Ocena wiarygodnosci zeznan swiadkow w procesie karnym4

świadek — pojęcie i Zitacienie to postępowaniu karnym

cesu karnego.¹⁰ T. Grzegorczyk rozumie przez to pojęcie uczestnika postępowania, który w założeniu dostarcza środka dowodowego w postaci zeznań.¹¹ Definiq'e te można by mnożyć, wiele z nich podaje np. K. Knoppek,¹¹ znajdują się one także w licznej literaturze przedmiotu.¹⁵

Na tle powyższych rozważań definicyjnych wyłania się pierwszy ipodział świadków na faktycznych i procesowych, przy czym należy zauważyć, że większość autorów daje przede wszystkim odpowiedź, kim jest faktyczny świadek czynu. Rozróżnienie na te dwie kategorie świadków uwzględnione zostało także w Malej Encyklopedii Prawa, w której brak jest jednolitej, ogólnej definicji świadka.¹⁴

Definiując pojęcie świadka faktycznego wymienia się jego cechy. Gdybyśmy chcieli je usystematyzować, można by podzielić je na dwie grupy: odnoszące się do osoby i do okoliczności czynu. Podkreśla się więc, że musi to być osoba fizyczna, zdolna do czynienia spostrzeżeń i do ich odtwarzania. Z drugiej strony osoba ta musi być obecna przy czymś, odbierać własnymi zmysłami informacje związane ze zdarzeniem, rejestrować je, a zatem posiadać o danym wydarzeniu wiadomości. Taki świadek egzystuje bez związku z postępowaniem karnym, bycie świadkiem faktycznym jest czymś niezależnym od dalszych losów określonego wydarzenia. Zaznaczyć należy, że świadek faktyczny czynu może nigdy nie być ujawniony w toczącym się postępowaniu karnym, o istnieniu takiej osoby organ procesowy może nie wiedzieć, czyli jej informacje o czynie mogą nie: być wykorzystane procesowo.

¹⁰ K. Marsza!, Proces karny, Voluir.cn, Katowice 1992, s. 207. ⁿ T. Grzegorczyk, J.Tylrtun, Polskie postępowanie karne, PWN, Warszawa 2001, s. 47C.

^M K. Knoppek, Pojęcie świadka u> znaczeniu procesowym, Pal. 1932, nr 4-5, s. 19 i n. ^u Patrz np.: P. Tomaszewski lro*i£i o diodzie z zeznań świadka w postępowaniu przygolo-t4tttazym,.WPP 1955, nr 4; K. Ollowski, Niektóre problemy dowodu ze świadka, Prób .Krym. 1968, nr 72; K. Sitkowska, świadek w procesie karnym, Bielsko-Biała 1999; S. Walt oś (red.). Świadek \o procesie $ijdowym_r Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1985; M. Lipczyńska, Polski proces kamy, 1.1. Zagadnienia ogólne, PWN, Warszawa 1986, $. 172; M. Siewierski, J. Tylman, M. Olszewski, Postępowanie ranie w zarysie, PWN, Warszawa 1974, s. 152. ^l< Pod hasłem „świadek w procesie karnym" czytamy: w znaczeniu faktycznym osoba, która przy jakimś zdarzeniu była obecna, obserwowała je > poczyniła jakicS spostrzeżenia, które może zrelaqonować; w znaczeniu procesowym, osoba wezwana przez organ procesowy do przekazania mu posiadanych przez siebie wiadomości o badanym przez ten organ fakcie — Mała Encyklopedia Prawa, pod red. Z. Rybickiego, PWN, Warszawa 1980, s. 749-750.

Przechodząc do omówienia pojęcia świadka w znaczeniu procesowym rozważyć należy, jakie elementy są niezbędne, aby świadek faktyczny przekształci! się w procesowego. Za świadka w znaczeniu procesowym uznaje się osobę, która została w takim charakterze wezwana przez organ procesowy. Z brzmienia art. 177 § 1 k.p.k. wynika, że akt wezwania osoby w charakterze świadka, bez względu na treść zeznań i posiadaną wiedzę o zdarzeniu, nadaje tej osobie taki status. Wezwanie przez uprawniony organ procesowy tworzy po stronie tej osoby powinność złożenia zeznań, czyli przekazania organowi procesowemu posiadanych wiadomości dotyczących prowadzonej sprawy. Stanowisko takie reprezentuje np. M. Cieślak czy J. Stańda.¹⁵ Zastanowić się należy, czy taki akt wezwania — rodzący przecież daleko idące skutki prawne — musi przyjmować określoną formę prawną czy też może on być czynnością dorozumianą.

Wezwanie to akt jednostronny, jedna z dopuszczalnych form decyzji organu procesowego, najczęściej mająca charakter pisemny. Wezwania kierowane są do oskarżonego oraz innych osobowych źródeł dowodowych. Zgodnie z art. 129 § 1 k.p.k. w wezwaniu należy oznaczyć organ je wysyłający oraz podać, w jakiej sprawie, w jakim charakterze, miejscu i czasie ma się stawić adresat i czy jego stawiennictwo jest obowiązkowe, a także uprzedzić o skutkach niestawiennictwa. Wezwania doręcza się przez pocztę lub inny uprawniony podmiot zajmujący się doręczaniem korespondencji albo pracownika organu wysyłającego, a w razie niezbędnej konieczności przez Policję (art. 131 § 1 k.p.k.), za pokwitowaniem odbioru (art. 130 k.p.k.). W praktyce wysyłane są w postaci standardowych diuków. Oznaczałoby to pozornie, że warunkiem przeistoczenia się świadka faktycznego w świadka procesowego jest zachowanie tej formy. Jednakże wniosek taki nie wydaje się być uprawniony. Z jednej strony argumentów dostarczają same przepisy prawa, z drugiej zaś logika, rozsądek i ekonomika procesowa. W art. 131 § 2 k.p.k. odnajdujemy bowiem jeden z wyjątków od reguły doręczania pi-

^|J M. Cieślak, Ojuwfy w postępowaniu sądowym, arbitrażowym i administracyjnym. Warszawa 1908, s. 30-3 i; J. Stańda, Stanowisko świadka w polskim procesie karnym, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1976, s.8.

21