M Heidegger, Holderlin i istota poezji002

184 OD FENOMENOLOGII DO EGZYSTENCJALIZMU

tylko przesunął punkt ciężkości z zagadnień esencjalnych na egzystencjalne, ale wyraźnie stwierdził, że ludzka egzystencja jest bytem, kórego nie można wywieść z żadnej ogólnej koncepcji, idei, istoty, konieczności, a więc że jest'faktem pierwotnym. W centrum filozofii stawia Heidegger człowieka, istotę świadomą, mającą określony stosunek do swego istnienia. Świat, który człowieka otacza i w którym on znalazł się bez swej woli, to świat innych ludzkich egzystencji i świat rzeczy, siebie nieświadomych. Człowiek jest nim zagrożony, stąd jego troska, owa podstawowa — obok świadomości i obok trwogi przed śmiercią, a więc i przed samym istnieniem, które ku niej ciąży — cecha ludzkiej egzystencji. W istnienie swoje włącza człowiek narzędzia działania; odrzuciwszy je, z chwilą gdy mu przestaną być potrzebne, przeciwstawia je sobie jako świat rzeczy. Istnienie ludzkie, krótkie i przypadkowe, otoczone jest przez nicość; stąd człowiek' „będzie taki, jakim siebie stworży”, a jego istnienie posiądzie taki sens, jaki sam mu nada. Wszystko więc w człowieku „jest twórczością i wynalazkiem”.

W ramach takiej koncepcji ludzkiego istnienia mieści się pogląd Heideggera na sztukę. Przypomina on nieco stanowisko Bergsona. Sztuka, ściślej biorąc poezja, jest nieprzewidywalna w swoim rozwoju, podobnie jak nieprzewidywalne jest życie ludzkie. Jest jedną z wartości stworzonych przez człowieka. Jako wynik twórczego działania, jako wynik samouświadomienia się sobie człowieka i budowania siebie samego — jest odcinkiem „kondycji ludzkiej” i indywidualnej walki człowieka z życiem i śmiercią. Z postawy Heideggera wobec konkretnych dzieł poetyckich wnosić można, że nie zadowalając się ich opisem domaga się odbudowania dróg ich „stawania się”; są one jednocześnie drogami „stawania się” poety wśród metafizycznej' nicości i wśród obcości świata.

Język Heideggera, daleki od ścisłości, co stało się przedmiotem szczególnych zarzutów ze strony neopozyty wistów, jest pełen nowotworów, jest „sybiliński”, ciemny i trudny. Nie przeszkodziło'to jednak wpływowi Heideggera nie tylko na' literaturę, ale i na naukę o niej.

Do najważniejszych dzieł Heideggera należą: Sein und Żeit {1927), Kant und das Problem der Metaphysik (1929), Vom Wesen des Grundes (w:) Festschrift fiLr E, Husserl (1929), Was ist Metaphysik? (1929), Hdlderlin und das Wesen der Dichtung (1936), Holderlircs Hymne (1941), Platons Lehre von der Wahrheit (1942, 2 wyd. 1947, uzupełnione Listem o humanizmie), Vom Wesen der Wahrheit (1943), Holzwege (1950), Der Feldweg (1950), Einfuhrung in die Metaphysik (1953), Aus der Erfahrung des Denkens (1954), Was heisst Denken? (1954), Zur Seinsfrage (1955), Der Satz vom Grund (1957), J. P. Hebbel (1957), Identitdt und Differenz (1957), Gelassenheit (1959), Unterwegs zur Spracfte (1959), Die Frage nach dem Ding (1962).    ¹ '    '

;

Bibliografia, E. Grisebach Interpretatton oder jpestruction? Zum. krit, Ver$tiindni9 von M. H. Kant tmd das Problem der Metaphysik, „Deutsche Vier-teljahrsschrift” 8. Jahrg. 1930; A. Dyroff Gtos-sen, w: Philosophla Perennls, 1930; E. Schott Die Endlichkeit des Daselns nach M. H., „Greifswalder Studien” 3, Heft 1930; J. Kraft Von Husserl zu H,, 1932; A. Sternberger Der perstandene Tod, Untersućhungen zu M. H. Ezistenzialonthologte, 1934; A. Fischer Dte Exis~ tenzphliosophle M. H.s, 1935; A. Delp Traglsche Ezlstenz, 1935; S. Passweg Phd-nomenoiogie und Ontologle, 1939; A. de Waelhens La philosophle de M. H., 1942; R. Meile M. H.s EzistenzphilósOphie im Aufrlss, 1945 (z biografią); E. Staiger M. H. und der Humanismps, „Neue Ziircher Zeitung”, Fernausgabe 1947 nr 293, 295; E. Levinas En dócouurant l’existence avec Husserl und H., 1949; W, Hofter M. H.s Ein/luss auf die Wissenschaften (Aus Anlass selnes 60. Geburtstages)', 1949; J. Pfeiffer Ezlstenzphilosophle. Elne Elnfilhrung in H. und Jaspera, 1949; Denken und Dichten, M. H. zum 60 Geburstag, 1949f W. Biemel Le concept du monde chez H., 1950; R, Jolivet Le probl&me de' la mort chez M, H, et J. P. Sartre, 1950; J. Wahl L’ldće d’&tre chez H. et la poćsle de HÓlderlln, 1953; tenże Sur 1’interprćtation de Vhlstolre de la mćtaphysiąue d’apr&s H., Paris 1953; E. Buddeberg H. und die Dlchtung, 1953; K. LOwith H„ Denker in dilrftiger Zeit, 1953; J. van der Meulen H. und Hegel, 1954; B. Allemann, H. und HOlderlin, 1953; M. Grene H., 1957; W, Marx H. und dte Tradltion, 1961; A. Kockelmans M. H., een inleiding in zi}n denken, 1962; K. Pomian H. i antynomie ideału działania, w: Filozofia i socfologia 20 w., 1962; J. Sadzik Esth&tique de M. H., 1963; K. Kanthack Das Denken M. H.s, 1964; I. Bock H.s Sprachdenken, 1966; L. L. Duroche Aspects of Criticlsm, 1967; H, Jaeger H. and the Work of Art, w: H. Jaeger Essays on German Literaturę, 1969; E. Tugendhut, Der Wahrheits-begriff bei Husserl und H., 1970; W. R. Beyer'Vier Kritiken. H,, Sartre, Adorno, Dukdcs, 1970; E. Jttnger Federbdtle. M.H. zum 80 Geburtstag, w: E. JOnger Ad hoc, 1970; H. Jaeger H. und die Sprache, 1971; M. Stassen H,s Phtlosophie der Sprachg in „Setn und Zeit”.... 1973; F. Cullison Cady The Unitary Phenomenon. The Phenomenology of M. H.1973.

HOLDERLIN i istota poezji ¹

1937

PIĘĆ KLUCZOWYCH WYPOWIEDZI

1.    Twórczość poetycka: „To najbardziej niewinne z wszystkich zajęć” (III, 377) *

2.    „Dlatego człowiekowi dane jest najniebezpieczniejsze z dóbr, mowa ... aby dawał świadectwo,, kira jest...’' (IV, 246).

1

[M. Heidegger Hólderlin i istota poezji (Hólderlin und das Wesen der Dichtung, Miinchen 1937); tekst wg M< Heidegger Erlduterungen zu Holderllns Dichtung, wyd. IV, Frankfurt a.M. 1971, s. 3—16; przekład Krzysztofa Michalskiego.]

^c Liczby w nawiasie odsyłają do tomu i strony wydania dzieł Hólderlina rozpoczętego przez Norberta von Hellingratha.