Ocena wiarygodnosci zeznan swiadkow w procesie karnym7

'• świadek—pojęcie i znaczenie w posłfpowanw kantyn:__

%t$' że zaliczyć je należy do środków pozaproccsowych, wykorzystywa-nychiw.pracy operacyjnej.²³ Nie można się i tym jednak zgodzić.

• ■ Istota korzystania ztzw, o?6b zanianyćr. rwca ?>a czym to?.;-'.

Chodziw niej o takie uzyskiwanie informacż. które ma cechy wzglęć-*• nej stałości. Nie będzie więc „osobą zaufaną", czy inaczej tajnym współpracownikiem (agentem, konfidentem) osoba, która jednora-* zowo udzieliła informacji, zastrzegając sobie nieujawnianie nazwiska.' Osoby zaufane dzielimy bowiem na współpracowników stałych i doraźnych, czyli pozyskanych do jednej konkretnej sprawy,

■. •; wywodzących się ze środowisk kryminogennych i tkwiących w nich oraż osoby, które mają jedynie kontakt z określonymi środowiskami i dysponują informacjami przydatnymi w pracy policyjnej. Pozyskany fajny współpracownik jest wynagradzany za przekazywane informacje, proporcjonalnie do ich wartości, rodzaju, aktualności i wisposób odpowiadający oczekiwaniom i statusowi społecznemu. Wynagrodzenie to wypłacane jest z funduszu operacyjnego policji i może przyjmować postać premii pieniężnej (często z góry ustalonej), określonego prezentu, a nawet drobnej przysługi czy pomocy w rozwiązaniu jakiegoś problemu. Podstawową zasadą współpracy z osobami zaufanymi jest utrzymywanie w tajemnicy źródła pochodzenia informacji. Zasada pełnej dyskrecji w kontaktach z osobami zaufanymi służy nie tylko zapewnieniu im bezpieczeństwa (np. przed zemstą ze strony środowiska), ale także temu, że ujawnienie źródła informacji uniemożliwiłoby dalsze korzystanie z usług tych osób. y- ‘ Z zasady tej wynika reguła niepowolywania osób zaufanych na świadków w tych sprawach, w których udzielali poufnych informacji. Zapewnienie informatorowi dyskrecji obowiązuje w okresie współpracy z nim i po jej zakończeniu. W przypadku świadków w rozumieniu kryminalistycznym chodzi właśnie o udzielenie informacji, ' często jednorazowej, o danym czynie będącym przedmiotem postępowania, bez określonych profitów, wynagrodzenia, zakładania tecz-_iw ki informatora, nadawania mu pseudonimu i prowadzenia dalszej

pracy agenturalnej. Biorąc pod uwagę powyższe argumenty, a tak-że Iniezaprzeczalny fakt, że taka kategoria osób istnieje w praktyce,

^a Por.S. Koebcke, Przyczynek do rttUMŻftrf o teorii pracu operacyjnej. Prób.Krym. 1981, nr 150, i 227 in.

należało ją wyraźnie wyodrębnić, nadając im miano świadków w rozumieniu kryminalistycznym.

Rodzaje świadków można mnożyć wręcz w nieskończoność, przyjmując za podstawę podziału bardzo różne kryteria. Przykładowo możemy jeszcze mówić o świadkach przybranych,²'¹ świad-kach-bicgłych, świadkach-specjalistach,²⁵świadkach powoływanych do wykazania alibi,²⁶ świadkach incognito czy koronnych. Z punktu widzenia niniejszej pracy najistotniejsi są świadkowie bezpośredni czynu, decyzją organu procesowego mający obowiązek złożenia zeznania przed upoważnionym organem procesowym. Nieistotne są więc inne cechy, jakie posiadają lub których im brakuje, a które nie mają wpływu na ten fakt wyjściowy. Pamiętać bowiem trzeba, że polskie prawo procesowe nie przewiduje żadnych cenzusów warunkujących dopuszczenie kogoś do zeznawania.²⁷ Dlatego też, biorąc pod uwagę przyjęte założenia i wynikające z nich ograniczenia, problematyka definicji i rodzajów świadków zostaje jedynie zasygnalizowana w przedstawionym powyżej zakresie, bez uzurpowania sobie prawa do pełnego i wyczerpującego omówienia tego zagadnienia.

Kto zatem może być świadkiem? W polskim systemie prawnym może nim być każda osoba bez względu na wiek, płeć, stan psychiczny lub fizyczny, pozycję społeczną, karalność. Przepisy obowiązujących procedur sądowych nie znają już ustawowych przyczyn dyskwalifikacji zeznań świadka. Zasada ta dotyczy zarówno sytuacji, w której z góry zakłada się niewiarygodność świadków faktycznych, jak i wykluczenia pewnych kategorii osób zc względu na ich właściwości psychofizyczne, uniemożliwiające im dokonywanie prawidłowych spostrzeżeń oraz przekazywanie ich sądowi.

Jedynymi ograniczeniami w dopuszczalności przeprowadzenia dowodu z zeznań świadka w procesie karnym są następujące sytuacje przewidziane przepisami procedury karnej:

¹¹ Bliżej na ten temat patrz np. Z. Ponarski,0 udziale os<J?>pnybrar.ytk tt> postępowaniu przy-gofotiwtfczym. Pal. 1970. nr 6.

^:5 Na temat specyfiki tej kategorii świadków wypowiadał się np. Z. Martyniak. Świadek-specjalis.ta w proces:: karnym. Prób Praw. 1985, nr 12. ^s Bliżej T.Tomaszewski, Alibi, prębbnahjka byminaliStuanii. Wydawnictwo Prawnicze, 1993, s. 159 i n.

^p i. Gurgul, Z problematyki renty zr. rnwf, Prz.Po! 1992, nr 4. s. 29.