Ocena wiarygodnosci zeznan swiadkow w procesie karnym0

świadek — pojęcie i znaczenie w postępowaniu karnym

świadka leżą stosunki kamoprocesowe, powstające z chwilą wszczęcia (tego postępowania i regulowane przepisami ustawy, świadek jest; uczestnikiem postępowania, którego zadaniem jest realizowanie; celów dowodowych, a więc z założenia dostarczyć ma środka dowodowego w postaci zeznań. Ten stosunek karnoprocesowy powstaje z chwilą, jak to już powyżej zaznaczono, podjęcia decyzji przez organ procesowy o przesłuchaniu, abstrahując od formalno-prawnej kwestii wezwania. Jako uczestnik procesu karnego ma więc świadek określone prawa i obowiązki, zajmuje oznaczoną pozycję prawną.: Szczególne gwarancje dla świadka zawiera art. 16 k.p.k. formułujący zasadę informaq'i prawnej, zwaną niekiedy zasadą lojalności czy też fair play organów procesowych. Na mocy tego przepisu organ prowadzący postępowanie jest obowiązany pouczyć uczestników postępowania (a więc także świadków') o ciążących na nich obowiązkach i przysługujących im uprawnieniach. W § 1 ujęto bezwzględną postać tej zasady, w której zakłada się, że w przypadku, gdy obowiązek pouczenia wynika z wyraźnego szczególnego przepisu prawa, brak pouczenia lub mylne pouczenie nie może w żadnym przypadku wywoływać ujemnych skutków prawnych dla nie-pouczonego (mylnie pouczonego) uczestnika postępowania.⁹² Jak słusznie zauważa R. Górecki kwestie te mają niekiedy decydujące znaczenie dla skuteczności decyzji organu procesowego, wyznaczają także charakter procesowy świadka, jego miejsce i rolę w procesie karnym.⁹³

i Do czego więc sprowadza się rola świadka? Określić ją można w dwojaki sposób. Po pierwsze świadek stanow^ri osobowe źródło dowodowe, z tego względu zobowiązany jest przekazać posiadane wiadomości i fakt}' organowi procesowemu. Jego rolą jest więc złożenie zeznania, pełnego, zgodnego z prawdą, zawierającego relację o zdarzeniu będącym przedmiotem rozpoznania w toku podjętych czynności procesowych. W innym ujęciu rola świadka to także współdziałanie z organem procesowym w prowadzeniu sprawy karnej, świadek dostarcza informacji procesowych, bierze udział w określonych czynnościach procesowych, których zarządzenie i wykona-

^w T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania kurnego. Komentarz, Zakamycze 1998, s. 78.

” R. Górecki, Rola i znaczenie dowodowe zeznań świadka w procesie karnym, NP 1980, nr <1. s.S\. •

Wyfdkzcsno rolo i zhogpw zwiAtl iwińdkn

nie bardzo często wynika z inspiracji świadka. W jakimś więc zakresie kształtuje to postępowanie. Przykładem może tu być chociażby zasygnalizowanie możliwości rozpoznania sprawcy zdarzenia, będące podstawą przeprowadzenia czynności okazania czy udziału w penetracji terenu. Współdziałanie z organem procesowym to także po stronie świadka obowiązek podporządkowania się procesowym wymaganiom organu prowadzącego dany etap postępowania. To realizacja przez świadka nałożonych nań obowiązków, ale także niemożliwość organu procesowego wyłączenia świadka ze sprawy, jeżeli zna on fakty z nią związane. Nie można więc wykluczyć świadka, bo jego zeznania „nie pasują" do przyjętych założeń, wersji kryminalistycznych, czy też dlatego, że zawierają one oceny Jedyną drogą postępowania jest analiza wiarygodności świadka i składanych przez niego zeznań.

Zasadnicze, wręcz najważniejsze decyzje w sprawach karnych — wyroki — w znakomitej większości opierają się na dowodach z zeznań świadków, na dowodach ocenianych swobodnie, przez pryzmat całokształtu ujawnionych okoliczności, ale także przez aparat pojęciowy sędziów, ich system wartości, własne doświadczenie życiowe, zawodowe i szereg innych okoliczności wpływających na proces podejmowania decyzji.⁹⁵ W literaturze przedmiotu podaje się, że około 90% informacji pochodzi z zeznań świadków, a jedynie 10% stanowią przedmioty.⁹⁵ Zadziwiające jest więc jak mało uwagi ostatnimi czasy poświęca się w literaturze przedmiotu właśnie instytucji świadka i jego zeznań. Nie neguje się roli dowodu z zeznań świadka, podkreślając, że był on, jest i zapewne będzie dowodem w wielu przypadkach niezastąpionym, mającym swoje poczesne miejsce w systemie dowodów w polskim procesie karnym, jednakże oceniając ten dowód pamiętać trzeba o osiągnięciach i wskazaniach psychologii, o rzetelnym przygotowaniu zawodowym, o ograniczeniu własnych umiejętności, o sprawnym posługiwaniu się techniką, ale także o intuicji i wyobraźni. Przecież każdy kontakt z drugim czlo-

^N S. Śliwiński, Prześpi omezitienw Sądu Nnjmz$zc$o, PiP 1957, z 7-8, s. 197; W. Daszkiewicz, P/zęętyrf <V2£izu.'cłji.w Sgrfw Nojmjiszcso. Pwjw    — ii półrocze 196S

J f i krocze 7969. PiP 3970. z. 3-4. s. 56-1-565

^M W. Kubala,Ki!xit...,<»fi. a'., s 433; patrz też). Koziclccki. Ps^tolagio yreces&vprzcadccy-zujnuch, PWN, Waiszawa, 1969, s 10 i n.

I Wołosznńsko, Trzy niiimy dcnondfco. GP 1976. r.r 19.