwijać, ale wolniej od innych państw. W rankingu Doing Business 2010 jesteśmy na 72 miejscu (na 183 kraje) pod względem łatwości prowadzenia działalności gospodarczej i jesteśmy praktycznie za wszystkimi krajami nowej UE

Polska w rankingu Doing Business 2010

• 72 miejsce w zakresie łatwości prowadzenia działaności gospodarczej

• 117 miejsce w zakresie rozpoczynania działalności gospodarczej

• 164 miejsce w zakresie łatwości uzyskiwania pozwoleń na budowę, koncesji

• 76 miejsce w zakresie elastyczności zatrudniania/zwalniania pracowników

• 88 miejsce w sprawach skomplikowania procedur związanych z nabywaniem i rejestracją praw własności

• 41 miejsce w sprawach dotyczących ochrony interesów inwestorów

• 151 miejsce w odniesieniu do transparentności (przejrzystość, jawność, klarowność), jawności i łatwości płacenia podatków w oparciu o obowiązujące prawo podatkowe

• 15 miejsce w zakresie łatwości pozyskiwania kredytów

• 42 miejsce w zakresie swobody i elastyczności zawierania i realizacji kontraktów handlowych

• 75 miejsce w egzekwowaniu wykonania postanowień kontraktów handlowych

• 85 miejsce w zakresie procedur związanych z bankructwem lub likwidacją przedsiębiorstw

- ciężary podatkowe lub parapodatkowe hamują w znacznym stopniu wzorst zatrudnienia

- silna ochrona pracowników przed zwolnieniem powoduje wzrost długofalowego bezrobocia

- “rozdęte” państwo opiekuńcze sprzyja powstawaniu róźnic społecznych

Patrząc samymi terminami Polska jest państwem opiekuńczym, ale gdy zastanawiamy się nad jakością usług zwłaszcza w porównaniu w państwami skandynawskimi powstaje pytanie czy ta nazwa jest adekwatna. Bez radykalnych zmian nie będzie można utrzymać poziomu świadczeń nawet na tym niskim poziomie (patrz np, przewidywania dotyczące emerytur naszego pokolenia.

Wydatki sztywne - określone ustawowo, na które minister finansów nie ma żadnego wpływu, w chwili obecnej to 70-75% wydatków, były to głównie

- subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego (19,9%)

- obsługa długu publicznego (15%)

- dotacje dla FUS (13 %)

- obrona narodowa (8,9%)

- dotacje dla KRUS (8%)

- wpłaty do budżetu UE (5,8%)

- wydatki refundowane z budżetu UE (4,1%)

Taki poziom wydatków sztywnych ogranicza pole manewru rządu w kształtowaniu aktywnej polityki w ramach budżetu państwa. Nasze państwo jest zbyt opiekuńcze, a jakość usług jest bardzo niska.

klin podatkowy - na wykresie, którego zmienna x jest liczba aktywnych zawodowo, a zmienną y koszty pracy zaznaczone są 2 linie - popyt na pracę oraz podaż pracy, podatki i parapodatki zwiększają koszt pracy (wytrącają z punktu równowagi) i powodują powstanie bezrobocia/szarej strefy

redystrybucja PKB przy uwzględnieniu dochodów podatkowych i parapodatkowych

w krajach strefy euro wynosi ok. 45% PKB, w całej OECD 38%, w Polsce ok. 39% (spadek o nieco ponad 4 pkt. procentowe), oczywiście państwa europejskie są zazwyczaj bardzo opiekuńcze, należy pamiętać jednak, że są to od lat jedne z najlepiej rozwiniętych światowych gospodarek, w przypadku tygrysów gospodarczych udział podatków w PKB to między 20 a 32%

szara strefa - wedle szacunków prof. Friedricha Schneidera w Polsce w 2007 roku to aż 26,5% PKB, oczywiście w porównaniu z Bułgarią (40%) czy krajami byłego ZSRR (między 28,2 a 68,2% PKB) jest to niewiele, ale np. w Austrii szara strefa to tylko 1,5%. Ogólnie wedle szacunków szara strefa stanowi od 15 do 30% polskiego PKB

przyczyny takiego stanu rzeczy

- brak możliwości znalezienia pracy formalnej

- trudna sytuacja materialna

- wysoka składka ubezpieczeniowa

- pracodawcy proponują wyższe wynagrodzenie bez rejestrowania umowy o pracę

- niechęć wiązania się na stałe z miejscempracy

Rząd najczęściej podwyższa podatki, co może w łatwości doprowadzić do krachu gospodarczego, a nie rozwiązuje w ogóle problemu, powinno się wpierw przeprowadzić abolicję podatkową, a później zaostrzyć sankcję dla wszystkich wciąż pozostających w szarej strefie, a gwarantem nie powinny być żadne deklaracje majątkowe. trzeba też uszczelnić wschodnią granicę, sporą rolę w rozwoju szarej strefy ma też polskie prawo podatkowe - niestabilne, niejasne, stanowiące doskonale pole do oszustw, w 2010 roku w Polsce trzeba było dokonać 40 płatności podatkowych, przy czasie na to poświęcanym 395 godzin (średnia OECD to 12.8 płatności podatkowych przy 194,1 godzinie na to potrzebnych). powinno się zwiększyć kwotę wolną od podatku oraz wprowadzić system podatkowy oparty na niskich stawkach nie będących pokusą do nadużyć. Praca jest w dużej mierze obciążona wysokimi kosztami (podatkami i parapodatkami). Gospodarki nieformalnej nie da się zlikwidować, ale można ją ograniczyć rozwijając m.in. bodźce do jej opuszczania.

problemy polskiej gospodarki

- niestabilne reguły prowadzenia działalności gospodarczej

- zła jakość prawa

- nadmierne indywidualne obciążenia podatkowe, wysokie koszty pracy, zbyt duża redystrybucja PKB

- znaczny poziom tworzenia PKB przez szarą strefę

- zbyt słaba ochrona wierzycieli w dochodzeniu roszczeń cywilnoprawnych w 2006 roku między wniesieniem pozwu przeciw dłużnikowi do momentu uzyskania wyroku mijało 980 dni, w 2010 roku czas ten został zmniejszony do 83- dni, ale wciąż jest to długo (w porównianiu ze 109 dniami w Nowej Zelandii czy 275 dniami w Estonii)

- ograniczony dostęp do kapitału zwłaszcza w przypadku małych przedsiębiorstw

- nadmiernie zbiurokratyzowane procedury zakładnia firm

Wpływ polityki fiskalnej na wybrane wskaźniki makroekonomiczne

6. Wpływ systemu ubezpieczeń społecznych na finanse publiczne, finanse przedsiębiorstw i gospodarstw domowych

B. Franklin - na świecie pewne są tylko 2 rzeczy - śmierć i podatki

Ubezpieczenia społeczne są częścią życia każdego z nas, cechuje je

• charakter pieniężny

• przymusowość

• bezzwrotność

• prawna możliwość wyegzekwowania ich zapłaty

Główna różnica między składkami na ubezpieczenia społeczne i podatkami to ich ekwiwalentność, samo płacenie składki uprawnia do otrzymywania świadczenia w przyszłości

przędsiębiorca - płatnik składek

finanse ubezpieczeń społecznych - ogół procesów związanych z gromadzeniem, rozporządzaniem i wydawaniem środków finansowych (SPECYFICZNYCH), bo wydatkowanych na świadczenia pieniężne z tytułu ubezpieczeń społecznych oraz dochodów umożliwiających ich finansowanie

jedna z bolączek systemu ubezpieczeń społecznych to ilość aktów prawnych regulujących daną dziedzinę (ponad 100)

zmiany od 1.01.1999

- powstanie Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, do zarządzania nim został upoważniony Zakład Ubezpieczeń Społecznych, to on odsyła składki do OFE, wymierza, pobiera i rozlicza składki i przekazuje je do NFZ (45,7 mld zł w 2008 roku)

- powstanie otwartych funduszy emerytalnych - OFE, 19,4 mld zł składek w 2008 roku

-system wielostopniowy, łączący w sobie elementy systemu repartycyjnego i kapitałowego, zmniejszający rolę państwa, zwiększający rolę indywidualnej przedsiębiorczości

- 3 filarowy

- przeniesiono ciężar odpowiedzialności z państwa na pracownika

- wysokość świadczenia zależy w sporej mierze od wpłaconych składek

- system mieszany jest uważany za odporny na pewne zmiany związane z niestabilnością rynków finansowych czy inflacją oraz na nieefektywność na rynku pracy

System ubezpieczeń społecznych to część systemu zabezpieczenia społecznego, Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego to inna bajka

ZUS to największa instytucja w kraju (ale czy efektywna?)

System ubezpieczeń społecznych oddziałuje na gospodarkę narodową, przez to każda jego modyfikacja (nawet niewielka) może pociągnąć za sobą poważne skutki

do 31.12.1998 - system repartycyjny/umowy pokoleniowej/PAYG - pay as you go, całkowicie zarządzany przez państwo, powszechny i obowiązkowy, świadczenia emerytów finansowane były przez pracujących, prawo do świadczenia wynikało z samego faktu zatrudnienia, składki były pobierane i zarządzane łącznie - pracodawca odprowadzał składki wszystkim swoim pracownikom RAZEM, nie sprzyjało to motywowaniu ludzi, poza tym w obliczu starzenia się społeczeństwa był niemożliwy do utrzymania

4 kategorie ryzyka ubezpieczeniowego

• starość - ubezpieczenie emerytalne - 19,52% podstawy wymiaru, po połowie płacowne przez pracowników i pracodawców

• czasowa/całkowita niezdolność do pracy - ubezpieczenie chorobowe - 6% podstawy wymiaru, 1,5% - pracownicy (ubezpieczeni), 4,5% - płatnicy składek

• choroba - ubezpieczenie chorobowe - 2,45% podstawy wymiaru, sami ubezpieczeni

• wypadek przy pracy/choroba zawodowa - ubezpieczenie wypadkowe - 0,4 - 8,12 % podstawy wymiaru, płacone przez płatników składek (od 01.04.2009 - 0,67-3,33% podstawy wymiaru)

OFE - 7,3% podstawy wymiaru (ok. 37% całości składki)

podstawa wymiaru - w uproszczeniu wynagrodzenie brutto

Składki odprowadza pracodawca za nas

Pracodawca w swoich wycenach kosztu pracownika musi uwzględnić wszystko to, co płaci w jego imieniu (koszt zatrudnienia pracownika jest znacznie większy niż jego pensja netto)

koszty płacowe i pozapłacowe (doskonalenie, kształcenie, przekwalifikowanie) Koszty pracy determinują też jej efektywność

Składki na ubezpieczenia społeczne odprowadza się do 30krotności średniej pensji krajowej, z jednej strony zmniejsza to koszty dla pracodawcy, większy dochód netto dla pracownika, ale może spowodować płacenie wyższej stawki podatkowej oraz wyższej składki na ubezpieczenie zdrowotne

Składka na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (od 01.01.2006) - 0,1% podstawy wymiaru

Składka na ubezpieczenie zdrowotne (od 01.01.2007) - 9% podstawy wymiaru

od 01.07.2005r - czasowe ulgi w opłacaniu składek na ubezpieczenia społecznej - przedsiębiorcy działający poza rolnictwem mogą przez 2lata od rozpoczęcia działalności mogą opłacać niższe składki, nie niższe jednak niż 30% płacy minimalnej, jest to jednak tylko pomoc krótkookresowa, ważne jest obniżanie kosztów pracy w długim okresie

szeregi możliwych świadczeń

- emerytura, renta z tytułu niezdolności do pracy, renta rodzinna, dodatek pielęgnacyjny, dodatek do renty rodzinnej dla sieroty zupełnej, zasiłek pogrzebowy

- zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek wyrównawczy, zasiłek macierzyński, zasiłek opiekuńczy

- zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, zasiłek wyrównawczy, jednorazowe odszkodowanie, renta z tytułu niezdolności do pracy, renta szkoleniowa, renta rodzinna, dodatek do renty rodzinnej, dodatek pielęgnacyjny, pokrycie kosztów leczenia stomatologicznego i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne (określone ustawą)

Każde świadczenie stanowi dochód gospodarstw domowych, każda zmiana powoduje więc zadowolenie lub krytykę

Brak związku między wysokością składek a emerytury prowadziłby do wzrostu płaconych podatków

Różnorodność świadczeń nie wpływa na przejrzystość

Gromadzenie takich funduszy w jednym miejscu, powoduje pewne ryzyko, zwłaszcza polityczne

System emerytalny

Zachowanie części repartycyjnej systemu emerytalnego wynikało z konieczności zapewnienia wypłacania świadczeń osobom już je pobierającym

wszyscy urodzeni przed 1.01.1949r. są częścią starego systemu

urodzonym po tej dacie przysługuje emerytura w wieku 60 lat (kobiety) i 65 lat mężczyżni (ob. 2x67), po min. 20/25 latach płacenia składek, każdy rok ponad minimum zwiększa wyskość świadczenia w przyszłości

osoby urodzone między 1.01.1949 a 1.01.1969 rokiem miały możliwość wyboru, osoby urodzone w 1969 roku lub później stanowią już bezwarunkowo część nowego systemu

Powstaje pytanie - wiek emerytalny, jednak jego podniesienie zazwyczaj budzi duży sprzeciw społeczny

Podstawą systemu ubezpieczeń społecznych jest to, że indywidualna zaradność jest niewystarczająca do zgromadzenia środków niezbędnych do przeżycia po zakończeniu pracy zawodowej, gdyby nie było systemu ubezpieczeń społecznych konieczne byłoby rozwinięcie systemu pomocy społecznej

wyjątki

- górnicy - 55 lat

7,41 mln osób uprawnionych do pobierania emerytury i renty

w 2008r. aż 41,2% osób pobierających emerytury nie osiągnęło 65 lat, w przypadku rent z tytułu niezdolności do pracy aż 44,9% jest poniżej 55 roku życia

żyjemy coraz dłużej i jest coraz więcej osób uprawnionych do otrzymywania składek

Nasz system nie jest jednolity, I i II filar zapewniają podstawą emeryturę, prywatny III filar gwarantuje wyższy standard świadczeń

filar pierwszy - zarządzany przez ZUS, wysokość emerytury ZUSowskiej tozgromadzone składki oraz zwaloryzorany tzw. kapitał początkowy, składki nie są inwestowane, przeznaczone na bieżącą wypłatę świadczeń, sytuacja na rynku kapitałowym nie wpływa na to, ale za to ważny jest wzrost cen i wynagrodzeń, sytuacja gospodarcza kraju

filar drugi - każdy może wybrać OFE, jeśli nie wybierze zostanie on przypisany do wylosowanego OFE, składkę inwestuje się w różne instrumenty finansowe, głównie w papiery wartościowe o niewysokim poziomie ryzyka np. obligacje, , zapewnia odporność na zagrożenia demograficzne i społeczne, mogą stanowić narzędzie polityki gospodarczej, wpływają na zwiększanie wzrostu gospodarczego, OFE stabilizują rynek finansowy,

filar trzeci - charakter kapitałowy, prywatny, nie ma zachęt do oszczędzania tam, polskie społeczeństwo nie oszczędza długoterminowo, poza tym nasze społeczeństwo jako całość ma niską świadomość ekonomiczną w porównaniu z krajami wysoko rozwiniętymi

FUS

stan na 31.12.2008

14 366,1 tys ubezpieczonych (tendencja malejąca)

7414 tys świadczeniobiorców (tendencja rosnąca)

wpływy ze składek 82 692,2 mln zł

pozaskładkowe dochody 53 403,3 mln zł

wydatki - 135 649,8 mln zł (10,4% polskiego PKB)

podział na 4 podfundusze

emerytalny - 84 120,8 mln zł (63,64%)

rentowy - 35 992,3 mln zł (27,23%)

chorobowy - 7349,3 mln zł (5,56%)

wypadkowy - 4 718,4 mln zł (3,57%)

odpis na działalność ZUS i pozostałe koszty bieżące - 2,5% wydatków FUS

główny wpływ na FUS mają składki i należności pochodne, dotacja z budżetu państwa oraz refundacja z tytułu przekazywania składek do OFE

wskaźnik pokrycia wydatków dochodami ze składek - 61,1%, wcześniej (2001-04) 70%

na wielkość FUS wpływają

- wskaźniki makroekonomiczne

- założenia demograficzne

- założenia dotyczące poszczególnych świadczeń

waloryzacja - wzrost wartości składek/świadczeń to inflacja + min. 20% realnego wzrostu wynagrodzenia w poprzednim roku

wzrost stóp procentowych operacji otwartego rynku zwiększa bardziej wydatki, choć są to zmiany marginalne

Ważna jest sytuacja na rynku pracy, a nie ogólny wzrost makroekonomiczny

7. Finanse systemu ochrony zdrowia

8. Finanse ubezpieczeń gospodarczych

9. Finanse Unii Europejskiej

Unia Gospodarcza i Walutowa (UGW) - wybrane aspekty

UGW jest naturalnym i logicznym następstwem dotychczasowych procesów gospodarczych w Europie

strefa euro - Niemcy, Francja, Włochy, Benelux, Hiszpania, Portugalia, Grecja, Irlandia, Słowenia, Austria, Finlandia, Słowacja, Malta, Cypr, Estonia

Wprowadzenie euro zmieniło zarówno część zagadnień makroekonomicznych (ze względu na przeniesienie uprawnień do polityki pieniężnej na stopień ponadnarodowy) jak i mikroekonomicznych, ważne jest też to, że utworzenie UGW może stanowić element budowy dużego organizmu europejskiego o cechach państwa federalistycznego. Euro powstało z powodów:

- politycznych - idee federalistów, wspólna polityka rolna, chęć powiązania RFN z resztą krajów europejskich

- historycznych - złe doświadczenia z płynnymi kursami walutowymi

- ekonomicznych - otwartość państw europejskich na handel międzynarodowy, wspólna waluta zminimalizowałaby ryzyko poważnych wahań kursu walutowego oraz koszty transakcyjne, poza tym od lat 70tych XX wieku większość gospodarek zachodnioeuropejskich osiągała słabe wyniki

1944 - system z Bretton Woods, który funkcjonował dobrze aż do końca lat 60tych

pierwszy konkretny pomysł unii monetarnej na terenie EWG -1969 rok

Europejska Unia Płatnicza (1950-58) - liberalizacja handlu oraz czerpanie z tego tytułu korzyści

Europejski Obszar Walutowy (1958-72) - kontynuator EUP, pełna wymienialność zewnętrzna walut państw członkowskich (od 1959) dalsza liberalizacja stosunków płatniczych i handlowych

EWG (1958) - celem było zbudowanie wspólnego rynku i stopniowe zbliżanie polityk gospodarczych krajów członkowskich

Plan Wernera (X 1970) - unia walutowa w ciągu 10lat, niezrealizowany ze względu na opór członków EWG i kryzys naftowy, jednak jego część tzw. wąż walutowy zaczęła funkcjonować

wąż walutowy - ograniczenie wahań kursów walut państw EWG wobec siebie do poziomu +/- 1.125% oraz do wahań rzędu 2,25% wobec dolara USA, gdy MFW dopuszczał wahania rzędu 4,5%

Europejski System Walutowy (1978) - etap przejściowy na drodze do unii monetarnej, jego 3 główne cechy to:

- europejska jednostka pieniężna ECU - pieniądz międzynarodowy, bezgotówkowy, używana do rozrachunków, ewidencji, rozliczeń, ze względu na to, że była walutą uśredniającą wahania wszystkich tworzących ją walut była stabilniejsza niż one i przez to popularniejsza

- mechanizm kursowy ERM - każda waluta posiadała określony kurs centralny wobec ECU, a także wobec każdej z walut wchodzących do systemu, dopuszczalne wahania kursu - 2,25%

- system interwencyjno-kredytowy = interwencje w celu utrzymania danej waluty w określonym przedziale kursowym

Jednolity Akt Europejski (1986) - silne ograniczenia w stosunku do polityki fiskalnej

Raport Delorsa (IV 1989) - UGW to dwie integralne części jednej całości, powinny więc być wprowadzane w życie równolegle. Unia gospodarcza (jednolity rynek, koordynacja na szczeblu unijnym, prowadzenie wspólnej polityki strukturalnej, koordynacja polityki makroekonomicznej zwłaszcza unikanie deficytu) jest niezbędnym warunkiem unii walutowej, konieczność stworzenia banku centralnego krajów Wspólnoty

Wszystko to było ważne ze względu na zdobycie teoretycznej wiedzy potrzebnej do stworzenia UGW

Posiedzenie Rady Europejskiej w Madrycie (VI 1989) - podjęcie decyzji o rozpoczęciu pierwszego etapu tworzenia UGW

traktat z Maastricht (7 II 1992) - postanowienia dotyczące UGW wraz z walutą euro

trzyfazowy scenariusz budowy UGW

- etap pierwszy - pełna liberalizacja rynków kapitałowych, usunięcie barier integracji finansowej, zacieśnienie współpracy w obszarze polityki monetarnej

- etap drugi - dokonywanie koniecznych reform, aby spełnić kryteria konwergencji, powstanie Europejskiego Instytutu Walutowego jako zalążka EBC, zakaz finansowania przez krajowe banki centralne i EBC sektora finansów publicznych

- etap trzeci - finalny - nieodwracalne usztywnienie kursów walut i przekazanie kompetencji w sprawie kształtowania polityki monetarnej i częściowo polityki gospodarczej na szczebel Wspólnoty

kryteria konwergencji

• Średnia stopa inflacji w roku poprzedzającym spełnienie kryteriów konwergencji nie może być wyższa niż 1,5 pkt. proc. od średniej wskażnika w trzech krajach UE, gdzie jest ona najmniejsza

• Kurs Walutowy przez co najmniej 2 lata przed wstąpieniem do UGW musi wahać się w przedziale +/- 15% wokół parytetu (uczestnictwo w mechanizmie kursowym ERM II)

• Średnia nominalna długoterminowa stopa procentowa nie może być wyższa niż 2 pkt. proc. od średniej w 3 krajach UE o najmniejszej inflacji

• Deficyt budżetowy nie wyższy niż 3 % PKB

• Dług publiczny mniejszy niż 60% PKB

Kryteria dotyczące długu publicznego i inflacji zostały wprowadzone pod naciskiem Niemiec (warto dodać że i tak zrezygnowali z pierwotnie forsowanej ścisłej kontroli fiskalnej)

Jedynie Wielka Brytania i Dania NIE MAJĄ OBOWIĄZKU PRZYJĘCIA U SIEBIE EURO

Pakt Stabilności i Wzrostu (17 VI 1997) - zapewnienie stabilnego i dobrego stanu finansów publicznych, szczegółowe procedury dotyczące nadmiernego deficytu, za przekroczenie deficytu kara w wysokości 0,2% PKB + 0,1% za każdy pkt procentowy ponad limit, max 0,5%, jednak w przypadku recesji powyżej 2 % PKB restrykcje nie są nakładane, w marcu 2005 roku zliberalizowany

Europejski System Banków Centralnych = EBC + krajowe banki centralne wszystkich krajów członkowskich UE, jednak te spoza strefy euro nie uczestniczą w decydowani o polityce pieniężnej Eurolandu

Organ wykonawczy EBC - Zarząd składający się z prezesa, wiceprezesa i 4 członków wybieranych na 8 lat bez możliwości ponownego wyboru

Rada Zarządzająca - Zarząd + prezesi narodowych banków centralnych strefy euro - współpraca z bankami centalnymi spoza Eurolandu, pomaganie krajom kandydującym do UGW w wypełnianiu kryteriów konwergencji

1.I.2002 - wprowadzenie euro jak realnej waluty

etapy przystępowania do UGW

- uzyskania członkostwa w UGW z derogacją (odroczeniem), Polska ten etap ma już za sobą

- przystąpienie do ERM II

- procedura uchylenia derogacji

cel polityki pieniężnej EBC - utrzymanie stabilnego poziomu cen, podstawowe instrumenty polityki monetarnej

- operacje otwartego rynku

- stopy procentowe

- rezerwy obowiązkowe

Szacuje się, że przyjęcie euro zwiększy tempo wzrostu gospodarczego Polski o 0,2-0,4%, a do 2030 samo przystąpienie do UGW zwiększy PKB o ok. 12%

Powstaje pytanie - kiedy najefektywniej przystąpić do strefy Euro, ważne są reformy, aby spełnić kryteria konwergencji, zwłaszcza kwestie deficytu, ustalenie optymalnego kursu wymiany, a także należy pamiętać, że przystąpienie do UGW oznacza pozbawienie się suwerennej polityki monetarnej, która mogłaby się przydać np. w wypadku kryzysu asymetrycznego (oddziałującego na część Unii, a nie na całość). Z drugiej jednak strony pozostanie poza UGW będzie oznaczać stopniową marginalizację Polski w Unii i m.in. mniejszy napływ kapitałów zagranicznych.

Budżet UE

- budżet ogólny UE

- budżety instytucji posiadających autonomię finansową uzupełniających ten budżet - Europejskiego Funduszu Rozwoju oraz Europejskiego Banku Inwestycyjnego

- wspólnotowe operacje pożyczkowe

07.1967 - powstanie wspólnego budżetu EWWiS, EWG i Euroatmu, do lipca 2002 istniał budżet operacyjny EWWiS

zasady sporządzania budżetu UE są oparte na:

- traktatach

- prawa stanowionego na podstawie traktatów

- porozumień zawartych między instytucjami wspólnot (międzyinstytucjonalnych)

zasady konstrukcji budżetu UE

- jedność

- powszechność

- roczność

- równowaga budżetowa -BEZWZGLĘDNIE przestrzegane, gdy wydatki przewyższają dochody zmienia się budżet

-specyfikacji - każdy wydatek musi być przeznaczony na ściśle określone cele, ważna jest też zasada należytego zarządzania finansami

- przejrzystości

Perspektywa Finansowa - średniookresowe plany finansowe wyznaczające ramy finansowe dla działalności Wspólnoty (to, co potocznie jest zwane budżetem na lata np. 2007-2013)

priorytety przyjęte w propozycji perspektywy finansowej na lata 2007-2013

- trwały wzrost z podziałem na konkurencyjność oraz spoójność

- zarządzanie zasobami naturalnymi i ich ochrona

- obywatelstwo, wolność, bezpieczeństwo i wymiar sprawiedliwości

- UE jako partner globalny

- administracja

- wyrównania

dwa źródła dochodów budżetu UE

- wpłaty krajów członkowskich

- zasoby/środki własne

- od 1995r. cła rolne i tzw. opłaty cukrowe - z tytułu produkcji i magazynowania cukru

- cła pobierane przy imporcie z krajów trzecich na podstawie Wspólnej Taryfy Celnej

- wpływy z podatku VAT, obliczane przy zastosowaniu jednolitej składki do zharmonizowanej podstawy opodatkowania

- z tzw. czwartego źródła - wpłata jednakowej części PNB (obecne DNB), każdego kraju, obecnie podstawowe źródło finansowania budżetu UE (ok. ⅔ budżetu), oceniane jest jako bardziej sprawiedliwe, część krajówma prawo do obniżki brutto swojego rocznego wkładu

cła i opłaty cukrowe to tzw. tradycyjne źródła własne -TOR, 25% dochodów pozostaje w dyspozycji państw członkowskich, ob. 14-16% budżetu UE

max stawka VAT - 1% do 1985 r., 1,4%, ob, 0,3% wynika to z faktu, że w słabszych ekonomicznie krajach spożycie jest w znacznie większej strukturze

Ważne są nadwyżki z lat poprzednich

wa jest wyznaczenie pułapu środków własnych w relacji do PNB/DNB, oscyluje to między wysokościami 1,15 - 1,3% PNB/DNB

inną kwestią jest Wielka Brytania, która importuje wiele produktów rolnych z krajów trzecich, a tym samym stosunkowo sporo płaci, a niewiele otrzymuje zwłaszcza w przypadku środków w ramach wspólnej polityki rolnej, przez to w1984r. przyjęto mechanizm korygujący zwany “rabatem brytyjski” - zwrot WB 66% różnicy między procentowym udziałem tego kraju w płatnościach VAT, a procentowym udziałem w wypłatach z budżetu, najbardziej odczuwają to Francja i Włochy - najwięksi płatnicy netto mają prawo do ulgi w finansowaniu zwrotu części wkładu Wielkiej Brytanii

poszukuje się nowych źródeł dochodu jak:

- podatek energetyczny

- VAT pobierany przy zastosowaniu stawki unijnej wraz ze stawką krajową

- podatek dochodowy od osób prawnych

- podatek od transakcji giełdowych (ob. propozycja w związku z kryzysem, nie ma jej w podr)

wydatki

- Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji w Rolnictwie sekcja Gwarancji, przede wszystkim realizacja wspólnej polityki rolnej (prawie ½ wydatków)

- Fundusze strukturalne (ok. 30% wydatków) - narzędzie likwidowania dysproporcji i zacofania w regionach słabo rozwiniętych

-wydatki uzupełniające (18%) związane z finansowaniem projektów ujętych w poprzedniej Perspektywie Finansowej

4 fundusze strukturalne

- Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnych

- Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego

- Europejski FUndusz Społeczny

- Finansowy Intrument Orientacji Rybołóstwa

3 cele

- promowanie rozwoju i niezbędnych dostosowań strukturalnych w regionach opóźnionych

- rekonwersja gospodarcza i społeczna regionów, odczuwających szczególne trudności strukturalne (głównie poprzemysłowych)

- adaptacja i modernizacja oświaty, doskonalenia zawodowego i zatrudnienia

4 programy o transnarodowym znaczeniu - Inicjatywy Wspólnotowe (6,1% wydatków), w obecnej Perspektywie Finansowej nie są realizowane jako wyodrębinione proframy

- INTERREG III - współpraca przygraniczna, transgraniczna i miedzyregionalna

- LEADER + - rozwój obszarów wiejskich przez zintegrowane programy

- EQUAL - transgraniczna współpraca w zwalczaniu dyskryminacji i nierówności na rynku pracu

- URBAN II - ekonomiczna i społeczna odnowa miast

zasady wykorzystywania środków z funduszy strukturalnych obowiązują zasady:

- koncentracji środków

- programowania środków dla okresów wieloletnich

- partnerstwa

- uzupełniajaćego charakteru pomocy finansowe

- efektywności

Fundusz Spójności - uzupełnienia do pomocy świadczonej w ramach funduszy strukturalnych, formalnie do nich nie zaliczany, o krajowym, a nie regionalnym zasięgu, skierowany do krajów, których poziom PNB na mieszkańca jest niższy niż 90% średniej unijnej)

łączna kwota wydatków w latach 2007-13 - 974,769 mld euro

10. Bank centralny i banki komercyjne

11. Finanse przedsiębiorstw

analiza ekonomiczno - finansowa - jeden z najważniejszych instrumentów zarządzania

Zarządzanie firmą wymaga połączenia wiedzy ekonomicznej, finansowej z przynajmniej podstawowymi informacjami z zakresu prawa. Konieczna jest analiza ekonomiczno - finansową firmy, a także tendencje w przyszłości

ważne jest więc obejmowanie 3 aspektów

- ekonomicznego

- finansowego

- majątkowego

Dopiero obraz pochodzący z tych 3 źródeł informacji może dawać właściwą ocenę sytuacji

Sprawozdanie finansowe

• bilans

• rachunek zysków i strat

• informacja dodatkowa

• rachunek przepływów pieniężnych

• zestawienie zmian w kapitale własnych

W sprawozdaniu finansowym zawarta jest tzw. teoria trzech soczewek, bowiem każda z soczewek (gestia ekonomiczna, gestia finansowa, gestia majątkowa) informuje o innej sferze działania przedsiębiorstwa.

gestia ekonomiczna - wszystko związane z kategoriami zysk, strata, przychody ze sprzedaży, koszty, stopa zysku itp., ma po części charakter teoretyczny (memoriałowy), informuje o efektywności podejmowanych działań ekonomicznych, w sprawozdaniu finansowym jest to rachunek zysków i strat

gestia finansowa- jak stopień efektywności gospodarowania wpływa na wysokość funduszy nabywczych w przedsiębiorstwie, na to pytanie odpowiada cash flows z działalności operacyjnej, trzeba badać strumienie pieniężne

gestia majątkowa - aktywa danego podmiotu gospodarczego, relacja między aktywami trwałymi a obrotowymi, finansowanie majątku firmy, struktura pasywów, ważne są relacje między majątkiem stałym a obrotowym, między kapitałami stałymi a obrotowymi

zysk operacyjny - nie uwzględniający kosztów i przychodów finansowych, nie korygowany o wynik zdarzeń nadzwyczajnych, jest to zysk przed opodatkowaniem, ma dostarczyć odpowiedzi na pytanie jaki jest zysk z typowej działalności firmy niezależnie od jej wyposażenia w fundusze własne, przy stracie operacyjnej działalność jest nierentowna, pozwala stwierdzić czy problemy są związane z działalnością charakterystyczną czy dotyczącą zagadnień finansowych lub nadzwyczajnych

EBIT - earnings before interest and taxes

zysk netto - uwzględnia całościowe powiązanie przedsiębiorstw z rynkiem finansowym, uwzględnia zyski i straty nadzwyczajne, uwzględnia podatek dochodowy

kapitał obrotowy netto = aktywa obrotowe - zobowiązania bieżące

3 strategie finansowe

1 - konserwatywna, zachowanie możliwie jak najwyższego kapitału obrotowego netto, jest utrzymywana, stopa zwrotu jest niska, ale niskie jest też ryzyko

2 - umiarkowana - średni poziom płynności finansowej, przeciętna stopa zwrotu, kompromis między ryzykiem finansowym a rentownością kapitału własnego

3 - dynamiczna - minimalizacja kapitału obrotowego netto

podstawowe instrumenty analizy finansowej to wskaźniki, jest to rozwinięcie ogólnej analizy danych bilansu oraz rachunku zysku i strat

wskaźniki rentowności

ROI - stopa zysku - zysk operacyny/majątek - efektywność działania przedsiębiorstwa niezależnie od struktury finansowej jego majątku oraz czynników nadzwyczajnych

ROE - rentowność kapitału własnego - zysk netto/kapitał netto- stopa zwrotu kapitału netto

ROS - wskaźnik rentowności sprzedaży - zysk operacyjny/przychody ze sprzedaży - zwrot ze sprzedaży, marża zysku

wskaźniki płynności

Wp - wskaźnik płynności bieżącej - aktywa obrotowe/zobowiązania bieżące - zdolność przedsiębiorstwa do spłacenia wszystkich zobowiązań bieżących przez upłynnienie majątku obrotowego, powinno to być między 1,6-1,9

Wq - wskaźnik szybki - (aktywa obrotowe - zapasy)/zobowiązania bieżące - możliwość spłaty na bieżąco zobowiązań krótkoterminowych, powinno to być 0,9-1

Wcf - wskaźnik płynności wyrażony w formie cash flows - cash flows operacyjne/zobowiązania bieżące, powinno być to większe niż 40%

wskaźniki rotacji

Wrn - rotacja należności - przychody netto ze sprzedaży/średni stan należności

Woz - wskaźnik obrotu zapasów - średnia wartość zapasów wyrobów gotowych/ koszt własny sprzedaźy x 365 - na ile dni wystarczają zapasy wyrobów gotowych

Wopz - wskaźnik okresu płacenia zobowiązań - średni stan zobowiązań/przychody ze sprzedaży netto x 365 - średni czas regulowania zobowiązań przedsiębiorstwa

wskaźniki wspomagania finansowego

Woz - wskaźnik ogólnego zadłużenia - zobowiązania ogółem/suma pasywów - im wyższy poziom wskaźnika tym więcej kapitału obecgo w finansowaniu działalności przedsiębiorstwa, wedle standardów amerykańskich powinno to być 57-67%

Wskaźnik udziału kapitału własnego w finansowaniu majątku -Wukw - kapitał własny/suma pasywów - im niższy poziom wskaźnika tym mniejszy udział kapitałów własnych w finansowaniu działalności przedsiębiorstwa

Wskaźnik pokrycia majątku trwałego zobowiązaniami długoterminowymi - Wpmtzd - Majątek trwały netto/zobowiązania długoterminowe - jeśli poziom wskaźnika sięga jedności - jest to zagrożenie finansowe przedsiębiorstwa

12. Rynek kapitałowy

---