07042011675

Katarzyna Kłosińska (Warszawa)

RETORYKA FORM OSOBOWYCH W DYSKURSIE POLITYCZNYM

Analiza każdego tekstu retorycznego może przebiegać na dwóch poziomach — może polegać na interpretacji tego, co zostało w wypowiedzi wyrażone wprost, oraz może się skupiać na wydobyciu tego, co w tekście ukryte. Pierwsza operacja prowadzi do odkrycia tego „ja" nadawczego, które zostało przedstawione explicite — „ja” stematyzowanego; druga przybliża nadawcze „ja” implikowane, wskazuje na to, w jaki sposób nadawca — często nieintencjonalnie — komunikuje się ze światem (por. Okopień-Slawiń-ska, 1998). Istotne dla komunikacji językowej cechy, takie jak np. sposób postrzegania relacji między nadawcą a odbiorcą (tworzenie dystansu, hie-rarchiczność, instytucjonalność itp.) są na ogół implikowane, a zatem nie mogą się wyłonić poprzez odkrycie „ja" stematyzowanego. Rzadko zresztą, przynajmniej w tekstach politycznych (a o takich będzie tu mowa), zdarza się, by nadawca komunikował odbiorcom „Jestem od was mądrzejszy" czy „Przemawiam jako osoba ważniejsza od was”, „Chcę mieć z wami bliski kontakt”¹. Treści te są na ogół skrywane; ich wyłonieniu może pomóc retoryczna analiza tekstu.

Jednym z jej aspektów jest obserwacja sposobu używania form osobowych². Formy gramatyczne, przypisane poszczególnym rolom (1. os. lp. dla nadawcy jednostkowego; 1. os. Im. dla nadawcy zbiorowego; 2. os. lp. oraz formy pan, pani— dla odbiorcy jednostkowego; 2. os. Im. oraz formy panowie, panie, państwo — dla odbiorcy zbiorowego; 3. os. lp. — dla przedmiotu jednostkowego; 3. os. Im. — dla przedmiotu zbiorowego) nie zawsze są bowiem używane zgodnie ze swoim „przeznaczeniem”. Następuje wówczas transpozycja któregoś ze wskaźników — wskaźnika roli lub liczby. Wiele z

Takie eksplicytne deklaracje pojawiały się czasami na początku transformacji, por. Drodzy wyborcyI Pragnę nawiązać z wami silną więź emocjonalną (ulotka z 1991 r.).

Podstawową pracą, poświęconą roli kategorii form osobowych w komunikacji językowej jest artykuł J. Lalewicza (por. bibliografię). Retoryką form osobowych w tekstach politycznych zajmował się — z socjologicznego punktu widzenia — A. Piotrowski. Prace A. Okopień-Sławińskiej zaś poświęcone są głównie tekstom literackim.