Ocena wiarygodnosci zeznan swiadkow w procesie karnym1

świadek—pojęcie i znaczenie w postępowaniu karnym

Pierwsza wzmianka dotycząca świadków zawarta jest w Księ-| dze Wyjścia, w dekalogu (Wj 20,16) — nie będziesz mówi) przeciw 1 bliźniemu twemu kłamstwa jako świadek.⁴⁴ Interesująco przedstawia się także prawo rzeczowe, w którym zwolnienie od odpowiedzialności za utratę rzeczy powierzonej, bez możliwości przedstawienia świadków, rozstrzygała przysięga na Pana.⁴⁵ Obszerne zbiory praw odnajdujemy także w Księdze Liczb. Zostały tam umieszczone swoiste instrukcje, oparte na kazuistyce, odnoszące się w części do prawa talionu, ale także regulujące postępowanie dowodowe. Wzapisach-tych widnieją pierwsze echa instytucji azylu (ustanowienie'sześdu miast ucieczki, w których sprawca nieumyślnego zabójstwa będzie mógł się chronić przed odwetem ze strony krewnego ofiary aż do czasu postawienia przed sądem społeczności) czy wytyczne dotyczące zasad oceny materiału dowodowego. Nie moż-na było bowiem skazać na śmierć za zabójstwo jedynie w oparciu jD zeznania jednego świadka.⁴⁶ Znamiennym jest umieszczenie w Księdze Powtórzonego Prawa całego ustępu poświęconego świadkom i mimo że jest to fragment dość obszerny, przytoczony zostanie w całości: „fclje.przyjmie się zeznania jednego świadka przeciwko nikomu, w żądrjym przestępstwie i w żadnej zbrodni. Lecz każda popełniona zbrodnia musi być potwierdzona zeznaniem dwu lub trzech świadków Jeśli powstanie świadek złośliwy przeciw komuś, oskarżając go o przekroczenie prawa, dwu ludzi wiodących między sobą spór stanie wobec Pana przed kapłanami i przed sędziami urzędu-jącymi-w tym czasie. Jeśli ci sędziowie, zbadawszy sprawę dokładnie, dowiodą fałszu świadkowi—jeśli świadek taki fałszywie oskarżył brata swego — uczyńcie mu, jak on zamierzał uczynić swemu

** Pismo święte Starego i Nowego Testamentu. Biblia Tysrydccia. Wydawnictwo Pallotinum, Poznari-Warszawa 1930,5.87.

. “ Jeśliby ktoś powierzył drugiemu pieczę nad osłem, wolem, owcą lub nad jakimkol-wiek innym zwierzęciem, a ono padło lub okaleczyło się. lub zostało uprowadzone, a nie ma na |to świadka, to sprawę między obiema stronami rozstrzygnie przysięga na Pana, że (przechowujący) nie wyciągnął ręki po dobra drugiego i właściciel przyjmie, co pozostało, a tamten nie będzie płacił odszkodowania" (Wj 22,9) — Pismo święte...,op. cit.. s.88. i .

⁴⁴ Lb 35,30Pismo święte..., op. cii., s. 170. Podobne regulacje dotyczące ilości świadków odnaleźć można także w innych częściach BrW«. I lak np w Księdze Powtórzonego Prawa (Pwt 17,6) znajdujemy 2apis: „Na słowo dwu albo trzech świadków skaże się na śmierć; nie wyda się wyroku na słowo jednego świadka" {op. ci!., s. 188).

bratu. Usuniesz z!o spośród siebie, a reszta słysząc to ulęknie się i nie uczyni więcej nic takiego pośród siebie".'⁷

Fragment ten ilustruje powstanie podwalin nowoczesnego procesu karnego, opartego na zasadzie prawdy materialnej, do której dochodzi się wykorzystując swoiste reguły postępowania dowodowego (potwierdzenie faktu popełnienia przestępstwa przez co najmniej dwóch świadków), sankcji za składanie fałszywych zeznań (ukaranie tym samym, co fałszywie zeznający zamierzał uczynić pokrzywdzonemu) i elementy profilaktyki, rzec by można prekry-minalistycznej (inni słysząc o karze za fałszywe zeznania ulękną się). Znamienne jednak jest, że już ponad 33 wieki temu nie wierzono pojedynczym świadkom, widząc w nich zbyt słabe (omylne?) źródło dowodowe, którego wiarygodność musiała być wzmocniona innym dowodem, przysięgą lub świadkiem. Wzmocnieniem wiarygodności mogło także być odwołanie do Nieba, Ziemi czy Boga, jako świadków określonych czynów.⁴"

Kontynuując rozważania oparte na tekstach biblijnych przytoczyć także można jeden z pierwszych opisów przesłuchania świadków, podczas którego wykorzystano odpowiednią taktykę ujawniającą kłamstwo. Zdumiewać może nowoczesność metod psychologicznych zastosowanych w tym przypadku. Rzecz dotyczyła Zuzanny, pięknej i bogobojnej żony Joakima. W domu jej męża często bywali dwaj starcy, sędziowie rozstrzygający spory sądowe, którzy widząc piękno Zuzanny zatracili rozsądek i zaczęli jej pożądać. Wykorzystując sposobność, gdy Zuzanna oddalając swe służące chciała wykąpać się w ogrodzie, zamierzali zmusić ją do oddania się, szantażując, że złożą fałszywe oskarżenie o zdradę męża. Zuzanna broniąc się wzywała pomocy, a słudzy przybyli z odsieczą usłyszeli fałszywe świadectwo starców o zdradzaniu przez Zuzannę męża z nieznanym młodzieńcem. Sąd odbyty przed Zgromadzeniem dal wiarę dwóm świadkom — starcom i skazał ją na śmierć. Dopiero młodzieniec o imieniu Daniel zarzucając, że wyrok ogłoszono bez dochodzenia i pewności co do winy, zastosował najprostszą taktykę przesłuchiwania: „oddzielcie ich, jednego daleko od dru*

Pwl I9. 15-20 i Pismo ŚJctpfc.., op. c:t.. s. 190.

“ Opisy takich powołań na świadków czystości sumienia i intencji znajdują się np.

w fchdif.y (?, 28) czy Pwfisząi Kstpcki MnckabejsZtrj (2.37).