Ocena wiarygodnosci zeznan swiadkow w procesie karnym5

świadek—pojfde i moczenie w postępowaniu kanw;_

semnych wezwań, a mianowicie możliwość zawiadomienia¹¹ ² poprzez Ogłoszenie w prasie, radiu lub telewizji pokrzywdzonych (będących przecież także rodzajem świadków) w sytuacji, gdy czyn godzi w dobra-jfak znacznej liczby osób, że ich indywidualne powiadamianie spowodowałoby poważne utrudnienie w prowadzeniu postępowania. Kolejny wyjątek przewiduje art. 137 k.p.k. dopuszczający w wypadkach niecierpiących zwłoki wezwanie drogą telefoniczną albo w inny!sposób, dostosowany do okoliczności (np. faks, poczta elek-troniczńa) i zapewniający szybkość przekazu. Wspomnieć także należyta regulacji zawartej w art. 402 § 1 k.p.k. dopuszczającej, w przypadku'zarządzenia przerwy w rozprawie, ustne powiadomienie świadków, o stawiennictwie. Zatem i w tych przypadkach dochodzi do odstępstwa od sformalizowanej formy wezwania.

. i Argumenty natury pozaprocesowej wypływają przede wszystkim z zasad logiki i ekonomii procesowej. Przyjmując, że warunkiem stania się świadkiem w znaczeniu procesowym jest otrzymanie wezwania, eliminowalibyśmy tę grupę osób, która sama się zgłasza w celu złożenia zeznań. Osoby te, mając wiedzę o zdarzeniu, chcą podzielić się nią z prowadzącymi postępowanie z własnej woli, upatrując w tym spełnienie obywatelskiego obowiązku, mogą odpowiedzieć ria apel prasowy, mogą wreszcie kierować się innymi pobudkami, np..finansowymi, gdy zapowiedziana jest nagroda za informacje przydatne w postępowaniu. Organ procesowy może nie mieć wiedzy o istnieniu tych osób, nie ma więc możliwości dokonania aktu procesowego ich wezwania. Zgłaszający się świadek jest przesłuchiwany bez zbędnego i czasochłonnego formalizmu związanego z doręczaniem pism. Aktem przekształcającym go ze świadka faktycznego w procesowego jest więc decyzja o przesłuchaniu, stanowiąca podstawę do traktowania tej osoby jako świadka, ze wszystkimi konsekwencjami prawnymi wynikającymi z tego faktu.

.- .i Pamiętać także należy o specyficznej grupie osób, które nie posiadając żadnej wiedzy o zdarzeniu występują w charakterze świadków określanych mianem przybranych. Ich rola ogranicza się najczęściej do udziału w pewnych czynnościach procesowych, nie ma więc aktu wezwania, jest tylko powołanie do uczestnictwa w tych-

'i ² ²

Pojęcie świadka

że czynnościach. Oznacza to, że dla otrzymania statusu świadka w znaczeniu procesowym nie jest istotne posiadanie wiedzy o zdarzeniu głównym, gdyż ta kategoria osób powoływana jest niezależnie od wiedzy o czynie. Nic musi także występować oficjalne wezwanie, może zastąpić je odpowiednia decyzja uprawnionego organu procesowego stanowiąca jego oświadczenie woli, byleby w sposób zrozumiały dotarła ona do wiadomości osoby, która ma być przesłuchana w charakterze świadka.

Reasumując powyższe rozważania dotyczące definicji świadka w znaczeniu procesowym przyjąć należy, za R. Góreckim, że świadkiem takim jest osoba fizyczna, która w wyniku decyzji organu procesowego ma złożyć zeznanie w sprawie o okolicznościach i faktach, mające znaczenie dla procesu karnego, lub która została powołana do uczestniczenia przy czynnościach procesowych.'^-7 Definicję tę wypadałoby uzupełnić o jedno stwierdzenie, że nawet gdy zeznanie.takie nie ma istotnego znaczenia dla procesu, świadek nie traci statusu świadka procesowego.

Definicja świadka, wypracowana w literaturze i orzecznictwie, oparta na dualizmie określeń, prowokuje do czynienia podziałów na różne kategorie świadków. Pierwszy z nich, niejako podstawowy, dzielący świadków na faktycznych i procesowych, omówiono powyżej. Kolejnym podziałem, stosunkowo często spotykanym w literaturze przedmiotu, jest podział na świadków naocznych i ze słuchu. Kryterium tu zastosowanym jest oddalenie świadka od źródła wiadomości o czynie. Świadkowi naoczni, bezpośredni, to tacy, którzy sami spostrzegali zdarzenie, wykorzystując do tego własne zmysły. Celowo nie użyto tu określenia „obserwowali", gdyż świadkiem bezpośrednim może być np. osoba niewidoma, która przebieg czynu poznała jedynie przez zmysł słuchu, ewentualnie wspomagany wrażeniami zapachowymi czy dotykowymi lub też świadek sprawny fizycznie, który miał możliwość jedynie słyszeć przebieg zdarzenia, bez odbierania bodźców wzrokowych. Nie jesl więc istotne, jakimi zmysłami dokonywano „obserwacji" zdarzenia; istotne jest, aby między świadkiem a zdarzeniem nic było elementów pośrednich. Świadkami ze słuchu [dc auditu) są świadkowie pośredni, który swoją

^w Ustawodawca nie używa tu określenia „wezwania".

• I ² ² ^|T R. Górecki, śtiff/idek..., op. cit., s. 15.