Ocena wiarygodnosci zeznan swiadkow w procesie karnym5

świadek — pojfdc i znaczenie it> poslfliowmitt kornym

sędziego wybieranego przez strony procesowe sędzią będącym urzędnikiem państwowym. Zmieniały się także reguły dopuszczalności dowodów, tworzyły zasady procesowe i teorie dowodów. Utrzymano w mocy dotychczas obowiązujący katalog zakazów dowodowych, wprowadzając do niego dodatkowe.

Ijtak przykładowo Tcodozjusz II i Waleń tynian II w 447 r. wydali konstytucję, na mocy której wyzwoleńcom i wyzwołcnicom odebrano ‘zdolność do składania zeznań w jakimkolwiek procesie przeciw dzieciom i wnukom patrona. Złamanie tego zakazu pociągało za sobą ukaranie zeznającego, a jego zeznanie nie mogło stanowić dowodu.⁶² .Szczególną kategorię świadków tworzyli tzw. htirc-mrii, czyli, osoby ofiarowujące swe usługi do publicznych występów . na arenie. Żeznania ich dopuszczane były w wyjątkowych przypadkach, odbierane były na torturach i stanowiły wyłącznie pomocniczy środek dowodowy. Kolejne zakazy dowodowe dotyczyły zeznań rodziców przeciw dzieciom i odwrotnie (konstytucja Dioklecjana i Maksymiliana z 294 r.) oraz heretyków i Żydów, którzy mocą konstytucji Justyniana z 531 r. pozbawieni byli zdolności składania zeznań przeciwko prawowitym chrześcijanom/⁰

Wiele reguł dowodowych, precyzowanych w poprzednich okresach w. postaci opinii prawników, obecnie nabierało mocy prawa i stawało Się obowiązującą sędziego normą postępowania. Przykładem może tu służyć konstytuqa Konstantyna Wielkiego z 334 r., w której nakazał on, aby zeznaniom świadka należącego do czcigodnego stanu dawano większą wiarę niż świadkowi pochodzącemu ze stanu niższego,¹ Nowelą Justyniana świadkowie pochodzący z niższych warstw społecznych mieli za zadanie jedynie relacjonować fakty, a walor wiarygodności zeznania te nabywały wraz z otrzymaniem dodatkowej rękojmi ze strony osób trzecich. Tym samym o wiarygodności tych zeznań decydowały osoby trzecie, nie zaś sędzia. Rezultatem tych zabiegów, przytoczonych tu przykładowo, a także szeregu innych rozwiązań ujętych ostatecznie w normy prawne, było stopniowe ograniczanie dowodu z zeznań świadków na rzecz przypisywania większego znaczenia dowodom z dokumentów. Znamien-

° W. Rozwadowski, Wtarto# dmcodowa świadków n> rzymskim procesie /wWrtsycznyjn, CP-H 1969, t. XXL z. 1, s. 4-5.

° Tamże, s. 8-9.

rfii?« i\/u ; a-rwi/f iuwdiu i milicja wic i oc\'»}/ jego toMn/godności

ne jest lu stanowisko Justyniana, który ubolewa!, że ludzie z powodu złego usposobienia składają zeznania nie po to, aby na ich podstawie prawda została ujawniona, ale wręcz po to, aby prawdę tę ukryć. Doszedł jednak do słusznego wniosku, że całkowite zaniechanie posługiwania się zeznaniami świadków jest niebezpieczne, gdyż wiele faktów w postępowaniu udowodnić można jedynie dzięki temu środkowi dowodowemu.⁶¹ Trudno jest nazwać ten okres zmierzchem dowodu z zeznań świadka. Praktycznie świadek konkurował jedynie z dowodem z dokumentów, a sąd nadal hołdował zasadzie swobodnej oceny dowodów.

Szkicując historię dowodu z zeznań świadka i kryteriów oceny wiarygodności w procesie rzymskim nie można nie oprzeć się wrażeniu, że metody te do dnia dzisiejszego nie uległy większym przeobrażeniom. Chociaż wiele z tych elementów, wtedy jeszcze nienazwanych, dzisiaj określilibyśmy mianem taktyki przesłuchania czy wiedzą z zakresu psychologii świadków, to sama idea pozostała bez większych zmian. Można chyba nawet zaryzykować twierdzenie, że starożytni Rzymianie przywiązywali większą wagę do psychologicznej oceny zeznań niż robią to współcześni sędziowie. Wiele wytycznych wykształconych w tamtym okresie recypowanych zostało następnie do prawa kanonicznego.

2.6. Proces kanoniczny

Warto w tym miejscu przedstawić podstawowe zasady rządzące procesem kanonicznym. Knnoniści równorzędnie traktowali dowód ze świadków i dowody rzeczowe, chociaż, jak zaznacza to M. Myrcha, starzy kanoniści w sprawach karnych większą wagę przywiązywali do dowodu ze świadków niż do dowodów rzeczowych, n nawet dopuszczali dowód ze świadków przeciwko dokumentom, dyskutując jedynie ilu świadków jest koniecznych, aby obalić lub zachwiać wartość dowodową dokumentu.⁶⁵ Niemniej jednak prawo kanoniczne dopuszcza siedem rodzajów środków dowodowych: ^{2 1}

M. Myrcha, Doiv&i... op c/t.. s.32.

“ Tamże, s. 24.